Ως Λούνασα, επίσης, Λιούνεσεντ [luɣnəsəð] στην αρχαία Ιρλανδική αναφέρεται παραδοσιακή Γαελική γιορτή, και συνήθως γιορτάζεται στις 1 Αυγούστου. Προέρχεται από πανάρχαιες γιορτές της συγκομιδής. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του πρώην επιστήμονα της NASA Ρόμπερτ Γκιλέσπι (Robert Gillespie), το Λούνασα συμβαίνει όταν εκλειπτικό μήκος του ήλιου, δηλαδή το ηλιοκεντρικό μήκος της γης πλησιάζει στις 135ο. Το 2013 αυτό θα συμβεί στις 8:21 UTC στις 7 Αυγούστου[1].

Στην Iρλανδική Mυθολογία

Ένας από τους κυριότερους λόγους για τη σχετική σύγχυση που προκαλεί στους ερευνητές η συγκεκριμένη γιορτή είναι η ποικιλία των ονομάτων με την οποία απαντάται σε διαφορετικές περιοχές και οι χρονικές διαφορές στην ημερομηνία γιορτασμού. Θα πρέπει να ληφθεί, ωστόσο υπόψιν ότι όταν υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολογιακό σύστημα στη Βρετανία και την Ιρλανδία, έπρεπε να αφαιρεθούν έντεκα μέρες προκειμένου να γίνει αστρονομικά σωστό το ημερολόγιο. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να γιορτάζεται το Λούνασα είτε στην 1η είτε στη 12η Αυγούστου, με αντίστοιχες ονομασίες Νέο και Παλαιό Λούνασα. Εξαιτίας του γεγονότος ότι λίγα από τα έθιμα καταγράφτηκαν στην προφορική ή τη γραπτή λαϊκή παράδοση, όλα όσα γνωρίζουμε σήμερα για αυτή την πανάρχαια γιορτή της συγκομιδής είναι αποτέλεσμα συγκριτικής μελέτης επιβιώσεων σε συγκεκριμένους τόπους με σχετική κελτική παράδοση.

Οι θεότητες του Λούνασα είναι η Ντάνου ('Aνου), η μητέρα των θεών και των ανθρώπων και ο Λου ο προστάτης της λογίων, των τεχνιτών, των πολεμιστών και των μάγων. Ο Λου είναι επίσης γνωστός ως Λου Σαμιλντάναχ (εκείνος με τις πολλές δεξιότητες) και Λου Λαμχφάντα (Ο Λου ο Μακρυχέρης). Αρκετοί είναι οι συγγραφείς που συνδέουν αυτό το όνομα με τη μαγική λόγχη του Λου ή τις ακτίνες του Ηλίου. Ο Λου συνέχισε καθώς φαίνεται να λατρεύεται με τους αντίστοιχους ελληνορωμαϊκούς θεούς Ερμή και Μέρκιουρι κυρίως σε υψηλούς τόπους, σε λόφους ή βουνοκορφές.Το φυτό σύμβολο του Λούνασα περιλαμβάνει οποιαδήποτε μορφή σπόρου ή αραβοσίτου, με μια ευρύτερη συμβολική έννοια κάθε καρπό των αγρών και των κήπων[2].

Στην ιρλανδική μυθολογία, η γιορτή Λούνασα λέγεται ότι ξεκίνησε από τον θεό Λου ως νεκρόδειπνος και γιορτασμός με αθλητικούς αγώνες προς τιμήν της θετής του μητέρας, της Ταϊλτιού, που πέθανε από την εξάντληση μετά τον καθαρισμό των πεδιάδων της Ιρλανδίας και την προετοιμασία της σποράς. Η αρχική τοποθεσία για τη σύναξη του γιορτασμού ήταν το Ταΐλτίν ανάμεσα στο Νάβαν και το Κελς.

