Αναπνοή και ζωή είναι δύο έννοιες αναπόσπαστα συνδεδεμένες. Ο κύκλος της αναπνοής διέπει ολόκληρη τη Δημιουργία, δίνει ζωή σε κάθε ύπαρξη.

Οι πλανήτες, τα αστέρια, οι γαλαξίες, όλα μέσα στο Σύμπαν, από το μικρότερο μέχρι το μεγαλύτερο, βρίσκονται σε αρμονία ακολουθώντας έναν συμπαντικό ρυθμό. Η εσωτερική φιλοσοφία περιγράφει το Σύμπαν ως ζωντανή οντότητα που πάλλεται ρυθμικά και κατά κάποιο τρόπο «αναπνέει», καθώς συστέλλεται και διαστέλλεται.

Σύμφωνα με την ινδική κοσμογονία, τα σύμπαντα αναπτύσσονται και διαλύονται μέσα από το Μπράχμαν, από την εκπνοή και εισπνοή αυτής της υπέρτατης Αρχής του Σύμπαντος. Μεγάλες περίοδοι χιλιάδων ετών που ονομάζονται γιούγκας (yugas) αποτελούν μια στιγμή αναπνοής αυτής της αιώνιας αρχής που εκδηλώνεται μόνο περιοδικά.

Η Αναπνοή στις Παραδόσεις

Καθώς η αναπνοή αποτελεί θεμελιώδη λειτουργία για τον άνθρωπο μελετήθηκε ιδιαιτέρως από τους αρχαίους χρόνους. Έχει χρησιμοποιηθεί από πολλές παραδόσεις και συστήματα ψυχοπνευματικής ανάπτυξης μεθοδικά, επιδιώκοντας είτε καλή υγεία, θεραπεία και μακροζωία, είτε συνειδησιακή διεύρυνση. Και ακριβώς επειδή η αναπνοή προσφέρει ζωή, συσχετίστηκε με την πνοή ή ανάσα του Θεού, με το πνεύμα, καθώς και με τη δύναμη της ζωής, ή πράνα κατά την ανατολική παράδοση.

Οι αρχαίοι λαοί ζούσαν σε απόλυτη αρμονία με τον γήινο πλανήτη και μπορούσαν να νιώθουν τη δική του ανάσα -την εισπνοή και την εκπνοή του- μέσα από τα κυκλικά επαναλαμβανόμενα φυσικά φαινόμενα, που συνδέονταν επίσης με τον ήλιο και τη σελήνη. Οι πνευματικοί οδηγοί, ιδιαίτερα εκείνοι που εργάζονταν στις εσωτερικές παραδόσεις του κόσμου, αναγνώριζαν πάντοτε τον παράγοντα της αναπνοής, τη δύναμή της και τη δυνατότητά της ως εργαλείο μετασχηματισμού. 

Στην αρχαία Κίνα αναφέρεται πως εφάρμοζαν ορισμένες σαμανικές τεχνικές, που μιμούνταν την αναπνοή και τις κινήσεις των ζώων. Η ζωή των ζώων, σε αρμονία με τη Φύση, αποτελούσε για τους Κινέζους το κατ' εξοχήν πρότυπο μιας ύπαρξης σε τέλεια αρμονία με τον κόσμο. Χρησιμοποιούσαν τεχνικές έκστασης, όπου η εμπειρία της «βαθιάς και σιωπηλής» αναπνοής που επιδίωκαν έμοιαζε με την αναπνοή των ζώων κατά τη χειμερία νάρκη[1].

Στην αρχαία κινεζική παράδοση ανάγεται και το Τσιγκόνγκ (Qigong), μια μέθοδος αυτοθεραπείας και ενίσχυσης της σωματικής υγείας και της ζωτικής ενέργειας. Το Τσιγκόνγκ συνδέεται με την ισορροπημένη ανάπτυξη του Τσι (Qì), την ενέργεια της ζωής, σε αρμονία με τη Φύση. Η συνειδητή αναπνοή επιφέρει εσωτερική γαλήνη και δίνει στο Τσι τη δυνατότητα να ρέει με όλη του τη δύναμη. Στόχος των ασκήσεων είναι η σύνδεση σώματος και πνεύματος και η αύξηση της παγκόσμιας ενέργειας Τσι.

Μεγάλη ποικιλία μορφών Τσιγκόνγκ έκαναν την εμφάνισή τους στην Κίνα διευρύνοντας τη χρήση τους στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, αλλά και για προληπτικές και θεραπευτικές λειτουργίες, στον Κομφουκιανισμό για προώθηση της μακροζωίας, καθώς και στον Ταοϊσμό, τον Βουδισμό και τις πολεμικές τέχνες. Εφαρμόζονται σε παγκόσμια κλίμακα, για σωματική άσκηση, χαλάρωση, προληπτική ιατρική και αυτοθεραπεία, διαλογισμό, αυτο-καλλιέργεια καθώς και στην εκπαίδευση των πολεμικών τεχνών.

Στο Τάι Τσι Τσουάν, μια θεμελιώδη κινεζική πολεμική τέχνη, βαθιές αναπνοές και χαλάρωση συνδυάζονται με αργές και απαλές σωματικές κινήσεις συνεχόμενης ροής, με σκοπό την πλήρη κινητοποίηση ολόκληρου του σώματος και τη βελτίωση της κυκλοφορίας της ζωτικής ενέργειας Τσι.

Στον θιβετανικό βουδισμό και συγκεκριμένα στην παράδοση Βατζραγιάνα (αδαμάντινο όχημα), χρησιμοποιήθηκε η λέξη «lung» (rLung) που σημαίνει αέρας ή αναπνοή. Αναφέρεται όχι ακριβώς στον αέρα που αναπνέουμε, αλλά στην λεπτοφυή ενεργειακή ροή (κάτι αντίστοιχο με το πράνα των ινδουιστών), που συνδέεται με την εισπνοή και την εκπνοή και είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη, κίνηση και λειτουργία σώματος και νου.

