O Ραλφ Γουόλντο Έμερσον (Ralph Waldo Emerson, 1803-1882), ήταν Αμερικανός φιλόσοφος, ερευνητής, λέκτορας, συγγραφέας και ποιητής. Ήταν εκείνος που στα μέσα του 19ου αιώνα ίδρυσε το Υπερβατικό κίνημα. Αγωνίστηκε ενάντια στα κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα και ήθη και διέδωσε τις σκέψεις του μέσα από διαλέξεις και μελέτες σε όλη την Αμερική.

Ασχολήθηκε με πολλά θέματα διατυπώνοντας συγκεκριμένες ιδέες για την ανεξαρτησία του ατόμου, την ελευθερία, την ικανότητα του ανθρώπινου είδους να πραγματοποιεί σχεδόν τα πάντα και την σχέση μεταξύ της ψυχής και του περιβάλλοντος κόσμου.

Αποτελεί έναν από τους κεντρικούς άξονες του Αμερικανικού ρομαντικού κινήματος, και το έργο του άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στους διανοητές, συγγραφείς και ποιητές που τον ακολούθησαν.

Το Υπερβατικό Κίνημα

Το Υπερβατικό κίνημα αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1820 στις ανατολικές Η.Π.Α. Θεωρείται ένα φιλοσοφικό κίνημα το οποίο ξεκίνησε ως αντίδραση ενάντια στον καταστροφικό διωγμό του Πνευματισμού από την Εκκλησία. Ξεπήδησε μέσα από τον αγγλικό και τον γερμανικό ρομαντισμό, από τον σκεπτικισμό του φιλόσοφου Ντέιβιντ Χιουμ (David Hume) και τη φιλοσοφία του Ιμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant), αλλά και από ινδουιστικά φιλοσοφικά κείμενα, ανοίγοντας τον δρόμο της ανατολικής φιλοσοφίας στη Δύση.

Το βασικό χαρακτηριστικό του υπερβατισμού είναι η πίστη στην καλοσύνη του ανθρώπου και της φύσης. Οι υπερβατιστές πιστεύουν πως η κοινωνία και οι θεσμοί της διαφθείρουν την αγνότητα του ατόμου και ως εκ τούτου οι άνθρωποι είναι καλύτεροι όταν είναι αυτάρκεις και ανεξάρτητοι.

«Κάθε άνθρωπος που συναντώ είναι σε κάτι καλύτερος από μένα.
Έτσι, μαθαίνω από αυτόν.»

Ο υπερβατισμός δέχεται την ισότητα ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους. Η γνώση του εαυτού και του περιβάλλοντος κόσμου έρχεται μέσα από τη διαίσθηση, τη φαντασία και όχι μέσα από τη λογική ή τις ανθρώπινες αισθήσεις. Οι υπερβατιστές αποδέχονται τις ιδέες όχι ως θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλά ως τρόπο κατανόησης του Εσωτερικού Εαυτού. Όσοι ασπάζονται αυτόν τον τρόπο σκέψης, πιστεύουν πως η κοινωνία και οι θεσμοί της διάβρωσαν την αγνότητα του ατόμου. Πιστεύουν πως, οι άνθρωποι, θα πρέπει να βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις κοινωνικά αλλά και εσωτερικά. Έχοντας το όραμα μιας ιδανικής κοινωνίας που περιελάμβανε όλη την ανθρωπότητα, πίστευαν πως ο άνθρωπος κατέχει μέσα του ένα κομμάτι της Υπερ-Ψυχής, την θεϊκή υπόσταση, που βρίσκεται σε ύπνωση μέσα του και πρέπει να αφυπνισθεί, να αποκαλυφθεί και να ανυψωθεί. Αυτή η Υπερ-Ψυχή είναι μία και οδηγεί στην άρρηκτη σύνδεση όλης της ανθρωπότητας.

