Ο Βουδισμός, ένα από τα μεγαλύτερα και αρχαιότερα πνευματικά ρεύματα του κόσμου, εμφανίστηκε στην Ινδία πέντε αιώνες πριν την γέννηση του Χριστιανισμού και κυριάρχησε για 15 αιώνες. Σταδιακά υπερίσχυσε στην Κεντρική Ασία, την Άπω Ανατολή και την Νοτιοανατολική Ασία. Επικράτησε στην Κίνα, όσο καμία άλλη θρησκεία, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώθηκε και στη Δύση. 

Από τον Ρίτσαρντ Ρόμπινσον (Richard H. Robinson 1926-1971)

O Ρίτσαρντ Ρόμπινσον, επίκουρος Καθηγητής στο Ινστιτούτο Αμερικανικών Ινδικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν (Wisconsin), ίδρυσε το πρώτο πρόγραμμα φιλοσοφίας Ph.D. στη Βόρεια Αμερική με προσανατολισμό στις Βουδιστικές σπουδές και καθιέρωσε μια αυστηρή μεθοδολογική προσέγγιση στη μελέτη του βουδισμού. Ως λέκτορας στο Τμήμα Ανατολικών Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Τορόντο, δίδαξε την κινεζική και την τέχνη της Άπω Ανατολής έχοντας ήδη παρακολουθήσει μαθήματα Κινέζικου Ιαπωνικού και Θιβετιανού Πολιτισμού, καθώς και της Σανσκριτικής γλώσσας, στο Τμήμα Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Ο καθ. Ρόμπινσον διερεύνησε, καλλιέργησε και διατήρησε την εσωτερική έννοια του Βουδισμού εστιάζοντας στην επιστημονική του ανάλυση. Μελέτησε τον σύγχρονο Βουδισμό στην Κεϋλάνη, το Βιετνάμ, την Ιαπωνία και έμεινε για ένα διάστημα στην Ινδία σπουδάζοντας την φιλοσοφία Βενάντα στο Μπενάρα το 1962, ενώ συνέγραψε αρκετές μελέτες αναφορικά με την Μαντχάμακα (Madhyamika) σε συνεργασία με θιβετιανούς και ινδούς μελετητές. Ενοποίησε σε ένα γνωστικό αντικείμενο τα δόγματα, τις τελετουργίες, την φιλολογία, τους κοινωνικούς θεσμούς, τις λογοτεχνικές εκφράσεις, την τέχνη και την εικονογραφία του Βουδισμού.

Ο ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ πρεσβεύει την ικανότητα των ανθρώπων να γίνουν υπεράνθρωποι άγιοι, λυτρωτές, προικισμένοι με τεράστια σοφία και συμπόνια. Αρνείται την ύπαρξη ενός δημιουργού του κόσμου, ότι υπάρχει μία αθάνατη ψυχή, υποστηρίζει ότι υπάρχει μία συνέχεια από ζωή σε ζωή μέσω επαναγεννήσεων μέχρι να επιτευχθεί η απελευθέρωση. Επιτρέπει, ο Βουδισμός, μεγάλη ελευθερία σκέψης και πρακτικής σε άτομα και ομάδες, παρουσιάζοντας οξείες διαφορές ανάμεσα στις σέκτες. Ωστόσο όλοι οι τύποι Βουδιστών συμφωνούν ότι ο υπέρτατος σκοπός είναι η Φώτιση, ενώ ο Σιντάρτα Γκαουτάμα, ο Άγιος της φυλής Σάκια, ήταν εκείνος που ανακάλυψε και διακήρυξε τον σκοπό της ζωής αλλά και τον τρόπο να διανύσουμε αυτή την εποχή.

Ο Βούδας Γκαουτάμα, «φωτισμένος», δίδαξε για πρώτη φορά κοντά στο Μπεναρές το 530 π.Χ., όπου περιπλανήθηκε στις πεδιάδες της βορειοανατολικής Ασίας για 45 περίπου χρόνια. Όταν πέθανε, σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες σε ηλικία 80 ετών, άφησε ως παρακαταθήκη μια ακμάζουσα κοινότητα εκατοντάδων μοναχών και χιλιάδων λαϊκών οπαδών. Ως διάδοχό του δεν όρισε έναν μαθητή αλλά το Ντάρμα, την «Αλήθεια» ή «Δόγμα» ή «Φυσικό Νόμο», που μεταβιβάστηκαν προφορικά και δεν καταγράφηκαν έως τον 2ο αιώνα π.Χ. Όποιες αλλοιώσεις και αν είχαν υποστεί έως εκείνη την εποχή, είχαν υποστεί επεξεργασία και προσθήκες, αλλά οι αναλλοίωτες-ζωντανές μνήμες των αφηγητών και ο ζήλος των Βουδιστικών σεχτών για την διατήρησή τους περιόρισαν τις αλλαγές.

Ο ουσιαστικός σκοπός του Βουδισμού (Μπούντα-ντάρμα) είναι να οδηγηθεί στη Νιρβάνα, τη φώτιση, στην απελευθέρωση-αποδέσμευση από τον ανηλεή κύκλο της γέννησης, του θανάτου και της επαναγέννησης. Αν ένας άνθρωπος δεν απελευθερωθεί, γεννιέται ξανά και ξανά, «μετενσαρκωμένος» από μία ύπαρξη σε άλλη. Αντιμέτωπος με αυτήν την προοπτική της αέναης επανενσάρκωσης, ένας άνθρωπος μπορεί να πορευθεί στο βίο του επιδιώκοντας εγκόσμιες απολαύσεις ή ασκητεύοντας και θέτοντας τον εαυτόν του σε ένα άλλο άκρο αποκομμένο από όλα τα εγκόσμια πράγματα.

Ο Γκαουτάμα, στην πρώτη του διδασκαλία, διακήρυξε την υιοθέτηση μίας «Μέσης Οδού» μεταξύ της απόλαυσης και της λαιλογησμένης αυταπάρνησης. Αυτή η Οδός που οδηγεί στη Φώτιση και στη Νιρβάνα είναι η «Ιερή Οκταπλή Ατραπός» η οποία διαμορφώνεται από: τις ορθές απόψεις, την πρόθεση, την ομιλία, τη δράση, τον βιοπορισμό, την προσπάθεια, την επιμέλεια και την συγκέντρωση. Ορισμένοι από όσους παρακολούθησαν το δίδαγμά του βίωσαν μια πνευματική αφύπνιση, καθώς ο Βούδας με το χάρισμα και την ειλικρίνειά του μεταβίβασε την γνώση και φώτισε τους συμμετέχοντες.

