«Ένωσις» είναι η λέξη που χαρακτηρίζει την ενότητα της ψυχής με την κατάσταση της μονάδας. Στον Πλατωνισμό, ιδιαίτερα στον Νεοπλατωνισμό, ο σκοπός της ένωσης είναι η ενότητα με αυτό που είναι θεμελιώδες, το Εν δηλαδή, την πηγή ή τη Μονάδα. Η ένωση είναι μια μυητική διαδικασία που ωθεί διαρκώς τον μυημένο σε υψηλότερα επίπεδα της ύπαρξης, έως την τελική απορρόφηση από τη Μονάδα, που είναι ο υπέρτατος σκοπός της εσωτερικής εξέλιξης.

Όλες οι μυητικές τελετουργίες είτε αφορούν σε συστήματα εσωτερικής ανάπτυξης είτε σε τελετουργίες ενηλικίωσης ενσωμάτωσης ή μετάβασης, έχουν ένα σύστημα εξαγνισμού στηριγμένο στη διατροφή αλλά και την πόλωση της εσωτερικής ύπαρξης σε υψηλότερες καταστάσεις συνείδησης.

Η πόλωση της εσωτερικής ύπαρξης σε υψηλότερα επίπεδα συνείδησης δεν είναι μια αόριστη και νεφελώδης διαδικασία. Προϋποθέτει έναν καθαρισμό των φορέων της εκδηλωμένης «Ύπαρξης» και προετοιμασία της συνείδησης για την εκδήλωση μιας πνευματικής αποκάλυψης, που θα οδηγήσει τον μυημένο σε μια υψηλότερη θεώρηση της ζωής και της ίδιας της εξέλιξης, έως την τελική ένωση.

Η νεοπλατωνική άποψη για τη μυητική διαδικασία που οδηγεί στην ένωση, θεμελιώνεται στις αρχαίες ελληνικές μυστηριακές θρησκείες[1] και έχει πολλά παράλληλα στις ανατολικές φιλοσοφίες[2]. Αναπτύσσεται μάλιστα περισσότερο στο ερμητικό σώμα, κειμένων στη χριστιανική θεολογία, τη σωτηριολογία και τον μυστικισμό και υπήρξε σημαντικός παράγοντας για την ιστορική ανάπτυξη του μονοθεϊσμού κατά την Ύστερη Αρχαιότητα.

Το Νόημα της ΄Ενωσης

Ο όρος είναι σχετικά κοινός στα κλασικά κείμενα και έχει το νόημα της ένωσης ή της ενότητας[3]. Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο της Χαλκίδας, για να πλησιάσει κανείς στη Μονάδα, το Ένα, χρειάζεται να αναλάβει θεϊκό έργο (με άλλα λόγια να θεουργήσει). Τούτο το θεϊκό έργο ορίζεται ως αφιέρωση της ατομικής μας ύπαρξης στη βελτίωση της σχέσης της ανθρωπότητας με τον δημιουργημένο κόσμο. Για να γίνει αυτό χρειάζεται αφενός ενάρετη ζωή, αφετέρου αναζήτηση του Μεγάλου Έργου. Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Ιάμβλιχου (Αιγυπτιακά Μυστήρια) η ατομική ύπαρξη, ο νεόφυτος, μέσω μιας σειράς θεουργικών μυητικών τελετουργικών ενώνεται με τη Μονάδα. Σε αυτά τα μυητικά τελετουργικά τα δρώμενα μιμούνται τη δημιουργία της τάξης από το χάος του σύμπαντος για τη δημιουργία του κόσμου. Με άλλα λόγια μιμούνται τις πράξεις του δημιουργού του υλικού κόσμου.

Κάθε άτομο, κάθε μικρόκοσμος που κρύβεται στο άτομο, αντικατοπτρίζει τη σταδιακή οργάνωση του μακρόκοσμου, του σύμπαντος. Μιμούμενη η ατομική ύπαρξη τελετουργικά τον Θείο Νου τον Δημιουργό, ενώνεται με το Ένα ή Μονάδα. Υπό αυτή την οπτική γωνία η Ένωσις είναι η διαδικασία της ενοποίησης, της ατομικής «Ύπαρξης» και του «Ενός», με υπέρτατο σκοπό την κορύφωση, δηλαδή τη θεοποίηση. Η θεοποίηση μετουσιώνει τον άνθρωπο σε θεό, ενοποιώντας πλήρως την ιδέα ενός εξωτερικού δημιουργού με τον ίδιο τον εαυτό ως δημιουργό του Μεγάλου Έργου. Η ατομική «Ύπαρξη» κατανοεί την αλληλεξάρτηση ανάμεσα στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο ως πηγή της δραστηριότητάς της στον δημιουργημένο κόσμο. Η θεία ενότητα σε αυτή τη διδασκαλία εκδηλώνεται στη διαδικασία της δημιουργίας με ρυθμικό τρόπο (μονταλισμός) ως Μονάδα, Δυάδα, Τριάδα κ.λπ...