Αυτές τις ιδέες προσπάθησε να διαδώσει ο Έμερσον μέσα από τις δημοσιευμένες μελέτες και διαλέξεις του που ξεπερνούν τις 1500. Προσπάθησε να αναδείξει το μεγαλείο της αυτάρκειας και της ανεξαρτησίας του ατόμου, όταν αυτό υπερβεί τον υλικό κόσμο.

«Αυτό που υπάρχει πίσω μας και αυτό που υπάρχει μπροστά μας είναι μικροπράγματα
σε σχέση με αυτό που υπάρχει μέσα μας.»

Η Ζωή και το Έργο του

Ο Ραλφ Γουόλντο Έμερσον γεννήθηκε στη Βοστόνη το 1803. Καταγόταν από μια βαθιά θρησκευόμενη οικογένεια καθώς ο πατέρας του ήταν ιερέας της Ενωτικής Εκκλησίας. Το 1812 γράφτηκε στο Δημόσιο Λατινικό Σχολείο της Βοστόνης, όπου αναγνωρίστηκε το ταλέντο του στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Σύμφωνα με τα βιώματα που είχε, αποφάσισε να σπουδάσει θεολογία στο Χάρβαρντ και έτσι το 1817 πήγε στο Κολέγιο, όπου άρχισε να γράφει τα Ημερολόγιά του (Diaries), τα οποία μπορούν να θεωρηθούν τα πιο σημαντικά χρονικά της «πορείας του πνεύματος» στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1821 αποφοίτησε και άρχισε να διδάσκει ως βοηθός δασκάλου στο σχολείο θηλέων του αδελφού του Γουίλιαμ. Πολύ αργότερα, αποφάσισε να αφιερωθεί στον Θεό και έλαβε το εκκλησιαστικό αξίωμα το 1829. Την ίδια χρονιά έλαβε και το Υπουργικό αξίωμα. Παντρεύτηκε την Έλεν Λ. Τάκερ (Ellen L. Tucker) το 1829. Ο θάνατός της το 1831 από φυματίωση, στάθηκε η αιτία για την αμφισβήτηση των πιστεύω του, που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τη θρησκεία. Έπειτα από τη θλίψη αυτής της προσωπικής του απώλειας, αποφάσισε να εγκαταλείψει την εκκλησιαστική και εκπαιδευτική του σταδιοδρομία και να ταξιδέψει, αναζητώντας άλλα θρησκευτικά ρεύματα σε αναζήτηση της ζωτικής αλήθειας. Έτσι το 1832 ταξίδεψε στην Ευρώπη όπου γνώρισε τον φιλόσοφο, ιστορικό και συγγραφέα Τόμας Καρλάιλ (Thomas Carlyle), τον ποιητή και φιλόσοφο Σάμουελ Κόλεριτζ (Samuel Taylor Coleridge) και τον ρομαντικό ποιητή Γουίλιαμ Γουέρντζγουερθ (William Wordsworth). Από τον Κόλεριτζ μυήθηκε σε ένα νέο φιλοσοφικό κίνημα, που είχε τις ρίζες του στον πλατωνισμό. Το ρεύμα αυτό είχε ως βασικό του θέμα την ενότητα της φύσης, τη συγχώρεση του εγώ και του μη εγώ μέσα στο παγκόσμιο ον, συγχώρεση που πραγματοποιείται απόλυτα μέσα από την τέχνη. Το 1835 παντρεύεται τη δεύτερη γυναίκα του, την Λίντια Τζάκσον (Lindia Jackson) και εγκαθίστανται στο Κονκόρντ της Μασαχουσέτης όπου και αποκτούν τέσσερα παιδιά.

«Κύριος στόχος του Ανθρώπου πρέπει να είναι ο εξαγνισμός της ψυχής από κάθε εγωισμό
ούτως ώστε να μπορέσει να ενωθεί με τον Θεό.»