Βασικό στοιχείο στη διδασκαλία απετέλεσαν οι «Τέσσερις Ιερές Αλήθειες» και συγκεκριμένα αυτές που περιγράφουν ότι: 1. Η ζωή είναι γεμάτη πόνο, 2. Η αιτία του πόνου είναι η επιθυμία τόσο για σαρκικές απολαύσεις, όσο και για τη μετά θάνατο ζωή και καταστροφή, 3. Η απελευθέρωση από τον πόνο έρχεται με το τέλος του πόθου και 4. Υπάρχει μία Ατραπός, η Ιερή Οκταπλή Ατραπός, η οποία οδηγεί στην απελευθέρωση.

Ο διαλογισμός πάνω στον πόνο δεν συστήνεται για να βγει κάποιος από την μελαγχολία, αλλά για να εξαλείψει τη λαγνεία, να καταπνίξει την πλάνη της επιθυμίας, ώστε να ξυπνήσει την ευσπλαχνία και να απελευθερώσει ενέργεια. Η μετεμψύχωση, ο κύκλος της γέννησης και του θανάτου, είναι γεμάτη πόνο, επειδή τα ζωντανά πλάσματα καταδικάζουν τον εαυτό τους, εξαιτίας των υλικών επιθυμιών. Στην πρώιμη Ινδία ήταν αξίωμα ότι γίνεται κανείς αυτό που επιθυμεί. Το τέλος του πόνου θεωρείται μια κατάσταση ευτυχίας, η Νιρβάνα, που προκύπτει από την εξάλειψη της άγνοιας και του πόθου,  η οποία συντελείται μετά τον θάνατο του απελευθερωμένου άγιου, του Αρχάτ.

Οι Τρεις Εκπαιδεύσεις

Η Ιερή Οκταπλή Ατραπός προσεγγίζεται μέσα από την μαθητεία της Ηθικής, της Συγκέντρωσης και της Σοφίας. Ο όρος Ηθική εδώ, σημαίνει αποχή από συγκεκριμένες εσφαλμένες πράξεις. Οι πέντε βασικοί κανόνες που τηρούνται από Βουδιστές, λαϊκούς και μοναχούς, αποτρέπουν: από την αφαίρεση ζωής, την λήψη αγαθών που δεν προσφέρονται, την άσχημη ερωτική συμπεριφορά, το ψεύδος και το αλκοόλ. Ο μοναχός επιπλέον αναλαμβάνει να τηρεί έναν κώδικα περίπου 200 περιοριστικών κανόνων. Ιδιαίτερη σημασία προσδίδει στο να μην βλάπτει την ζωή των έμβιων όντων και οι περισσότεροι αποσκοπούν σε αυτό τον σκοπό.

Η κύρια οδός προς την Συγκέντρωση είναι ο Διαλογισμός επάνω στις τέσσερις «Κατοικίες της Επίγνωσης»: στο σώμα, στα συναισθήματα, στις νοητικές καταστάσεις και στα Ντάρμα (Δόγματα). Το σώμα συνδέεται με την παρατήρηση της αναπνοής, τη διαρκή επίγνωση των πράξεων, τη θεώρηση του σώματος ως ολότητας αποτελούμενης από 32 μέρη και τα τέσσερα στοιχεία της φύσης και τον οραματισμό της σωματικής αποσύνθεσης μετά θάνατον. ΄Οσον αφορά στα συναισθήματα, ο διαλογισμός εστιάζεται στην ευχαρίστηση, τον πόνο και την απάθεια σώματος και νου. Οι νοητικές καταστάσεις σχετίζονται με τη λαγνεία, το μίσος, την ανοησία, τη συγκέντρωση ή την αφηρημάδα. Τέλος ο διαλογιζόμενος στα Ντάρμα επισημαίνει την παρουσία ή την απουσία των παραγόντων της φώτισης, δηλαδή την επιμέλεια, την εξερεύνηση των Δογμάτων που θα οδηγήσουν στο σφρίγος, την αγαλλίαση, τη γαλήνη, τη συγκέντρωση και τη ψυχική αταραξία. Είναι απαραίτητο να διαλογίζεται στις Τέσσερις Ιερές Αλήθειες μέχρι να τις κατανοήσει πραγματικά. Το μονοπάτι Συγκέντρωσης χαρακτηρίζεται από νοητική πρόθεση, όπου μετά τα προκαταρκτικά στάδια, επιτυγχάνεται η Πρώτη Έκσταση, της αγαλλίασης και της ευτυχίας. Ακολουθεί η Δεύτερη Έκσταση, της ηρεμίας και της καθαρής αντίληψης. Όταν αγγίξει την Τέταρτη Έκσταση, ο διαλογιζόμενος έχει απομακρυνθεί από την ευχαρίστηση, τον πόνο, τη χαρά και τη λύπη, βιώνει την ψυχική αταραξία και την καθαρή αντίληψη.

Διακρίνουμε Τρεις Βαθμούς Σοφίας, ο κατώτερος βασίζεται στην Προφορική διδασκαλία του δόγματος, ο επόμενος στο Στοχασμό της διδασκαλίας, και ο ανώτερος στη Διαλογιστική έκσταση. Η μαθητεία στην Ηθική οδηγεί στην συγκέντρωση, η οποία με τη σειρά της κατευθύνει στη Σοφία, και μέσω αυτής απελευθερώνεται ο νους από τις «εκροές», τις αρνητικές δηλ. καταστάσεις όπως είναι η αισθησιακή επιθυμία, η διαρκής επαναγέννησης και οι λανθασμένες απόψεις. Εξαφανίζοντας τις εκροές γίνεται άγιος (Αρχάτ ή «Άξιος»), επιτυγχάνει την Νιρβάνα, και απελευθερώνεται από τους κύκλους των ενσαρκώσεων.

Ψυχικές Δυνάμεις

Έξι είναι οι Υπεργνώσεις ως απότοκος του διαλογισμού και συγκεκριμένα: α) Μαγικές Δυνάμεις και περιλαμβάνουν (πτήση, περπάτημα πάνω στο νερό, αλλαγή μορφής, αστρική προβολή), β) Διακοή (η ικανότητα να ακούμε ήχους που δεν είναι πραγματικά παρόντες), γ) το Διάβασμα του Νου, δ) την Ανάμνηση των προηγούμενων ζωών, ε) Ενόραση και στ) την Εξαφάνιση των Εκροών. Οι πρώτες πέντε είναι εγκόσμιες, προσεγγίζονται μέσω συγκέντρωσης, και μπορεί να επιτευχθούν και από μη Βουδιστές, ενώ η έκτη είναι υπερκόσμια, επιτυγχάνεται μέσω διόρασης και μόνο από Αρχάτ.