Μεταξύ των θιβετιανών βουδιστών αναπτύχθηκε και ο διαλογισμός του Τόνγκλεν (Tonglen), μια θεραπευτική πνευματική πρακτική συμπόνοιας, που χρησιμοποιεί την αναπνοή με σκοπό την κυκλοφορία της ενέργειας για το κοινό καλό. Τόνγκλεν στα θιβετανικά σημαίνει «δίνοντας και λαμβάνοντας». Κατά την εισπνοή ο διαλογιζόμενος λαμβάνει αρνητικά στοιχεία (πόνο, φόβο, ασθένεια, κ.λπ.) και αποδίδει θετικά στοιχεία (ειρήνη, χαρά, υγεία, ευεξία, κ.λπ.). Η μέθοδος Τόνγκλεν χρησιμοποιείται επίσης και για την εισπνοή ρύπων από τη συλλογική ψυχή (όπως θυμό, βία, απληστία) και την εκπνοή φωτισμένων θεραπευτικών ενεργειών.

Η αναπνευστική τεχνική εμφανίζεται και στον ισλαμικό μυστικισμό. Πιο συγκεκριμένα οι Σούφι ασκητές εφαρμόζουν την τεχνική του ντικρ (dhikr) που συνδυάζει αυτοσυγκέντρωση, απαγγελία θείων ονομάτων υπό μορφή μάντρα, τεχνικές αναπνοής και κινήσεις του σώματος. Περιέρχονται σε κατάσταση έκστασης, κατά την οποία βιώνουν μέσα στον ίδιο τους τον εαυτό την υπερβατική εμπειρία της παρουσίας του Θεού. Η τεχνική του ντικρ παρουσιάζει πολλές αναλογίες με αντίστοιχες ινδικές τεχνικές.

Συσχετισμοί μεταξύ πνεύματος και αναπνοής υπήρχαν και στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα με τους προ-Σωκρατικούς φιλοσόφους ο αέρας, ως αναπνοή της ζωής, συνδέθηκε με το πνεύμα, το οποίο ο Πλάτωνας θεωρούσε γενεσιουργό δύναμη. Η ζωή και ολόκληρη η Δημιουργία, σύμφωνα με τους Πυθαγόρειους, απορρέει από τη Θεία Μονάδα, το Εν, που με τη διαρκή διαστολή του επεκτείνεται, για να αγκαλιάσει εντός της το άπειρο, μια άποψη την οποία ασπάζονται και οι σύγχρονοι επιστήμονες, όταν θεωρούν το Σύμπαν ως μια διαρκώς διαστελλόμενη σφαίρα. Ο Κόσμος είναι «ον ζων, ον πλήρες πνεύματος, νοερόν έχον σοφία» και η αρχή που το κυβερνά είναι το πνεύμα, ο Νους ο οποίος ως ψυχή γεμίζει ολόκληρο το Σύμπαν και το περικλείει, μας λέει ο Πυθαγόρας. Αυτό το Σύμπαν εκτελεί, κατά τον Αριστοτέλη, ένα είδος αναπνοής, μέσω της οποίας αναπνέει το άπειρο που το περιβάλλει.

Η αναπνοή ως μέσο για την προσέγγιση του Θεού δεν είναι τυχαία. Κατά την χριστιανική παράδοση ο Θεός δημιούργησε καθετί «φυσώντας πνοή επί των υδάτων», ενώ «με το λόγο του έγιναν οι ουρανοί και με την ανάσα του στόματός του οι αμέτρητες δυνάμεις τους»[2]. Ο πρώτος άνθρωπος απόκτησε ζωή χάρη στην ανάσα του Κυρίου, που έπλασε τον άνθρωπο από χώμα και του εμφύσησε την «Πνοή της Ζωής»[3]. Έτσι ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την αναπνοή του, τον παλμό της ίδιας του της ζωής, για να επιστρέψει στο Θεό και να αποκαταστήσει την ενότητά του με ολόκληρη τη Δημιουργία.

Στον Χριστιανισμό υπάρχει μια παράδοση σχετικά με την πνευματική αναπνοή. Ενώ η σωματική αναπνοή είναι αυτόματη, η πνευματική αναπνοή αποτελεί μια συνειδητή πράξη, όπου οι αγνές ενέργειες του Αγίου Πνεύματος απορροφώνται νοερά κατά την εισπνοή, ενώ αποβάλλονται όλα όσα έχουν ανάγκη λύτρωσης κατά την εκπνοή.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αναπνευστικές τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι ησυχαστές μοναχοί στην προσευχή τους, επιδιώκοντας την μυστικιστική ένωση με τον Θεό. Σκοπός ήταν να αδειάσουν τον νου τους και να εστιάσουν τη συνείδηση στο κέντρο του εαυτού, στην καρδιά, στην εστία της ζωής, καθώς συνδέεται με την αναπνοή και ενώνει τον άνθρωπο με το καθολικό ρεύμα της ζωής. Στα βάθη της καρδιάς ο μοναχός επιδίωκε να βιώσει την ανάσα του Θεού Δημιουργού, τη θεία παρουσία Του και να ενωθεί μαζί Του.  

Έτσι, κατά την προσευχή του εισέπνεε εκφωνώντας σιωπηλά «Κύριε Ιησού Χριστέ ο θεός ημών» και εξέπνεε λέγοντας «ελέησον ημάς». Μεταγενέστεροι ησυχαστές το εξέλιξαν επιλέγοντας να κάθονται με διπλωμένο το κεφάλι και τους ώμους τους, κοιτάζοντας την καρδιά ή τον αφαλό τους. Έπρεπε να αναπνέουν ακόμα πιο αργά προκειμένου να κατευθύνουν την προσοχή τους προς τα μέσα, εστιάζοντας στο κέντρο της καρδιάς[4].