Tabula Rasa

Ο Πλωτίνος στην Ενολογία του[4][5] ορίζει ως υψηλότερη κατάσταση θέωσης την tabula rasa, (άγραφη πινακίδα) κατά την οποία η ατομική Ύπαρξη το Είναι μπορεί να αδράξει ή να συγχωνευτεί με την Πηγή, το Ένα[6][7]. Τούτη η απόλυτη απλότητα υπονοεί ότι ο νους ή το άτομο διαλύεται πλήρως απορροφημένο πίσω στη μονάδα, η οποία στις Εννεάδες του Πλωτίνου αναφέρεται ως το «καλό» πάνω από τον «δημιουργό» [8][9]. Η μονάδα ή δύναμις είναι μοναδιαία έκφραση. Όλα περιέχονται στη Μονάδα και η Μονάδα είναι τα πάντα. Κάθε αντίθεση, κάθε διαχωρισμός συμφιλιώνεται στο ένα, το τελικό στάδιο πριν την επίτευξη της μοναδικότητας. Με άλλα λόγια η δυαδικότητα μετουσιώνεται ολοκληρωτικά στη Μονάδα, την Πηγή του Ενός, την πηγή της ουσίας που περιβάλλει τα πάντα. Ως άπειρα και αόριστα όλα συμφιλιώνονται στη δύναμη ή ένα. Είναι ο δημιουργός ή νους ή δεύτερη εκπόρευση στον Πλωτίνο, που ωθεί τη δύναμη να εκδηλωθεί ως ενέργεια ή δυάδα, το θεμέλιο του υλικού κόσμου. Ο Νους ως ύπαρξη και διάνοια εκδηλώνει αυτό που ονομάζεται παγκόσμια ψυχή[10].

Από την άποψη της ανθρωπολογίας ως tabula rasa περιγράφεται «η συνείδηση στο κατώφλι» και αντιπροσωπεύει την αίσθηση του αποπροσανατολισμού που συμβαίνει στη συνείδηση κατά τη διάρκεια μιας μυητικής τελετουργικής διαδικασίας, κατά την οποία οι συμμετέχοντες έχουν εγκαταλείψει την προγενέστερη κατάσταση ύπαρξής τους, αλλά δεν έχουν ακόμα εδραιωθεί στη νέα συνειδησιακή κατάσταση. Σύμφωνα με τον Van Gennep υπάρχουν αρκετές τελετουργικές διαδικασίες μύησης που απαιτούν αυτή την κατάσταση του άγραφου νου, της μη σκέψης που ομαδοποιούνται σε τελετές μετάβασης για τις οποίες είναι απαραίτητη η αφαίρεση όλων των δεδομένων μορφών και ορίων από τη συνείδηση, έτσι ώστε να είναι δυνατές οι μυητικές αλλαγές στην ταυτότητα του μυημένου που περνά τα σύνορα της μέχρι τότε γνωστής του επικράτειας μεταβαίνοντας σε μια νέα ζωή[11].

Ωστόσο η tabula rasa φέρνει στο προσκήνιο μια άλλη διάσταση της νεοπλατωνικής αντίληψης για τη μυητική διαδικασία της ένωσης, τη μη σκέψη. Η ένωση για τον Πλωτίνο καθοριζόταν στα έργα του ως αναστροφή της οντολογικής διαδικασίας της συνείδησης μέσω του διαλογισμού προς την κατάσταση της μη σκέψης και της μη χωριστικότητας, μία διαφορετική οπτική γωνία για τη θεώρηση της tabula rasa, της ανάγκης για άδειασμα του νου πριν από τη μυητική εμπειρία της ένωσης. Οι απόψεις του στις διδασκαλίες του συμφιλιώνουν όχι μόνο τον Πλάτωνα με τον Αριστοτέλη, αλλά επίσης και διάφορες θρησκείες με τις οποίες ήλθε σε επαφή στα διάφορα ταξίδια του. Τα έργα του διακρίνονται για τον ασκητικό τους χαρακτήρα και για το γεγονός ότι απορρίπτουν την ύλη ως ψευδαίσθηση, δίχως υπερβατικό χαρακτήρα ή ουσία. Τούτη η προσέγγιση από την άποψη της φιλοσοφίας ονομάζεται ιδεαλισμός[12].