Οι εγκόσμιες Υπεργνώσεις αντιμετωπίζονται με αμφιβολία από την πρώιμη παράδοση. Οι άγιοι, όπως και ο Βούδας, ταξίδευαν σε υπέργειους και υπόγειους κόσμους, όπως οι σαμάνοι, επικοινωνούσαν με πνεύματα μέσω διακοής και διόρασης, διάβαζαν το νου των σπουδαστών τους προκειμένου να επιλέξουν για αυτούς την κατάλληλη διδασκαλία ή διαλογιστική πρακτική και έκαναν αναδρομές σε προηγούμενες ζωές. Προέβλεπαν το μέλλον, «είδαν» μακρινά γεγονότα που αφορούσαν άλλους τόπους και υπέτασσαν δαίμονες.

Δεν επιτρεπόταν στους μοναχούς να εκθέτουν τις ψυχικές τους δυνάμεις στους λαϊκούς ανθρώπους, καθώς κάτι τέτοιο υποβίβαζε τις πνευματικές επιτεύξεις τους. Επιβαλλόταν να μην κάνουν ξόρκια, να μην ερμηνεύουν τα όνειρα, τους οιωνούς και τα άστρα. Επίσης αποφεύγοντας την συμμετοχή τους στην παγκόσμια απληστία δεν χρησιμοποιούσαν τις Υπεργνώσεις για εγκόσμιους σκοπούς. Ωστόσο, η λογοτεχνία του Ινδικού Βουδισμού κοσμείται από ιστορίες αγίων που χρησιμοποίησαν τις υπερφυσικές τους δυνάμεις για τη σωτηρία των ανθρώπων από την εγκόσμια θλίψη. Αυτή η τάση μεταξύ εγκόσμιας δέσμευσης και αποδέσμευσης στη Νιρβάνα, χαρακτηρίζει ολόκληρη την ιστορία του Βουδισμού.

Το Κέρδος της Αξίας

Η πρώιμη Βουδιστική ηθική βασιζόταν στην αποχή και ήταν ασκητικοί. Διακρίνονταν από ένα αίσθημα προσφοράς τόσο για τους λαϊκούς όσο και τους μοναχούς, καθώς οι τελευταίοι αποκτούσαν αξία προσφέροντας σε όσους είχαν ανάγκη.

Η Αξία ως είδος πνευματικού νομίσματος, εξαργυρόνεται είτε σε μία ευτυχισμένη επόμενη ζωή, είτε προς όφελος ενός εκλιπόντος συγγενή, ή ακόμη ως επένδυση για πνευματική πρόοδο. Ο μοναχός δεν διαθέτει υλικά αγαθά αλλά φροντίζει να είναι πλούσιος σε Ντάρμα το οποίο και διδάσκει. Τον εκτιμούν λόγο της μοναστικής ζωής που διάγει και, όπως και οι λαϊκοί βουδιστές συχνά προσδίδει τον δέοντα σεβασμό στους νεκρούς του.

Ένας ακόμη τρόπος να αποκτήσει κανείς Αξία, είναι η λατρεία πούτζα, που στην οικογενειακή ζωή σημαίνει να τιμάς τους γονείς, τους καλεσμένους, τους δασκάλους σου και άλλα σημαντικά πρόσωπα. Σε ένα ευρύτερο ιερό πλαίσιο, ο όρος αυτός σημαίνει να εκτελεί ο πιστός τελετουργικές χειρονομίες σεβασμού και φιλοξενίας όπως: να υποκλίνεται με τις παλάμες ενωμένες, να υποκλίνεται βαθιά, να αγγίζει τα πόδια του τιμώμενου, να περιφέρεται τελετουργικά, να ψέλνει χαιρετισμούς και ύμνους και να προσφέρει τροφή, νερό, φώς, θυμίαμα, λουλούδια, υφάσματα και πολύτιμες ουσίες. Στη σημερινή εποχή, την πρωτοχρονιά, στις χώρες που έχουν ασπαστεί τον Θεραβάντα Βουδισμό νίπτουν τα πόδια των ιερών καλεσμένων, πλένουν τις εικόνες και ραντίζουν τους μοναχούς και τους σεβάσμιους.

Οι Τρεις Θησαυροί

Τα θεμέλια της βουδιστικής παράδοσης και πρακτικής, οι πιο λατρεμένες αρχές, είναι ο Βούδας, το Ντάρμα (Δόγμα) και η Σάνγκα (Μοναστική Κοινότητα). Αυτά είναι τα Τρία Κοσμήματα ή Θησαυροί. Η Σάνγκα, σαν λέξη, σημαίνει κυρίως την κοινότητα των μοναχών, αλλά περιλαμβάνει μοναχούς, μοναχές, λαϊκούς και λαϊκές. Ασπάζεται κανείς τον Βουδισμό αναζητώντας «πηγαίνω στο καταφύγιο του Βούδα, πηγαίνω στο καταφύγιο του Ντάρμα, πηγαίνω στο καταφύγιο της Σάνγκα». Το καταφύγιο Σάνγκα, είναι κοινότητα ιερών προσώπων, που δεν είναι όλοι μοναχοί, όπως και όλοι οι μοναχοί δεν είναι άγιοι.

Η αρχική διδασκαλία ξεκινά διαχωρίζοντας τους αφοσιωμένους από τους άγιους. Ο αφοσιωμένος είναι ο πιστός που ζει ασκητικά, που επιδιώκει την αλήθεια και δέχεται το δόγμα μέσω της αυθεντίας του άλλου. Υπάρχουν Τέσσερις Βαθμίδες ενός ιερού προσώπου ή αγίου. Ο Νικητής του Ρεύματος, είναι σίγουρο ότι δεν θα υποπέσει σε μια δυσμενή επαναγέννηση και ότι δεν θα διαφθαρεί μέχρι να επιτύχει την φώτιση. Αυτό το στάδιο επιτυγχάνεται μέσα από την ηθική και την απόλυτη πίστη στον Βούδα, το Ντάρμα και τη Σάνγκα. Σε όχι περισσότερες από επτά ενσαρκώσεις ο Νικητής του Ρεύματος θα εξασφαλίσει την  αγιότητα. Ο Μία Φορά Επιστρέφων, απελευθερομένος από τα δεσμά της λαγνείας και της αδύναμης θέλησης, θα επιτύχει την αγιοσύνη στην επόμενη ανθρώπινη επαναγέννηση. Ο Μη Επιστρέφων, απαλλάσσεται από όλα τα δεσμά του συγκεκριμένου κύκλου της ζωής και ξαναγεννιέται σε έναν ανώτερο παράδεισο όπου προσεγγίζει τη Νιρβάνα. Ο Αρχάτ, εξαλείφει όλες τις εκροές σε αυτή την ζωή και συνειδητοποιεί την απελευθέρωση του νου μέσω της σοφίας.