Από ιστορικής άποψης, το Έναχ Ταϊλτέαν (Áenach Tailteann) όπως ονομαζόταν ήταν μια εποχή αγώνων δύναμης και δεξιοτήτων και η εποχή των γάμων και των χειμερινών καταλυμάτων. Στη διάρκεια της γιορτής επικρατούσε ειρήνη και διεξάγονταν θρησκευτικές εορτές[3][4]. Παρόμοιος γιορτασμός αναφέρεται στο Κάρμουν τον τόπο που προστατευόταν από την ομώνυμη θεά των Κελτών, με παρόμοια μυθολογική θέση όπως αυτή της Ταϊλτιού[5].

Ιστορικά 'Εθιμα του Λούνασα και Γεωγραφική Εξάπλωση

Ο αρχαίος τρικέφαλος γαλλικός θεός Λούγκους.

Στις αρχαιότερες εποχές το Λούνασα γιορταζόταν ευρέως στην Ιρλανδία, τη Βρετανία, τη Γαλλία και πιθανώς τη βόρεια Ισπανία. Στις αρχαιότερες μορφές του γιορτασμού περιλαμβάνονταν συγκεντρώσεις της κοινότητας ή της φυλής και δραστηριότητες που εκτείνονταν σε μια περίοδο δύο έως τεσσάρων εβδομάδων. Πολλοί από τους επιμέρους γιορτασμούς του Λούνασα/Λάμμας σταδιακά πέρασαν υπό την προστασία χριστιανών αγίων. Για παράδειγμα οι γιορτές του τέλους του Ιουλίου αποδόθηκαν στον απ. Ιάκωβο (25 Ιουλίου), οι γιορτές του δεκαπενταύγουστου στην Παναγία.

Ένα άλλο όνομα που χρησιμοποιείται για το Λούνασα είναι το «Λάμμας», από την αρχαία αγγλοσαξωνική τελετουργία του «Χλάεφ» (τελετουργία του ψωμιού, ιερουργία κατά την οποία καθαγιάζεται το πρώτο καρβέλι ψωμιού), που αναπτύχθηκε σταδιακά στη μεταγενέστερη μεσαιωνική αγγλική και σκωτική γιορτή «Λάμμας». Ως Λάμμας άλλωστε πρωτοαναφέρεται σε ένα αρχαίο αγγλοσαξωνικό χρονικό ήση από το 921 ως «Γιορτή των Πρώτων Καρπών». Για τις αγροτικές κοινότητες της περιόδου η έναρξη της συγκομιδής ήταν φυσική περίσταση για γιορτασμούς και προσφορές ευχαριστιών στο Θείο για τα δώρα του.

Το 1962 το Γιορτή του Λούνασα, μια μελέτη της λαογράφου Μαιρ Μακ Νηλ έστρεψε την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας σε μεσαιωνικά κείμενα και σε έρευνες και μελέτες από όλη την Ιρλανδία και τη Βρετανία. Οι μαρτυρίες και τα αποδεικτικά στοιχεία που επιβεβαίωσαν την αρχαία κελτική γιορτή της 1ης Αυγούστου αφορούσαν σε ορισμένες κοινές τελετουργίες της γης.

Αρχικά σχετιζόταν με την ιερόπρεπη κοπή του πρώτου καλαμποκιού, την τελετουργική προσφορά του προς τη θεότητα σε έναν υψηλό τόπο και την ταφή του. Κατόπιν με τη διοργάνωση ενός κοινού γεύματος με τη νέα σοδειά και μύρτιλλο, στο οποίο συμμετείχε όλη η κοινότητα. Ακολουθούσε η θυσία του ιερού ταύρου και γιορτή στην οποία μοιραζόταν η σάρκα του, καθώς και μια τελετουργία απόκρυψης και αντικατάστασης του θυσιασμένου με έναν νεαρό ταύρο[5].

Στις γιορτές, με τις οποίες σχετίζεται η Λούνασα, περιλαμβανόταν τελετουργικό χορόδραμα με την αφήγηση ενός αγώνα για μια θεά και τελετουργικός αγώνας από έναν ιερουργό που προσωποποιούσε τον Λου για την επιβεβαίωση της θεϊκής παρουσίας. Σε ένα άλλο δρώμενο ο Λου περιόριζε το τέρας της σήψης και του λιμού. Στο τέλος αυτής της τριήμερης γιορτής στην οποία επικεφαλής ήταν ο Λού ο ίδιος μέσω του γήινου ιερέα, ο νεαρός θεός αναλάμβανε τον νέο κύκλο της σποράς και της συγκομιδής[5].

