«Υπάρχει κάπου μέσα στον κόσμο ένα αρχαίο Βιβλίο –τόσο αρχαίο που οι σύγχρονοι εκτιμητές δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τη φύση του χαρτιού, στο οποίο γράφτηκε. Είναι το μόνο αυθεντικό αντίγραφο που υπάρχει. Από αυτό συντέθηκε το Σιφρά Ντζενιουτά, σε μια εποχή που το Βιβλίο θεωρείτο ήδη απομεινάρι μιας παλαιότερης εποχής».

Ε.Π. Μπλαβάτσκι, Ίσις Αποκαλυμμένη

Οι Στάντζα (στίχοι) του Ντζυάν είναι ένα ποιητικό έργο, που σχετίζεται με την ιστορία της Δημιουργικής Εξέλιξης, από την αυγή της ανθρώπινης προϊστορίας, την υλική της πραγμάτωση και την έσχατη επιστροφή του εξελικτικού ρεύματος στην αγκαλιά του Απείρου. Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους πιστεύεται ότι στην αρχική του μορφή καταγράφτηκε από τους Νάγκα της αρχαίας Ινδίας, αν και στην παρούσα του μορφή αναμφίβολα φέρει σημαντικές επιδράσεις από την ινδουϊστική και τη θιβετανική παράδοση. Αυτές οι Στάντζα φυλάσσονταν επί σειρά αιώνων στο βουδιστικό μοναστήρι του Λαντάκ. Εκεί τις ανακάλυψε η Ε. Π. Μπλαβάτσκι (H. P. Blavatsky) και έφερε στην επιφάνεια κάποιες από αυτές, τις οποίες δημοσίευσε μαζί με δικά της σχόλια ως Ανθρωπογένεση και Κοσμογένεση στη Μυστική Δοξασία, στον 1ο και 2ο τόμο του συνολικού έργου.

Η πρόθεσή της ήταν να δημοσιεύσει αργότερα τις υπόλοιπες Στάντζα, αλλά την πρόλαβε ο θάνατος. Οι υπόλοιπες, οι οποίες αναφέρονται στη Θεογένεση ή την εξέλιξη της θεϊκής φύσης μέσα στον άνθρωπο, παρέμειναν αδημοσίευτες για αρκετά χρόνια. Στην πορεία του χρόνου πέρασαν στα χέρια των ιθυνόντων του Ναού του Ανθρώπου, οι οποίοι τα δημοσίευσαν στο περιοδικό Ο Τεχνίτης του Ναού. Κάπως έτσι πέρασαν στα χέρια του Α.Σ. Ρέιλι (A.S. Raleigh), της Ερμητικής Αδελφότητας της Ατλαντίδας, ο οποίος κατέγραψε τα δικά του σχόλια και τα εξέδωσε μέσω του Ερμητικού Εκδοτικού Οργανισμού, μαζί με κάποια ερμητικά άρθρα, σχετικά με τη φύση των αρχαίων στίχων.

Το νόημα της λέξης Ντζυάν –σύμφωνα με την Ε.Π. Μπλαβάτσκι- προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη Ντχυάν, που σημαίνει «μυστικός διαλογισμός». Γιατί άραγε δε χρησιμοποιείται απλά η λέξη διαλογισμός; Σε μια μικρή υποσημείωση στην αρχή του έργου αναφέρεται ότι η λέξη Ντχυάν ή Νταν, που προφέρεται στη σύγχρονη κινεζική και θιβετανική γλώσσα Τσ' αν, είναι ένας γενικός όρος για τις εσωτερικές σχολές και τη φιλολογία τους, και ότι η σχετική λέξη Τζάνα καθοριζόταν στα αρχαία κείμενα ως «δεύτερη εσωτερική γέννηση». Με άλλα λόγια, αυτό στο οποίο αναφέρονται οι συγγραφείς του Βιβλίου με τον όρο μυστικός διαλογισμός, είναι στην πραγματικότητα μια διαδικασία εσωτερικής αναγέννησης, η οποία συμβαίνει στον πυρήνα της ανθρώπινης συνείδησης, όχι όμως ως αποτέλεσμα κάποιας πρακτικής ή απλής αποδοχής ορισμένων ιδεών.

