Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις της γνώσης. Η άμεση εμπειρία, μια υποκειμενική, αποκαλυπτική εμπειρία γνώσης έχει παραγκωνισθεί από τον δυτικό, επιστημονικό τρόπο σκέψης. Όμως δεν παύει να είναι μια σημαντική πηγή και αξίζει προσοχής και έρευνας παρόλη την έλλειψη της κατάλληλης επιστημονικής μεθόδου.

Από τα αρχαία χρόνια, οι άνθρωποι πίστευαν πως τα Μυστήρια προσέφεραν στους μυημένους τους ένα μεγάλο δώρο: Την απελευθέρωση από το φόβο του θανάτου. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε απαραίτητα στις δημόσιες τελετές των Ελευσίνιων Μυστηρίων, θεωρείται όμως σίγουρο για τις βαθύτερες, μη δημόσιες, μυητικές τελετουργίες.

Αληθεύει, ακόμα, πως μια υποβαθμισμένη όψη του πνευματισμού, σε συνδυασμό με κάποιο ενδιαφέρον για την αστρολογία υπήρχε εκείνη την εποχή. Και αρκετοί από αυτούς που συμμετείχαν στις πνευματιστικές συγκεντρώσεις, θεωρούσαν ότι αποκόμιζαν μια απόδειξη για την ύπαρξη άλλων κόσμων πέρα από τον καθαρά φυσικό. Και πράγματι, σε μερικούς από τους οπαδούς του ο πνευματισμός παρείχε τη βεβαιότητα της μετά θάνατον ζωής, όπως ακριβώς και τα πιο ιερά Μυστήρια που προαναφέραμε.

Τόσο στα Μυστήρια όσο και στις πνευματιστικές λατρείες, ο παράγοντας που πρόσφερε αυτή τη βεβαιότητα, ήταν μια «βαθύτερη παρόρμηση», παρόλο που υπήρχε σημαντική διαφορά στη χρήση και τον έλεγχο της παρόρμησης αυτής από τα δυο κινήματα.

Η ουσία και των δυο κινημάτων ήταν η άμεση εμπειρία της βαθύτερης πραγματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό τα αληθινά μυστήρια επιδίωκαν την εκμαίευση των βαθύτερων νόμων της ζωής, μέσα από μια διανοητική μελέτη, η οποία βασιζόταν στην παρατήρηση. Αντίθετα στις πνευματιστικές λατρείες η βαθύτερη προσέγγιση έτεινε συχνά να γίνει μια χθόνια λατρεία του «κάτω κόσμου», να υποβαθμιστεί και να μολυνθεί από πολλά ξένα στοιχεία.

Αλλά κοινός και για τα δυο κινήματα ήταν ο παράγοντας της άμεσης εμπειρίας της υπερφυσικής πραγματικότητας, μια εμπειρία που οδηγούσε στην απελευθέρωση από το φόβο του θανάτου. Ωστόσο, είναι δυνατό «κοιτώντας το δένδρο να μη βλέπουμε το δάσος», κάτι που ίσχυε και στις δυο περιπτώσεις. Συχνά η υπερβολική ανάλυση, που επιδίωκαν μέσα από την καθαρά διανοητική θεώρηση, σκίαζε την άμεση βιωματική εμπειρία των Μυστηρίων. Ενώ η συναισθηματική λατρεία του υποχθόνιου κόσμου, με όλες τις αμφισβητήσιμες επαφές της, έτεινε να χάσει τη δύναμή της να μεταδώσει στους πιστούς της την άμεση εμπειρία.

Έτσι στις επίσημες σχολές των Μυστηρίων αλλά και στις χθόνιες πνευματιστικές λατρείες, η εμπιστοσύνη άρχισε να συγκεντρώνεται επάνω στη γνώση και την εμπειρία που ελάμβαναν μέσα από τις υπερφυσικές ικανότητες ορισμένων ανθρώπων που ήταν γνωστοί ως μάντεις (για τους άνδρες) και ως πυθίες ή ιέρειες (για τις γυναίκες).

Σε ότι αφορά στα επίσημα Μυστήρια, το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς και το μαντείο της Δωδώνης ήταν ενδεχομένως τα διασημότερα στον αρχαίο κόσμο. Σε ότι αφορά όμως στις χθόνιες λατρείες εκεί υπήρχε ο «σοφός άνδρας» και η «σοφή γυναίκα», οι οποίοι λόγω των ψυχικών τους ικανοτήτων θεωρούνταν ως πηγές πληροφοριών για τους υπερφυσικούς κόσμους.

Ωστόσο, και στις δυο περιπτώσεις, διαφαίνεται πόσο σημαντική ήταν η απώλεια της γενικότερης άμεσης εμπειρίας. Στα επίσημα Μυστήρια οδήγησε τελικά σε μια στείρα φιλοσόφηση, ενώ στις χθόνιες λατρείες σε εσωτερικές έριδες ανάμεσα στους οπαδούς των διαφόρων μάντεων και στην ενίσχυση των χειρότερων στοιχείων της ανθρώπινης φύσης.

