Η ιδανική μορφή του Ανθρώπου ως σύμβολο, ως αρχέτυπο, κάνει αισθητή την παρουσία της σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Σε όλες σχεδόν τις φιλοσοφίες, τις θρησκείες, τους μύθους και τις παραδόσεις, αλλά και σε κάθε μυστηριακή σχολή, συναντάμε την εικόνα ενός θεϊκού Ανθρώπου, ενός Πρωταρχικού Ανθρώπου, ένα Αρχέτυπο Ανθρώπου, τον Αδάμ Κάδμον (ADM QDMUN).

Είναι ο ουράνιος άνθρωπος που είναι γεννημένος κατ' εικόνα του Θεού και δεν έχει συμμετοχή σε καμία φθαρτή ή γήινη ουσία. Η τέλεια εικόνα του εκδηλωμένου Λόγου, που δεν είναι ούτε άντρας ούτε γυναίκα, αλλά μια ασώματη νοημοσύνη, καθαρά μια ιδέα. Συμβολίζει το σύμπαν και συνδέεται με το θείο φως, τη σοφία, την αγάπη και τη δύναμη, είναι το μονοπάτι και ο σκοπός.

Είναι ένα ανώτερο Πρότυπο, ο πρώτος υποδειγματικός ιδεατός Άνθρωπος που έλκει σαν μεγάλος μαγνήτης, τη νοητική μας εστίαση, την πνευματική μας προσπάθεια και την αφοσίωσή μας. Με αυτόν τον τρόπο ο απλός άνθρωπος φλέγεται και έλκεται προς τη βελτίωση, προς την ομορφιά και τη θυσία. Σταδιακά αφυπνίζεται μέσα του ο ουσιαστικός Θείος Εαυτός.

Στον πολιτισμό της Δύσης, ταυτίζεται με τον Χριστό, ενώ στην Ανατολή με τον Κρίσνα ή τον Βούδα. Στην Παλαιά Διαθήκη, το ίδιο συμβολικό πρόσωπο αναφέρεται και σαν Υιός του Άνθρωπου, ενώ κάποια θρησκευτικά κινήματα στο τέλος της Αρχαιότητας τον ονόμασαν άπλα Άνθρωπο. Όπως όλα τα σύμβολα, αυτή η εικόνα σημαίνει ένα άγνωστο μυστικό, που είναι το έσχατο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.

«Όταν γνωρίσουμε τον Άνθρωπο, θα γνωρίσουμε τον Κόσμο, καθώς ο Άνθρωπος αποτελεί ένα αντίγραφο του Κόσμου, έναν ζωντανό καθρέφτη όλων όσων συμβαίνουν στον Κόσμο. Ο Άνθρωπος είναι το Άπειρο, και ο Κόσμος ένας Άνθρωπος Ουράνιος», γράφει ο συγγραφέας Χαρουτίν Τορκόμ Σαραϊνταριάν (Haroytin Torkom Saraydarian) στο έργο του Κόσμος Μέσα Στον Άνθρωπο, εξυψώνοντας τον άνθρωπο σε ύψη ανυπέρβλητης ομορφιάς.

Το Σύμπαν ή Μακρόκοσμος, γίνεται έτσι αντιληπτό ως ένας γιγάντιος ανθρώπινος οργανισμός, ως το Σώμα του Ανθρώπου, του Παγκόσμιου, Αρχέγονου, Ουράνιου Ανθρώπου. Η Αλχημεία συνδύαζε τη χημεία με τον μυστικισμό, καθώς θεωρούσε ότι το Σύμπαν έξω από τον αλχημιστή ήταν χτισμένο στο ίδιο μοντέλο με το εσωτερικό του Σύμπαν. Η συγκέντρωση του Συμπαντικού Πνεύματος στη Λίθο των Φιλοσόφων σήμαινε την επίτευξη της πνευματικής τελειότητας και πληρότητας.

Στην παραδοσιακή Αστρολογία, τα Τέσσερα Στοιχεία και οι Τέσσερις Ιδιότητες είναι τα βασικά συστατικά των πάντων στο Σύμπαν, καθώς και του ανθρώπου.  «Ο Άνθρωπος», έλεγε ο Κορνήλιος Αγρίππας (Cornelius Agrippa), «έχει μέσα του όλα όσα περιέχονται στον ευρύτερο κόσμο, ώστε δεν απομένει τίποτα που να μην βρίσκεται αληθινά εντός του». «Δέχεται και περιέχει ακόμη και τον ίδιο τον Θεό. Για αυτό είναι η πιο ρητή Εικόνα του Θεού, καθώς εμπεριέχει όλα όσα υπάρχουν στον Θεό».