Συνεπώς, ένας τρόπος για να αναφερθεί κανείς σε αυτή τη μία από τις πηγές της θεοσοφικής διδασκαλίας, κατανοητός σήμερα μετά από έναν αιώνα, θα μπορούσε να είναι Στάντζα του Ζεν, καθώς πάλι σύμφωνα με την Μπλαβάτσκι η λέξη Ντζυάν είναι συνώνυμη της λέξης Ζεν. Στο Θεοσοφικό Γλωσσάρι, για παράδειγμα, δίνει ως εναλλακτικό συλλαβισμό για τη λέξη Ντζυάν το Ντζυν και Ντζεν. Κάτι τέτοιο δίνει μια διαφορετική υφή στη θεωρία και πρακτική του Ζεν, αν και Ε.Π. Μπλαβάτσκι θεωρεί πως ένα μεγάλο μέρος της αρχικής του λάμψης έχει χαθεί εξαιτίας της εμπλοκής του με μηχανιστικά συστήματα πρόσκτησης της φώτισης, στα οποία δε δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη διαδικασία της μετουσίωσης.

Η Κριτική

Όπως ήταν φυσικό, η παρουσίαση των υπολοίπων Στάντζα του Ντζιάν από τον Ρέιλι προκάλεσε –όπως άλλωστε και η πρώτη παρουσίαση της Ε.Π. Μπλαβάτσκι- αρκετές αντιδράσεις από τον κόσμο του εσωτερισμού, οι οποίες στράφηκαν κυρίως στο θέμα της αυθεντικότητας κατ' αρχήν και της αρχαιότητας κατόπιν του Βιβλίου ως σύνολο. Αρκετοί θεώρησαν τις πρώτες αστρικά σκουπίδια, άλλοι είπαν για τις δεύτερες ότι είναι κατασκεύασμα του Ναού των Ανθρώπων ή ότι οι πρώτες δεν έχουν καμία σχέση με τις δεύτερες. Άλλοι, επίσης, είπαν ότι είναι ένα κατασκεύασμα από τη συρραφή διαφορετικών παραδόσεων.

Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά στοιχεία τα οποία δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς και δείχνουν προς το δρόμο της αυθεντικότητας. Το πρώτο είναι εκπληκτική ομοιότητα του στυλ με το οποίο είναι γραμμένοι οι στίχοι της Ανθρωπογένεσης και της Θεογένεσης. Είτε είναι παραγωγή του ίδιου ατόμου ή ομάδας ατόμων, ή εκείνος που έγραψε τη Θεογένεση, γνώριζε πολύ καλά την Ανθρωπογένεση, την Κοσμογένεση και τα εσωτερικά χαρακτηριστικά της. Είναι πρακτικά αδύνατον να αναπαράγει κανείς ακριβώς τα χαρακτηριστικά, αν δεν κατέχει την αυθεντική γνώση των πρώτων στίχων της Ανθρωπογένεσης ή της Κοσμογένεσης. Επίσης, οι Στάντζα περιέχουν αρκετούς τεχνικούς όρους και θρησκευτικές ιδέες –και μάλιστα σε μια προ πολλού ξεχασμένη γλώσσα- τις οποίους δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζουν οι ιθύνοντες του Ναού του Ανθρώπου. Τέλος, θα προσθέσουμε πως τούτοι οι στίχοι είναι γραμμένοι με τη μορφή ανατολικής ποίησης, κάτι που κάνει ακόμη δυσκολότερη την πλαστογράφησή τους.