Από το Κονκόρντ, ο Έμερσον ταξίδεψε σε όλη τη Νέα Αγγλία προωθώντας τα πιστεύω του. Εντάχθηκε σε μια λογοτεχνική κοινωνία που ονομαζόταν Συμπόσιο ή Φιλοσοφική λέσχη Hedge’s Club, και από την οποία αργότερα αναδείχθηκε το Υπερβατικό ρεύμα. Σε αυτήν, ξετυλίγονταν συζητήσεις γύρω από τη φιλοσοφία του Καντ, τα γραπτά του Γκαίτε (Johann Goethe) και τη μεταρρύθμιση του Χριστιανισμού.

Οι ιδέες αυτές, εκείνη την εποχή, αποτέλεσαν τη βάση μιας νέας φιλοσοφίας του υπερβατισμού, την οποία και διατύπωσε ο Έμερσον όταν επέστρεψε στην Αμερική, το 1833, δίνοντας διαλέξεις επάνω σε επιστημονικά, λογοτεχνικά, ιστορικά και φιλοσοφικά θέματα. Εκείνη την εποχή, περίπου, δημιούργησε τις πρώτες ενενήντα πέντε σελίδες του δοκιμίου του με τίτλο Περί Φύσεως (About Nature), το οποίο ολοκληρώθηκε σε δυο φάσεις. Το δοκίμιο αυτό τράβηξε την προσοχή του κοινού και αποτέλεσε ένα είδος μανιφέστου για τη συγκεκριμένη εποχή, ενώ η ομιλία του Ο Αμερικανός Λόγιος (The American Scholar), χαρακτηρίστηκε από τους Αμερικανούς σαν η διακήρυξη της πνευματικής τους ανεξαρτησίας.

Η έννοια της φύσης εξετάζεται σε αυτό το δοκίμιο από δύο οπτικές γωνίες: ως υλικός κόσμος, «δημιουργική φύση» και ως περιβάλλον γύρω μας, που δεν έχει αλλοιωθεί από την ανθρώπινη παρέμβαση. Με τη δεύτερη έννοια, η φύση ερμηνεύεται ως η ενσάρκωση της παγκόσμιας ψυχής.

Το 1838, ο Έμερσον προσκλήθηκε από το Χάρβαρντ για μια διάλεξη σε τελετή αποφοίτησης. Σε αυτήν την ομιλία υποστήριξε ότι ο Ιησούς ήταν σπουδαία οντότητα, όμως δεν ήταν πιο θεϊκός από οποιοδήποτε άλλο άτομο. Υποστήριξε ότι η Εκκλησία πέθαινε από τον παραδοσιακό της χαρακτήρα, την επιμονή της να εμμένει στο παρελθόν, με την πίστη της στα θαύματα και την λατρεία των ιστορικών μορφών, παραβλέποντας τη θεότητα του ατόμου. Αυτός ο ισχυρισμός ήταν εξωφρενικός για την εποχή και είχε ως συνέπεια την απαγόρευση της συμμετοχής του Έμερσον σε διαλέξεις στο Χάρβαρντ για τριάντα χρόνια.

Η διαμάχη αυτή του έδωσε περισσότερη ώθηση και το 1840 μαζί με τη δημοσιογράφο και υπέρμαχο των δικαιωμάτων των γυναικών Μάργκαρετ Φούλερ (Margaret Fuller), παρουσίασαν το πρώτο τεύχος της Πυξίδας (The Dial), το περιοδικό των υπερβατικών. Αυτό το περιοδικό, έδωσε βήμα και σε άλλους συγγραφείς να εκφράσουν τις απόψεις τους, όπως ο φιλόσοφος και ποιητής Χένρι Ντέιβιντ Θορώ (Henry D. Thoreau), ο φιλόσοφος και μεταρρυθμιστής Μπρόνσον Άλκοτ (Bronson Alcott) και άλλοι, αλλά ήταν και σημείο επαφής για νεότερα μέλη. Τα πράγματα δεν πήγαν όμως τόσο καλά και το 1844 αναγκάστηκε να διακόψει την κυκλοφορία του λόγω οικονομικών προβλημάτων.

