Στο θεμελιακό καββαλιστικό κείμενο Zohar, αναφέρεται ότι η κλίμακα του Ιακώβ είναι μια μεταφορά για την εμπειρία της προσευχής[1]. Η ενατένιση και η προσευχή είναι η κλίμακα μέσω της οποίας αναρριχάται η συνείδηση από το γήινο επίπεδο στις βαθύτερες καταστάσεις της ύπαρξης, προκειμένου να αγγίξει τον πυρήνα της ανθρώπινης ψυχής.

 Το Όραμα

 […] βγήκε ο Ιακώβ από το πηγάδι του όρκου και βάδισε προς τη Χαράν. Και βρήκε ένα τόπο και κοιμήθηκε εκεί∙ διότι έδυε ο ήλιος∙ και πήρε μια από τις πέτρες του τόπου , και την έβαλε κάτω από το κεφάλι του και κοιμήθηκε σε εκείνο τον τόπο. Και είδε ένα όνειρο, και ιδού κλίμακα που στηριζόταν πάνω στη γη και η κορφή έφτανε στον ουρανό, και οι άγγελοι του Θεού ανέβαιναν και κατέβαιναν πάνω σ' αυτήν. Και ο Κύριος στηρίζονταν πάνω σ' αυτήν και είπε∙ εγώ είμαι ο Θεός του Αβραάμ του πατέρα σου, και ο Θεός Ισαάκ∙ μη φοβάσαι∙ τη γη πάνω στην οποία κοιμάσαι, θα τη δώσω σε εσένα και στους απογόνους σου. Και θα είναι οι απόγονοι σου σαν την άμμο της γης και θα απλωθούν σε όλα τα σημεία του ορίζοντα, και θα ευλογηθούν από εσένα και από τους απογόνους σου όλες οι φυλές της γης. Και να εγώ είμαι μαζί σου και θα σε φυλάξω σε όλο το δρόμο σου, όπου και αν πας, και θα σου δώσω όλη αυτή τη γη, και δεν θα σε εγκαταλείψω έως ότου πραγματοποιηθούν όσα σου είπα. Και σηκώθηκε ο Ιακώβ από τον ύπνο του και είπε∙ είναι ο Κύριος σ' αυτόν το τόπο και εγώ δεν το ήξερα. Και φοβήθηκε και είπε∙ είναι φοβερός ο τόπος αυτός∙ δεν είναι τίποτα άλλο παρά οίκος του Θεού, και αυτή η πύλη του ουρανού [...][2].

Η κλίμακα στο όνειρο του Ιακώβ έχει τέσσερα σκαλοπάτια, τα οποία, σύμφωνα με τον μυστικιστή ραβίνο του 17ου αι. Ησαΐα Χόροβιτς, γνωστό ως Σελά (1560-1630), ενσωματώνουν τους τέσσερεις καββαλιστικούς κόσμους. Ουσιαστικά αυτοί οι κόσμοι είναι καταστάσεις ή μοντέλα ύπαρξης. Ο γήινος κόσμος μας, ο ενεργειακός κόσμος της δράσης ή Ασιά διαμορφώθηκε από τρεις υψηλότερες και πνευματικότερες μορφές ύπαρξης, τον κόσμο του σχηματισμού, της διαμόρφωσης Γιετζιρά, τον κόσμο της «δημιουργίας» Μπριά και τον κόσμο της βαθιάς πνευματικής κατανόησης του Ατζιλούτ.

Σύμφωνα με αυτή τη γραμμή ερμηνείας η βάση της κλίμακας, στερεωμένη στη γη αντιπροσωπεύει τον κόσμο του Ασιά. Οι άγγελοι που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν στην αφήγηση του οράματος συμβολίζουν τους κόσμους Γιετζιρά και Μπριά που ενοικούνται από αγγελικές υπάρξεις και ο Θεός που στέκει πάνω από την κλίμακα είναι μια μεταφορά για τον τέταρτο και υψηλότερο κόσμο, εκείνον του Ατζιλούτ.

Η Καθημερινή Άνοδος

Ο εσωτεριστής μέσω της καθημερινής του ενατένισης είναι δυνατόν να ανέρχεται και να κατέρχεται στην κλίμακα, καλλιεργώντας την επαφή του με το μικροκοσμικό σύμπαν του Ασιά μέσα στην ψυχή του. Κατά τον ίδιο τρόπο εισέρχεται διαδοχικά στον κόσμο του Γιετζιρά, στο σύμπαν του Μπριά, έως ότου με τη σιωπηλή προσευχή διαμορφώσει την επικοινωνία του με τον πνευματικό κόσμο του Ατζιλούτ. Με άλλα λόγια, είναι δυνατόν καθημερινά να ανέρχεται κανείς την κλίμακα του Ιακώβ, προσεγγίζοντας και καλλιεργώντας αυτά τα τέσσερα μικροκοσμικά σύμπαντα, που βρίσκονται σε διαφορετικές επικράτειες της εσωτερικής μας ταυτότητας.