Ιεροί Τόποι και 'Εθιμα

Οι γιορτασμοί του Λούνασα γίνονταν κυρίως στις κορυφές των λόφων. Παραδοσιακά οι κάτοικοι της κοινότητας κατά την γιορτή σκαρφάλωναν στους λόφους για να μαζέψουν μύρτιλλο, που το έτρωγαν επί τόπου ή το κρατούσαν για να φτιάξουν πίτες και κρασί[6]. Πιστεύεται ότι το ετήσιο προσκύνημα στην κορυφή του λόγου του αγ. Πατρικίου στο Μάγιο κατά τα τέλη Ιουλίου ήταν αρχικά τελετουργική διαδικασία του Λούνασα[7] .

Ανάβαση στον λόφο του αγ. Πατρικίου. Στιγμιότυπο από τον σύγχρονο γιορτασμό.

Όπως συμβαίνει και με τις άλλες εποχιακές γιορτές, το Ίμπολκ, το Μπελτάιν και το Σάμγουέιν, στους γιορτασμούς περιλαμβανόταν και ένα πλούσιο γεύμα, στο οποίο συμμετείχε όλη η κοινότητα[8]. Στα υψίπεδα της Σκωτίας παρασκευαζόταν ένα ιδιαίτερο γλύκισμα το λούνασταιν που πιστεύεται ότι ήταν σε αρχαιότερες εποχές προσφορά προς τους θεούς[9].

Ένα άλλο έθιμο που μοιραζόταν το Λούνασα με άλλους Γαελικούς γιορτασμούς ήταν οι φωτιές και οι επισκέψεις στα ιερά πηγάδια και στις ιερές πηγές. Οι στάχτες από τις φωτιές χρησιμοποιούνταν για την ευλογία των αγρών, των κοπαδιών και των ανθρώπων[10]. Οι επισκέπτες των ιερών πηγαδιών προσεύχονταν για υγεία περπατώντας κυκλικά γύρω από το πηγάδι ακολουθώντας την ηλιακή φορά. Κατόπιν άφηναν τις προσφορές τους, νομίσματα ή γλυκά παρασκευασμένα για την περίσταση[11]. Στη Γαελική Ιρλανδία το Λούνασα ήταν επίσης η εποχή των δοκιμαστικών γάμων που διαρκούσαν συνήθως ένα χρόνο και μία ημέρα με τη δυνατότητα διακοπής του γάμου πριν τον νέο χρόνο ή της οριστικής επισημοποίησης του[3][12][13][14].

Τα λουλούδια έπαιζαν σημαντικό ρόλο απ ό,τι φαίνεται για τη γιορτή. Όλα τα πηγάδια της κοινότητας -ακόμα και εκείνα που δεν θεωρούντο ιερά- στολίζονταν με λουλούδια. Κατά τη διαδικασία του εκχριστιανισμού πολλά ιερά πηγάδια ανέλαβαν ως προστάτες χριστιανούς αγίους πλέον ή την Παρθένο στον εορτασμό της Ανάληψης κατά τις 15 Αυγούστου. Στη Βόρεια Σκωτία, όπου η ωρίμανση της συγκομιδής γίνεται λίγο αργότερα, ο γιορτασμός της ανάληψης αντικατέστησε τη γιορτή Λάμας, ως γιορτασμός της πρώτης συγκομιδής. Από συμβολικής άποψης κάτι τέτοιο εξηγεί τις μεσαιωνικές συμβολικές αποδόσεις του άνθους του αραβόσιτου στην Μαρία, καθώς και τη σχέση της με άλλα παραδείγματα εκχριστιανισμού των αρχαίων παραδόσεων, όπως είναι τα πηγάδια και τα λουλούδια του δεκαπενταύγουστου.