Έχει λοιπόν ο αναγνώστης δύο μόνον επιλογές. Ή θα απορρίψει τους στίχους στο σύνολό τους ή θα τους δεχθεί επίσης στο σύνολό τους. Δεν μπορεί να ισχυριστεί πως οι πρώτοι είναι αυθεντικοί, ενώ οι δεύτεροι όχι. Άλλωστε, η Θεογένεση είναι αφεαυτής η φυσική συνέχεια της Ανθρωπογένεσης, για την οποία τόσες πολλές σελίδες ανάλυσης έχουν γραφτεί στο παρελθόν. Όσον αφορά δε στο θέμα της Δοξασίας –δηλαδή για το αν συνιστούν εσωτερικό δόγμα παρόμοιο με εκείνο της Μυστικής Δοξασίας- οι στίχοι της Θεογένεσης διαθέτουν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Είναι ένα έργο που αναφέρεται όπως και η Ανθρωπογένεση ή η Κοσμογένεση στην Εξελικτική Διαδικασία. Οι στίχοι της Κοσμογένεσης συνδέονται με τις εξελικτικές δυνάμεις που ήταν λειτουργικές κατά τη φάση της δημιουργίας του Σύμπαντος. Σε όλο το μήκος και πλάτος τους περιγράφεται μια ορισμένη εξελικτική θεωρία. Η ίδια εξελικτική θεωρία εφαρμόζεται και στην Ανθρωπογένεση, δείχνοντας πως το ίδιο σύστημα είναι λειτουργικό τόσο για το σύμπαν όσο και για τον άνθρωπο. Στη Θεογένεση ακριβώς η ίδια θεωρία εφαρμόζεται στην ιδέα της εξέλιξης της Θεϊκής Φύσης μέσα στον Άνθρωπο. Από όλα αυτά γίνεται φανερό πως η Θεογένεση μας δίνει αυτό ακριβώς που θα περιμέναμε ως αποτέλεσμα από τη μελέτη της Εξελικτικής Θεωρίας της Κοσμογένεσης και της Ανθρωπογένεσης. Με άλλα λόγια η Θεογένεση έρχεται ως φυσική συνέχεια, για την ολοκλήρωση μιας εξελικτικής διαδικασίας που έχει ως στόχο της τη θέωση του ανθρώπου μέσω της εξέλιξης της θεϊκής φύσης του.

Θεογένεση

Σύμφωνα με το κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Τεχνίτης του Ναού, 1906, 1912, 1913, οι στάντζα ξεκινούν ως εξής:

Όταν το Φοχάτ μάζεψε τις δυο γραμμές του πυρός σε ένα στενό εναγκαλισμό, σχηματίζοντας έναν πύρινο κύκλο για να κάνει χώρο στα πόδια του Πέμπτου, γέμισαν οι ημίθεοι εκείνο το κοσμικό πεδίο με εικόνες του εαυτού τους... Το Φοχάτ εδώ είναι η ενεργητική αρχή του Σύμπαντος, η οποία εκδηλώνεται προς τα έξω ως κραδασμική δύναμη. Οι δύο γραμμές του πυρός αντιπροσωπεύουν τον Κοσμικό μαγνητισμό και ηλεκτρισμό, όπως περιγράφεται στη Μυστική Δοξασία και ο στενός εναγκαλισμός τους υποδεικνύει την αναγκαία ένωση του θετικού και του αρνητικού και του θετικού πόλου του θεϊκού Νου, έτσι ώστε να παρέχουν την κατάλληλη βάση για την ενσάρκωση της Πέμπτης Αρχής ή της Πέμπτης Φυλής.

Στη συνέχεια περιγράφεται μια κοσμική γέννηση: Είπε ο Ακτινοβόλος στη Λαμπερή Όψη: Θα στείλω μια σκιά να καλύψει το πρόσωπό σου για μια μέρα και μια νύχτα. Θα θρέψω τα μικρά σου και θα τα υψώσω με δύναμη και ισχύ όταν η σκιά θα περάσει από το πρόσωπό σου και θα λάμψεις για άλλη μια φορά.

