Μια μυστηριώδης οντότητα με υπερφυσικές δυνάμεις που αναφέρεται πως εμφανίστηκε στην περιοχή της Μεσοποταμίας κατά την αρχαιότητα, διδάσκοντας τους ανθρώπους και θέτοντας τις βάσεις ενός πολιτισμού βασισμένου στις πιο εκλεπτυσμένες ποιότητες της ανθρώπινης φύσης.

Τα όσα γνωρίζουμε για τον Οάννες προέρχονται από ορισμένα αρχαία κείμενα, ωστόσο η παρουσία του μυθολογική ή μη, φαίνεται βαθιά ριζωμένη μέσα στις συλλογικές μνήμες της ανθρωπότητας, αφήνοντας μια αδιόρατη αίσθηση ότι όχι απλά συνέβαλε στον εκπολιτισμό, αλλά και πως αποτέλεσε κομβικό σημείο στη εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.

Η ύπαρξή του μοιάζει να ακροβατεί ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα, αλλά οι υπάρχουσες πηγές αναφέρουν τον Οάννες ως δάσκαλο και καθοδηγητή του ανθρώπου, που μεταξύ άλλων δίδαξε την καλλιέργεια της γης, τη γραφή, τη γεωμετρία, και γενικότερα τις τέχνες και τις επιστήμες του πολιτισμού μας.

Πηγές για τον Οάννες

Οι περισσότερες πληροφορίες που γνωρίζουμε για τον Οάννες προέρχονται από τον Μπερόσους ή Βηρωσσό ο οποίος υπήρξε κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα εξελληνισμένος ιερέας του βαβυλώνιου θεού Βήλου ή αλλιώς Μαρντούκ. Σε ένα τρίτομο έργο του αφιερωμένο στον βασιλιά Αντίοχο Α', γραμμένο στα ελληνικά με τίτλο «Βαβυλωνιακά» διαβάζουμε τα ακόλουθα:

«Εκείνη την εποχή υπήρχε στη Βαβυλώνα μια μεγάλη συνάθροιση πληθυσμών από παλιά έθνη, που κατοικούσαν τη Χαλδαία και ζούσαν με αχαλίνωτα πάθη, συνήθειες και έθιμα, όπως ακριβώς τα ζώα στον αγρό. Εκείνο τον καιρό, από την πλευρά της Ερυθράς Θάλασσας που γειτονεύει με τη Βαβυλώνα, εμφανίστηκε ένα πλάσμα που ήταν πέραν κάθε λογικής, ονομαζόμενο Οάννες, του οποίου όλο το σώμα έμοιαζε με αυτό του ψαριού. Εκτός από το κεφάλι του ψαριού είχε ένα άλλο κεφάλι που ξεφύτρωνε λίγο πιο κάτω, παρόμοιο με το κεφάλι ενός ανθρώπου και η εμφάνιση του πλάσματος συμπληρωνόταν με μια ουρά ψαριού. Η φωνή του και η γλώσσα που μιλούσε ήταν έναρθρη και ανθρώπινη, και η αναπαράστασή του διασώζεται έως την εποχή μας. Αυτό το Ον συνήθιζε να περνά τον καιρό του κατά τη διάρκεια της ημέρας ανάμεσα στους ανθρώπους, και σε αυτό το διάστημα δεν λάμβανε οποιαδήποτε τροφή, ενώ τους πρόσφερε πολλές γνώσεις για τα γράμματα, τις επιστήμες και τις κάθε μορφή τέχνης. Τους δίδαξε πώς να οικοδομούν πόλεις, να χτίζουν ναούς και ιερά, να συντάσσουν νόμους και τους εξήγησε τις αρχές της γεωμετρικής γνώσης. Τους κατέστησε ικανούς να επιλέγουν τους σπόρους της γης και τους έδειξε πώς να μαζεύουν τα φρούτα. Εν ολίγοις, τους καθοδήγησε και τους δίδαξε κάθε τι που μπορούσε να συντελέσει στον εξευγενισμό των ηθών και εθίμων τους και να εξανθρωπίσει τις ζωές τους. Από εκείνη την εποχή, τίποτα δεν έχει προστεθεί, σε όσα είπε, ώστε να βελτιώσει τις οδηγίες του. Και όταν έδυε ο Ήλιος, το πλάσμα Οάννες επέστρεφε στη θάλασσα και περνούσε τη νύχτα στο βυθό, διότι ήταν αμφίβιο. Μετά από αυτό δεν παρουσιάστηκε άλλο πλάσμα σαν τον Οάννες».

