Βερνίκος Νικόλας, Μανδαίοι, ο Λαός της Τέταρτης Θρησκείας, εκδ. Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 2004), σελ. 339

Σε ένα έργο ξεωριστό από τα άλλα του είδους του, ο Νικόλας Βερνίκος, καθηγητής της ανθρώπινης οικολογίας στο πανεπιστήμιο του Αιγαίου, επιχειρεί μια βαθιά και συνάμα ριζοσπαστική διείσδυση στο εθνοθρησκευτικό πλέγμα της υπόθεσης των Μανδαίων. Η ματιά του δεν είναι μόνον ανθρωπολογική, εθνολογική ή στενά οικονομική. Η ανθρώπινη οικολογία άλλωστε δε συγχωρεί τους στενούς ορίζοντες. Συγκεκριμένη και κοφτερή στον τομέα της παρατήρησης, αφαιρετική στο αγκάλιασμα ενός ευρύτερου πολιτισμικού χώρου, τούτη η ματιά ανιχνεύει με καθαρότητα τη συνάφεια και την αρχαιότητα της μανδαϊκής υπόθεσης στο ευρύτερο πλέγμα του ιρανο-ελληνικού πολιτισμού, κάτι που σκόπιμα προφανώς και επιτηδευμένα αγνοεί η σύγχρονη ανθρωπολογική και αρχαιολογική έρευνα.

Η προέλευση της μανδαϊκής θρησκείας είναι δύσκολο να ανιχνευθεί, καθώς είναι πολλά τα στοιχεία που λείπουν. Το πιθανότερο είναι πως οι Μανδαίοι ανήκουν σε μια προ-χριστιανική εποχή, αν και αρκετοί ιστορικοί τοποθετούν την προέλευσή τους στον 1ο ή 2ο μ.Χ. αιώνα. Υφίσταται, επίσης, η εκδοχή ότι ιδρυτής της σέκτας είναι ο ίδιος ο Ιωάννης ο Bαπτιστής, ή ότι είναι συνέχεια της σέκτας στην οποία ανήκε ο Ιωάννης, δηλαδή των Εσσαίων. Στοιχεία της γλώσσας τους, ωστόσο, υποδεικνύουν ιουδαϊκή προέλευση. 'Ενα από τα κείμενα των Μανδαίων μιλά για τη φυγή των «Ναζαρηνών» ή «Ναζωραίων» από τις περιοχές του Ιορδάνη, κατά την εποχή των ιουδαϊκών πολέμων και της καταστροφής της Ιερουσαλήμ, περίπου το 70 μ.Χ.

Οι Μανδαίοι φαίνεται πως κατείχαν ισχυρή θέση στη Βαβυλώνα, αλλά την έχασαν με την εμφάνιση των Σασσανιδών, το έτος 226 μ.Χ. Στην εποχή του Μάνη υπήρξαν πολλές επαφές ανάμεσα σε αυτόν και τους Μανδαίους, άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές, Με την άφιξη του Ισλάμ στο Ιράκ, το 636 μ.Χ, οι Μανδαίοι θεωρήθηκαν ως ο τρίτος «λαός της βίβλου», οι μυστηριώδεις Σαβαίοι του Κορανίου. Ώμως, οι σχέσεις των Μανδαίων με το Ισλάμ δεν ήταν οι καλύτερες, καθώς ο Μωάμεθ επονομάζεται στα κείμενά τους «δαίμων Μπιζμπάτ». Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να μετακινηθούν στις βαλτώδεις περιοχές του βόρειου Ιράκ, όπου παρέμειναν επί μακρό χρονικό διάστημα.

Μόλις τον περασμένο αιώνα άρχισαν να επιστρέφουν στις πόλεις, ιδιαίτερα τη Νασιρίγια, τη Βαγδάτη και την Μπάσρα, όπου πολλοί εργάζονταν ως την αμερικανική επέμβαση ως αργυροχρυσοχόοι, σιδηρουργοί και ναυπηγοί. Μανδαίοι, επίσης, βρίσκονται σε μικρότερες πόλεις ανάμεσα στη Βαγδάτη και την Μπάσρα, καθώς και σε πόλεις του νοτιοδυτικού Ιράν, όπως η Αχβάζ και η Σουστάρ.