Για τους αλχημιστές, η αναπνοή συμβόλιζε την αφομοίωση της πνευματικής δύναμης, καθώς δεν εισπνέεται μόνο αέρας αλλά και ηλιακό φως. Πίστευαν πως το ηλιακό φως, ως πύρινη ουσία, είναι μια συνεχής ανάβρυση ηλιακών μορίων που μέσα στην κίνηση της συνεχούς ροής του ήλιου και των άστρων, πλημμυρίζει όλο το άπειρο… οπότε αναπνέουμε συνεχώς αυτό το αστρικό χρυσάφι.

Κατά την εσωτερική φιλοσοφία, «Ο Θεός αναπνέει, η παλλόμενη ζωή Του εκπορεύεται από τη θεία καρδιά και εκδηλώνεται σαν ζωτική ενέργεια όλων των μορφών. Ρέει σε όλη τη Φύση, παλλόμενη μέσα στους κύκλους της. Συνιστά τη θεία εισπνοή κι εκπνοή»[5]. Έτσι, σε μακροκοσμικό επίπεδο, η αναπνοή συνδέεται με το δημιουργικό έργο του Θεού και την εξελικτική ανέλιξή Του στη Φύση. «Είναι η διεργασία δια της οποίας η Ζωή, η Μία Ύπαρξη, έφερε το φαινομενικό κόσμο σε ύπαρξη»[6].

Πραναγυάμα

Παρόλο που η αναπνοή έχει αναγνωριστεί και αξιοποιηθεί σε αρκετούς πολιτισμούς και παραδόσεις, στην ανατολική φιλοσοφία αποδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργία της. Συνήθως προηγείται του διαλογισμού, προκειμένου η συνείδηση να προσεγγίσει βαθύτερες καταστάσεις και να οδηγηθεί στο επίπεδο της φώτισης. Οι ινδουιστές που την διερεύνησαν συστηματικά και την εφάρμοσαν με σκοπό την πνευματική τους ανάπτυξη, δημιούργησαν την Επιστήμη της Αναπνοής, γνωστή και ως Πραναγυάμα (Pranayama).

Η Πραναγυάμα εφαρμόζεται μέχρι σήμερα στα διάφορα είδη γιόγκα, όπως για παράδειγμα στη Χάθα Γιόγκα, την Κουνταλίνι Γιόγκα και τη Ράτζα Γιόγκα. Υπάρχουν διάφοροι τύποι Πραναγυάμα, όμως σε κάθε περίπτωση πρόκειται για τρόπους ρυθμικής αναπνοής που επιδιώκουν τη βραδύτερη δυνατή ρύθμισή της. Αποκαθιστούν τους φυσικούς και ήρεμους ρυθμούς του σώματος και του νου, προετοιμάζοντας την πνευματική συγκέντρωση, την προσέγγιση διαφορετικών καταστάσεων ύπαρξης και τη διεύρυνση της συνείδησης. Υπάρχουν θαυμαστά αποτελέσματα που μπορούν να επιτευχθούν με τη συστηματική εφαρμογή ειδικών τρόπων αναπνοής, όπως η παράταση της νεότητας και της διάρκειας ζωής, αλλά και βαθμοί έκστασης και διόρασης.

Κατά τον Πατάντζαλι (Patanjali)[7] «η Πραναγυάμα είναι η αναστολή (viccheda) των εισπνευστικών και εκπνευστικών κινήσεων». Παρατείνοντας όλο και περισσότερο την εισπνοή και την εκπνοή ο γιόγκι μπορεί να περιέλθει σε μια κατάσταση ανάλογη του ύπνου, χωρίς ωστόσο να χάσει τη διαύγεια της συνείδησής του. Μέσα από την εισπνοή και την εκπνοή αφουγκράζεται τον παλμό της ίδιας του της ζωής, τη ροή της ενέργειάς του. Συνειδητοποιεί την ενότητα που υπάρχει ανάμεσα στο σώμα του και σε ολόκληρη τη Φύση και επιδιώκει να συνδεθεί με τις συμπαντικές δυνάμεις και τον κοσμικό ρυθμό, στοχεύοντας στην υπέρβαση της θνητής του ύπαρξης και στην επίτευξη της τελειότητας.

Ουσιαστικά, μέσα από τις αναπνευστικές μεθόδους που οι ινδουιστές γιόγκι, αλλά και πολλοί άλλοι σε ανατολή και δύση, εφαρμόζουν εισέρχεται μεγαλύτερη ποσότητα Πράνα στο σώμα τους σε σχέση με εκείνο που αφομοιώνεται μέσω της συνηθισμένης αναπνοής. Το Πράνα, που στα σανσκριτικά[8] σημαίνει «τέλεια ενέργεια», στην ινδουιστική φιλοσοφία Βεδάντα (Vedanta) αποτελεί την πρωταρχική Δύναμη της Ζωής, με την δράση της οποίας δημιουργείται καθετί, από το μεγαλύτερο μέχρι το μικρότερο. Και ενόσω το Πράνα αποτελεί παράγοντα της Δημιουργίας, ταυτόχρονα ξεδιπλώνεται και υφίσταται σε όλα τα επίπεδα ύπαρξης, πανταχού παρόν σε κάθε δημιούργημα, θεμελιώδες για τη διατήρηση και ανανέωση της ζωής του. Κάθε μορφή ζωής, από την πιο απλή και στοιχειώδη, μέχρι την πλέον σύνθετη και ανεπτυγμένη, εμπεριέχει αυτή τη ζωτική δύναμη.