 

Μύθοι και Παραδόσεις

Το αρχέτυπο του Συμπαντικού Ανθρώπου κάνει αισθητή την παρουσία του σε πολλούς μύθους, παραδόσεις και θρησκευτικές διδασκαλίες των λαών του Κόσμου. Κατά κανόνα, το περιγράφουν σαν μία θετική κι επιβοηθητική δύναμη. Αποτελεί την αρχή των πραγμάτων, αλλά και τον τελικό στόχο της ζωής και ολόκληρης της Δημιουργίας.

Στην αρχαία Ινδία ονομάζεται Πουρούσα, που σημαίνει άπλα άνθρωπος, ή πρόσωπο. Είναι ένα πρωταρχικό Θεϊκό Ον, με τεράστιο σώμα που γεμίζει ολόκληρο το Σύμπαν. Σύμφωνα με την ινδική παράδοση, ο Κοσμικός Άνθρωπος ζει μέσα σε όλες τις καρδιές, αποτελώντας το αθάνατο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Στη βορειοανατολική Ινδία, η Γη και το Ηλιακό Σύστημα σχηματίστηκαν από το σώμα του Kujum-Chantu, ενός θηλυκού κοσμικού γίγαντα, όταν μετά τον θάνατό του παρέμεινε ακίνητος.

Στην Κίνα, ο Π’αν Κου είναι ένας κολοσσιαίος θεϊκός άνθρωπος, που υπήρχε πριν από τη Δημιουργία. Αυτός διαμόρφωσε τον ουρανό και τη γη. Όταν πέθανε, από το σώμα του δημιουργήθηκαν τα πέντε ιερά βουνά της χώρας. Το Περσικό αντίστοιχό του, ο Κιουμάρς, μετά τον θάνατό του απελευθέρωσε σπέρμα, από το οποίο προήλθε το πρώτο ανθρώπινο ζεύγος. Στις ιστορίες Δημιουργίας του Ζωροαστρισμού, της αρχαίας Περσίας, μία παρόμοια μορφή αποτελεί και ο αρχέγονος γίγαντας Γκαγιομάρτ, που ακτινοβολεί φως. Είναι ο πρώτος Άνθρωπος. Με τον θάνατό του όλα τα γνωστά μέταλλα ξεπήδησαν από το κορμί του, κι η ψυχή του έδωσε το χρυσάφι. Αναφέρεται επίσης ως γεννήτορας του πρώτου ανθρώπινου ζευγαριού, όταν το σπέρμα του πέφτει στη γη.

Πολλαπλά είναι, λοιπόν, τα ονόματα αυτής της αρχετυπικής παγκόσμιας Οντότητας. Τη συναντάμε μεταξύ άλλων ως Πρωταρχικό Άνθρωπο, Κοσμικό Άνθρωπο, Υπέρτατο Ον, Άγιο Αρχαίο, Θεϊκό Υιό, Αρχαίο των Ημερών, Ρουάχ Αντονάι, Νου, Πνεύμα, Εγώ Ειμί, Ένοικο, Μπράχμαν, Άτμαν, Ταθαγκαταγκάρμπα και πολλά άλλα. Είναι συνώνυμη με το Νταρμαντατού, το Κενό, το Αυθύπαρκτο και την Κεφαλή του Θεού. Στις Ισλαμικές διδασκαλίες των Σούφι, εμφανίζεται με τον τιμητικό τίτλο αλ-Ινσάν αλ-Καμίλ (al-Insān al-Kāmil), που σημαίνει το Τέλειο Ον, και αποδίδεται στον προφήτη Μωάμεθ. Ωστόσο, όλες αυτές οι λέξεις δεν είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα ενός συλλογικού, αληθινού και χωρίς φράγματα κόσμου.

 

Αδάμ Κάδμον

Στον ιουδαϊκό μυστικισμό και τις διδασκαλίες της Καββάλα ονομάζεται Αδάμ Κάδμον. Ως όρος συναντάται για πρώτη φορά σε μια πραγματεία των αρχών του 13ου αιώνα που ονομάζεται Sod Yediʿat ha-Meẓiʾut.

Είναι το πρώτο Ον που δημιουργήθηκε, ο Αρχέγονος, η πρώτη και υψηλότερη εκδήλωση του Θεού, όταν το φως Του έρευσε στο διάστημα. Αποτελεί το θεϊκό πρωτότυπο του ανθρώπου. Είναι ο σπόρος για τη Δημιουργία του Κόσμου, στον οποίο εμπεριέχεται και η ψυχή όλων των ανθρώπων. Είναι η ενότητα μεταξύ ανθρώπου και Σύμπαντος. Είναι ο Άνθρωπος όπως δημιουργήθηκε αρχικά από τον Θεό, του οποίου ο απλός άνθρωπος είναι ένα μικρό αντίγραφο.