Ο Έμερσον κατέγραφε τις προσωπικές του πνευματικές εμπειρίες και θεωρήσεις σχετικά με τον άνθρωπο και οτιδήποτε τον περιβάλλει, είτε φυσικό ή υπερφυσικό. Οι σκέψεις του ήταν απαλλαγμένες από δόγματα και εστίαζε στην απελευθέρωση του ατόμου ψάχνοντας την ενδότερη σχέση του με τον Θεό.

Οι απόψεις του για τον Θεό ήταν πανθεϊστικές. Ο Θεός και η φύση, κατά τη γνώμη του, πρέπει να γίνονται αντιληπτές μέσω της έμπνευσης και της ευχαρίστησης, και όχι μέσω ιστορικών κειμένων. Θαυμάζει τη φύση, την επαινεί ως «φυτεία του Θεού» και εκτιμά τη μοναξιά στους κόλπους της. Η Φύση και η Ψυχή είναι δυο συστατικά του Σύμπαντος.

Μέσα από συναντήσεις με στοχαστές όπως ο Σάμουελ Κόλεριτζ και ο Χενρι Θορώ, άντλησε πνευματικές εμπειρίες, καθώς βρισκόταν σε ένα αέναο ταξίδι αναζητώντας την τελειότητα της ύπαρξης. Εκείνη η περίοδος ήταν η δεύτερη φάση κατά την οποία εμπλούτισε το έργο του Περί Φύσεως, κάνοντάς το ένα μεγάλο και πολύπλοκο δοκίμιο, όπου αναλύει σημαντικές φιλοσοφικές, θρησκευτικές και λογοτεχνικές ιδέες σε βάθος χιλιάδων χρόνων. Ορίζοντας τη φύση και τη θέση μας σε αυτήν, ο Έμερσον προσδιορίζει τέσσερις σκοπούς της φύσης σε σχέση με την ανθρωπότητα: υπάρχει ως εμπόρευμα, ως πηγή ομορφιάς και γλώσσας και ως μάθημα μελέτης. Στη συνέχεια, εφαρμόζει αυτόν τον διευρυμένο ορισμό της φύσης στη φιλοσοφία και τη θεολογία πριν εξηγήσει πώς η κατανόηση της φύσης μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, την ιστορία μας και τη θέση μας σε αυτήν. Το κύριο μήνυμα του βιβλίου είναι απλό: χαθείτε στη φύση! Μόνο με το να γίνουμε, ένα «διαφανές μάτι» στο δάσος, μπορούμε πραγματικά να καταλάβουμε οτιδήποτε.

«Ακολούθησε τον ρυθμό της Φύσης. Το μυστικό της είναι η υπομονή.»

Στις αρχές του 1860 ο Έμερσον δημοσίευσε τη Συμπεριφορά της Ζωής, ένα δοκίμιο όπου εξερευνά την έννοια της μοίρας, μια τελείως διαφορετική διαδρομή σε σχέση με την επιμονή στην πλήρη ελευθερία του ατόμου.

Ο Έμερσον δεν έμεινε αδιάφορος στις αυξανόμενες διαφωνίες στην εθνική πολιτική. Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου υποστήριξε τις ιδέες του Λίνκολν και την κατάργηση της δουλείας. Ενίσχυσε ένα κίνημα του βορειοαμερικανικού ακτιβισμού κατά της υποδούλωσης του 19ου αιώνα, μια ιδέα που ταίριαζε με την έμφαση που έδινε στην αξιοπρέπεια του ατόμου και στην ανθρώπινη ισότητα. Ζήτησε την άμεση χειραφέτηση του σκλαβωμένου λαού και βοήθησε τους δραπέτες σκλάβους να φτάσουν στον Καναδά.