Εάν περάσουμε τώρα στη μελέτη του Χριστιανισμού θα διαπιστώσουμε πως ένα από τα μεγαλύτερα θέλγητρα του ήταν η προσφορά σε όλους τους πιστούς του μιας μορφής άμεσης εμπειρίας του θείου. Το υπέρτατο μήνυμά του ήταν το έργο του Υιού του Θεού και η δυνατότητα της δημιουργίας μιας άμεσης ζωντανής επαφής με Εκείνον.

Το δεύτερο μήνυμά του ήταν η διακήρυξη της Ανάστασης (συνοδευόμενης με την απόδειξη επιβίωσης μετά το σωματικό θάνατο) και η αναγγελία μιας νέας τάξης πραγμάτων. Οι δυνάμεις του κακού συντρίφτηκαν και ο άνθρωπος γλίτωσε από τη σκλαβιά τους. Αυτή ήταν η Ομολογία της Πίστεως, τα καλά νέα που ο Χριστιανισμός διακήρυττε σε όλο τον κόσμο και μαζί με αυτό υπήρχε μια ζωντανή πίστη στην παρουσία και τη δύναμη του Κυρίου.

Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα της αληθινής πίστης, οι μικρές Χριστιανικές κοινότητες διαπίστωναν ότι η δύναμη που Εκείνος τους είχε υποσχεθεί και που εκείνοι θεωρούσαν Πνεύμα σοφίας και παρηγοριάς, τους έδινε τη δυνατότητα να έχουν έναν βαθμό άμεσης εμπειρίας των «αόρατων πραγμάτων».

Έτσι ο Απόστολος Παύλος στην επιστολή του «Προς Κορινθίους» απαριθμεί τα «δώρα» ή «χαρίσματα» που προσφέρονταν στους «αδελφούς» και επισημαίνει πως είναι δευτερεύοντα ως προς το αληθινό, το οποίο είναι μια στάση καρδιάς και νου προσανατολισμένων στην υπηρεσία, με την αληθινή της έννοια, του Θεού και της ανθρωπότητας. «Το μεγαλύτερο από αυτά τα «δώρα» είναι η Αγάπη» λέει ο Απόστολος.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, αυτή η άμεση εμπειρία ήταν μια από τις μεγαλύτερες βοήθειες που δόθηκαν, αφού προσέφερε σε όλους τη δυνατότητα ορισμένου βαθμού επαφής με την αόρατη πραγματικότητα. Από τη στιγμή όμως που η δυνατότητα αυτή απέκτησε επίσημη αναγνώριση και αποδοχή, η εκκλησία άρχισε ουσία να χάνει αυτή τη δύναμή της.

Με την εισροή τώρα στο Χριστιανισμό όλων εκείνων που είχαν εκπαιδευτεί στα Μυστήρια των παλαιότερων θρησκειών, αναπτύχθηκε μια εσωτερική διδασκαλία. Ήταν βασισμένη επάνω στις Εβραϊκές παραδόσεις και επάνω στην εσωτερική διδασκαλία που δόθηκε από το Χριστό στους Αποστόλους, εμπλουτίστηκε έπειτα από τις αντιλήψεις των Ελλήνων, των Περσών και των Αιγυπτίων και αναπτύχθηκε τελικά σε ένα σύνθετο κίνημα που έγινε γνωστό ως Χριστιανικός Γνωστικισμός.

Το Γνωστικό αυτό κίνημα δεχόταν πάντοτε δυσμενή κριτική που σε μεγάλο βαθμό δεν ήταν και τόσο δίκαιη. Κάποιες φορές ήταν δικαιολογημένη (δεν ανταποκρίθηκαν όλες οι Γνωστικές σχολές στο επίπεδο που έθεσε ο Χριστός), σε άλλες όμως περιπτώσεις τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά και δεν του άξιζε σχεδόν καθόλου η δηλητηριώδης επίθεση του «Αγίου» Ειρηναίου και των υπολοίπων.

Ο Κλήμης της Αλεξάνδρειας και ο Ωριγένης αντιπροσώπευαν και οι δυο ένα άλλο σκέλος στο σύνθετο πλέγμα της πρώιμης Εκκλησίας, μια προσεκτική μελέτη των γραφών τους αποκαλύπτει την παρουσία στην εκκλησία ενός εσωτερικού πυρήνα ανθρώπων, που όχι μόνο είχαν την άμεση εμπειρία των εσωτερικών και υπερφυσικών πραγμάτων αλλά ήταν επιπλέον κληρονόμοι εκείνης της σοφίας που είχε μεταβιβαστεί διαμέσου των αιώνων.

Με την άνοδο του κοσμικού χαρακτήρα της εκκλησίας και την είσοδό της στο πεδίο της πολιτικής, η άμεση εμπειρία άρχισε πλέον να υποτάσσεται στην εξωτερική οργάνωσή της, ενώ εκείνοι που διατηρούσαν τις βαθύτερες διδασκαλίες εκδιώχθηκαν από την εκκλησία, αν και τα «χαρίσματα» εξακολουθούσαν σποραδικά να επιδεικνύονται.