Η πρώιμη Καββάλα μιλάει για τον adam elyon, τον υπέρτατο άνθρωπο. Στο Σεφέρ Χα Ζοχάρ, ή Βίβλος της Λαμπρότητας, ένα κλασσικό έργο της καββαλιστικής εσωτερικής παράδοσης, αυτός ο πνευματικός άνθρωπος αποκαλείται adam kadma'ah ila'ah, που σημαίνει αρχέγονος υπέρτατος άνθρωπος. Σε αυτό το έργο ο πνευματικός άνθρωπος εξυμνείται, καθώς διαβάζουμε: «Η μορφή του ανθρώπου είναι η εικόνα όλων όσων υπάρχουν επάνω και κάτω, για αυτό και ο Άγιος Αρχαίος την επέλεξε για τη δική Του μορφή». «Ο Ουράνιος Αδάμ, βγαίνοντας από το υψηλότερο αρχικό σκοτάδι, δημιούργησε τον επίγειο Αδάμ». Με άλλα λόγια, η δραστηριότητα της Αρχικής Ουσίας εκδηλώθηκε στη δημιουργία του ανθρώπου, ο οποίος είναι ταυτόχρονα η εικόνα του Ουράνιου Ανθρώπου και του Σύμπαντος.

Στο Tikkunei Zohar (γνωστό και ως Tikunim), ένα επίσης σημαντικό καββαλιστικό έργο που συντάχθηκε τον 14^ο αιώνα, ως ξεχωριστό παράρτημα στο Ζοχάρ, συναντάμε την ονομασία adam kadmon le-khol ha-kedumim, δηλαδή πρωτότυπο του αρχέγονου ανθρώπου. Στο εν λόγω έργο η Θεία Σοφία αποκαλείται Adam haGadol, που σημαίνει ο Μεγάλος Άνθρωπος^[1].

Η αποκρυφίστρια φιλόσοφος και συγγραφέας Έλενα Πέτροβνα Μπλαβάτσκυ (Helena Petrovna Blavatsky) ανέφερε ότι η ιδέα του Αδάμ Κάδμον έχει τις ρίζες της στην Ινδία και συνδέεται με το ινδουιστικό όνομα Adami. Θεωρούσε ότι η λέξη adami σήμαινε πατέρας και είχε την πηγή της στις μυθολογίες των Χαλδαίων και των Ζωροαστρών. Επιπλέον συσχέτισε την αλληγορία του Αδάμ Κάδμον με τη βουδιστική παράδοση και τον αστρολογικό συμβολισμό. Κατά μία άλλη άποψη, το όνομα προέρχεται από το εβραϊκό adama, που σημαίνει γη.

Σύμφωνα με έναν Ιουδαϊκό θρύλο, ο Θεός έπλασε τον Αδάμ από σκόνη κόκκινη, μαύρη, άσπρη και κίτρινη, προερχόμενη από τις τέσσερεις γωνιές του κόσμου. Όταν ο Αδάμ έγειρε, «το σώμα του εξαπλώθηκε από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη και το κεφάλι του ήταν η Ανατολή, ενώ τα πόδια του η Δύση».

Μία άλλη ιουδαϊκή παράδοση αναφέρει πως όλη η ανθρωπότητα βρισκόταν μέσα στον Αδάμ από την αρχή. Με άλλα λόγια, κουβαλούσε μέσα του όλες τις ψυχές των ανθρώπων που έμελε να γεννηθούν. Η ψυχή του Αδάμ συγκρινόταν «με το φυτίλι της λυχνίας, που αποτελείται από αμέτρητες ίνες», ένα σύμβολο που εκφράζει την ιδέα της ενότητας όλης της ανθρωπότητας, πέρα από τα άτομα που την αποτελούν.

Στον Μανιχαϊσμό, γνωστικό θρήσκευμα του μεσανατολικού χώρου, που εμφανίσθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο Πρωταρχικός Άνθρωπος αναφέρεται ως εκδήλωση του Θεού, ενδεδυμένη την πανοπλία του φωτός και σταλμένη να πολεμήσει τις δυνάμεις εισβολής του σκότους. Η ήττα του, ωστόσο, άφησε τα σωματίδια του θεϊκού φωτός να αιχμαλωτιστούν από τις δυνάμεις του κακού και να φυλακιστούν στην ύλη.

Κάτι αντίστοιχο συναντάμε και στην Λουριανική Καββάλα, βασισμένη στις ιδέες του Ισαάκ Λούρια (Isaac Luria), σημαντικού καββαλιστή μυστικιστή^[2]. Το θεϊκό φως που εκπορεύεται από τον Αδάμ Κάδμον έσπασε τα δοχεία που θα έπρεπε να το περιέχουν. Έτσι, τα σωματίδια του φωτός διασκορπίστηκαν. Αυτή η καταστροφή, παραλληλίζεται με την πτώση του Αδάμ στην Εδέμ [1].

Ο βιβλικός Αδάμ, σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, ήταν αρχικά ένας πνευματικός άνθρωπος μη υλικός, μία Μεγάλη Ψυχή το σώμα της οποίας ήταν φτιαγμένο από φως. Δημιουργήθηκε για να επαναφέρει τις πεσμένες σπίθες του φωτός στη σωστή τους θέση, αλλά απέτυχε. Η Μεγάλη Ψυχή του, στην οποία ήταν συγκεντρωμένη ολόκληρη η ψυχή-υλικό της ανθρωπότητας, θρυμματίστηκε και οι θεϊκές σπίθες της εξορίστηκαν στον κόσμο της ανθρώπινης ύλης και της γήινης ανθρώπινης φύσης.