Ωστόσο σε ένα άλλο απόσπασμα του Βηρωσσού αναφέρεται μια παρόμοια εμφάνιση: «Αυτά για τη σοφία των Χαλδαίων. Λένε πως πρώτος βασιλιάς ήταν ο Άλαρος, που ήταν σταλμένος από το Θεό σαν ποιμένας του λαού και βασίλεψε δέκα σάρους: ένας σάρος είναι 3.600 χρόνια… Μετά βασίλεψε ο Αλάγαρος τρεις σάρους, τον διαδέχτηκε ο Αμίλαρος για δεκατρείς σάρους. Στην εποχή του ένας ημιδαίμονας που λεγόταν Ανένδοτος και έμοιαζε με τον Οάννες βγήκε από τη θάλασσα». Αυτό το δεύτερο απόσπασμα έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι σύμφωνα με τους υπολογισμούς που βασίζονται στις ημερομηνίες του ολοκληρωμένου κειμένου αναφέρεται σε γεγονότα που έλαβαν χώρα περίπου πριν από 432.00 χρόνια.

Το πρωτότυπο έργο δεν έχει διασωθεί, παρά σε αποσπάσματα από έλληνες συγγραφείς, όπως ο Απολλόδωρος και ο Αλέξανδρος Πολυίστορας ο οποίος τον 1ο μ.Χ. αιώνα συνέπτυξε τους τρεις τόμους σε έναν. Τόσο ο Βηρωσσός, όσο και το έργο του, αναφέρονται και από τους Ιώσηπο, Αβυδηνό, Ευσέβιο, Τατιανό και Σύγκελλο.

Σε ότι αφορά τις παραδόσεις της Ασσυρίας και αρχαίας της Βαβυλώνας υπάρχουν αναρίθμητα ανάγλυφα έργα και αγαλματίδια που σώζονται έως σήμερα και αναπαριστούν την ψαρόμορφη οντότητα, στην οποία αποδόθηκαν θεϊκές ιδιότητες.

Μια Μυστηριωδης Οντότητα

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται, ο Οάννες, αλλιώς Ωάννης στην εξελληνισμένη του απόδοση, εμφανίστηκε ξαφνικά, αναδυόμενος από τη θάλασσα, στην περιοχή της αρχαίας Χαλδαίας πριν από επτά χιλιάδες χρόνια περίπου. Η μορφή του φάνταζε αλλόκοτη καθώς ήταν κάτι ανάμεσα σε ψάρι και άνθρωπο, δεν τρεφόταν και τις νύχτες τις περνούσε μέσα στη θάλασσα. Κανένας δεν γνώριζε κάτι για την καταγωγή του, ενώ ήταν κάτοχος μιας βαθιάς σοφίας αλλά και πολλών πρακτικών γνώσεων που μεταβίβασε στους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Ουσιαστικά η παρουσία του μπόλιασε την ανθρωπινή φύση με νέα δεδομένα, προκαλώντας ένα είδος εξελικτικής μετάλλαξης που σηματοδότησε τη μετάβαση σε ένα πνευματικότερο πρότυπο πολιτισμού.

Μια μυθολογική εκδοχή της προέλευσης του Οάννες προκύπτει από τη μυθολογία που σχετίζεται με τον θεό Έα της Σουμερο-Βαβυλωνιακής παράδοσης. Σύμφωνα με το μύθο, ο Οάννες ταυτίζεται με τον Ουάν (Uan) ή αλλιώς Ένα και ήταν ο πρώτος μιας ομάδας επτά σοφών που σε προκατακλυσμιαίες εποχές στάλθηκαν από τον Έα για να διδάξουν τις τέχνες του ανθρώπινου πολιτισμού στο ανθρώπινο γένος. Υπό αυτή την οπτική ο Οάννες άνοιξε τους «δρόμους» και προετοίμασε την επερχόμενη είσοδο των υπολοίπων σοφών. Η σχέση του Έα με τον Οάννες ενισχύεται και από αρκετές ενδείξεις που υπάρχουν σε βαβυλωνιακούς θρησκευτικούς ύμνους και σε μαγικές επωδούς, ενώ σύμφωνα με άλλες απόψεις υπάρχει ταύτιση Έα και Οάννες.