Μέσα από τις αναπνευστικές μεθόδους ενεργοποιούνται και τα κέντρα δύναμης (τσάκρα) του ανθρώπου. Τα τσάκρα εντοπίζονται στον αιθερικό φορέα ή αιθερικό σώμα, το λεπτοφυές αντίστοιχο του φυσικού σώματος, που το περιβάλλει και το ζωογονεί με την κυκλοφορία του Πράνα διαμέσου των τσάκρα. Κατ’ επέκταση ενδυναμώνονται και τα υπόλοιπα σώματα του ανθρώπου, το αστρικό, το νοητικό, καθώς και τα περισσότερο λεπτοφυή σώματά του. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η αναπνοή ως λειτουργία δεν περιορίζεται στα φυσικά όργανα, αλλά επενεργεί και σε περισσότερο λεπτοφυείς περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης, συμβάλλοντας στην νοητική, ψυχική και πνευματική ανάπτυξη.

Τέλος, στην ανατολική φιλοσοφία υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις στην εξάσκηση της αναπνοής. Στην πρώτη επιδιώκεται η ανάπτυξη της συγκέντρωσης και της ενσυνείδησης, στη δεύτερη η πρόκληση μεταμορφωτικών εμπειριών μέσω υπερ-αναπνοής (ή υπεραερισμού), όπως στην περίπτωση της Κουνταλίνι Γιόγκα. Σε οποιονδήποτε, ωστόσο, πολιτισμό ή παράδοση, απαιτείται μακρόχρονη εκπαίδευση, διαλογισμός, έλεγχος και ευαισθητοποίηση, υπό την αυστηρή καθοδήγηση ενός εκπαιδευτή, σαμάνου, δασκάλου ή γκουρού, προτού το άτομο μπορέσει να χρησιμοποιήσει την αναπνοή και την ενέργεια του σώματος (βιοενέργεια) για ατομική μεταμόρφωση. Επί χιλιάδες χρόνια η γνώση αυτή μεταβιβαζόταν από δάσκαλο σε μαθητή, με την έμπειρη καθοδήγηση του πρώτου, και υπήρξε συνήθως προσιτή και εφικτή μόνο για τους λίγους.

Αναπνοή στην Ψυχοθεραπεία

Στον δυτικό κόσμο, ο πρώτος ψυχολόγος που μελέτησε την επίδραση της αναπνοής στη συνείδηση, ήταν ο Σίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud). Ανέπτυξε μια βασική γνώση σχετικά με τις αναπνευστικές μεταβολές που εμφανίζονταν στο νευρικό σύστημα των ασθενών του και των αλλαγών που βίωναν κατά τη διάρκεια των παλινδρομήσεών τους[10].

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Βίλχελμ Ράιχ (Wilhelm Reich), ψυχίατρος και μαθητής του Φρόιντ, έγινε ο κύριος ερευνητής της αναπνοής, την οποία αξιοποίησε στους ασθενείς του, ώστε να οικοδομήσουν τη σύνδεση νου-σώματος, με σκοπό τη θεραπεία τους. Υποστήριξε ότι ο άνθρωπος αποτελεί μέρος ενός τεράστιου ενεργειακού πεδίου, το οποίο ονομάζεται Ζωτική Δύναμη. Όποιος απελευθερώνεται από τα σωματικά και ψυχικά του φράγματα (θωράκιση χαρακτήρα) παραδίδεται στην ελεύθερη ροή της Ζωτικής Δύναμης, βιώνοντας αυτήν τη σύνδεση μέσω του σώματός του και οδηγείται στη θεραπεία σωματικών, ψυχικών ή συναισθηματικών προβλημάτων υγείας, που προκαλούνται από την παρεμπόδιση της φυσικής ροής αυτής της βιοενέργειας.

Για το σκοπό αυτό ο Ράιχ εφάρμοσε τεχνικές χαλάρωσης των μυών, των κινήσεων και της αναπνοής, με στόχο την φυσική έκφραση του ανθρώπου. Ανέπτυξε έτσι ένα θεραπευτικό μοντέλο βελτίωσης της υγείας, ρυθμίζοντας την φυσική ικανότητα του σώματος για θεραπεία. Κατά την ψυχοθεραπεία του ο Ράιχ βασίστηκε στην εφαρμογή ενός ρυθμικού τρόπου αναπνοής που περιλάμβανε τέσσερις φάσεις: ένταση - φόρτιση - αποφόρτιση – χαλάρωση. Εκεί το άτομο ενθαρρύνεται να αναπνέει πληρέστερα, επεκτείνοντας την αναπνοή σε όλο και μεγαλύτερη έκταση του σώματός του, ελευθερώνοντας χαλαρά το στήθος, και επιτρέποντας στις κινήσεις της αναπνοής να συμπεριλάβουν ολόκληρο το σώμα. Οι δύσκαμπτες, αδέξιες, σπασμωδικές κινήσεις μεταλλάσσονται σε ρευστές και αυθόρμητες. Η ενέργεια που είχε κλειδώσει και κατακρατηθεί στους μύες του σώματος απελευθερώνεται σε κάποιο βαθμό και το άτομο βιώνει μια αίσθηση ευημερίας και αυτογνωσίας.

Επίσης και ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Carl Gustav Jung) εργάστηκε με την αναπνοή, χρησιμοποιώντας την ως εργαλείο χαλάρωσης και απελευθέρωσης της ενεργητικής φαντασίας. Μερικοί γιουνγκιανοί αναλυτές χρησιμοποιούν μια διαδικασία συνειδητοποίησης της αναπνοής, απελευθερώνοντάς την με τρόπο λεπτό και αργό, επιτρέποντας να εμφανιστούν ασυνείδητες εικόνες, σκέψεις, αισθήσεις και εμπειρίες.