Στον Γνωστικισμό γίνεται λόγος για τον φυσικό Αδάμ, δημιουργημένου κατ’ εικόνα μιας πνευματικής Οντότητας που ονομάζεται επίσης Αδάμ. Επιπλέον, αναφέρεται ότι ο άνθρωπος περιέχει τη θεία σπίθα, τον εσωτερικό σπόρο του ουράνιου φωτός, που είναι φυλακισμένος στο σκοτάδι του υλικού κόσμου και του φυσικού σώματος. Υπάρχει όμως ελπίδα, καθώς είναι μία σπίθα που μπορεί να δραπετεύσει από τη φυλακή της για να επανενωθεί με την πηγή του στη Θεότητα. Η απελευθέρωση επέρχεται όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει τον αληθινό του Εαυτό.

Ο Γνωστικισμός και ο Μανιχαϊσμός αναφέρεται ότι βασίστηκαν στη θρησκευτική εμπειρία της ανακάλυψης του αληθινού, θεϊκού Εαυτού. Ενυπάρχει στα εσωτερικά βάθη του ανθρώπου, και περιγράφεται συχνά ως Ανώτερος Εαυτός, Δίδυμος ή Οικείος, ακόμα και ως Φύλακας Άγγελος.

 

Το Δέντρο της Ζωής

Στη διδασκαλία της Καββάλα, ο Αδάμ Κάδμον συνδέεται με το Άιν Σοφ, που σημαίνει Απεριόριστο, Άπειρο. Ο όρος Άιν Σοφ απεικονίζει το απόλυτα άγνωστο, ενώ ο Αδάμ Κάδμον είναι η εκπόρευση του Άιν Σοφ. Αυτός είναι ο λόγος που αποκαλείται από τον Λούρια μέγα φως και Πρωταρχικός, ή Αρχέγονος, Άνθρωπος.

Αντιπροσωπεύει τους κόσμους του φωτός που εκπέμφθηκε στον αρχέγονο χώρο, όταν το φως του Άιν Σοφ περιορίστηκε. Είναι η πιο μεγαλειώδης εκδήλωση της Θεότητας, που μπορεί σε κάποιο βαθμό να προσεγγιστεί μέσω του διαλογισμού. Κατατάσσεται υψηλότερα και από τους τέσσερις Καββαλιστικού Κόσμους: Ατζιλούτ (Αρχετυπικός Κόσμος), Μπριά (Δημιουργικός Κόσμος), Γετζιρά (Διαμορφωτικός Κόσμος) και Ασσιά (Υλικός Κόσμος).

Επιπλέον, στην Καββάλα ο Αδάμ Κάδμον αποτελεί μία αλληγορική αναπαράσταση του Δέντρου της Ζωής. Το σώμα του σχηματίζεται από τα Σεφιρόθ -τις Σφαίρες του Δέντρου της Ζωής- καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει ένα μέρος του σώματός του. Ο Ισαάκ Λούρια αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «από τα μάτια, τα αυτιά, τη μύτη και το στόμα του Αδάμ Κάδμον λάμπουν τα φώτα των Σεφίροθ».

Ο Αδάμ Κάδμον αντιπροσωπεύει συνήθως το σύνολο των θεϊκών εκπορεύσεων στα δέκα Σεφιρόθ. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ταυτίζεται με μία μόνο Σεφίρα, που μπορεί να είναι η πρώτη Σεφίρα, το Κέτερ, που σημαίνει το Στέμμα, η δεύτερη Σεφίρα, το Χόχμα, που σημαίνει τη Σοφία, ή η έκτη Σεφίρα, το Τίφαρετ, που σημαίνει την Ομορφιά.

Το Κέτερ-Στέμμα βρίσκεται στην κορυφή του Δέντρου της Ζωής. Το γεγονός αυτό υπονοεί ότι ο Αδάμ Κάδμον είναι πάνω από την ανθρώπινη ψυχή και παραμένει ακατάληπτος.

Το Τίφαρετ, η κεντρική, εξισορροπητική και εναρμονιστική Σφαίρα του Δέντρου της Ζωής, συνδέεται με τον αριθμό έξι. Αντίστοιχα στην Γένεση, την έκτη ημέρα της Δημιουργίας ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «κατ' εικόνα του». Επιπλέον, το έξι θεωρείται ο αριθμός του Παγκόσμιου Ανθρώπου, ως Μακρόκοσμος.