Υπάρχει επίσης η υπόθεση ότι ο Οάννες ήταν μια οντότητα που ήρθε από το διάστημα και συγκεκριμένα από τον αστέρα Σείριο για να βοηθήσει την εξέλιξη της ανθρωπότητας, ενώ υπάρχει και η άποψη ότι υπήρχαν πολλοί Οάννες και ότι η ονομασία αυτή χαρακτηρίζει ένα είδος οντοτήτων και όχι μονό μία οντότητα. Η συσχέτιση με τον Σείριο και το ότι υπήρξαν πολλοί Οάννες προέκυψε από την αξιοσημείωτη αναλογία που υπάρχει με τους μύθους της φυλής των Ντογκόν στην Αφρική. Σύμφωνα με τους τελευταίους, μια φυλή αμφίβιων πλασμάτων οι Νόμμος που προέρχονταν από τον αστέρα Σείριο, τους μετάδωσε γνώσεις σχετικές με τις επιστήμες και τις τέχνες και την πνευματική καλλιέργεια. Αξιοσημείωτο είναι ότι πολλές από τις παραδοσιακές γνώσεις των Ντογκόν για το σύμπαν και ειδικά για το αστρικό σύστημα του Σείριου προηγούνταν των αντίστοιχων επιστημονικών ανακαλύψεων, γεγονός για το οποίο δεν έχει υπάρξει κάποια ερμηνεία και το οποίο προκαλεί αμηχανία στους επιστήμονες.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον απόσπασμα για τον Οάννες συναντούμε στο βιβλίο Τερατόμορφοι και Αποκρουστικοί του Nicola Varzod το οποίο εκδόθηκε το 1738 στη Βαρσοβία και χαρακτηρίστηκε ως απόκρυφο και αιρετικό. Σε αυτό ο Οάννες ή οι Οάννες αποκαλούνται τρομώδεις στην εμφάνιση και χαρακτηρίζονται ως Ξένοι. Όπως αναφέρεται: «Ήρθε κάποτε ένας τρομώδης Ξένος που έδωσε στους Χαλδαίους τις αρχές του πολιτισμού. Ήταν σκεπασμένος από το κεφάλι ως τα πόδια με λέπια ψαριού. Κάθε βράδυ έμπαινε στο σκάφος του». Αναφέρεται ότι ένα από τα προσωνύμια του Οάνες ήταν Ώδακον ή Όδακον το οποίο σχετίζεται με το Γαδών-Δαγών, με άλλα λόγια με τον βαβυλωνιακο θεό Δαγών που σχετιζόταν με τη γονιμότητα αλλά και τα ψάρια και την αλιεία.

Όμως, πέρα από κάθε προσπάθεια ιστορικής ή μυθολογικής προσέγγισης του Οάννες υπάρχει ένα μοτίβο που συναντούμε σε αρκετές παραδόσεις αρχαίων λαών: η ύπαρξη μιας πνευματικής γνώσης που υπερβαίνει τον άνθρωπο και η οποία μεταβιβάζεται σε αυτόν με τη βοήθεια κάποιων θεοτήτων ή υψηλά ανεπτυγμένων οντοτήτων. Με τη βοήθεια τέτοιων οντοτήτων, που δρουν ως εξελικτικοί καταλύτες, οι παραδόσεις αναφέρουν πως η ανθρωπότητα συλλογικά εμπλουτίστηκε με σοφία και ταυτόχρονα απέκτησε γνώσεις πρωτόγνωρες. Καρπός αυτής της σοφίας που μεταβιβάστηκε, με ποικίλους τρόπους, θεωρείται πως ήταν η ανάπτυξη και η εξέλιξη των πνευματικότερων πτυχών της ανθρώπινης φύσης. Και πως ο άνθρωπος εκφράζοντας δημιουργικά τις πλέον εκλεπτυσμένες ποιότητες του εγκαθίδρυσε, στην πορεία των αιώνων, εκείνες τις μορφές του πολιτισμού που στάθηκαν ως φωτεινή παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές και που ακόμη και σήμερα εμπνέουν τον σύγχρονο άνθρωπο με διαχρονικές ιδέες και αξίες πανανθρώπινης εμβέλειας.

Βιβλιογραφία

    • Χρήστος Λάζος, Οάννες, Περιοδικό Ανεξήγητο τεύχος 190.
    • en.wikipedia.org
    • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς Βριτάνικα.
    • Ρόμπερτ Κ. Γ. Τεμπλ, Ο Άγνωστος Σείριος, Εκδόσεις Ωρόρα, Αθήνα 1976.

Δ.Π. + K.Σ.