Στις πρώτες εκδόσεις των Ιερών Κειμένων ο Βούδας είναι λίγο πιο πάνω από τον πρώτο Αρχάτ. Η μοναδικότητά του συνίσταται στο ότι έχει φτάσει στην πλήρη φώτιση, χωρίς να έχει έναν δάσκαλο στη ζωή του. Στιν μετέπειτα προσθήκες των Ιερών Κειμένων, ο Βούδας εξυψώνεται πολύ παραπάνω από τους ιερούς μαθητές του. Ενώ τα πρώτα κείμενα τού αποδίδουν μόνο τις τρεις μεγάλες γνώσεις (την μνήμη από τις προηγούμενες ζωές του, συμπαντικό όραμα και γνώση των εξαλειφθέντων εκκροών του), και αργότερα τα κείμενα Πάλι ισχυρίζονται πως ήταν Παντογνώστης.

Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα ποτέ δεν θεωρήθηκε ότι ήταν ο μόνος Βούδας. Τα κείμενα Πάλι αναφέρονται σε μία σειρά από έξι μορφές Βούδα, όπου ο Γκαουτάμα θυμάται από τη δική του υπεργνώση αλλά και τον μελλοντικό Βούδα, Μαϊτρέγια, που τώρα είναι ένας Μποντισάτβα.

Τι είναι η Νιρβάνα;

Είναι η Νιρβάνα εκμηδένιση ή αιώνια ύπαρξη, είναι η παύση κάθε σκέψης και συναισθήματος, είναι η τέλεια μακαριότητα και ατομική απελευθέρωση; Τα αρχικά κείμενα δίνουν αινιγματικές απαντήσεις. Λένε ότι υπάρχει κάτι αγέννητο, κάτι που δεν έγινε, το άφτιαχτο, το απροσμέτρητο και ορίζουν το απροσμέτρητο ως την εξάλειψη της λαγνείας, του μίσους και της αφροσύνης. Αν ο Βούδας υπάρχει μετά θάνατον είναι αδιευκρίνιστο, όπως επίσης το αν είναι ο κόσμος αιώνιος, αν η ψυχή και το σώμα είναι τα ίδια. Ο Βούδας αρνείται να παραδεχτεί την ύπαρξή του μετά θάνατον, ή την ανυπαρξία του, ούτε μια ταυτόχρονη κατάσταση ύπαρξης και μη ύπαρξης. Για καθεμία από αυτές τις δηλώσεις απαντούσε, «Αυτό δεν ταιριάζει στην περίπτωση». Παρομοίαζε τον Βούδα μετά τον θάνατο με φωτιά που έχει σβήσει· που δεν κατευθυνόταν ούτε βόρεια, ούτε νότια, ούτε ανατολικά, ούτε δυτικά. Ο Βούδας, ισχυρίζεται, είναι βαθύς και αμέτρητος ωσάν ένας τεράστιος ωκεανός. Εφόσον η Νιρβάνα είναι μοναδική, οι αναλογίες είναι ανεπαρκείς, και ο συνετός δάσκαλος αποφεύγει να τις μεταχειρίζεται σαν περιγραφές. Η μόνη επαρκής ένδειξη για τη Νιρβάνα είναι η οδηγία στο πώς να την κατακτήση.

Ο πρώιμος Βουδισμός απέρριπτε την ιδέα της παγκόσμιας ψυχής (Μπράχμα, Άτμαν) όπως προβάλλεται στις Ουπανισάδες, ως γεννεσιουργό αιτία όλων των πραγμάτων. Η Νιρβάνα δεν αποτελεί το υλικό από το οποίο δομείται ο κόσμος, και η επίτευξή της δεν είναι η επάνοδος της ψυχής στην προηγούμενή της ανεκδήλωτη κατάσταση. Ο Βούδας αρνήθηκε ότι υπάρχει ο άτμαν ή εαυτός, ως μία αμετάβλητη ύπαρξη που εμπεριέχει μεταβλητές και εφήμερες ιδιότητες. Αντιμετώπιζε όλα τα φαινόμενα ως διαδικασίες και διακήρυττε την Μέση Οδό ανάμεσα στο αιώνιο άκρο της ύπαρξης, («ό,τι υπάρχει, υπάρχει για πάντα») και του μηδενιστικού άκρου της μη-ύπαρξης, («τότε υπήρχε, τώρα χάθηκε»). Η σχέση της αιτίας και του αποτελέσματος δεν είναι μεταβολή εννοιών, αλλά εξαρτάται από τις απορρέουσες συσχετίσεις: («Όταν υπάρχει το Α, τότε το Β έρχεται σε ύπαρξη· όταν το Α δεν υπάρχει, το Β δεν έρχεται σε ύπαρξη»). Οι σχέσεις είναι πραγματικές, οι έννοιες όχι.

Η μετεμψύχωση δεν είναι η επανενσάρκωση της ψυχής, αλλά η μετάβαση της συνείδησης, διαμορφωμένης από σπόρους καλών και κακών πράξεων (κάρμα) που συντελέστηκαν στη διάρκεια αυτής και προηγούμενων ζωών. Παρομοιάζεται με την φλόγα που περνά από το ένα κερί στο άλλο, ή ένα ποίημα που μεταβιβάζεται από το νου του δασκάλου στο νου του μαθητή. Η περιπλανώμενη συνείδηση βρίσκει το είδος και την οικογένεια σύμφωνα με τον ηθικό της προσανατολισμό.

Ο κόσμος της μετεμψύχωσης, σαμσάρα, αποτελείται από τρία βασίλεια: το Βασίλειο της Επιθυμίας (υπόγειοι κόσμοι, ζωικός κόσμος, φαντάσματα, άνθρωποι, δαίμονες και κόσμοι των κατώτερων θεών)· το Βασίλειο της Μορφής (ανώτεροι θεοί)· και το Άμορφο Βασίλειο το οποίο κατοικείται από υπάρξεις που ως στοχαστές σε αυτήν την ζωή πέτυχαν τα εκστατικά πεδία του ατελεύτητου χώρου, της ατελεύτητης συνείδησης, του απόλυτου τίποτε, της αντίληψης και της μη αντίληψης.

