Στην αρχαία Ελλάδα ο ταύρος ήταν η ενσάρκωση, το σύμβολο ή το έμβλημα των θεών της δημιουργίας, οι οποίοι κατοικούσαν στον ουρανό ή σε ψηλές βουνοκορφές. Σε όλους τους πολιτισμούς οι θεοί, οι πατέρες των θεών, δημιουργοί του κόσμου και του ουρανού -τα μάτια των οποίων ήταν ο ήλιος και η σελήνη- εμφανίζονταν με μορφή ταύρου ή συνοδεύονταν από ταύρους.

Μάλιστα, κάποιοι θεοί εικονίζονταν με κέρατα ταύρου -εικονογραφική παράδοση που διατηρήθηκε έως τη χριστιανική περίοδο. Οι θεοί που προστάτευαν τα αγροτικά ζώα όπως ο 'Aρης ή ο αντίστοιχος Μαρς (Mars) των Ρωμαίων, φορούσαν περικεφαλαία με κέρατα ταύρου.

Οι κάτοικοι της Πέλλας με τη σειρά τους λάτρευαν μια μορφή της Αθηνάς με περικεφαλαία από κέρατα, η οποία προστάτευε τα βόδια (ορισμένοι Έλληνες ερευνητές συνέδεσαν τη νυχτερινή Αθηνά -που είχε σύμβολο την κουκουβάγια- με τη σελήνη, τα κέρατα της οποίας έλαμπαν τη νύχτα). Επίσης, έως τα τέλη της 2ης χιλιετίας Π.Κ.Ε. ένας ασυνήθης Απόλλων κερασφόρος λατρευόταν στην Κύπρο ως προστάτης των βοσκών. Έτσι η θυσία των βοδιών τελείτο από τον Απόλλωνα στους Δελφούς. Στόχος αυτών των ιερών τελετών ήταν η αποτροπή της ξηρασίας και η προετοιμασία της γης για τη νέα σπορά.

Οι Θεοί και ο Ταύρος

Αναμφίβολα ο ταύρος είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους ζωικούς συμβολισμούς των γονιμοποιών δυνάμεων του Ουρανού και των θεοτήτων που τον κατοικούν. Οι τελευταίοι παρουσιάζονται, αρχικά, ως θεοί της ατμόσφαιρας, του κεραυνού, της βροχής -των φυσικών, δηλαδή, φαινομένων που ευθύνονται για τη γονιμότητα της γης.

Mε το πέρασμα του χρόνου, οι θεοί αυτοί έχασαν την αυτονομία τους ως προσωποποιήσεις του Ουρανού και απορροφήθηκαν από τη γονιμική λειτουργία της Μεγάλης Μητέρας, την οποία βλέπουμε σε ορισμένες αρχαϊκές παραστάσεις να κρατάει ή να φορά στο κεφάλι της κέρατα ταύρου. Τους βρίσκουμε να είναι σύζυγοι της Μεγάλης Θεάς, της γης-μητέρας των αγροτικών πολιτισμών, ενσαρκώνοντας τον αρσενικό παράγοντα της φυσικής ευφορίας.

Σύμβολο των θεών αυτών είναι ο ταύρος, ο οποίος συνδυάζει την ουράνια με τη σεληνιακή επιφάνεια: σε αυτόν συναντάται τόσο το αρσενικό (επιβήτορας) όσο και το θηλυκό (τα κέρατα του ταύρου παραπέμπουν στην ημισέληνο) στοιχείο της γονιμότητας.

Οι αρχαίοι μύθοι είναι πλούσιοι σε ταυρόμορφες αναφορές. Ο ελληνικός Δίας κλέβει την Ευρώπη (εκδοχή της Μεγάλης Θεάς) και ζευγαρώνει μαζί της. Ο ινδικός Ρούντρα παίρνει τη μορφή ταύρου και ενώνεται με την κοσμική αγελάδα Πρισνί, προκειμένου να γεννηθούν τα πάντα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον Ίντρα, αλλά και με τους μεσογειακούς θεούς Μιν, Βάαλ, Χαντάντ και Μπελ, που ζευγαρώνουν με ανάλογες θεότητες-αγελάδες. Η ιερογαμία αυτή φέρνει σε επαφή το «σπέρμα», που είναι ο γεμάτος σύννεφα Ουρανός, με τη μήτρα, που είναι η Γη. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία και η συντήρηση όλων των μορφών ζωής.

Ο ιερός κόσμος του ταύρου είναι ένας κόσμος μυθολογικός, μυστηριακός, που οδηγεί στις αρχές της ζωής αυτού του κόσμου και επεξηγεί εμμέσως τον ρόλο της φύσης στην διαμόρφωση της ανθρώπινης ζωής. Μέσα, λοιπόν, από το ορατό μέρος της ιστορίας αποκαλύπτεται η εικόνα του ταύρου και η ιδιαίτερη θέση που κατείχε στους μύθους, στις δοξασίες, στις λατρείες, αλλά και στον καθημερινό βίο των λαών αυτών, ιδίως του Κρητικού.

Ο ταύρος συμβόλιζε πάντοτε -και εξακολουθεί να συμβολίζει- την αντοχή, τον δυναμισμό της μεγαλοπρεπούς ρώμης και τον έμφυτο δυναμισμό, την ανυπότακτη ανεξαρτησία και την ατέλειωτη γονιμοποιό ενέργεια.