Θα λάμψεις για άλλη μια φορά με φως επταπλό και η Όψη του πρωτότοκου Υιού σου θα αντανακλά το φως που εκπορεύεται από την όψη σου. Το μαύρο δε θα υπάρξει πια και το χρυσόχρωμο θα αφυπνιστεί, για άλλη μια φορά να κυβερνήσει... Ο Ακτινοβόλος στην προκειμένη περίπτωση είναι ο Πρώτος Πουρούσα, δηλαδή ο Υπέρτατος Βισνού. Είναι η μεγάλη πηγή του Δημιουργικού Φωτός, ο Μεγάλος Πνευματικός Ήλιος. Η Λαμπερή Όψη είναι ο Τρίτος Πουρούσα ή Ισβάρα, εκείνος που εκδηλώνει τη Λαμπρότητα του Πνευματικού Ήλιου. Η Πραλάγια σκεπάζει για λίγο το πρόσωπό του, προκειμένου να εκδηλωθεί στην ύλη η γενιά του. Τούτη η κάθοδος είναι μια πράξη του Βισνού, ένα κομμάτι του Μεγάλου Σχέδιου. Τα μικρά του Ισβάρα είναι οι Μονάδες ή ΄Ατμα που γεννιούνται μέσω της δραστηριότητάς του. Τούτες οι μονάδες θα αναπτυχθούν και δε θα συμμετέχουν της φύσης του Ισβάρα κατά τη διάρκεια της Κάλι Γιούγκα. Η φύση τους θα είναι Σάττβα και θα εκδηλωθούν στη ζωή. Ο πρωτότοκος γιος του Ισβάρα δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Βούδα, την Έκτη Αρχή του Κοσμικού Λόγου, που ενσαρκώνεται στον άνθρωπο ως Πνευματική Ψυχή και στην πορεία της εξέλιξης τούτη η Πνευματική Ψυχή θα οδηγηθεί στην αποθέωσή της και θα μετουσιωθεί σε Άτμα.

Οι τετράπτυχοι Λαχ θα προβάλλουν απ' τα λαγόνια τους τα σπέρματα που αναπτυχθούν στις μορφές των ιχθύων και των πτηνών, για την υπηρεσία του ανθρώπου... Οι Λαχ ή Λχα είναι οι Πίτρις, τα Πατρικά Πνεύματα ή Δυνάμεις. Δεν είναι Πνευματικές Οντότητες, καθώς αντιπροσωπεύουν τα Πνεύματα εκείνων που έζησαν κάποτε πάνω στη Γη. Διαθέτουν δημιουργική δύναμη, την οποία ασκούν πάνω στην κοσμική ύλη. Οι τέσσερις Λαχ είναι οι δημιουργικές δυνάμεις του τετράγωνου της ύλης και ο στόχος τους είναι να επιτύχουν την αρμονική συνήχηση με την πνευματική ροπή του Σύμπαντος. Αυτές οι δυνάμεις θέτουν τα δημιουργήματά τους στην υπηρεσία του Ανθρώπου.

Ο Φοχάτ σήκωσε το πόδι του, αλλά σταματά πριν κάνει το βηματισμό του. Οι Γιοι της Φλόγας του φώναξαν απελπισμένα: «Οι Γιοι της Μάγια δε θα πλησιάσουν τον Αδιαπέραστο Δακτύλιο, σαν βάλεις το βαρύ σου πόδι πάνω στο λαιμό τους ... Εδώ ο Φοχάτ αντιπροσωπεύει την αρχή του Ήχου. Είναι ο Αιθέρας που εξαπλώνει τον ήχο σε όλα τα Επίπεδα του Σύμπαντος. Το βήμα του Φοχάτ είναι η Εξελικτική Δύναμη του Σύμπαντος και αν πατήσει ο Φοχάτ το πόδι του, ο κύκλος της Εξελικτικής Δύναμης τελειώνει. Τούτη η πράξη δεν ολοκληρώνεται με την παρέμβαση των Υιών της Φλόγας για χάρη της Ανθρωπότητας, των Γιών της Μάγια, προκειμένου και η τελευταία Πνευματική Ψυχή να βρει το δρόμο της Επιστροφής.

«Θα τολμήσετε να αμφισβητήσετε τη δύναμή μου;», φωνάζει οργισμένος ο Φοχάτ. «Θα τολμήσετε να υποστείτε την οργή της Λαμπερής Όψης και των Στρατιών της; Φυλαχθείτε, γιατί θα πατήσω το πόδι μου και η σχέση των Θεών και των Ανθρώπων θα διακοπεί»... Η καθυστέρηση εδώ που επικαλούνται οι Υιοί της Φλόγας, έχει ως αποτέλεσμα τη διέγερση της Εξελικτικής Δύναμης στο ύψιστο σημείο της. Ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να γίνει κάτι τέτοιο αντιληπτό, παρά μόνο αν εκφραστεί με όρους ανθρωπομορφικούς. Στην πραγματικότητα δεν είναι δυνατόν να γίνει τέτοιου είδους συζήτηση. Αυτό, όμως που διαφαίνεται καθαρά είναι η θυσία των Υιών της Φλόγας, οι οποίοι αντιστεκόμενοι στο πρωταρχικό αγνό ρεύμα το μετουσιώνουν για χάρη της ανθρωπότητας, προκειμένου να γίνει αντιληπτό με τρόπο αρμονικό και να μη σαρώσει τα πεδία της ανθρώπινης εξέλιξης.