Στα χρόνια που ακολούθησαν πολλές σημαντικές προσωπικότητες συνέβαλαν με τις έρευνές τους στη γνώση για τη χρήση μεθόδων αναπνοής στην ψυχοθεραπεία.

Η «Αναγεννητική Μέθοδος Αναπνοής» (Rebirthing Breathwork) επινοήθηκε από τον Λέοναρντ Ορ (Leonard Orr) το 1974. Γνωστή και ως ενορατική ή ενεργειακή αναπνοή, το «Rebirthing» είναι μια τεχνική αυτοθεραπείας και πνευματικής συνειδητοποίησης, που επαυξάνει τις εγγενείς θεραπευτικές δυνάμεις του οργανισμού τόσο σωματικά όσο και ψυχο-συναισθηματικά. Κατά τον Ορ η χρήση μεθόδων σωστής αναπνοής, ανάλογης με εκείνη της πρώιμης παιδικής ηλικίας, σε συνδυασμό με δημιουργική σκέψη, μπορεί να θεραπεύσει ασθένειες και να ανακουφίσει τον πόνο, ενώ είναι σε θέση να εξυγιάνει τις τραυματικές παιδικές αναμνήσεις που είχαν κατασταλεί. Με την απαλλαγή από τα συναισθήματα που δημιουργούν ψυχικούς φραγμούς το άτομο επιδιώκει να επανακτήσει τη φυσική επαφή με τη ζωή, τον Εαυτό και το Σύμπαν. Παρότι δεν πρόκειται για μια νέα τεχνική, εφόσον η κυκλική αναπνευστική τεχνική χρησιμοποιείται από τους γιόγκι εδώ και αιώνες, είναι μια προσαρμογή και χρήση της αναπνοής σύμφωνα με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής.

Μια ακόμη μεθόδος είναι η «Holotropic Breathwork» που αναπτύχθηκε από τον Δρ Στάνισλαβ Γκροφ (Dr Stanislav Grof,) το 1985, ιδρυτικό μέλος της Υπερατομικής Ψυχολογίας, μαζί με τη σύζυγό του Κριστίνα (Christina). Το όνομα «Holotropic» προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ὅλον» και «τρέπειν» και έχει την έννοια «πηγαίνοντας προς την ολότητα».

Σκοπός του «Holotropic Breathwork» είναι η αυτογνωσία, η ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας και η πρόσβαση στις ρίζες των συναισθηματικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων. Το άτομο εισέρχεται μέσω καθοδήγησης σε βαθιές μεταμορφωτικές καταστάσεις συνειδητότητας, μέσω εμβάθυνσης της αναπνοής και κατάλληλης μουσικής. Περιλαμβάνει τη χρήση του υπεραερισμού «υψηλής ενέργειας». Παραδείγματά του αποτελεί η «Grof Holothrophic Breathwork», μερικοί τύποι αναζωογόνησης και ορισμένες δυτικές εκδοχές των σαμανικών πρακτικών, όπως επίσης η Σωματική Ψυχοθεραπεία (Body Psychotherapy), ή «Bodynamic», όπου η ευαισθητοποίηση του ασθενή και η επικέντρωσή του στην εσωτερική του εμπειρία πραγματοποιούνται σε συνδυασμό με ασκήσεις αναπνοής.

Πιο πρόσφατη είναι η μεθόδος προσέγγισης της βιοενέργειας του Αλεξάντερ Λόουεν (Alexander Lowen) το 1994, που επιτρέπει στον ασθενή να αποβάλει την αρνητικότητά του μέσα από συνδυαστικές ασκήσεις αναπνοής και κίνησης αλλά και στη χρήση της φωνής, με εστίαση στις αισθήσεις που αναδύονται από την προσεκτική ακρόαση και αντίληψη του φυσικού σώματος. Η βιοενεργητική ανάλυση του Λόουεν, ως μέθοδος σωματικής ψυχοθεραπείας, διευκολύνει τη δίοδο προς τα συναισθήματα που συνδέονται µε ένα τραυματικό βίωµα και παραµένουν για χρόνια κρυµµένα. Η επεξεργασία του τραύµατος διέπεται µεν από συγκεκριμένες αρχές, δεν παύει όμως να είναι µια ιδιαίτερη, προσωπική διαδικασία για τον καθένα. Αν το τραυματικό βίωµα ξεπεραστεί, απελευθερώνει ένα τεράστιο κοίτασμα δυνάμεων, γνώσεων και ικανοτήτων που υπάρχουν μέσα στο άτομο.

Αρκετοί είναι οι θεραπευτές - ψυχαναλυτές που εργάζονται τόσο με αναπτυξιακά όσο και με τραυματικά ζητήματα, εφαρμόζοντας μοντέλα αναπνοής κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας. Καθοδηγούν τους ασθενείς τους σε τρόπους αναπνοής ώστε να προσεγγίσουν ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης με θεραπευτικά αποτελέσματα. Μέσα από την μέθοδο της αναπνευστικής εργασίας, ανεπίλυτες εμπειρίες αναδύονται από το ασυνείδητο του ασθενή. Η σωματική, συναισθηματική και πνευματική επίδραση της αναπνευστικής διαδικασίας βοηθά το άτομο να επανασυνδεθεί με την αγωνία ή τα τραυματικά συμβάντα που έχουν κατασταλεί. Η υποστήριξη του ψυχαναλυτή και η απελευθέρωση ενέργειας παρέχουν την ευκαιρία να αναβιώσει κανείς πλήρως το συμβάν, κάνοντας εφικτή την ολοκλήρωση και ενσωμάτωση των πληροφοριών, την απελευθέρωση των ενεργειών και την αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας τους.