Η Ένωση με το Θείο

Στην νεοπλατωνική Ενολογία το άτομο απορροφάται πίσω στην πρωταρχική ουσία, την ουσία δηλαδή όλων των πραγμάτων, την απόλυτη αιτία. Στη διαδικασία της ένωσης το άτομο γίνεται ενέργεια και κατόπιν δύναμη, απογυμνωμένο από τον νου. Η ενέργεια όλων των ατόμων επιστρέφεται στην αιώνια μη αισθητή δύναμη -την Πηγή ή Ένα- και συγχωνεύεται στο Σύμπαν[13]. Πρόκειται για μία διαδικασία αιώνια που επανεκκινεί για να ευθυγραμμίσει κατόπιν ένα άλλο κομμάτι του Σύμπαντος με τη Μονάδα[14][15]. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο δημιουργός γίνεται αντιληπτός ως αληθινή, εγγενής ιδέα. Αντίθετα ο νους είναι δημιούργημα και συνεπώς η συνείδηση δεν υπάρχει από μόνη της (per se). Ο νους ή συνείδηση είναι ενέργεια, δραστηριότητα στη δύναμη. Η πραγμάτωση όλων όσων γνωρίζουμε είναι μια εν δυνάμει διαδικασία που γνωρίζουμε ως χρόνο, χώρο και συνεπώς ο νους, είναι μια δυαδικότητα που απορρέει από την Πηγή και χαρακτηρίζει τον άνθρωπο. Η Μονάδα, η Πηγή ή το Ένα είναι εγγενής δύναμη, ένα άλογο δυναμικό, μια απροσδιόριστη ζωτικότητα που αντιπροσωπεύει την ουσία όλων των πραγμάτων που μέσα στην απειροσύνη της αντανακλάται στον εαυτό της διαμορφώνοντας τον Δημιουργό-Νου, τη Δυάδα, τον Νου ως αντανάκλαση της συνείδησης[16].

Η Ενότητα στην Μονάδα

Το ζητούμενο στη διαδικασία της εσωτερικής μύησης είναι η σταδιακή απελευθέρωση από τον κόσμο των συγκρούσεων και η εισαγωγή στην ενοποιημένη θεώρηση του κόσμου, κάτι που ευαγγελίζονται οι μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου και η πλειοψηφία των εσωτερικών συστημάτων εκπαίδευσης. Είναι προφανές ότι η εισαγωγή στην Μονάδα και η τελική απορρόφηση είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο μέσω της απάρνησης της εικόνας που έχουμε δημιουργήσει για τον κόσμο και τη θεότητα. Όταν το υπερβατικό έρχεται σε επαφή με το πεπερασμένο, τότε το πεπερασμένο θα πρέπει να διαθέσει το μεγαλύτερο τμήμα της ύπαρξής του για να προσπαθήσει έστω να συλλάβει το αιώνιο στα διαφορετικά επίπεδα της εκδήλωσής του.

Η άγραφη πινακίδα, η tabula rasa, είναι μια κατάσταση της συνείδησης που πληροί τις προδιαγραφές για μια τέτοια σύλληψη και την επακόλουθη ένωση. Δεν έχει σημασία αν αυτή η tabula rasa αποκαλείται μη σκέψη, ακινησία του νου ή συνείδηση στο κατώφλι. Σημασία έχει ότι είναι σταθερή επιλογή εκείνου που αναζητά να βρεθεί στο κατώφλι της μύησης η απάρνηση της εικόνας που έχει χτίσει για τον εαυτό του στο διάβα της ενσάρκωσης, προκειμένου να γεμίσει το εσωτερικό του δισκοπότηρο με το φως της Μονάδας. Δεν μπορείς να γεμίσεις ένα κύπελλο που είναι ήδη γεμάτο και αυτό αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη παραδοχή για όποιον στέκει στο κατώφλι της μύησης, της οποιασδήποτε μύησης.