Σύμφωνα με μία άλλη άποψη ο παραδοσιακός γιορτασμός του Λούνασα σχετιζόταν αυστηρά με το τέλος της ωρίμανσης των καρπών και την επακόλουθη συγκομιδή. Δε σχετιζόταν όμως με τη φωτιά, αλλά κυρίως με το νερό και τη γη, με τα πηγάδια, τα λουλούδια και τους υψηλούς τόπους, είτε βουνά είτε λόφους. Η φωτιά δεν έπαιζε ουσιαστικό ρόλο στη γιορτή, καθώς σχετίζεται συμβολικά με τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια[15].

Εσωτερικά Νοήματα

Το εσωτερικό νόημα ενός τέτοιου γιορτασμού στα εσωτερικά πεδία εκλαμβάνεται ως έναρξη της συγκομιδής των καρπών που σπάρθηκαν κατά την άνοιξη σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξης κάτι που εμπλέκει σαφώς τη δυνατότητα του ανθρώπινου βασιλείου να σπέρνει στο επίπεδο των ιδεών. Τι είδους καρπούς θερίζουμε, τι θέλουμε να σταματήσει, τι ακριβώς θέλουμε να ξεκινήσει από την αρχή; Έχουμε κατά νου ότι για κάθε συγκομιδή απαιτείται η απαραίτητη προετοιμασία σε έναν αέναο κύκλο σποράς, ανάπτυξης και θερισμού;

Τέτοιου είδους ερωτηματικά τοποθετούν τις αρχαίες αγροτικές γιορτές στο ύψος ενός συμβολικού κλειδιού-προτύπου για την ανθρώπινη συμπεριφορά, που συνειδητά ή ασυνείδητα ακολουθεί τους ίδιους γεωργικούς κύκλους στη συμπεριφορά του. Βέβαια αυτοί οι γεωργικοί κύκλοι σχετίζονται άμεσα με τους κοσμικούς κύκλους της Γης και της Σελήνης, προσδίδοντας ένα ιδιαίτερο ενεργειακό κλειδί για κάθε στιγμή του ετήσιου κύκλου. Αναμφίβολα η κατανόηση αυτού του κλειδιού-προτύπου στο επίπεδο της ανθρώπινης εξέλιξης μπορεί να επιφέρει μια βαθειά κατανόηση της Γης και των δυνατοτήτων της να καθοδηγεί με τους ρυθμούς της όλα τα βασίλεια στον εξελικτικό δρόμο.

Παραπομπές – Σημειώσεις

[1]. Seasonal Cusps as Pagan and Religious Holidays
[2]. Deeper Into Lughnasadh
[3]. McNeill, F. Marian (1959) The Silver Bough, Vol. 2. William MacLellan, Glasgow ISBN 0-85335-162-7 σσ. 94-101
[4]. MacKillop, James (1998) A Dictionary of Celtic Mythology. Oxford, Oxford University Press. ISBN 0-19-280120-1 σσ. 309-10, 395-6, 76, 20
[5]. MacNeill, Máire. The Festival of Lughnasa: A Study of the Survival of the Celtic Festival of the Beginning of Harvest. Oxford University Press, 1962. σ. 426
[6]. Monaghan, Patricia. The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore. Infobase Publishing, 2004. σ. 45
[7]. Monaghan, σ.104
[8]. Monaghan, σ.180
[9]. Monaghan, σ. 299
[10]. Monaghan, σ. 27
[11]. Monaghan, σ. 41
[12]. Danaher, Kevin (1972) The Year in Ireland: Irish Calendar Customs Dublin, Mercier. σσ.167-186 ISBN 1-85635-093-2
[13]. Chadwick, Nora (1970) The Celts London, Penguin. σ. 181 ISBN 0-14-021211-6
[14]. O'Donovan, J., O'Curry, E., Han*****, W. N., O'Mahony, T., Richey, A. G., Hennessy, W. M., & Atkinson, R. (eds.) (2000). Ancient laws of Ireland, published under direction of the Commissioners for Publishing the Ancient Laws and Institutes of Ireland. Buffalo, New York: W.S. Hein. ISBN 1-57588-572-7.
[15]. Festival of Lughnasa (Lughnasadh, Lúnasa, Lammas)

K.K.