Από την πλευρά της, η Μπλαβάτσκυ θεωρεί τον Αδάμ Κάδμον ως «κορμό του θεϊκού Δέντρου των Σεφιρόθ» και «σύνθεσή τους». Αναφέρει επιπλέον ότι «ο Αδάμ Κάδμον είναι ο μονογενής, ένας ανδρόγυνος ή ουράνιος άνθρωπος, έκφραση της καθολικής μορφής κάθε όντος, γνωστός και ως Tikkun ή Τετραγράμματον».

Είναι γεγονός ότι στην Καββάλα, όπως και στην Αλχημεία, ο Αρχέγονος Αδάμ θεωρείται πλάσμα ανδρόγυνο, σε κατάσταση εσωτερικής ενότητας, που μετά την πτώση απομακρύνεται στον εξωτερικό κόσμο των αντιθέτων. Η επανένωσή του με την ουράνια νύφη Σοφία, ένας αλληγορικός και συνάμα ουσιαστικός πνευματικός γάμος, αποκαθιστά τελικά την χαμένη ενότητα, εξαγνίζει την ανθρωπότητα και επιταχύνει την επιστροφή σε μια Χρυσή Εποχή.

Κατά τον 17^ο αιώνα, η χριστιανική Καββάλα αντανακλούσε τη νεοπλατωνική ιδέα της ισομορφίας ανάμεσα στο Σύμπαν και τον άνθρωπο, δηλαδή μεταξύ Μακρόκοσμου και μικρόκοσμου. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που στον Πλάτωνα και τον Φίλωνα η ιδέα του ανθρώπου ως μικρόκοσμος αγκαλιάζει την ιδέα του Σύμπαντος, ή Μακρόκοσμου.

«Οι μακροκοσμικές αρχές που διέπουν το Σύμπαν λαμβάνουν υπόσταση στον άνθρωπο και συγκεκριμενοποιούνται». Ο άνθρωπος προσεγγίζεται ως μικρογραφία του Σύμπαντος, αντίγραφο ενός μεγάλου Πρωτοτύπου, μία θεωρία που επικράτησε για εκατοντάδες χρόνια στη Δύση.

Την ίδια εποχή, ο Άγγλος ιατρός και αποκρυφιστής Ρόμπερτ Φλουντ (Robert Fludd), κατασκεύασε κοσμικά διαγράμματα για να απεικονίσει και να ταξινομήσει τις συνδέσεις και τους παραλληλισμούς μεταξύ του Σύμπαντος και του Ανθρώπου. Αρχικά άντλησε τις θεωρίες του περί Μακρόκοσμου και μικρόκοσμου από τους κλασικούς φιλοσόφους, αλλά, όπως και άλλοι θεωρητικοί της εποχής του, βρήκε τις ίδιες ιδέες στην Καββάλα.

Στους αιώνες που ακολούθησαν, η ιδέα του Συμπαντικού Ανθρώπου δεν σταμάτησε να απασχολεί τους μυστικιστές και τους φιλόσοφους. Ιδιαίτερη υπήρξε η συμβολή του Βλαδίμηρου Σολοβιόφ (Vladimir Solovyov) κατά τον 19^ο αιώνα. Φιλόσοφος και θεολόγος, κορυφαίος στοχαστής στην ιστορική και φιλοσοφική σκέψη της Ρωσίας, αναβίωσε τις καββαλιστικές αλληγορίες σχετικά με τον Αδάμ Κάδμον.

Στο έργο του Σοφία (Sophiia), βλέπει στον Αδάμ Κάδμον την Anima Mundi, την Ψυχή του Κόσμου, που ενυπάρχει στην ψυχή του Adam haRishon, του πρώτου ανθρώπου, αλλά και κάθε ανθρώπου. Θεωρεί τον Αδάμ Κάδμον ως εσωτερικό σύνδεσμο όλων των πλασμάτων, κέντρο μιας εσωτερικής συμπαντικής αλληλεπίδρασης.

Προσεγγίζει τον Αδάμ Κάδμον και τον Χριστό ως έννοιες συνώνυμες μιας υψηλής οντότητας, τις οποίες συνδέει με το Δέντρο των Σεφιρόθ. Κατά την άποψή του, τόσο ο Θεός-άνθρωπος όσο και η Σοφία προήλθαν από το Άιν Σοφ, κατά τη διαδικασία της θείας εκπόρευσης. Επιπλέον, δηλώνει την πεποίθηση ότι «Λόγος + Σόφια = Αδάμ Κάδμον».

Μια παρόμοια προσέγγιση του καββαλιστικού μυστικισμού παρατηρείται και στα έργα του Πάβελ Φλορένσκι (Pavel Florensky), μεταξύ 19ου και αρχές 20^ου αιώνα. Ρώσος ορθόδοξος ιερέας θεολόγος και φιλόσοφος, επηρεασμένος από τις απόψεις του Σολοβιόφ, δημιουργεί το δικό του θεοσοφικό σύστημα. Ενσωματώνει διαφορετικές καββαλιστικές ιδέες, τις οποίες συνδυάζει με στοιχεία από την αιγυπτιακή παράδοση, τον γνωστικισμό και τον χριστιανισμό.