Η βουδιστική λατρευτική πρακτική λειτουργεί με την πεποίθηση ότι όλα τα ζώντα όντα είναι μέλη μίας παγκόσμιας οικογένειας. Με βάση αυτή την πίστη προσφέρουν συχώρεση στους νεκρούς ώστε να ανακουφιστούν και να απελευθερωθούν. Ο περίβολος των ναών είναι καταφύγιο για τα ζώα ενώ το κυνήγι και η σφαγή θεωρούνται ανήθικα και η θεραπεία των ζώων είναι μια φιλόστοργη πράξη. Προσφορές όπως, γλυκά από ρύζι και νερό δίνονται στην επέτειο των αποθανόντων και προς όλες τις ψυχές την 15η μέρα του έβδομου μήνα. Προσφορές γίνονται επίσης και προς όλους τους θεούς, τελώνια και δαίμονες. Σε ανταπόδοση, οι θεοί παρέχουν παγκόσμιες ευλογίες όπως παιδιά, πλούτη, ασφάλεια και υγεία. Οι δύο μεγάλοι Ινδο-άρειοι θεοί του 6ου αι. π.X. εισήλθαν νωρίς στο Βουδισμό, ο Ίντρα ως προστάτης και ο Μπράχμα ως εμπνευστής του Ντάρμα. Η επαναγέννηση στον παράδεισο του Μπράχμα αποκτάται μέσω των Τεσσάρων Ενατενίσεων, γνωστών ως τα «Κατοικητήρια του Μπράχμα»: αγάπη, συμπόνοια, κατανόηση και γαλήνη. Γενικά, η πρώιμη βουδιστική προσέγγιση στα πνεύματα ήταν να τα καθησυχάσει μέσω του Ντάρμα και μετά να τα αντιμετωπίσει με σεβασμό, χωρίς τρόμο ή αποστροφή.

Ο Προσηλυτισμένος Αυτοκράτορας

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου αιώνα Μ.Ν. (μετά τη Νιρβάνα του Γκαουτάμα, περίπου το 483 π.Χ.), το Βουδιστικό μοναστικό τάγμα χωρίστηκε σε δύο σέχτες, τους Σθαβίρας (Πρεσβύτερους) και τους Μαχασανγκχίκας (μέλη της Μεγάλης Συνάθροισης). Οι πρώτοι περιόρισαν την συνάθροισή τους στους αρχάτ, και αρνήθηκαν ότι ένας κοσμικός θα μπορούσε να γίνει αρχάτ, αποκλείοντας τους λαϊκούς από τα συμβούλια. Οι δεύτεροι δέχονταν τους κοσμικούς και τους μη αρχάτ στις συναντήσεις τους, και τους αποκαλούσαν και αυτούς «μεγάλους». Οι Πρεσβύτεροι αποτελούσαν ένα εκκλησιαστικό κατεστημένο που συνέβαλε στη βελτίωση της θέσης των κληρικών και των αρχάτ. Οι Μαχασανγκχίκας είχαν λιγότερους αρχάτ, και εξυμνούσαν τον Βούδα περισσότερο από ό,τι οι Πρεσβύτεροι. Ισχυρίζονταν ότι είναι υπερκόσμιος, δεν κατοικεί μεταξύ των ανθρώπων, έχει απεριόριστη υπόσταση και δύναμη, καθώς και το χάρισμα της αιώνιας ζωής. Αυτός στέλνει αστρικά σώματα σε ολόκληρο τον κόσμο, και μέσω αυτών εργάζεται ακατάπαυστα για τη σωτηρία όλων των ζώντων υπάρξεων.

Περί το 274 π.Χ. ο Ασόκα ανέβηκε στον θρόνο της Αυτοκρατορίας Μαούρα. Αφού είχε αποκτήσει εξουσία και εδάφη, γεμάτος τύψεις για τις αιματοχυσίες και τις καταστροφές που προκάλεσαν οι κατακτήσεις του, ασπάστηκε τον Βουδισμό. Έγινε προσκυνητής, σταμάτησε το κυνήγι, συναναστρεφόταν μοναχούς και απομονωνόταν σε ησυχαστήρια. Διακήρυττε τον δρόμο του Ντάρμα, αποκηρύσσοντας την στρατιωτική αντιπαράθεση και διόρισε επόπτες για την επίβλεψη εφαρμογής του Ντάρμα. Σύστηνε ανεκτικότητα μεταξύ των σεχτών και προέτρεπε όλους να εστιάζονται στο Ντάρμα. Προώθησε την ανάπτυξη του Βουδισμού και άλλων ασκητικών σεχτών και διέδωσε τον Βουδισμό στέλνοντας μοναχούς σε ξένες χώρες.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Ασόκα, η σέχτα των Βιμπχατζγιαβαντίνς (Διαχωριστών) αποσχίστηκε από την σχολή των Πρεσβυτέρων. Οι ίδιοι οι Βιμπχατζγιαβαντίνς σύντομα διαχωρίστηκαν σε αρκετές σέχτες. Τα προπύργιά τους ήταν στη δυτική Ινδία (οι σημερινοί Μαντχία Πράντες και Μαχαράστρα). Μία αρχαία σέχτα Βιμπχατζγιαβαντίνς, η Θεραβάντα (το Δόγμα των Πρεσβυτέρων), πέρασε μέσω της νότιας Ινδίας στην Κεϋλάνη στα τέλη του τρίτου αιώνα π.Χ. Διατηρείται έως και σήμερα παρόλλες τις πολλές μεταστροφές και τους επαναλαμβανόμενους σφετερισμούς από τον Ινδουϊσμό, από άλλες Βουδιστικές σέχτες και τον Χριστιανισμό. Στον 5ο και τον 6ο αιώνα μ.Χ., υπήρχαν κέντρα Θεραβάντα στην επικράτεια του Μαντράς και εξαπλώθηκαν ως στη Μιανμάρ. Έως και σήμερα επικρατεί στη Βιρμανία, Ταϋλάνδη, Λάος, Καμπότζη και στην Κεϋλάνη.

Περίπου τέσσερις αιώνες μετά τη Νιρβάνα εμφανίστηκε μία κίνηση που αποκαλείτο Μποντισατβαγιάνα ή Μαχαγιάνα (Μεγάλη Κατεύθυνση ή Όχημα), σε αντίθεση με την Χιναγιάνα (Κατώτερη Κατεύθυνση ή Όχημα). Αρχικά δεν ήταν μία χωριστή σέχτα αλλά μια νέα μορφή κάποιων τυπικών δογμάτων Μαχασανγκχίκα: ότι τα φαινόμενα του κόσμου είναι πλανερά και άδεια, ότι ο αληθινός Βούδας είναι υπερκόσμιος, ότι οι Βούδες που εμφανίζονται στον κόσμο είναι τα αστρικά του σώματα, ότι υπάρχουν ταυτόχρονα σε πολλά βασίλεια του κόσμου και ότι ο Βούδας εργάζεται ακατάπαυστα για τη σωτηρία.

Η ιδέα του Μποντισάτβα –εκείνου που βρίσκεται στη διαδικασία για να γίνει Βούδας- αναγνωρίστηκε από όλες τις σέχτες Χιναγιάνα, αλλά οι περισσότερες χρησιμοποίησαν τον όρο μόνο για να ορίσουν τον Σιντάρτα Γκαουτάμα προτού κατακτήσει την φώτιση. Η Μαχαγιάνα ισχυριζόταν ότι Μποντισάτβα είναι η πορεία την οποία θα έπρεπε να ακολουθούν όλοι οι αφιερωμένοι. Δίδαξαν μία ατραπό όπου ακόμη και ο ταπεινότερος θα μπορούσε να ξεκινήσει, διαβεβαιώνοντάς τον ότι μία τάξη ουράνιων Μποντισάτβας και Βούδας θα τον βοηθήσουν.