Μέσω του καθημερινού διαλογισμού σε όσα αντιπροσωπεύουν οι τέσσερεις κόσμοι, ουσιαστικά αφηρημένες μεταφυσικές έννοιες, είναι δυνατόν να οδηγηθεί ο εσωτεριστής στον υπέρτατο σκοπό της ύπαρξης, που είναι η ακτινοβολία του φωτός της σοφίας, της αγάπης και της δημιουργικής δύναμης στον εξελισσόμενο κόσμο.

Πώς είναι δυνατόν να εφαρμόσει κανείς όσα αντιπροσωπεύουν οι τέσσερεις κόσμοι στην προσωπική του ζωή, διαμορφώνοντας τη δική του κλίμακα του Ιακώβ; Για τον αποκρυφιστή και την μυστικιστή η άνοδος είναι ένα καθήκον που διαρκεί όσο η ίδια η εξέλιξη, πολύ πέρα δηλαδή από τα όρια μιας σύντομης ζωής και είναι ένα καθήκον που εκτελείται πέρα από τις ανάγκες της καθημερινής προσωπικότητας. Το εγώ, ως προσωπικότητα, είναι ένα μικρό ταξίδι. Αντίθετα, η άνοδος στην πορεία της εξέλιξης είναι στην πραγματικότητα ένα ταξίδι στην ανοικτή θάλασσα, πέρα από τις επικράτειες της ενσάρκωσης, προς το φως της ένωσης με τον δημιουργό. Οδηγός σε αυτό το ταξίδι είναι o διαρκής ηθικός και πνευματικός εξαγνισμός[3].

Ο Κόσμος της Δράσης

Το πρώτο βήμα προς την εσωτερική ανάπτυξη γίνεται όταν αναλάβει ο εσωτεριστής τον έλεγχο του εσωτερικού «κόσμου της δράσης» του Ασιά. Τότε αποκτά συνείδηση των καθημερινών πρότυπων συμπεριφοράς του και των αναγκαίων αλλαγών που θα εστιάσουν τη συνείδηση και την ψυχική ενέργεια σε μια αναζήτηση των πραγματικών αιτίων της φυσικής δράσης.

Από αλλαγές που σχετίζονται με τη δράση μας στον φυσικό κόσμο, έως τον πλήρη έλεγχο της προσωπικής ζωής, το πρώτο βήμα πάνω στην κλίμακα του Ιακώβ είναι ουσιαστικά δέσμευση σε έναν πνευματικό τρόπο ζωής. Είναι ένας καθημερινός μόχθος που περιγράφεται στην καββαλιστική ορολογία ως «παράδοση στον Θεό». Αν κάτι τέτοιο φαίνεται δύσκολο, γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ρομπότ, αρκεί να θυμόμαστε ότι η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα συναισθημάτων, ενστικτωδών τάσεων αλλά και της οπτικής γωνίας με την οποία βλέπουμε τη ζωή. Αν τη βλέπουμε με τη στενή οπτική των θέλω του εγώ, η καθημερινή συμπεριφορά γίνεται σταδιακά όλο και πιο ανεξέλεγκτη, ακολουθώντας τη χαοτική συμπεριφορά των ενστίκτων και των συναισθημάτων. Αν πάλι τη βλέπουμε με μια ευρύτερη προοπτική, αλλά με μηχανιστική αντίληψη, η οποιαδήποτε βελτίωση μένει κενό γράμμα. Ο υγιής τρόπος ζωής δεν μπορεί να θεμελιώνεται στη μηχανιστική αντίληψη μιας καθημερινής μίμησης, αλλά στην εσωτερική έμπνευση. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να συνεχιστεί το ταξίδι σε ένα δεύτερο επίπεδο στους εσωτερικούς κόσμους της συνείδησης, στον κόσμο του Γιετζιρά.