Στα μεγαλόπρεπα ανάκτορα της Κνωσού και στα χρυσά κτερίσματα των τάφων, στις παμπάλαιες θεολογικές δοξασίες της Μέσης Ανατολής, της Κύπρου και της Αιγύπτου, των λαών της Ιβηρικής χερσονήσου, της Γαλατίας και της Ετρουρίας, οι ερευνητές παρακολουθούν εκστατικοί μια διαδικασία μετουσίωσης, δηλαδή τις ανάγκες της αγροτικής ζωής και τις ακόλουθες πρακτικές εμπειρίες να μεταλλάσσονται σταδιακά σε σύνθετες θεωρίες και εξαιρετικά περίπλοκες θρησκειολογικές συλλήψεις.

Από ένα τέτοιο παρελθόν αντλούν τις υποστάσεις τους και οι εξιδανικεύσεις του ελληνικού μύθου, οι μεταμορφώσεις του Δία και της Ιούς, οι μορφές της Ευρώπης και της Πασιφάης, τα φημισμένα κατορθώματα του Θησέα και του Ηρακλή. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για την ηθική μεταστοιχείωση που υφίσταται το τελετουργικό της θυσίας του ταύρου, όπως την αποτυπώνει η κλασική τέχνη στη ζωφόρο του Παρθενώνα και στο ναό της Νίκης. Αντίθετα οι φυσιοκρατικές τάσεις που ρέπουν προς τον ρεαλισμό, διέπουν την απόδοση του ζώου κατά τον 4ο αι. π.Χ., και ακόμη μέσα στις νεότερες στιβάδες των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων, όπου χάνονται και οι καταβολές της μιθραϊκής λατρείας.

Ο Ταύρος και ο 'Ανθρωπος

Ο ταύρος, αυτό το απρόβλεπτο και ως εκ τούτου μυστηριώδες ζώο με τη μεγάλη δύναμη και το βαθύ απλανές βλέμμα, που προκαλούσε καταιγίδες, εξουσίαζε τους βάλτους και σήκωνε τον κόσμο στα κέρατά του, έπαιξε ρόλο στη δημιουργία μιας πλειάδας συμβόλων και τελετών. Οι Κρήτες ακροβάτες αποδείκνυαν τη δεξιοτεχνία τους δαμάζοντας το άγριο ζώο, και μεγαλοπρεπείς ταύροι θυσιάζονταν προς τιμήν των θεών στα ιερά της Ελλάδας και της Μεσογείου.

Εύλογα γεννιέται το ερώτημα αν η μοίρα του ανθρώπου ήταν πάντοτε συνδεδεμένη με εκείνη του ταύρου. Στους ταύρους αρέσει το νερό, γι΄ αυτό συχνά ζουν στις εκβολές των ποταμών και σε ελώδεις περιοχές. το τρίχωμα τους θυμίζει την ήρεμη σκουρόχρωμη επιφάνεια των λιμναίων υδάτων. Το ερωτικό τους δυναμικό είναι παροιμιώδες.

O ταύρος στρέφεται ξαφνικά εναντίον του στόχου του και ορμάει στα τυφλά. Τα κέρατα του μοιάζουν με κεραυνό. Η γη στο βήμα του αντηχεί σαν να έχει ξεσπάσει καταιγίδα στα βουνά. Τα κόκκινα μάτια του και το μουγκρητό του θυμίζουν τον συννεφιασμένο ουρανό πριν την μπόρα. Γι' αυτό ο ταύρος συνδέθηκε η ενσάρκωσε τους θεούς των βουνοκορφών. Οι άνθρωποι απηύθυναν ευχαριστίες στον ουρανό θυσιάζοντας προς τιμήν του το πιο ακριβό τους αγαθό: έναν ταύρο ή ένα βόδι. Με τη θυσία έλπιζαν πως απέτρεπαν τη δυσαρέσκεια του θεϊκού ταύρου, που μπορούσε να καταστρέψει ό,τι βρισκόταν στο πέρασμά του. Επίσης, το γονιμοποιό αυτό ζώο θυσιαζόταν, για να ποτίσει με το αίμα του τη γη. Μάλιστα όταν οι ταύροι πέθαιναν, θάβονταν σε χωράφια, για να δώσουν ζωή και να γονιμοποιήσουν τη γη.

Η ζωή των ανθρώπων εξαρτιόταν από τον ταύρο, που τους συνόδευε από τη στιγμή της γέννησης έως τον θάνατό τους και διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο στις καθημερινές εργασίες, όπως το όργωμα, αλλά και σε τελετές συμβολικού περιεχομένου που σχετίζονταν με θεότητες και περιλάμβαναν τελετουργικές θυσίες. Ακόμη και οι ψυχές των ανθρώπων ταξίδευαν στον άλλο κόσμο με καράβι που είχε ακρόπρωρο ένα βουκρανίο με μακριά κέρατα τα οποία το προστάτευαν. Ακόμη και σήμερα η μορφή του ταύρου, μολονότι απόμακρη πλέoν για τους ανθρώπους των συγχρόνων αστικών κοινωνιών, προκαλεί θαυμασμό και συνάμα κάποια ακαθόριστη ανησυχία. Επομένως, ο καθένας μπορεί να κατανοήσει τη σημαντικότητα που κατείχε ο ταύρος τη συγκεκριμένη εποχή, ότι αποτελούσε μέρος της ζωής κάθε ανθρώπου και ότι δεν ήταν ένα κοινό ζώο αλλά ένα ιερό πλάσμα που μέχρι και οι θεοί έπαιρναν την μορφή του θέλοντας, με την επιβλητικότητα που παρουσίαζε το ζώο, να πετύχουν τον οποιοδήποτε σκοπό τους.

I.M.