Η Διαδρομή του Μποντισάτβα

Γνωρίζουμε από πέτρινα ανάγλυφα ότι ιστορίες των προηγούμενων ζωών του Βούδα ήταν δημοφιλείς μέχρι το 2ο αιώνα π.Χ. Αυτές οι αφηγήσεις υμνούν μία σειρά αρετών που ονομάζονται «Τελειοποιήσεις». Η ιδέα των Τελειοποιήσεων αναπτύχθηκε από τις σέχτες των Πρεσβυτέρων, και η Μαχαγιάνα υιοθέτησε αυτή την ιδέα ως την Καρδιά της Ατραπού Μποντισάτβα, την οποία σύστηνε όχι μόνο ως θεωρία αλλά και ως πρακτική στους αφοσιωμένους, άντρες, γυναίκες, μοναχούς ή λαϊκούς.

Η ατραπός Μποντισάτβα ξεκινά με την αφύπνιση της έφεσης για υπέρτατη, τέλεια φώτιση. Αυτή η σημαντική πράξη απαιτεί την συσσώρευση πολλών δυνατοτήτων σοφίας και τη βοήθεια καλών πνευματικών φίλων. Έχει θαυμάσια αποτελέσματα καθώς ακυρώνει το κακό κάρμα, εμποδίζει κακές επαναγεννήσεις και οδηγεί σε καλές.

‘Εχοντας αφυπνίσει την έφεσή του, ο Μποντισάτβα καλλιεργεί θετικές ιδιότητες, κάνει καλό σε άλλους, και διαλογίζεται στους στόχους της διαδρομής του. Με τον καιρό φτιάχνει μία σειρά όρκων, αποφασίζοντας να σώζει έμβια όντα προδιαγράφοντας συχνά πως, όταν γίνει Βούδας η χώρα του θα έχει αυτά τα οφέλη.

Μετά ο Μποντισάτβα συνεχίζει στην εξάσκηση των Έξι Αρετών μέχρι αυτές να γίνουν τελειοποιήσεις. Η Δωρεά σημαίνει να δίνει κάποιος τα αγαθά του, τη ζωή και το σώμα του, σε εκείνους οι οποίοι έχουν ανάγκη. Η αυθόρμητη και χωρίς ανταλλάγματα προσφορά είναι μία τελειοποίηση. Η Ηθική συνίσταται στην τήρηση των κανόνων, μεταθέτοντας έτσι τα οφέλη της και στους άλλους ανθρώπους και ενθαρρύνοντάς τους να κάνουν το ίδιο. Υπομονή σημαίνει να αντέχει κάποιος δοκιμασίες, βλάβες από άλλους και να δέχεται δύσκολες και δυσάρεστες αντιλήψεις. Το Σθένος είναι η αμείωτη ενέργεια και ο ζήλος να υπερβεί τα ελαττώματά του και να καλλιεργήσει την αρετή. Ο Διαλογισμός έγκειται στην εξάσκηση της έκστασης, της συγκέντρωσης στην ουσία και της επίτευξης (τελειότητας) χωρίς αποδοχή των εγκόσμιων αποκτημάτων. Η Σοφία είναι η βασίλισσα των τελειοποιήσεων, αφού συνίσταται στην άμεση αντίληψη της αλήθειας της κενότητας. Αυτή διαλύει όλα τα αποκυήματα της φαντασίας, τα «κατασκευάσματα του νου» και έτσι καθιστά τέλειες τις άλλες πέντε αρετές.

Όταν ο Μποντισάτβα κυριαρχήσει στις Έξι Τελειοποιήσεις, επιτυγχάνει την μη υποτροπιάζουσα κατάσταση και δεν δεσμεύεται σε επαναγεννήσεις από το κάρμα του, αλλά επιλέγει ο ίδιος πού θα γεννηθεί με σκοπό να ωφελήσει ζώσες υπάρξεις. Τελικά γίνεται ένας Βούδας, εκτός εάν αποφασίσει να παραμείνει ένας Μποντισάτβα μέχρι όλα τα έμβια όντα να επιτύχουν τη φώτιση.

Οι ουράνιοι Μποντισάτβας στο πάνθεον Μαχαγιάνα είναι Μεγάλα ΄Οντα, τα οποία έχουν πετύχει την μη υποτροπιάζουσα κατάσταση και την υπέρτατη κυριαρχία πάνω στα βασίλεια της μετεμψύχωσης. Οι περισσότεροι από αυτούς πιθανά κατήλθαν από θεότητες της Βορείου Ινδίας τους τελευταίους πέντε αιώνες π.Χ., έχοντας χαρακτηριστικά γνωρίσματα και λειτουργίες των μεγάλων θεών ΄Ιντρα και Μπράχμα. Παρότι κατέχουν δευτερεύουσες θέσεις στις πρώιμες Σούτρας της Μαχαγιάνα, γίνονται πιο διακεκριμένοι μετά το 200 μ.Χ., έως ότου ξεπερνάνε τους ίδιους τους Βούδες.

Ο Επερχόμενος Βούδας

Η αφοσίωση στον επερχόμενο Βούδα Μαϊτρέγια είναι κοινή και στις δύο σχολές του Βουδισμού, την Χιναγιάνα και την Μαχαγιάνα. Αυτός θα γεννηθεί στο Μπεναρές, στο απώτερο μέλλον, όταν η ανθρώπινη αρετή και η ευημερία θα έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό. Εν τω μεταξύ κατοικεί στον παράδεισο Τουσίτα, όπου οι ευσεβείς μπορεί να επαναγεννηθούν εάν προσεύχονται διακαώς για αυτό, ιδιαίτερα την στιγμή του θανάτου. Αυτοί θα περάσουν στην ουράνια ευλογία, ακούγοντας τις διδαχές του Μαϊτρέγια και όταν θα έρθει στη γη πάλι αυτοί θα είναι συνοδοί του. Ως ένας υψηλός θεός ο Μαϊτρέγια είναι ισχυρός, και ως ένας Βοδισάτβα είναι ευσπλαχνικός, έτσι οι πιστοί προσδοκούν ανταπόκριση στις προσευχές τους. Είναι ο εμπνευστής των διδασκάλων του Βουδισμού, εμφανιζόμενος σε αυτούς σε όνειρα ή σε έκσταση, παρηγορώντας τους όταν αμφιβάλουν ή απογοητεύονται. Επίσης τους προφυλάσσει και τους σώζει από κίνδυνο, δέχεται εξομολογήσεις αμαρτιών και οδηγεί τους ετοιμοθάνατους στον παράδεισό του.