Το 1867 η υγεία του Έμερσον επιδεινώθηκε καθώς άρχισε να παρουσιάζει προβλήματα μνήμης. Παρόλα αυτά δεν σταμάτησε να δίνει διαλέξεις για άλλα δώδεκα χρόνια. Εκείνη την περίοδο και συγκεκριμένα το 1870 έγραψε και δημοσίευσε μόνος του το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Κοινωνία και Μοναξιά.

Στις 21 Απριλίου του 1882, διαγνώστηκε με πνευμονία και πέθανε λίγες μέρες αργότερα στο Κόνκορντ στις 27 Απριλίου 1882 σε ηλικία 78 ετών.

Παγκόσμιες φυσιογνωμίες του 19^ου και 20^ου αιώνα, όπως ο φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε (Friedrich Nietzsche), ο φιλόσοφος και λογοτέχνης Μιγκέλ ντε Ουναμούντο (Miguel de Unamuno), ο ποιητής και δραματουργός Μωρίς Μαίτερλινγκ (Maurice Maeterlinck) και ο φιλόσοφος Ανρί Μπερξόν (Henri Bergson), έχουν αναγνωρίσει ότι οφείλουν πολλά στον Έμερσον.

Εν Κατακλείδι

Ο Ραλφ Έμερσον θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες μορφές της αμερικανικής λογοτεχνίας. Η φιλοσοφία του επηρέασε την αμερικάνικη κουλτούρα και την αμερικάνικη ταυτότητα. Χαρακτηρίστηκε ως άθεος ή αιρετικός για τις «επικίνδυνες» απόψεις που εξέφρασε σχετικά με τον Θεό, καθώς του αφαιρούσε την ταυτότητα ως «πατέρα» του σύμπαντος και τον αντικαθιστούσε με την ανθρωπότητα. Ο Έμερσον έλαβε μεγάλη λογοτεχνική φήμη και σεβασμό. Ήταν φίλος με σημαντικές προσωπικότητες, μεταξύ άλλων, και με τον συγγραφέα Ναθάνιελ Χοθόρν (Nathaniel Hawthorne). Άσκησε επιρροή στις μεταγενέστερες γενιές συγγραφέων. Θέματα όπως, η αξιοπρέπεια του ατόμου και η πίστη, αποτελούν μερικά από τα θεμέλια της πολιτιστικής κατανόησης του Αμερικανικού Ονείρου και πιθανότατα εξακολουθούν να ασκούν τεράστια επιρροή στον αμερικανικό πολιτισμό μέχρι σήμερα. Ο Έμερσον και το όραμά του για ισότητα, ανθρώπινη θεότητα και δικαιοσύνη άγγιξε ολόκληρο τον κόσμο. Κάποτε ρωτήθηκε για το πώς θα περιέγραφε το έργο του περιληπτικά, κι εκείνος απάντησε ότι «ήταν η απειρότητα του ιδιώτη ανθρώπου».

Έχοντας βρει πολυάριθμες απαντήσεις στα πνευματικά του ερωτήματα, αποφάσισε να διαδώσει το Κίνημα του Υπερβατισμού σε πολλούς λάτρεις της τέχνης και της φιλοσοφίας, μέσα από διαλέξεις καθώς και τη δημιουργία Φιλοσοφικής λέσχης. Οι επιρροές του από τη Νεοπλατωνική φιλοσοφία και άλλους Ευρωπαίους Ρομαντικούς, συντέλεσαν, σε μεγάλο βαθμό, στην προώθηση των φιλοσοφικών του πεποιθήσεων.

Μια σειρά με διαλέξεις του που εκδόθηκε το 1841 και 1844, ήταν αυτή που τον κατέστησε παγκοσμίως γνωστό. Η σκέψη του ήταν απασχολημένη με το ερώτημα της προέλευσης του κόσμου, μιλούσε για την πρωταρχική ώθηση και τη βαρύτητα, την πολλαπλότητα των κόσμων και το πεπερασμένο του σύμπαντος. Έλεγε πως, «Η διάσημη αρχική ώθηση ήταν το ελατήριο που έθεσε σε κίνηση όλους τους πλανήτες του συστήματος, κάθε άτομο σε κάθε πλανήτη, όλα τα είδη ζώων. Εκδηλώνεται στην ιστορία και τη συμπεριφορά κάθε ατόμου».