Χρησιμοποιεί τον όρο Άιν Σοφ, περιγράφοντας την ατελείωτη ροή της θεϊκής ενέργειας που γεννιέται μαζί με τη Θεότητα και σταδιακά επιστρέφει στην προέλευσή της. Αναλύει διεξοδικά το Δέντρο των Σεφιρόθ, το οποίο θεωρεί σύνθεση ολόκληρης της Ζωής, καθώς και τον ανδρόγυνο Αρχέγονο Άνθρωπο, που επίσης αποκαλεί Αδάμ Κάδμον. Επιπλέον, περιγράφει την ύπαρξη ενός πρωταρχικού σημείου από το οποίο αναπτύχθηκε το Σύμπαν^[3].

Στην πραγματεία του Μικρόκοσμος και Μακρόκοσμος, βασισμένος στις διδασκαλίες της Καββάλα, αναφέρει ότι «σύμφωνα με τη δομή του ανθρώπινου σώματος, το οποίο αποτελείται από πολλαπλά μέρη, ο κόσμος αποτελείται από πολλά δημιουργήματα, που όλα συμβολίζουν ένα παγκόσμιο Σώμα».

«Ο Αδάμ γίνεται αρχικά αντιληπτός ως μία απέραντη αναπαράσταση της δύναμης του Σύμπαντος, η οποία συγκεντρώνεται σε αυτόν», αναφέρει χαρακτηριστικά ο φιλόσοφος, ιστορικός Γκέρσομ Σόλεμ (Gershom Scholem), στο βιβλίο του On the Kabbalah and its Symbolism.

 

Ένα Σύμβολο του Εαυτού

Ο ψυχολόγος και ψυχίατρος Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Carl Gustav Jung) αναφέρεται στον Κοσμικό Άνθρωπο ως αρχέτυπο, ως ένα σύμβολο του Εαυτού -του βαθύτερου πυρήνα της ψυχής- στην διαδικασία της εξατομίκευσης. Αποτελεί μέρος της Δημιουργίας, αλλά μπορεί να λάβει χώρα και μετά τον θάνατο. Θεωρείται κυρίως ως εσωτερική κατάσταση διευρυμένης συνείδησης, παρά ως αντικειμενική πραγματικότητα. Βρίσκεται πέρα από την προσωπικότητα, το σώμα, τον νου και τις σκέψεις μας.

Επιπλέον, όσον αφορά το Άιν Σοφ, ο Γιουνγκ θεωρεί πως είναι το άγνωστο και το υπερφυσικό, που ενώνει μέσα του όλες τις αντιθέσεις. Ως εκ τούτου το συνδέει με τα άπειρα βάθη του συλλογικού ασυνείδητου. Αποτελεί αστείρευτη πηγή δημιουργικότητας, στην οποία η ανθρωπότητα επιστρέφει ξανά και ξανά, για να ανανεωθεί και να αναγεννηθεί.

Σύμφωνα με την ψυχολόγο Μαρί-Λουίζ φον Φραντς (Marie-Louise von Franz), «παρόλο που ο Κοσμικός Άνθρωπος είναι ο σκοπός της Δημιουργίας, αυτό δεν πρέπει να εκλαμβάνεται σαν ολοκλήρωση ενός εξωτερικού γεγονότος». Οι μυστικιστές διακηρύσσουν ομόφωνα ότι «η Βασιλεία των Ουρανών βρίσκεται μέσα μας» και ότι πρέπει να αναζητήσουμε τον Αληθινό Εαυτό, στα βάθη της ύπαρξής μας. Θεωρούν πως πρόκειται για μία κατάσταση διευρυμένης συνείδησης, όπου το υποκείμενο και το αντικείμενο, ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο σχηματίζουν μια μοναδική συνέχεια, μία αδιάσπαστη ενότητα. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο δάσκαλος του Ζεν Βουδισμού Ριντσάι (Rinzai), «σοφός είναι ο Αληθινός Εαυτός του ανθρώπου, η ενοποιημένη ανθρώπινη συνείδηση».

Ο Κοσμικός Άνθρωπος, η πελώρια μορφή που προσωποποιεί και περιλαμβάνει ολόκληρο το Σύμπαν, είναι μέσα στα όνειρα και τους μύθους ένα σύμβολο του Εαυτού. Η εικόνα του αποκαλύπτεται στους  ανθρώπους ως απώτερος σκοπός, ως έκφραση του βασικού μυστηρίου της ύπαρξης. Κι επειδή αποτελεί το σύμβολο της ολότητας και της πληρότητας, συμβιβάζει τα βασικά αντίθετα ζεύγη της ψυχολογίας: το αρσενικό στοιχείο και το θηλυκό. Αυτή η ένωση εκδηλώνεται συχνά στα όνειρα με ένα θείο ζεύγος.