Ο Κόσμος της Διαμόρφωσης

Το δεύτερο βήμα της ανόδου στην κλίμακα και την εσωτερική ανάπτυξη είναι η διερεύνηση των εσωτερικών σχηματισμών της ψυχής. Στον κόσμο Γιετζιρά ο εσωτεριστής οφείλει να εξετάσει την εσωτερική του τοποθέτηση, τα κίνητρα και τις ιδιοσυγκρασιακές τάσεις που γεννούν την καθημερινή του συμπεριφορά. Η εστίασή του είναι στη συγκέντρωση της δύναμης και της εσωτερικής έμπνευσης για την αναδιαμόρφωση της εσωτερικής συναισθηματικής δομής του. Σύμφωνα με την καββαλιστική ορολογία εδώ διαμορφώνεται η σχέση με τον Θεό, δηλαδή ένα ενεργειακό κανάλι που μας συνδέει με τον εσωτερικό μας πυρήνα.

Μένοντας στην καββαλιστική ερμηνεία, η σχέση μεταξύ του Θεού και του κόσμου δεν είναι απλά σχέση μεταξύ του δημιουργού και του δημιουργήματος, αλλά μάλλον μια σύνδεση ανάμεσα στην επιφάνεια και το βάθος της πραγματικότητας. Συνεπώς, η έννοια θεός δεν είναι παρά ένας όρος που υιοθετείται για να περιγράψει την εσωτερική δομή της συνολικής ύπαρξης, στην οποία φυσικά συμπεριλαμβάνεται και η ανθρώπινη. Από αυτή την άποψη λοιπόν ο Θεός είναι η σχέση με τον εσωτερικό πυρήνα της ύπαρξης μας, με την πραγματικότητα της πραγματικότητάς μας. Η αποξένωση από τον Θεό, δεν είναι τίποτα άλλο στην προκειμένη περίπτωση από αποξένωση από τα βάθη του εαυτού. Αυτό το δεύτερο τμήμα της ανοδικής πορείας στην κλίμακα του Ιακώβ είναι μια αναθεώρηση, που μας βοηθά να ευθυγραμμιστούμε εκ νέου με την αληθινή ουσία των πραγμάτων. Ο διαλογισμός στις συμπαντικές αλήθειες μας βοηθά να απεμπλακούμε από τις εγωιστικές και εγωκεντρικές τάσεις μας. Η εσωτερική συναισθηματική δομή αναδιαμορφώνεται και μαζί με αυτή αλλάζουν τα συναισθήματα και τα πάθη μας. Τι γίνεται όμως με τα σημάδια και τις πληγές που έχουν περιχαρακωθεί στην ψυχή μας; Μπορούμε να θεραπευτούμε από τους περιορισμούς που καθορίζουν οι συμπλεγματικές μας τάσεις και την αναταραχή που προκαλούν οι πληγές στην ψυχολογία μας; Για αυτό χρειάζεται να ανεβούμε άλλο ένα σκαλοπάτι στην κλίμακα σε ένα τρίτο στρώμα της συνείδησης, στον κόσμο του Μπριά.

Ο Κόσμος της Δημιουργίας

Στον κόσμο του Μπριά ως κατάσταση συνείδησης, ο εσωτεριστής δεν αναδιαμορφώνει απλά τα ψυχολογικά πρότυπα της συμπεριφοράς του, αλλά αναδημιουργεί τη συνείδησή του με έναν τρόπο που λειτουργεί θεραπευτικά για την υπόλοιπη ύπαρξη. Εδώ ο εσωτεριστής ακολουθώντας το κοσμικό αρχέτυπο της μεγάλης ιέρειας παραδίδει όλα όσα απαιτούσε πρότερα ως δικά του στο θείο όραμα της ζωής τη δημιουργική αντανάκλαση του λογοϊκού φωτός. Είναι αυτό το ανώτερο φως που αναδημιουργεί την ύπαρξη από το τίποτα στο κάτι.

Σε αυτό το επίπεδο ο εσωτεριστής έχει την άδεια να εισέλθει σε εκείνο το τμήμα του πυρήνα του που αναγνωρίζει τη διαρκή μεταμόρφωση. Σε αυτόν τον πυρήνα ο Θεός με την έννοια που αναφέρθηκε πιο πάνω αναδημιουργεί την ύπαρξη καθημερινά ως έκφραση της πραγματικότητάς του. Κατά γενική ομολογία, πρόκειται για μια δύσκολη στιγμή για την οποία ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας εκδηλώνει φόβο.

