Ποιος θα περίμενε ότι ένα απλό πήλινο δοχείο θα μπορούσε να παράγει ηλεκτρικό ρεύμα; Πολύ περισσότερο όταν αυτό το πήλινο δοχείο χρονολογείται περίπου στο 2000 π.Χ.; Κι όμως υπάρχει ένα τέτοιο δοχείο και είναι γνωστό ως ο «συσσωρευτής της Βαγδάτης».

Στο Εθνικό Μουσείο του Ιράκ, στο μουσείο της Βαγδάτης, υπήρχε –δυστυχώς δεν γνωρίζουμε αν συνεχίζει να υπάρχει- ένα πήλινο αγγείο που είχε 15 εκ. ύψος και 13 εκ. διάμετρο. Ένα αρχαίο αντικείμενο το οποίο οι αρχαιολόγοι το θεώρησαν ως απόδειξη χρήσης του ηλεκτρισμού από τους προγόνους μας.

Σύμφωνα με τις έως τώρα γνώσεις μας, η βολταϊκή στήλη ή ηλεκτρικός συσσωρευτής, εφευρέθηκε το 1800 από τον καθηγητή φυσικής φιλοσοφίας Κόμη Αλεσάντρο Βόλτα (Alessandro Volta). Νωρίτερα το 1791, ο καθηγητής ανατομίας και φυσικός Λουίτζι Γκαλβάνι (Luigi Galvani), πειραματίστηκε επάνω στον ζωικό ηλεκτρισμό, ενώ επίσης ανακάλυψε κατά τύχη ότι ήταν δυνατό να προκαλέσει ροή ρεύματος κατά μήκος ενός ηλεκτρικού αγωγού, βυθίζοντας απλώς δύο διαφορετικά μέταλλα μέσα σε μια υγρή ουσία.

Πειραματιζόμενος επάνω σε αυτή την πληροφορία ο Αλεσάντρο Βόλτα παρατήρησε ότι όταν τοποθετούνταν δύο μεταλλικοί ακροδέκτες σε ζωντανό ιστό βατράχων, παράγεται ένα αδύναμο ηλεκτρικό ρεύμα. Ο Βόλτα ανακάλυψε πως μπορούσε να αναπαραγάγει αυτό το ρεύμα έξω από το περιβάλλον του ζωντανού ιστού, τοποθετώντας μέταλλα σε ορισμένα χημικά διαλύματα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο μνημονεύουμε το όνομά του στη μονάδα μέτρησης του ηλεκτρικού δυναμικού, που ονομάζεται Volt.

Το μικρό αγγείο της Βαγδάτης, που σύμφωνα με επίσημα στοιχεία είναι 12 στον αριθμό, μας λέει πολύ απλά ότι ο Βόλτα δεν ήταν αυτός που πρωταρχικά ανακάλυψε τον συσσωρευτή, αλλά ήταν εκείνος που τον ανακάλυψε ξανά. Το αγγείο περιέγραψε αρχικά ο Γερμανός αρχαιολόγος Βίλχελμ Κένιχ (Wilhelm Koning), το 1938. Δεν γνωρίζουμε αν ο Κένιχ ανέσκαψε το αντικείμενο ο ίδιος, ή το εντόπισε μέσα στα αποκτήματα του μουσείου της Βαγδάτης, αλλά είναι γνωστό ότι βρέθηκε, με διάφορα άλλα, σε μια θέση αποκαλούμενη Khujut Rabu, ακριβώς έξω από τη Βαγδάτη.

Τα αγγεία θεωρείται ότι είναι περίπου 2.000-2.500 ετών και αποτελούνται από ένα πήλινο πώμα με ασφάλτινο περικάλυμμα. Κολλημένη στην κορυφή του πώματος υπάρχει μια ράβδος σιδήρου. Μέσα στα αγγεία η ράβδος περιβάλλεται από έναν κύλινδρο χαλκού. Ο Κένιχ σκέφτηκε ότι όλα αυτά έμοιαζαν με ηλεκτρικό συσσωρευτή και δημοσίευσε ένα άρθρο για το θέμα το 1940.  

Ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος σταμάτησε την έρευνα για τα αγγεία, αλλά μετά την παύση των εχθροπραξιών ο Αμερικανός Βίλαρντ Φ.Μ. Γκρέι (Willard F.M. Grey), του σταθμού παραγωγής ρεύματος υψηλής τάσης του Πίτσφιλντ της Μασαχουσέτης, έφτιαξε μερικά αντίγραφα βασισμένος σε σχέδια που του έδωσε ένας Γερμανός πυραυλικός επιστήμονας, ο Γουίλι Λίου (Willy Ley). Όταν τα γέμισε με ηλεκτρολύτη –χυμό σταφυλιών για την ακρίβεια– οι συσκευές παρήγαγαν περίπου δύο βολτ. Ωστόσο, δεν αποδέχονται όλοι οι επιστήμονες τον όρο ηλεκτρικοί συσσωρευτές για την περιγραφή των αγγείων. Αν ήταν, όμως, συσσωρευτές, ποιος τους έφτιαξε και που τους χρησιμοποιούσε;

Η περιοχή Khujut Rabu που βρέθηκε το πήλινο αγγείο, είναι μια περιοχή στην οποία ήταν εγκατεστημένοι οι Πάρθοι, ένας από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς στην περιοχή της Μεσοποταμίας με ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Αν και άριστοι μαχητές, δεν ήταν ποτέ γνωστοί για τα τεχνολογικά επιτεύγματά τους και ορισμένοι ερευνητές προτείνουν διάφορες θεωρίες για το πώς έφτασαν τα αγγεία στα χέρια τους. Κάποιοι μάλιστα ισχυρίστηκαν πως τους τα έδωσαν εξωγήινοι, οι οποίοι επισκέφτηκαν τη γη πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια. Όσο ρομαντικό και αν ακούγεται κάτι τέτοιο, οι συσσωρευτές της Βαγδάτης δεν έχουν να επιδείξουν κάποια υψηλή τεχνολογία. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι κοινά ως προς την προέλευσή τους, ενώ η όλη κατασκευή είναι πιθανή σύμφωνα με τις δυνατότητες πολλών από τους λαούς εκείνης της εποχής. Αυτό που είναι εκπληκτικό σε ό,τι αφορά στα αγγεία, είναι ότι κάποιος υπολόγισε πώς να βάλει τα σωστά υλικά με το σωστό τρόπο, ώστε να κατασκευαστεί μια συσκευή με μη προφανή λειτουργία. Είναι πιθανό οι συσσωρευτές να είναι το αποτέλεσμα μιας απομονωμένης και τυχαίας ανάπτυξης;

Κάτι τέτοιο συνιστά βεβαίως μεγάλη πιθανότητα, αλλά οι πρακτικές εφαρμογές δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πάντως, ακόμα και αν είναι συσσωρευτές, ο Βόλτα δε χρειάζεται να ανησυχεί. Είναι μάλλον απίθανο να αλλάξουμε τη μονάδα που χρησιμοποιείται για το ηλεκτρικό δυναμικό σήμερα. Η θέση του στην ιστορία δεν κινδυνεύει.

Η Ιστορία

Αργότερα, όταν ο αρχαιολόγος Βίλχελμ Κένιχ, εξέτασε το αντικείμενο, κατέληξε στο εκπληκτικό συμπέρασμα ότι το δοχείο αργίλου δεν ήταν τίποτα λιγότερο από ένα αρχαίο ηλεκτρικό συσσωρευτή. Μια «προϊστορική μπαταρία», που έγινε γνωστή ως μπαταρία της Βαγδάτης ή μπαταρία της Παρθίας.

Στη δεκαετία του ‘70, ο Γερμανός αιγυπτιολόγος ερευνητής Αρν Έγκεμπρεχτ (Arne Eggebrecht), κατασκεύασε ένα αντίγραφο του συσσωρευτή της Βαγδάτης και το γέμισε επίσης με χυμό σταφυλιών. Το αντίγραφο παρήγαγε 0,87V. Χρησιμοποίησε το ρεύμα από το συσσωρευτή για να επιμεταλλώσει με ηλεκτρόλυση ένα αργυρό αγαλματίδιο με χρυσό. Αυτό το πείραμα απέδειξε ότι οι ηλεκτρικοί συσσωρευτές χρησιμοποιήθηκαν 1.800 χρόνια πριν από τη σύγχρονη εφεύρεσή τους από τον Αλεσάντρο Βόλτα, το 1799. Επίσης, φαίνεται ότι η χρήση παρόμοιων συσσωρευτών γινόταν και στην αρχαία Αίγυπτο, όπου έχουν βρεθεί σε διάφορες θέσεις αντικείμενα με ίχνη γαλβανισμού με πολύτιμα μέταλλα. Υπάρχουν, επίσης, ευρήματα από άλλες περιοχές, τα οποία υποδεικνύουν τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας σε μια μεγαλύτερη κλίμακα, αλλά αυτό είναι μια διαφορετική ιστορία…

Πηγές:

The Baghdad Battery

E-Telescope

Ν.Β.