Και πράγματι σύμφωνα με τα γραφόμενά του, ο Αιδεσιμότατος Βέδας (Venerable Bede, 672-735, επιφανής άγγλος εκκλησιαστικός συγγραφέας -Σ.τ.μ.) αν και θρηνούσε την απώλεια των περισσοτέρων από τα «δώρα» ήταν σε θέση να επιβεβαιώσει ότι τα δώρα της θεραπείας εξακολουθούσαν να υπάρχουν.

Στην πραγματικότητα, όπως προειπώθηκε, τα «δώρα» φανερώθηκαν σε όλες τις εποχές, αν και σποραδικά και συνήθως με έναν περιστασιακό τρόπο. Αυτό ίσχυε όχι μόνο στις μεγάλες Καθολικές θρησκευτικές κοινότητες της Ανατολής και της Δύσης, αλλά και σε πολλές από τις αιρετικές και σχισματικές σέκτες που «αποσχίστηκαν» από αυτές καθ' όλη τη διάρκεια των χρόνων.

Πολλές από αυτές, στην έναρξή τους, τουλάχιστον, είχαν άμεση εμπειρία των εσωτερικών πραγματικοτήτων. Αλλά αυτή η εμπειρία ήταν συνήθως χωρίς οποιοδήποτε καθορισμένο πλαίσιο και θεωρήθηκε είτε ως σημάδι της αλήθειας της ιδιαίτερης αίρεσής τους, είτε ως σημάδι της θείας έγκρισης των ατόμων που τη δοκίμασαν.

Η παραπάνω άμεση εμπειρία δεν ενθαρρυνόταν στις μεγάλες Ορθόδοξες και Ρωμαϊκές θρησκευτικές κοινότητες και αυτό γιατί η μυστικιστική ιδιοσυγκρασία, που τις χαρακτήριζε, έχει μια καθορισμένη προκατάληψη ενάντια σε αυτήν την άμεση εμπειρία, όταν προέρχεται από ψυχικά ευαίσθητα άτομα. Ο μυστικιστής, είτε της Ανατολής είτε της Δύσης, επιδιώκει και μόνο την άμεση ένωση με την Υπέρτατη Πραγματικότητα και έχει λίγο χρόνο να διαθέσει στην «Ματαιότητα», όπως την αποκαλεί, τόσο του εγκόσμιου όσο και του ψυχικού κόσμου.

Με την άνοδο της επιστημονικής και ερευνητικής «εποχής της αιτιότητας», η όποια άμεση εμπειρία των μυστικιστών, μαζί με τις καταγραφές παρόμοιων εμπειριών που δόθηκαν στις Γραφές, άρχισε να υποβάλλεται στην κριτική του ορθολογισμού. Θεωρήθηκε, καθώς φαίνεται, ότι ήταν δυνατό για τους σκεπτόμενους ανθρώπους, στο παρόν εξελικτικό τους στάδιο, να είναι σε θέση να κάνουν τις σωστές αντικειμενικές κρίσεις αυτών των υποκειμενικών άμεσων εμπειριών.

Αδιαφορώντας για τη βιβλική εντολή σύμφωνα με την οποία «Είναι ντροπή και αφροσύνη για κάποιον να κρίνει ένα θέμα δίχως να το γνωρίζει», οι βικτοριανοί επιστήμονες θεώρησαν όλες τις καταγραφές της άμεσης εμπειρίας ως απλώς προϊόντα υπερβολικής ευπιστίας και πλάνης.

Κατά αρκετά περίεργο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη την εχθρότητα της επίσημης επιστήμης στις αξιώσεις του Χριστιανισμού, οι ηγέτες της Αγγλικανικής Εκκλησίας ένωσαν τους ορθολογιστές ενάντια σε εκείνους που με κάθε τρόπο και ενθουσιασμό εξέφραζαν προς τα έξω τα αληθινά εσωτερικά «δώρα». «Ο ενθουσιασμός» αυτός, με οποιαδήποτε μορφή, ήταν αποτρόπαιος, όπως αναφέρεται άλλωστε και στην επίπληξη που δόθηκε στον Γουέσλεϋ (Wesley) από έναν αγγλικανικό επίσκοπο. (John Wesley, 17 Ιουνίου 1703 – 2 Μαρτίου 1791: Αγγλικανός κληρικός του 18ου αιώνα και Χριστιανός θεολόγος. Ήταν πρώιμος ηγέτης στο κίνημα των Μεθοδιστών. Σ.τ.μ.).

Αλλά το ρολόι δεν μπορεί να γυρίσει πίσω από μια τέτοια απαγόρευση και οι ψυχικές ενέργειες δεν μπορούν να εξαφανιστούν από την εντολή οποιουδήποτε επιστήμονα ή ιεράρχη. Έτσι προέκυψαν, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, τα διάφορα κινήματα που βασίστηκαν επάνω στην άμεση εμπειρία της υπερφυσικής πραγματικότητας.

(Απόδοση από την Αγγλική Γλώσσα από το βιβλίο “Magic And The Qabalah” του W.E.Buttler, The Aquarian Press 1978)

Σύνδεσμοι

• Σύνδεση με το Β΄ μέρος.

Α.Μ.