...Τότε δυνατή φωνή εξέβαλε ο Κουάν Γιν. Ταρακούνησε τους ουρανούς κι άνοιξε πάλι την ατραπό ανάμεσα στο πύρινο κόκκινο άστρο και το άστρο που καθαρίστηκε από τη σκοτεινιά του. Τότε είπε στους Άγιους: «Συγκεντρώστε τις στρατιές σας και φτιάξτε οίκο κατάλληλο για τους Αγγέλους του Ήχου. Θα οδηγήσουν τους νεογέννητους Γιους της Θέλησης και της Γιόγκα στην ατραπό που άνοιξα και θα κατοικήσουν το πύρινο κόκκινο άστρο με μια νέα φυλή.

Ο Ντόνγκμα θα ανοίξει τους οφθαλμούς τους στη Δόξα του Κρυμμένου Δρόμου. Με αυτά τα λόγια κλείνουν οι στίχοι του Ντζυάν, υποσχόμενοι ένα νέο μέλλον για την ανθρωπότητα. Σε τούτο το νέο μονοπάτι ο άνθρωπος θα μπορεί να ατενίζει τη Δόξα του Κρυμμένου Δρόμου, τον Κεντρικό Ήλιο, πίσω από τον Ήλιο, το αρχέτυπο της πνευματικής του ολοκλήρωσης.

Η Κατανόηση της Εσωτερικής Δοξασίας

Σύμφωνα με τη Φωνή της Σιγής η κατανόηση της εσωτερικής δοξασίας είναι εφικτή για εκείνους που μοχθούν προς την κατεύθυνση της μετουσίωσης. Για αυτό η πραγματική κατανόηση τέτοιων στίχων, όπως οι Στάντζα του Ντζυάν, βρίσκεται μόνο στην πράξη της μετουσίωσης. Μιας μετουσίωσης που δεν αφορά μόνο συγκεκριμένα άτομα, αλλά την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Η γνώση από μόνο της δεν είναι αρκετή, γιατί δεν είναι πραγμάτωση. Η πραγμάτωση, η τριβή για την υλοποίηση και η εμπειρία που αποφέρει τούτη η διαδικασία είναι δυνατόν να ξυπνήσουν όψεις του πνευματικού μας κόσμου. Όψεις που περιμένουν κάθε δημιουργική μας προσπάθεια, ατομική ή συλλογική για να εκδηλωθούν.

Όλα τα παράγωγα του πολιτισμού μας είναι παράγωγα πνευματικής δημιουργίας. Τα υλικά επιτεύγματα βρίσκουν το γενεσιουργό τους σπόρο στις πνευματικές μας δυνατότητες. Για να κατανοήσουμε, λοιπόν, τέτοιου είδους κείμενα, εκείνο που χρειαζόμαστε καταρχήν είναι η δημιουργικότητα μέσα στην ίδια τη ζωή. Δεν μπορεί να κατανοήσει κανείς τη ζωή από την πολυθρόνα ενός σαλονιού ή απ' το κρεβάτι του. Χρειάζεται να εμπλακεί μαζί της δημιουργικά. Μέσα από αυτή την εμπλοκή υφίσταται τη μετουσίωση της πνευματικής, της ψυχικής και της υλικής φύσης του. Οι στάντζα του Ντζυάν αυτό πραγματεύονται, τη ζωή στην κοσμική της έκφραση και την εμπλοκή της ανθρωπότητας στην εξελικτική διαδικασία.

Βιβλιογραφία

• Ε. Π. Μπλαβάτσκι, Ίσις Αποκαλυμμένη, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1993.
• Ε.Π. Μπλαβάτσκι, Μυστική Δοξασία, Εκδόσεις Πνευματικός Ήλιος, Αθήνα 1995.
• H. P. Blavatsky, The Theosophical Glossary, Theosophical Publishing Society, London 1892.
• Ε.Π. Μπλαβάτσκι, Η Φωνή της Σιγής, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος Αθήνα 1976.

Κ.Π.