Σήμερα η μανδαϊκή θεολογία απειλείται σοβαρά, καθώς είναι δύσκολη η στρατολόγηση νέων ιερέων και πολλές θέσεις μένουν κενές, Οι Μανδαίοι έχουν συνήθως υψηλή εκπαίδευση, αλλά γνωρίζουν λίγα για την παλιά γλώσσα και τις γραφές, ενώ σπάνια παρακολουθούν τελετουργίες, κυρίως γάμους, Ωστόσο, είναι υπερήφανοι για την κληρονομιά τους και συχνά ισχυρίζονται πως ανήκουν σε μια θρησκεία παλαιότερη από τον Ιουδαϊσμό, το Χριστιανισμό και το Ισλάμ.

Οι Μανδαίοι πιστεύουν σε ένα Θεό, τον οποίο αποκαλούν «Χαγί», δηλαδή «Ζωντανό» ή "Ζωή», εξ ου και ο Οίκος της Ζωής που αναφέρεται συχνά στα ιερά τους κείμενα. Το Βάπτισμα αντιπροσωπεύει την κατεξοχήν τελετουργική επικοινωνία τους μετο Θείο, μέσω του ζώντος ύδατος, μιας ιδέας που απαντάται μαζί με την άποψη περί του ενδύματος της ψυχής στην ερμητική και αλχημική παράδοση. Το ζων ύδωρ είναι εκείνο που μπορεί να καθαρίσει τον πιστό μετά τη σεξουαλική επαφή, τη γυναίκα μετά την έμμηνο ρύση, εκείνον που άγγιξε κάποιο πτώμα. Επίσης, πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή, στην οποία υπάρχει η ιδέα της ανταμοιβής ή της τιμωρίας. Ο αμαρτωλός τιμωρείται στην αλ-Ματαράθι και κατόπιν εισέρχεται στον Παράδεισο. Η ιδέα της αιώνιας τιμωρίας εκλείπει παντελώς, γιατί ο Θεός θεωρείται φιλεύσπλαχνος και ελεήμων.

Η μανδαϊκή θρησκεία είναι ηλιακή λατρεία και τούτο φαίνεται από την καθιέρωση της Κυριακής, μιας κατεξοχήν ηλιακής ημέρας, ως ημέρας λατρείας και τέλεσης των τελετουργιών του γάμου και του βαπτίσματος. Ο ήλιος, η σελήνη, τα αστέρια και οι πλανήτες είναι πολύ σημαντικά γιατην τελετουργική και καθημερινή ζωή. Για αυτό οι Μανδαίοι μελέτησαν επί μακρόν την κίνηση των πλανητών και συνδύασαν τηγέννηση με τα αστρολογικά σημεία του Ζωδιακού. Πιστεύουν, επίσης, ότι αυτά τα σώματα επηρεάζουν τον καιρό, τη βροχή, τη γεωργία, τους ανέμους και τις παλίρροιεςκαι για αυτό πρέπει να μελετώνται, Ας σημειώσουμε εδώ ότι εξαιτίας του γεγονότος πως οι Μανδαίοι αντικρίζουν τον πολικό αστέρα κατά τη διάρκεια της προσευχής τους, θεωρήθηκαν αστρολάτρες, αν και κάτι τέτοιο είναι τουλάχιστον υπερβολικό, γιατί παρόλη την ενασχόληση τους οι πλανήτες και τα ουράνια σώματα δεν είναι στοιχεία τα οποία αποφεύγουν να επικαλούνται οι Μανδαίοι στην τελετουργική τους πρακτική.

Η θέση των Μανδαίων στη γεωπολιτική του νέου κόσμου είναι ιδιαίτερα επισφαλής και τούτο καθιστά την προσπάθεια που επιχειρεί ο καθ. Βερνίκος απόλυτα αναγκαία και πολύτιμη κατά την άποψή μας για το υπό διαμόρφωσιν ελληνικό ερευνητικό πεδίο στους τομείς της εθνολογίας, της ανθρωπολογίας, της μυθολογίας, εν τέλει της ανθρώπινης οικολογίας.