Η Σωστή Ρυθμική Αναπνοή

Ζώντας σε ένα πιεστικό και πολλές φορές δυσαρμονικό περιβάλλον, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εφαρμόζουμε σωστή αναπνοή. Παίρνουμε ρηχές αναπνοές και χρησιμοποιούμε μόνο ένα μέρος των πνευμόνων μας. Συνήθως κρατάμε την αναπνοή μας -ειδικά όταν βρισκόμαστε σε ένταση- και πιστεύουμε λανθασμένα ότι παίρνουμε βαθιές αναπνοές. Η φυσική ποιότητα της αναπνοής μας καταστράφηκε από τον αγχώδη τρόπο της ζωής μας, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μην αναπνέει αρμονικά και ισορροπημένα.

Ο αργός αναπνευστικός ρυθμός διατηρεί την καρδιά δυνατή, καλά συντηρημένη, και συμβάλλει στη φυσική υγεία και τη διάρκεια της ζωής. Η βαθιά αναπνοή αυξάνει την απορρόφηση του Πράνα, επαυξάνοντας το δυναμισμό, τη ζωτικότητα και την ευεξία. Η κυκλοφορία του Πράνα εξασφαλίζεται μέσω της κίνησης των πνευμόνων και μεταφέρεται από το νευρικό σύστημα σε ολόκληρο το σώμα, προσδίδοντας ισχύ και ζωτικότητα. Χωρίς αυτή τη «νευρική δύναμη», η καρδιά δεν είναι δυνατόν να χτυπά, το αίμα να κυκλοφορεί, οι πνεύμονες να αναπνέουν, τα όργανα να λειτουργούν. Όταν μάλιστα ο αέρας που εισπνέουμε είναι καθαρός, τότε περιέχει μεγάλη ποσότητα Πράνα. Οι γιατροί, εξάλλου, αναγνωρίζουν ότι ο αέρας σε πολλές φυσικές τοποθεσίες είναι ιδιαίτερα αναζωογονητικός και στέλνουν τους ασθενείς τους εκεί με σκοπό να επανακτήσουν την υγεία τους.

Όταν όμως η ισορροπία του Πράνα διαταράσσεται, προκαλείται αυτό που ονομάζουμε ασθένεια. Η ρυθμική αναπνοή ενισχύει τον ανθρώπινο οργανισμό και συμβάλλει καθοριστικά στην πρόληψη ασθενειών. Η ακανόνιστη αναπνοή διακόπτει τους ρυθμούς του εγκεφάλου και οδηγεί σε σωματικά, συναισθηματικά και νοητικά μπλοκαρίσματα. Αυτά με τη σειρά τους οδηγούν σε εσωτερική σύγκρουση, μη-ισορροπημένη προσωπικότητα, άτακτο τρόπο ζωής και τελικά σε ασθένεια. Μια ρυθμική, αργή και βαθιά αναπνοή υποκινεί ήρεμες και ευχάριστες καταστάσεις στον νου και αναπτύσσει τις διανοητικές του δυνάμεις. Καλές σκέψεις, αισιοδοξία και δραστηριότητα μπορούν να επιτευχθούν μέσω της καλής αναπνοής, ενώ ταυτόχρονα αποβάλλονται φόβοι, κακίες και κάθε αρνητικό συναίσθημα. Πέρα από τον ρόλο που παίζει στον ψυχικό μας κόσμο, επιδρά σε ολόκληρη την κοινωνική μας ζωή και είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες της ευτυχίας.

Στην «Τέχνη της Αληθινής Θεραπείας», ο Ίσραελ Ρεγκάρντιε (Israel Regardie)[9] τονίζει ότι ο άνθρωπος ζει, κινείται και υπάρχει μέσα σε μια απέραντη δεξαμενή θεραπευτικής πνευματικής δύναμης, η συνειδητοποίηση της οποίας αποτελεί το πρώτο βήμα προς την υγεία και την ελευθερία. Το δεύτερο βήμα βρίσκεται στην εφαρμογή απλής ρυθμικής αναπνοής, μια διαδικασία που όταν χρησιμοποιείται επανειλημμένα γίνεται αποτελεσματική.

Εκείνοι, λοιπόν, που επιθυμούν να βελτιώσουν την υγεία, τον χαρακτήρα και τις συνθήκες ζωής τους οφείλουν να αρχίσουν από το θεμέλιο, την αναπνοή. Μπορεί κανείς να εφαρμόζει ρυθμική αναπνοή περιοδικά, σε ορισμένες ώρες της ημέρας, με ήρεμο και απλό τρόπο, χωρίς να ασκείται πίεση και ένταση στην προσπάθεια, εστιάζοντας το νου σε ανώτερα ιδανικά και επιδιώξεις. Η αναπνοή θα πρέπει πάντοτε να πραγματοποιείται διαμέσου των αναπνευστικών οδών της μύτης και του διαφράγματος, κατά προτίμηση σε ήσυχο περιβάλλον και όχι αμέσως μετά τη λήψη τροφής.

Από άποψη φυσιολογίας, ο βαθύς ρυθμικός τρόπος αναπνοής προκαλεί ένα ευεργετικό απαλό μασάζ στα εσωτερικά όργανα, ενεργοποιώντας για παράδειγμα το πεπτικό σύστημα. Λέγεται μάλιστα ότι το πρώτο πράγμα που εξετάζουν κάποιοι ινδοί γιατροί είναι η αναπνοή του ασθενή, η οποία τους επιτρέπει να εκτιμήσουν την κατάσταση των μαγνητικών και ηλεκτρικών περιοχών του σώματος τη συγκεκριμένη στιγμή. Η αργή, βαθιά και ήρεμη αναπνοή μπορεί να θεραπεύσει την αϋπνία, τη νευρικότητα, την πίεση, το φόβο, τη νοητική εξάντληση και την οξυθυμία.