Βασιζόμενος στον νόμο της αντιστοιχίας, ο Έμερσον προβάλλει τους νόμους του μικρόκοσμου στον μακρόκοσμο και το αντίστροφο. Η φύση, έγραψε, χαρακτηρίζεται από γενναιοδωρία, χωρίς αυτήν η εξέλιξη και η επιβίωση είναι αδύνατες. Ο άνθρωπος είναι ένα μόριο της θεϊκής ουσίας. Η ανθρωπότητα κινείται προς έναν καλό στόχο που έχει προκαθορίσει ο δημιουργός. «Αν αντί να ταυτιστούμε με το δημιουργημένο, νιώσουμε ότι η ψυχή του δημιουργού ρέει μέσα μας, θα ανακαλύψουμε ότι η πρωινή σιωπή είναι στην καρδιά μας, και οι ατελείωτες δυνάμεις της έλξης και της χημικής αλληλεπίδρασης, και το πιο σημαντικό, οι δυνάμεις της ζωής, προϋπάρχουν μέσα μας στην υψηλότερη μορφή τους».

Ο Έμερσον πίστευε στην ενότητα του κόσμου και την ηθική του βάση. Η ιδέα της απόλυτης ενότητας, της διασύνδεσης πραγμάτων και φαινομένων έγινε καθοριστική στην ηθική του φιλοσοφία. Παρατήρησε ότι το καλύτερο πράγμα στη ζωή είναι η ειλικρινής συζήτηση, η εμπιστοσύνη, η πλήρης αμοιβαία κατανόηση των ανθρώπων. Ο πυρήνας της μελλοντικής τέλειας κοινωνίας μπορεί να είναι μια κοινότητα φίλων, «ένας κύκλος θεϊκών ανδρών και γυναικών... ενωμένοι με μια υψηλή πνευματική ζωή».

«Αρχίζουμε να ζούμε», δίδασκε, «μόνο όταν αρχίσουμε να εμπιστευόμαστε την εσωτερική μας δύναμη, το “εγώ” του “εγώ” μας, ως το μόνο και επαρκές μέσο ενάντια σε όλες τις φρικαλεότητες του “όχι εγώ”. Αυτό που ονομάζεται ανθρώπινη φύση είναι μόνο ένα εξωτερικό περίβλημα, που βυθίζει τις έμφυτες δυνάμεις ενός ανθρώπου σε έναν αφύσικο ύπνο».

Ο Ραλφ Γουάλντο Έμερσον έγραψε υπέροχους λυρικούς στίχους και  ήταν άνθρωπος με όραμα. Επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους φιλοσόφους, αλλά προπάντων, ηγήθηκε ενός φιλοσοφικού, θρησκευτικού ρεύματος που εξυμνούσε το άτομο και την ολοκλήρωσή του μέσα από την αναζήτηση.

Τα πεζά του έργα προέρχονται κυρίως από το υλικό των διαλέξεών του και αποκαλύπτουν τα φιλοσοφικά του ιδεώδη, το θαρραλέο επαναστατικό του πνεύμα. Αυτή η μεγάλη φυσιογνωμία, θεωρείται ένας πρωταγωνιστής της Αμερικανικής Λογοτεχνικής Αναγέννησης.

Σύνδεσμοι

• • https://moscsp.ru/el/ralf-emerson-kratkaya-biografiya-ralf-emerson---biografiya.html
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Ralph_Waldo_Emerson
  • https://www.britannica.com/biography/Ralph-Waldo-Emerson
  • https://www.biography.com/writer/ralph-waldo-emerson
  • https://poets.org/poet/ralph-waldo-emerson
  • https://www.sansimera.gr/quotes/authors/56

Ε.Ρ.