Όμως εκείνος που διεκδικεί το ταξίδι του στους εσωτερικούς κόσμους χρειάζεται να είναι έτοιμος να παραδοθεί στην πραγματικότητα που κρύβει στον βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξής του. Μοιάζει με άλμα από απόκρημνο βράχο. Ωστόσο, αυτό το άλμα βοηθά τον εσωτεριστή να δοκιμάσει την αναγέννηση, να πετάξει σε μακρινά ύψη, πέρα από τους περιορισμούς και τις παραμέτρους της πεπερασμένης και ραγισμένης συναισθηματικής δομής του. Ακόμα και μετά από την είσοδο της ύπαρξης σε αυτόν τον τρίτο κόσμο, η συνείδηση δεν έχει γίνει ένα με την πραγματικότητα. Έχει παραδώσει τον εαυτό της χάριν της έσχατης πραγματικότητας, αλλά υπάρχει ακόμα ένα «Εγώ» που προσπαθεί να βιώσει την ενότητα, δεν είναι η ενότητα. Όταν λέγει ο εσωτεριστής «βιώνω τον Θεό» και η ίδια η συνειδητοποίηση της εμπειρίας δείχνει ότι είναι ακόμα αποξενωμένος από την αληθή πραγματικότητα. Η οριστική ένωση συμβαίνει όταν η συνείδηση αποκτήσει μια βαθιά πνευματική κατανόηση του πυρήνα και ενσωματωθεί οριστικά στο φως του Λόγου.

Ο Κόσμος της Πνευματικής Κατανόησης

Η πνευματική κατανόηση στη σιγή είναι η πύλη εισόδου στον τέταρτο κόσμο, στο πνευματικό σύμπαν που γνωρίζουμε στην Καββάλα ως Ατζιλούτ. Εδώ ο εσωτεριστής παραδίδει τα πάντα, ακόμα και το συναίσθημα ή την αίσθηση ότι παραδίδει. Αφήνει τον εαυτό του να διαχυθεί σε μία πραγματικότητα που διαπερνά τα πάντα και επιτυγχάνει την επικοινωνία με το θείο. Όλη η ύπαρξη μεταμορφώνεται σε έναν διάφανο φορέα, μέσω του οποίου λάμπει η μοναδικότητα του Θεού.

Η πνευματική φώτιση είναι μια εξευγενισμένη μορφή αυτοέκφρασης. Ο εξευγενισμός είναι απαραίτητος για να αντέξει κανείς τη διάχυση, την τελική ένωση με το φως, αλλά προσδίδει τελικά τη δυνατότητα για μια πολύ υψηλή μορφή υπηρεσίας. 'Aλλωστε η προσωπική άνοδος παύει να κατέχει στοιχεία προσωπικά όταν χάνεται σε φως επουράνιο. Η μεταφορά του λογοϊκού φωτός μέσω της καθόδου στην κλίμακα είναι μια τέτοια μορφή υπηρεσίας που μπορεί να επιτευχθεί σε μικροκοσμική και μακροκοσμική κλίμακα. Η μικροκοσμική κλίμακα μεταφέρει το φως στην καθημερινή ύπαρξη και το διαχέει μέσω της επικοινωνίας της με τον εξωτερικό κόσμο. Σε μακροκοσμικό επίπεδο ο εσωτεριστής έχει τη δυνατότητα να διαχύσει το φως και να γονιμοποιήσει τη διάνοια, την ψυχή και το σώμα της πλανητικής εξέλιξης, στην οποία φυσικά συμμετέχει και η ανθρωπότητα.

Ο στόχος είναι η ένωση με το φως. Όταν επιτευχθεί η ένωση τότε είναι δύο οι δρόμοι. Η παραμονή στο φως και η πλήρης ένωση με το θείο ή η επιστροφή και η υπηρεσία της εξέλιξης. Για να επιστρέψει ο εσωτεριστής στρέφει τα νώτα του στο φως και επιστρέφει σταδιακά στον κόσμο της δράσης, όπου αποθέτει την ευλογία του λόγου ιεροποιώντας σταδιακά τους κόσμους στους οποίους δραστηριοποιείται.

Στοιχεία Συμβολισμού

Πέρα από την παραδοσιακή ιουδαϊκή παράδοση και συμβολισμό, ο φιλόσοφος Φίλων ο Ιουδαίος (Αλεξανδρεύς) ανέπτυξε τη δική του αλληγορική ερμηνεία της κλίμακας στο πρώτο βιβλίο του περί ενυπνίων. Εκεί παρέχει τέσσερεις ερμηνείες επί του θέματος[4].