Κατά τον Γιουνγκ, «το αρχέτυπο του Κοσμικού Ανθρώπου ενσωματώνει το θηλυκό και το αρσενικό ή Άνιμα και Άνιμους, σε μια αδιάσπαστη ενότητα, σε ένα Όλον.  Επομένως θεωρείται ερμαφρόδιτο». Με άλλα λόγια είναι μία κατάσταση διευρυμένης συνείδησης, μία συλλογική ύπαρξη, που συνθέτει και εμπεριέχει τα πάντα, ως Παγκόσμια Οντότητα. Είναι ολόκληρο το Σύμπαν όπως το γνωρίζουμε, το άθροισμα, το σύνολο όλων των δυνατοτήτων που είναι ανοιχτές στον άνθρωπο. Ο νους του είναι παγκόσμιος και μοιάζει με το Συλλογικό Ασυνείδητο.

 

Μία Συνείδηση Χωρίς Φραγμούς

Ο Βουδισμός Χιναγιάνα τονίζει ότι καθετί το τμηματικό είναι ψευδαίσθηση. Όταν αντιλαμβανόμαστε ότι το τμηματικό δεν υπάρχει, τότε βυθιζόμαστε στο Όλο. «Τατ τβαμ ασί», λένε χαρακτηριστικά οι Ινδουιστές. «Εσύ είσαι εκείνο», ο αληθινός σου Εαυτός είναι ταυτόσημος με την απόλυτη Ενέργεια, της οποίας όλα τα πράγματα μέσα στο Σύμπαν δεν είναι παρά Μία Εκδήλωση.

Στον Χριστιανισμό, ο Απόστολος Παύλος αποκαλεί τον Χριστό Ουράνιο Άνθρωπο, υπόδειγμα όλων των πραγμάτων. Με τη φράση σώμα Χριστού αναφέρεται σε όλες εκείνες τις μονάδες της ανθρώπινης οικογένειας που συγκρατούνται μέσα στη σφαίρα επιρροής Του και απαρτίζουν το σώμα Του, όπως το άθροισμα των φυσικών κυττάρων σχηματίζει το φυσικό σώμα του ανθρώπου.

«Ο Εαυτός είναι κατά κανόνα διάχυτος. Συχνά εκδηλώνεται με κάποια μορφή που υποδηλώνει μία ιδιαίτερα διάχυτη παρουσία: ενός γιγάντιου ανθρώπινου όντος που αγκαλιάζει και περικλείει τον κόσμο. Τότε ολόκληρο το Είναι συμπυκνώνεται σε μία ενότητα», αναφέρει χαρακτηριστικά η Δρ φον Φραντς.

Και συνεχίζει λέγοντας: «Η εξωστρέφεια του Εγώ, ο προσανατολισμός του προς τον εξωτερικό κόσμο, θα εξαφανιστεί για να κάνει τόπο στον Κοσμικό Άνθρωπο». «Το κύμα των παραστάσεων του ανθρώπινου Εγώ, που από τη μία ιδέα πηγαίνει στην άλλη, και οι επιθυμίες του, που από το ένα αντικείμενο πηγαίνουν στο άλλο, καταλαγιάζουν μόλις το Εγώ συναντήσει τον εσωτερικό Μεγάλο Άνθρωπο. Αυτό ακριβώς γίνεται όταν το Εγώ διαλύεται μέσα στον Εαυτό».

 

Ο Εσωτερικός Άνθρωπος Λυτρωτής 

Όσο περισσότερο η συνείδηση του διευρύνεται, ο άνθρωπος διαισθάνεται το ζωντανό μυστήριο της εσωτερικής του ύπαρξης και προσανατολίζεται σε αυτό. Δεν είναι άλλο από τον εσωτερικό Άνθρωπο, τον εσωτερικό του Εαυτό, που ενεργεί ως λυτρωτής. Τον οδηγεί πέρα από τον δημιουργημένο κόσμο με τα βάσανά του, στην αποκατάσταση της άχρονης πνευματικής του καταγωγής.

Ένας ταοϊστής σοφός είπε: «Ελευθερώνοντας τον εαυτό μου από το σώμα και τον νου γίνομαι ένα με το Άπειρο». Όταν διαχωρίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του από το περιβάλλον, φυτρώνει μέσα του ο φόβος του θανάτου. Όταν αντιλαμβάνεται πως ο βαθύτερος Eαυτός του είναι ο Eαυτός του Κόσμου, τότε ο φαινομενικός θάνατος των ατομικών μορφών γίνεται εκούσια αποδεκτός. Γιατί μόνο το τμηματικό γνωρίζει τον θάνατο, όχι το Όλο.

Στο βάθος της ψυχής μας ενυπάρχει η Ψυχή της ίδιας της ανθρωπότητας. Μια θεία, υπερβατική Ψυχή που οδηγεί από τη σκλαβιά στην απελευθέρωση, από την ψευδαίσθηση στην αφύπνιση, από τον χρόνο στην αιωνιότητα και από τον θάνατο στην αθανασία.