Ο Μαντζούσρι λέγεται ότι είχε μετουσιωθεί σε Μποντισάτβα που δεν υποτροπιάζει, πριν από 64 μυριάδες αιώνες. Δεν προτίθεται να γίνει άμμεσα Βούδας επειδή υποσχέθηκε να μην βιαστεί για τη φώτιση αλλά να παραμένει σε Σαμσάρα ώσπου να σωθεί και η τελευταία ύπαρξη. Γεννήθηκε την εποχή του Γκαουτάμα ως Βραχμάνος και έζησε 450 χρόνια. Και μόνο στο άκουσμα του ονόματός του αφαιρούνται πολλοί αιώνες από τον κύκλο της μετεμψύχωσης κάποιου, ενώ η λατρεία του εγγυάται καλή επαναγέννηση. Εάν απαγγείλεις μία ορισμένη Σούτρα και ψάλλεις το όνομά του, θα σου εμφανιστεί σε επτά ημέρες, υπό μορφή ονείρου εάν έχεις κακό κάρμα, διαφορετικά θα εμφανιστεί υπό τη μορφή ζωντανού οράματος. Αυτός είναι η ενσάρκωση της Σοφίας και στην τέχνη απεικονίζεται αναβάτης σε ένα λιοντάρι, κρατώντας ξίφος στο χέρι του.

Άλλη μία μεγάλη ύπαρξη είναι ο Αβαλοκιτεσβάρα ο οποίος εμφανίζεται με διάφορες μορφές με σκοπό να βοηθήσει και να σώσει ζωντανές υπάρξεις -ως ένας Βούδας, ως ένας Μποντισάτβα, ως ένας αρχάτ, ή ως ένας θεός. Η αφιέρωση σε αυτόν ισούται με την λατρεία μεγάλου αριθμού από Βούδες. Δίνει χαρές σε εκείνους που τον καλούν νοητικά και εκφωνούν το όνομά του. Τους σώζει από διαβολικά πάθη, δίνει γιο ή κόρη ανάλογα με την επιλογή της ικέτιδας, και σώζει αυτούς που τον σκέφτονται από τη φωτιά, τα ναυάγια, τις ληστείες, την εκτέλεση, την φυλακή, την μαγεία, τους δαίμονες, τα άγρια θηρία, τα φίδια και τους κεραυνούς. Η λατρεία του άνθισε κατά την διάρκεια του 4ου αιώνα μ.Χ., και μέχρι τον 7ο ήταν η δημοφιλέστερη θεότητα στο Ινδικό Βουδιστικό πάνθεο.

Οι Μαχασανγκχίκας εξιδανίκευσαν τον Βούδα και αντιμετώπισαν τον ιστορικό Γκαουτάμα ως μία από τις πολυάριθμες εμφανίσεις που προβάλλονται από τον αιώνιο, υπερκόσμιο Βούδα. Επίσης, πίστευαν, σε αντίθεση με τους παλαιότερους, ότι υπήρχαν πολύ Βούδες στο σύμπαν ταυτόχρονα, καθένας σε διαφορετική επικράτεια.

Από την αρχή, υπήρχε μία φανερή αντίφαση μεταξύ των ποικίλων ρόλων του Γκαουτάμα. Η Σούτρα του Λωτού, που ολοκληρώθηκε το 200 μ.Χ., διακηρύσσει ότι δεν εισήλθε πραγματικά στη Νιρβάνα στο τέλος των 80 χρόνων του πάνω στη γη, αλλά έδωσε την εντύπωση ότι το έκανε, για να κλονίσει και να τονώσει ανθρώπους που θεωρούσαν δεδομένη την παρουσία του. Στην πραγματικότητα, αυτός είναι πάντα ενεργός, διδάσκοντας και βοηθώντας όλα τα έμβια όντα σε αυτόν και σε όλους τους άλλους κόσμους. Ο Βούδας της Σούτρα του Λωτού είναι ένας υπέροχος και πάντα παρών δάσκαλος, αλλά δεν απαλλάσσει τους μαθητές από την αναγκαιότητα της διαρκής προσπάθειας, ώστε να κερδίσουν Αξία και συσσωρευμένη σοφία. Στην Ινδία, ο Σιντάρτα Γκαουτάμα παρέμεινε ο δημοφιλέστερος από τους ουράνιους Βούδες.

Ο Βαϊροκάνα, ο «Απόγονος του ΄Ηλιου», ξεκίνησε ως ένα επίθετο του Γκαουτάμα αλλά έγινε ένας από τους κύριους Βούδες στη Σούτρα Αβαταμσάκα (300 μ.Χ.). Ο Ακσόμπια, «ο Ακλόνητος», ήταν δημοφιλής τους πρώτους δύο αιώνες μ.Χ. Προϊσταται σε ένα Βουδικό πεδίο στην Ανατολική Κατεύθυνση όπου οι καλοί άνθρωποι ή όσοι ακούνε το όνομά του μπορούν να επαναγεννηθούν. Ο Αμιτάμπχα, «Απεριόριστο Φως», (ονομάζεται επίσης Αμιτάγιους, «Απεριόριστη Διάρκεια Ζωής» και ο Αμίντα της Ιαπωνίας) προϊσταται σε έναν ουράνιο τόπο στη Δυτική Κατεύθυνση που ονομάζεται «Η Ευτυχισμένη Χώρα». Όλες οι υπάρξεις που πηγαίνουν στη χώρα του Αμιτάμπχα επιτυγχάνουν φώτιση. Για να επαναγεννηθεί κάποιος στην Ευτυχισμένη Χώρα πρέπει να έχει το λιγότερο καλή συμπεριφορά, να ακούει το όνομα του Αμιτάμπχα και να έχει βαθιά θέληση. Εκεί όπου δεν υπάρχουν διάβολοι, ζώα, φαντάσματα ή γυναίκες. Όλα τα απαραίτητα υλικά έρχονται απλά επιθυμώντας τα. Ευωδιαστά λουλούδια και πολύτιμοι λίθοι πέφτουν σαν απαλή βροχή από τα δέντρα ενώ τα σύννεφα παίζουν γλυκιά μουσική ακούγοντας οποιαδήποτε διδαχή για το Ντάρμα επιθυμούν. Η λατρεία του Αμιτάμπχα δεν ήταν ποτέ τόσο δημοφιλής στην Ινδία όσο εκείνη του Σακιαμούνι, ενώ είχε μεγάλη αποδοχή στην Κίνα.