Οι άγγελοι που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν την κλίμακα είναι ψυχές που ανέρχονται και κατέρχονται στα σώματά τους. (Ορισμένοι θεωρούν πως κάτι τέτοιο συνιστά την καθαρότερη αναφορά του Φίλωνα στη μετενσάρκωση.
Στε δεύτερη ερμηνεία η κλίμακα είναι η ίδια η ανθρώπινη ψυχή και οι άγγελοι είναι λόγοι του Θεού.
Σύμφωνα με την τρίτη ερμηνεία το όνειρο του Ιακώβ περιγράφει τα πάνω και τα κάτω της ζωής εκείνου που προσπαθεί να ασκήσει την αρετή.
Σύμφωνα με μια τέταρτη ερμηνεία οι άγγελοι αντιπροσωπεύουν τις αέναα εναλασσόμενες υποθέσεις των ανθρώπων.

Το θέμα της κλίμακας που οδηγεί στον ουρανό απαντάται επίσης στους πρωτοχριστιανούς χρόνους. Ο Ειρηναίος κατά τον 2ο αι. Περιγράφει τη χριστιανική εκκλησία ως κλίμακα ανόδου προς τον Θεό[5]. Με τη σειρά του κατά τον 3ο αι. ο Ωριγένης εξηγεί -δίνοντας τροφή για σκέψη- ότι υπάρχουν δύο κλίμακες στη ζωή ενός χριστιανού. Η μία είναι η ασκητική κλίμακα, μέσω της οποίας η ψυχή αναρριχάται από τη γη και οδηγεί στην αρετή. Η άλλη αντιπροσωπεύει το ταξίδι της μετά τον θάνατο και περιγράφει το ταξίδι της ψυχής προς τον ουρανό, έως την τελική της ένωση με το φως του Θεού[6].

Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός αναφέρεται επίσης στην κλίμακα του Ιακώβ, την οποία θεωρεί σύμβολο σταδιακής εξύψωσης προς την τελειότητα. Επίσης σύμβολο ανόδου την θεωρεί και ο Ιωάννης της Κλίμακος, που την ερμηνεύει όπως και ο Ωριγένης ως αναλογία για την πνευματική ασκητική ζωή στο κλασικό έργο του. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η κλίμακα και στην ψευδεπίγραφη αποκαλυπτική φιλολογία, αλλά και και την ισλαμική θρησκεία, ενώ ως σύμβολο διαπερνά τον ιστό των παγκόσμιων θρησκειών.

'Aνοδος και Κάθοδος

Η κλίμακα είναι σύμβολο ανόδου, αναπόσπαστο τμήμα της διακαούς επιθυμίας της ανθρώπινης ζωής για εξέλιξη. Είναι όμως και σύμβολο καθόδου. Στην ανοδική της κατεύθυνση είναι ένα αρχέτυπο, ένας οδηγός για την ανθρώπινη τελειοποίηση. Ο υπέρτατος σκοπός μιας τέτοιας ανόδου είναι η πλήρης ένωση με τη θεότητα, τον θείο πυρήνα της ύπαρξης.

Όμως, εκτός από σύμβολο ανόδου, είναι και σύμβολο καθόδου και όποια ερμηνεία και αν δώσει κανείς στην κάθοδο, θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η κάθοδος ακολουθεί μια προγενέστερη άνοδο από την άποψη της γήινης εξέλιξης. Η κάθοδος, λοιπόν, υπό την οπτική γωνία της εξέλιξης συνδέεται αμετάκλητα με την υπηρεσία στο σύνολο της ανθρωπότητας πέρα από οποιεσδήποτε διακρίσεις ανάμεσα σε καλό και κακό, ηθικό και ανήθικο, όμορφο και άσχημο. Το φως είναι ένα, αδιαίρετο και συμπαγές και γονιμοποιεί τα πάντα. Απευθύνεται σε όλους και σε όλα και δεν κάνει διακρίσεις. Είναι ουσιαστικά ο οδοδείκτης για την ηθική και συναισθηματική μας συμπεριφορά, για την πνευματική μας κατανόηση εντέλει.

Σημειώσεις

[1] סולם יעקב Σουλάμ Γιακόβ: Οι εβραϊκές λέξεις για την «κλίμακα» και τη «φωνή» - sulam και kol - δηλαδή τη φωνή της προσευχής, μοιράζονται την ίδια αριθμολογική αξία 136.
[2] Γέν. Κη' 10-17.
[3] Rabbi Yosef Y. Jacobson 2004, Derech Mitzvotecha σσ. 83-85.
[4] Verman, Mark (Fall 2005). "Reincarnation in Jewish Mysticism and Gnosticism (review)". Shofar: An Interdisciplinary Journal of Jewish Studies 24 (1): 173–175.
[5] Ειρηναίος, Κατά αιρέσεων, Γ΄, 24,1.
[6] Ωριγένης, Αριθμοί, 33:1–2.

K.K.