Κάθε ανθρώπινο ον αποτελεί μια αντανάκλαση του Ουράνιου Ανθρώπου και η σύστασή του είναι κατ' εικόνα και ομοίωσή του. Σύμφωνα με την καββαλιστική φιλοσοφία, η ανθρώπινη πνευματική ολοκλήρωση συνδέεται άρρηκτα με την ουσιαστική, δημιουργική προσφορά έργου υπηρεσίας προς τον κόσμο και την επίτευξη συλλογικής συνείδησης. Η συλλογική συνείδηση είναι η συνείδηση του Ουράνιου Ανθρώπου, και συνιστά τον βασικό εξελικτικό στόχο για τον άνθρωπο.

Αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο και πλέον θαυμαστό ανθρώπινο όραμα. Μπορεί όμως να συμβεί μόνο όταν ο άνθρωπος αναγνωρίσει την υψηλή πνευματική του Οντότητα, τη θεία καταγωγή του. Κι αφού ξυπνήσει από τον ύπνο του, επιτρέψει σε Εκείνη να τον οδηγήσει.

 

Σημειώσεις

^[1] entry “ADAM KADMON (Primordial Man)”, Encyclopedia Judaica, Second Edition, Volume 1, p. 378-379.

^[2] Isaac Ben Solomon Luria Ashkenazi (1534-1572): Θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης Καββάλα. Οι διδασκαλίες του αναφέρονται ως Λουριανική Καββάλα. Είναι μία ογκώδης συλλογή καββαλιστικών δογμάτων του Λούρια, που καταγράφηκε μετά τον θάνατό του από τον Χαγίμ Βιλάλ (Ḥayyim Vital). Εξαιτίας αυτού του έργου, η Λουριανική Καββάλα έγινε μία νέα σκέψη που επηρέασε όλο τον εβραϊκό μυστικισμό μετά τον Λούρια.

^[3] Pavel Florensky, Sochineniia (Moscow: Mysl’, 1999), 3, 114. For a brief analysis of Florensky and Kabbalah see Burmistrov, “The Interpretation of Kabbalah.”

 

Πηγές

• • • Aptekman, Marina, Jacob's Ladder: Kabbalistic Allegory in Russian Literature, Academic Studies Press, 2011.
  • • Bartlett, Lee, God's Crooked Lines: William Everson and CG Jung, Pub. Michigan State University Press, 1983.
  • • Blavatsky, Helen, The Secret Doctrine: H. P. Blavatsky Collected Writings, Wheaton, IL: Theosophical Publishing House, 1978.
  • • Cirlot, J. E., A Dictionary of Symbols, Second Edition, Taylor & Francis e-Library, 2001.
  • • Drower, E. S., The Secret Adam - The Study of Nasoraean Gnosis, Oxford University Press, 1960.
  • • Encyclopedia Judaica, Second Edition, Volume 1, Keter Publishing House Ltd., USA, 2007.
  • • Franz, Marie Louise von, Archetypal Dimensions of the Psyche, Shambhala Publications, 1999.
  • • Kaptan, Cengizhan, Adam Kadmon and Ein Sof: A booklet about their meaning in the field of Transpersonal Psychology, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016.
  • • Man, Myth & Magic: The Illustrated Encyclopedia of Mythology, Religion and the Unknown, entry “Caste”, Volume 3, 1993, edited by Richard Cavendish, Pub. Marshall Cavendish Corporation, New York.
  • • Man, Myth & Magic: The Illustrated Encyclopedia of Mythology, Religion and the Unknown, entry “Man”, Volume 12, 1994, edited by Richard Cavendish, Pub. Marshall Cavendish Corporation, New York.
  • • Man, Myth & Magic: The Illustrated Encyclopedia of Mythology, Religion and the Unknown, entry “Universal Man”, Volume 14, 1995, edited by Richard Cavendish, Pub. Marshall Cavendish Corporation, New York.
  • • Schipper, Mineke & Ye, Shuxian & Yin, Hubin, eds., China's Creation and Origin Myths, Pub. Brill, 2011.
  • • Uschan, Michael V., Chinese Mythology, Lucent Books Inc., 2014.
  • • Wilber, Ken, Ψυχολογίας της Απελευθέρωσης, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1990.
  • • Γιουνγκ, Καρλ Γκούσταβ, Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολά του, Εκδόσεις Αρσενίδη, Αθήνα 1964.
  • • Μπέιλη, Αλίκη, Η Συνείδηση του Ατόμου, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2014.
  • • Μπέιλη, Αλίκη, Οι Ακτίνες και οι Μυήσεις, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2014.
  • • Σαραϊνταριάν, Χαρουτίν Τορκόμ, Κόσμος Μέσα Στον Άνθρωπο, Εκδόσεις Πνευματικός Ήλιος, Αθήνα 1987.

Α.Μ.