Άνθρωποι με αναστολές και συμπλέγματα διπλώνουν συχνά το στέρνο τους και αναπνέουν ρηχά και αδύναμα. Αναφέρεται ότι αναπνευστικές ασθένειες όπως το άσθμα είναι πιθανό να οφείλονται σε νευρική αναπνοή. Όταν υπάρχει ηρεμία, αυτοπεποίθηση και θάρρος τότε η αναπνοή είναι αργή και βαθιά. Ο άνθρωπος είναι δυνατόν να ενισχύσει αυτές τις ιδιότητες στον χαρακτήρα του διορθώνοντας τον τρόπο που αναπνέει.

Η αναπνοή, ωστόσο, δεν είναι ένας απλός ρυθμός εισπνοής-εκπνοής, αλλά περιλαμβάνει τρία μέρη, την εισπνοή, την εκπνοή και την ενδιάμεση χαλάρωση. Η φάση της χαλάρωσης χρησιμεύει ως περίοδος επαναφοράς των μυών που χρησιμοποιούνται, και είναι μάλιστα η περίοδος κατά την οποία ο νους είναι περισσότερο ήρεμος. Η απλή παρατήρηση μπορεί να το επιβεβαιώσει. Επιπλέον, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε μία τέταρτη φάση μετά την εισπνοή, κατά την οποία η αναπνοή κρατείται για λίγο χρόνο πριν την εκπνοή, οπότε μιλάμε για τέσσερα μέρη αναπνοής.

Ειδικότερα στην πρακτική της Πραναγυάμα ο ρυθμός της αναπνοής περιγράφεται ως εναρμόνιση των τριών «στιγμών»: της εισπνοής (pûraka), της εκπνοής (recaka) και της διατήρησης του αέρα (kumbhaka). Κι οι τρεις στιγμές πρέπει να έχουν ίση διάρκεια. Με την εξάσκηση ο γιόγκι καταφέρνει να τις παρατείνει αρκετά, καθώς στόχος της Πραναγυάμα είναι, μια κατά το δυνατό μεγαλύτερη αναστολή της αναπνοής, στην οποία φθάνουμε επιβραδύνοντας προοδευτικά τον ρυθμό της. Πνευματικοί αναζητητές που εφαρμόζουν τεχνικές Πραναγυάμα χρησιμοποιούν την kumbhaka (Κουμπάκα), ή κράτημα της αναπνοής, για να εδραιώσουν τον έλεγχο πάνω στη ροή του Πράνα, ηρεμώντας το νου και ελέγχοντας τη διαδικασία της σκέψης, ως απαραίτητη προϋπόθεση στην πνευματική πρακτική τους.

Ωστόσο, ο ιδανικότερος από τους βασικούς τρόπους αναπνοής είναι η κοιλιακή, ή διαφραγματοπλευρική αναπνοή, που συνίσταται στο συνδυασμό των κάτω πλευρών με το διάφραγμα, διότι με την μικρότερη μυϊκή προσπάθεια επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα, σε αντίθεση με την αναπνοή του στήθους, ή στερνοπλευρική αναπνοή. Η κοιλιακή αναπνοή επιφέρει τη μέγιστη δυνατή διεύρυνση του θώρακα, δίνοντας έτσι την δυνατότητα στους πνεύμονες να επεκταθούν προς όλες τις κατευθύνσεις. Χαμηλώνει και ανασηκώνει τον μεγάλο μυ του διαφράγματος, τον φυσικό μηχανισμό του σώματος που ωθεί τον αέρα μέσα και έξω από τους πνεύμονες. Η κοιλιακή αναπνοή εφαρμόζεται στο τραγούδι, στη μουσική και το χορό, στο θέατρο, στις απαγγελίες και τις εκφωνήσεις, στη γυμναστική, στη χαλάρωση και τη θεραπεία, καθώς και σε οποιαδήποτε περίπτωση επιδιώκεται απορρόφηση μεγάλης ποσότητας αέρα.

Μπορούμε να αναφέρουμε πως οι δύο κινήσεις, θετική και αρνητική της αναπνοής προσομοιάζουν στο ρυθμό της κυκλοφορίας του αίματος και στις μεγάλες αρτηρίες της συνέλιξης και εξέλιξης. Η δυσκολία της αναπνοής μπορεί να συμβολίζει τη δυσκολία αφομοίωσης των πνευματικών και των κοσμικών αρχών. Ο «σωστός ρυθμός» της αναπνοής στη γιόγκα ταυτίζεται με τη «σωστή φωνή» που απαιτούσαν οι αιγυπτιακές ιεροτελεστίες για την ανάγνωση των ιερών γραφών. Και τα δύο βασίζονται στην προσέγγιση των ρυθμών του απείρου.

Ολοκληρώνουμε λέγοντας πως, η ρύθμιση της αναπνοής με έναν περισσότερο αβίαστο τρόπο αποτελεί μια απλή αλλά ουσιαστική απάντηση στην πρόκληση για έναν αρμονικό καλύτερο τρόπο ζωής. Η καλή αναπνοή συνδέεται με την αρμονική ζωή και τους ρυθμούς της Φύσης, ενώ επιτρέπει στη συνείδηση να ξεπερνά τους περιορισμούς της, σωματικούς και ψυχικούς.

Κάθε δυσαρμονία διαφαίνεται στην αναπνοή του ανθρώπου και έχει αντίκτυπο στην υγεία του και κατ΄ επέκταση και στην διατάραξη της αρμονίας του με το φυσικό περιβάλλον αλλά και στην ευρύτερη κυκλοφορία των ενεργειακών του ροών.