Ο Ταντρικός Βουδισμός ή Βατζραγιάνα, το «όχημα», εμφανίστηκε περίπου το 600 μ.Χ. μετά από μια μακρά περίοδο επώασης. Οι Ταντρικοί αιώνες είναι όμοιοι σε δόξα με οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην Ινδική Βουδιστική ιστορία. Στη διάρκειά της αναπτύχθηκαν οι τέχνες και η αρχιτεκτονική και εμφανίστηκαν ευρυμαθείς άνθρωποι και μια σειρά από ιερούς ανθρώπους. Ακριβώς όπως η Μαχαγιάνα ξαναζωντάνεψε μία παράδοση που έπεσε θύμα στο ακαδημαϊκό κοσκίνισμα και την αυταρέσκεια, έτσι και η Βατζραγιάνα ξαναζωντάνεψε τον πνευματικό ζήλο και την επίτευξη σε μία εποχή όπου το ιδανικό του Μποντισάτβα υμνείτο περισσότερο σε ακαδημαϊκές αναλύσεις παρά στην καθημερινότητα.

Αναβίωση στην Ινδία

Από τον 7ο έως και τον 12ο αιώνα, η Βατζραγιάνα άνθισε στο Μπιχάρ και στη Βεγγάλη. Τα μεγάλα μοναστικά πανεπιστήμια της Ναλάντα και της Βικραμασίλα δίδαξαν όλο το εύρος της βουδιστικής, ινδουιστικής και κοσμικής γνώσης σε χιλιάδες μαθητές όπως, Κινέζους, Θιβετιανούς και νοτιοανατολικούς Ασιάτες. Αλλά Μουσουλμάνοι εισβολείς κατέστρεψαν το 1198 τον οργανωμένο Βουδισμό στην κοιλάδα του Γάγγη, λεηλατώντας την Ναλάντα για αρκετές δεκαετίες. Επέζησε ως λαϊκή παράδοση για δύο ή τρεις αιώνες και μετά χάθηκε από την περιοχή του Γάγγη.

Η Βατζραγιάνα ήκμασε επίσης στις κοιλάδες κάτω από τα Ιμαλάια, στο Σουάτ, το Γκιλγκίτ, το Κασμίρ και το Κατμαντού. Εξολοθρεύτηκε από τους Μουσουλμάνους κυβερνήτες τον 15ο αιώνα, ενώ επιβιώνει μέχρι σήμερα στην Κοιλάδα του Κατμαντού.

Είναι αμφίβολο εάν ο Βουδισμός είχε ποτέ αρκετή δύναμη στη χώρα Ταμίλ στη νότιο Ινδία, εκτός από μερικές πόλεις όπως η Κοντζιβεράμ, όπου υπήρχε ένα μεγάλο κέντρο μάθησης και μία κοινότητα Θεραβάντα μέχρι και τον 15ο αιώνα. Η Δυτική Ινδία και το Ντεκάν ήταν Βουδιστικά προπύργια μέχρι το τέλος του 7ου αιώνα. Τα τελευταία Βουδιστικά μνημεία στη Μαχαράστρα χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα και από εκεί και πέρα ο Ινδουϊσμός κυριάρχησε σε ολόκληρη την περιοχή. Πιθανώς οι Βραχμάνοι σύμβουλοι στις αυλές ήταν πιο ικανοί να κερδίζουν την εύνοια των πρίγκηπων από ότι οι Βουδιστές μοναχοί. Ο Βουδισμός άνθισε καλύτερα σε δυνατά έθνη-κράτη όπως η Κεϋλάνη, Μιανμάρ και Κίνα στην περίοδο Τ΄ανγκ. Η χαλαρά δομημένη φεουδαρχική κοινωνία της περιόδου Ρατζπούτ ευνόησε τον εξίσου χαλαρά οργανωμένο Ινδουϊσμό.

Ενώ δεν είναι απόλυτα αληθές ότι ο Ινδουϊσμός απορρόφησε τα καλύτερα από τον Βουδισμό, παρ' όλα αυτά αφομοίωσε και διαιώνισε πολλά, όπως την συμπόνια στον αφιερωματικό Ινδουϊσμό. Αλλά και οι σχολές Βεντάντα όπως η Σαμκάρα υποκατέστησε το Βουδισμό δανειζόμενη όχι μόνο την φιλοσοφία αλλά και το μοναχισμό από αυτόν, και έτσι η Σαμκάρα ονομάζεται συγκεκαλυμμένος Βουδισμός.

Η σύγχρονη Ινδία ανακαλύπτει ξανά την Βουδιστική της κληρονομιά με υπερηφάνεια. Μερικές κάστες Ινδών και εκατομμύρια πρώην ανέγγιχτων προσηλυτίστηκαν στο Βουδισμό και αρκετοί άλλοι μελετούν και αποδέχονται το Βουδιστικό δόγμα, προσκυνούν στους Βουδιστικούς ιερούς τόπους και βλέπουν την θρησκευτική παγκοσμιότητα του Βούδα ως έναν πρόδρομο μιας δημοκρατικής αναπτυσσόμενης Ινδίας. Το ιδανικό του Ασόκα για την νίκη του Ντάρμα ζει ακόμη, και το σύμβολό της, ο Τροχός του Ντάρμα, στέκει στο κέντρο της Ινδικής σημαίας.

Ο Βουδισμός παραμένει μια από τις μεγαλύτερες θρησκείες ή καλύτερα φιλοσοφίες του κόσμου, όπου η προφορική παράδοση ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του για αρκετούς αιώνες. Ξεκίνησε από την Ινδία και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την Ασία και σταδιακά στη Δύση όπου αναπτύχθηκαν διαφορετικές παραδόσεις στην πρακτική  ζωή, στην τελετουργία και στην φιλοσοφία του Βουδισμού. Σύμφωνα με την βουδιστική διδασκαλία η ζωή είναι γεμάτη πόνο και δυστυχία, εξαρτημένη από τις γήινες απολαύσεις και την άγνοια που παγιδεύει το άτομο στον τροχό της Σαμσάρα ή αναγέννησης. Μέσα από το βουδιστικό μονοπάτι της απελευθέρωσης, της αναζήτησης της αλήθειας και της γνώσης, η ατομική Ψυχή συνδέεται με την Κοσμική Ψυχή και μπορεί να επιτευχθεί η ένωση με την Νιρβάνα, το Μπράχμαν, το Απόλυτο.

Είμαστε ό,τι σκεφτόμαστε.
Όλο μας το είναι είναι απόρροια των σκέψεων μας.
Με τις σκέψεις μας, δημιουργούμε τον κόσμο μας.

Αν ένας άνθρωπος ζει μια αγνή ζωή,
τίποτε δεν μπορεί να τον καταστρέψει.
Αν έχει υπερνικήσει την απληστία,
τίποτε δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία του.

Μτφρ.: Τ.Α.