Σημειώσεις

1. Angus Samuel 1975, The Mystery religions: A Study in the Religious Background of Early Christianity, Courier Dover Publications, σ. 52 επίσης σσ. 13, 15, 18, 24, 223, 271 κ.ά.
2. Paulos Mar, Gregorios 2001, Neoplatonism and Indian Philosophy, στο Studies in Neoplatonism: Ancient and Modern, Volume 9 , Sunny Press, N.Y. σσ. 237, 239, 240. 3. LSJ λήμμα για ἕνωσις, -εως, ἡ, (from ἑνόω "ενώνω") A. συνδυασμός στο ένα, ένωση, Philol.10, Archyt. ap.Stob.1.41.2, Arist.Ph.222a20, GC328b22, Phld.Po.2.17, Ph.1.45, al.; “τοῦ συμφραζομένου” A.D.Synt.175.16, cf. Hermog.Id.2.11: pl., Procl.Inst.63. II. συμπίεση, Heliod. ap. Orib.46.11.20.
4. Η σκέψη μας δεν μπορεί να συλλάβει το Ένα όσο παραμένει δραστήρια οποιαδήποτε εικόνα στην ψυχή. Για αυτό θα πρέπει να απελευθερώσετε την ψυχή σας από τα εξωτερικά πράγματα και να στραφείτε μέσα σας, δίχως προσκολλήσεις σε εξωτερικές καταστάσεις και να γυμνώσετε τον νου σας από ιδεώδη. Ξεχάστε ακόμα και τον εαυτό σας για να βρεθείτε μπροστά στο Ένα. Εννεάδες [6.9.7] .
5. Πρβλ. J. LACROSSE, ό,π., σ. 1, L. COULOUBARITSIS, «Le logos enologique chez Plotin», Σοφίης Μαίντορες, Chercheurs de sagesse. Hommage a Jean Pepin, Paris, 1992, 231-243.
6. Εννεάδες, [6.9.7] .
7. Αν θυμάται ποιος έγινε όταν ενώθηκε με το Ένα, θα φέρει την εικόνα του μέσα του. Ήταν ο ίδιος ένα, δίχως ποικιλομορφίες μέσα του ή στις εξωτερικές του σχέσεις. Γιατί καμία κίνηση δεν συνέβαινε εντός του, κανένα πάθος, καμία επιθυμία για κάτι άλλο, από τη στιγμή που ολοκληρώθηκε η άνοδος. Πραγματικά δεν υπήρχε καμία λογική ή σκέψη, ούτε, τολμάμε να πούμε, κάποιο ίχνος αυτού του ίδιου. Εννεάδες, [6.9.11.] .
8. Wallis, Richard T. & Jay Bregma, Neoplatonism and Gnosticism, International Society for Neoplatonic Studies, σ. 55.
9. Dillon John M. 1992, Pleroma and Noetic Cosmos: A Comparative Study in Neoplatonism and Gnosticism, State Univ. of New York Press, σ. 99.
10. Neoplatonism and Gnosticism ό.π. σ. 55.
11. Szakolczai, A. (2009) “Liminality and Experience: Structuring transitory situations and transformative events”, στο International Political Anthropology 2 (1): 141-172. www.politicalanthropology.org, σ. 147.
12. Ο Σοπενάουερ έγραψε για τον Πλωτίνο ότι εμφανίζει για πρώτη φορά στη δυτική φιλοσοφία τον ιδεαλισμό της Ανατολής, γιατί δίδαξε (Εννεάδες, 3.7.10) ότι η ψυχή έφτιαξε τον κόσμο ξεπροβάλλοντας από την αιωνιότητα στον χρόνο, (Πάρεργα και Παραλειπόμενα, Τομ I, "Αποσπάσματα της Ιστορίας της Φιλοσοφίας", § 7).
13. Neoplatonism and Gnosticism ό.π., σ. 173.
14. Στο ίδιο, σ. 6.
15. Εννεάδες 6 9.6.
16. Εννεάδες 3.8.9.

Διαδίκτυο

• http://www.goddess-athena.org/Encyclopedia/Friends/Iamblichus/index.htm
• http://www.theurgia.org/taylor_on_the_mysteries.html On the Mysteries Online έκδοση της μετάφρασης του Thomas Taylor's theurgia.org
• http://www.esotericarchives.com/oracle/iambl_th.htm - Online αντίγραφο του On the Egyptian Mysteries.

Κ.Κ.