Όμως οι πνευματικά προσανατολισμένοι άνθρωποι επιδιώκουν να ζουν αρμονικά, γεγονός που εκφράζεται με τον ρυθμό της αναπνοής και της ζωής τους. Μέσω του τρόπου ζωής και σκέψης τους επιδιώκουν να δημιουργούν ένα συλλογικό κανάλι μέσω του οποίου ρέει ανεμπόδιστα η πνευματική ενέργεια, η δύναμη ή πνοή της ζωής και προχωρούν πέρα από τη φυσική διάσταση της αναπνοής, στην οποία επικεντρώνονται ως επί το πλείστον οι αναπνευστικές τεχνικές στις μέρες μας.

Εφαρμόζουν την αναπνοή ως άτομα ή ομάδες στους διαλογισμούς τους, και μέσα από βαθιά χαλάρωση συντονίζουν το νου και την καρδιά τους με κάποιο ανώτερο όραμα, σκέψη ή ιδέα για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα. Το έργο τους θα μπορούσε να σχετίζεται με την ρυθμική διοχέτευση ενεργειών προς την ανθρωπότητα και τα βασίλεια της φύσης ή ακόμα και προς ολόκληρο τον πλανήτη. Ενέργειες που συνδέονται με την ειρήνη, την αγάπη, τη θεραπεία, τη χαρά της ζωής, τη δημιουργικότητα, την εξέλιξη και τόσα άλλα. Η βαθειά ρυθμική αναπνοή μπορεί να προσφέρει ουσιαστική ποιοτική και συνειδησιακή άνοδο στον άνθρωπο προκειμένου να ζήσει αρμονικά, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση ενός φυσικού τρόπου ζωής που θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα στον φυσικό περιβάλλον.

Σημειώσεις

[1]. Ελιάντε, Μιρσέα, Ο Σαμανισμός και οι Αρχαϊκές Τεχνικές της Έκστασης, Εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα 2009.

[2]. «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν» (Γένεση 2,7).

[3]. «Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» (Ψαλμός 32:6 ή 33:6 ).

[4]. Άρμστρονγκ, Κάρεν, Η Ιστορία του Θεού, Εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2002, σελ. 334.

[5]. Μπέιλη, Αλίκη, Πραγματεία επί της Λευκής Μαγείας, Lucis Publishing Company, Λονδίνο 1974, σελ. 364.

[6]. Μπέιλη, Αλίκη, Πραγματεία επί της Λευκής Μαγείας, Lucis Publishing Company, Λονδίνο 1974, σελ. 118.

[7]. Πατάντζαλι Μαχαρίσι (Patanjali Maharshi), γιατρός, φιλόσοφος και γιόγκι που έζησε τον 4ο - 3ο αιώνα π.Χ. και είναι γνωστός ως ο συγγραφέας των Αφορισμών (Σούτρες), το κατεξοχήν θεωρητικό κείμενο στη Γιόγκα.

[8]. https://el.wikipedia.org/wiki/Σανσκριτική_γλώσσα

[9]. https://en.wikipedia.org/wiki/Israel_Regardie

[10]. Η παλινδρόμηση είναι η μερική ή ολική επιστροφή-οπισθοχώρηση του ατόμου σε παιδικά σχήματα συμπεριφοράς ή σκέψης, τα οποία χαρακτηρίζουν πρωϊμότερα στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης. Το άτομο συμπεριφέρεται με τρόπο μικρότερης ηλικίας, που δεν αρμόζει στην ηλικία του. Κάτι τέτοιο αποβλέπει στην αποφυγή προβλημάτων και υποχρεώσεων ή στην εξασφάλιση της συμπάθειας από τρίτους.

Βιβλιογραφία

    • Trine, C., The New Akashic Records: Knowing, Healing & Spiritual Practice, Essential Knowing Press, USA, 2010.
    • Vivekananda, S., Pathways to Joy: The Master Vivekananda on the Four Yoga Paths to God, New World Library, 2006.
    • Zahirul, H., Methodological Issues in Accounting Research: Theories, Methods and Issues, Spiramus Press Limited,
      London, 2006.
    • Macnaughton, I., Body, Breath, and Consciousness: A Somatics Anthology, North Atlantic Books, Berkeley,
      California, 2004.
    • PhD Chow, W.M., PhD Wooten, H.R., Leonard, H. T., Breathwork and Couple Relationships: A Qualitative Investigation,
      Journal of Heart-Centered Therapies Association, 2008.
    • Regardie, I., The Art of True Healing, New World Library, 1997.
    • Yong, A., The Cosmic Breath : Spirit and Nature in the Christianity-Buddhism-Science Trialogue, Brill, Leiden-Boston,
      2012.
    • Swami Satyananda Saraswati, Asana Pranayama Mudra Bandha, (Yoga Publications Trust), Munger, Bihar, India, 1999. 
    • Eliade, M., Γιόγκα, Εκδόσεις Ι. Χατζηνικολή, Αθήνα 1980.
    • Alder, V.S., Η Ανακάλυψη του Τρίτου Ματιού, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 2002.
    • Σουάμι Βιβεκανάντα, Ράτζα Γιόγκα, Εκδόσεις Κονιδάρη, Αθήνα 1991.
    • Γιόγκι Ραματζαράκα, Πισσάνος, Α., Η Μαγνητική Δύναμις της Αναπνοής, Εκδόσεις Μάκρη, Αθήνα 1967.
    • PhD McClellan, R., Οι Θεραπευτικές Δυνάμεις της Μουσικής, Εκδόσεις Fagotto, Αθήνα 1997.  

Σύνδεσμοι

• http://www.yogamag.net/archives/2009/haug09/prana.shtml
• http://www.mystica.gr/akasha.htm
• http://www.theosophicalsociety.gr/index.php/2013-08-31-19-16-39

 Α.Μ.