Ο Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ (Samuel T. Coleridge, 1772-1834), ήταν μια πληθωρική αλλά και αντιφατική προσωπικότητα. Ποιητής, φιλόσοφος, δραματουργός, κριτικός, δημοσιογράφος, πολιτικός, κοινωνικός σχολιαστής και εξαίσιος ομιλητής. Έφερε στο προσκήνιο την φιλοσοφία του Πλάτωνα και εισήγαγε στην Αγγλία τον Γερμανικό Ιδεαλισμό, ενώ επηρέασε βαθιά τον Ραλφ B. Έμερσον (Ralph W. Emerson), πρωτοπόρο του αμερικανικού υπερβατισμού. Θεωρείται ιδρυτής του Αγγλικού Ρομαντισμού.

Συνέβαλε στην αναμόρφωση της επιστήμης της ψυχολογίας του 18ου αιώνα. Μελέτησε τις ασυνείδητες δραστηριότητες του νου, παρατηρώντας τον ίδιο του τον εαυτό. Προσπάθησε να αντιληφθεί τις νοητικές διεργασίες κατά την διάρκεια των ονείρων και υπό την επήρεια ναρκωτικών ουσιών, ενώ εξερεύνησε σε βάθος την λειτουργία του μύθου και των συμβόλων. Πολλοί τον θεωρούν πρόδρομο της σημειωτικής, του υπαρξισμού και της ψυχανάλυσης.

Ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της επανάστασης που έφεραν οι Ρομαντικοί στη λογοτεχνική σκέψη, οι οποίοι θεωρούσαν την φαντασία ως κυρίαρχη δημιουργική δύναμη. Οι ιδέες του ακόμη και σήμερα παραμένουν συναρπαστικές και γόνιμες, τόσο μέσα από την μαγεία της ποίησής του όσο και από την βαθύτητα της σκέψης του, αφήνοντας έντονα τα σημάδια τους επάνω στην κριτική, την αισθητική και την φιλοσοφία. Ειδικά το κριτικό έργο του, κυρίως για τον Σαίξπηρ, άσκησε μεγάλη επιρροή και βοήθησε στην εισαγωγή της γερμανικής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας στον αγγλόφωνο πολιτισμό. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που μαζί με τον Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ (William Wordsworth), συγκαταλέγεται στους ιδρυτές του Αγγλικού Ρομαντισμού.

Ο Κόλεριτζ, που ήταν περισσότερο διανοητής παρά ποιητής, μαζί με τον φίλο και ποιητικό του πρότυπο τον Γουόρντσγουορθ και τον ποιητή Ρόμπερτ Σουτέι (Robert Southey), εξέφρασαν μια νέα κοσμοαντίληψη δημιουργώντας την σχολή των «Ποιητών των Λιμνών», αντλώντας έμπνευση από τις λίμνες της Αγγλίας.

Παρ’ όλο που ταλαιπωρήθηκε από κατάθλιψη, χρόνιες οδυνηρές ασθένειες και εθισμούς, αγωνίστηκε για ύψιστα ιδανικά, καταθέτοντας στην συλλογική εξελικτική διαδρομή της ανθρωπότητας ένα μεγαλειώδες έργο.

Θα γνωρίσουμε το πνεύμα του Κόλεριτζ μέσα από την έρευνα της γνωστής αγγλίδας ποιήτριας και κριτικού Κάθλιν Ρέιν (Kathleen Jessie Raine) (1908–2003), η οποία μελέτησε σε βάθος τα ποιήματα του Κόλεριτζ, του Ουίλιαμ Μπλέικ (William Blake), του Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς (W.B Yeats) και του Τόμας Τέιλορ (Thomas Taylor). H Ρέιν σπούδασε στο Κολλέγιο Γκίρτον (Girton) του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και είχε πάθος για τον Σαίξπηρ. Εκεί γνώρισε τον Τζάκομπ Μπρονόφσκι (Jacob Bronowski), τον Γουίλιαμ Έμπσον (William Empson), τον Χάμφρευ Τζένινγκς (Humphrey Jennings) και τον Μάλκολμ Λόουρι (Malcolm Lowry), ενώ υπήρξε φίλη και συνάδελφος του συγγραφέα και καθηγητή Σιμόν Χάλεβι (Shimon Halevi).

Γεννήθηκε στο Λονδίνο από Σκωτσέζα μητέρα και Άγγλο πατέρα. Από την μητέρα της έμαθε όλα τα παραδοσιακά τραγούδια και τις μπαλάντες της Σκωτίας ενώ από τον δάσκαλο πατέρα της απέκτησε την αγάπη για την ετυμολογία και την λογοτεχνική υφή της ποίησης, αντίστοιχη με την εμβάθυνση στις ποιητικές και προφορικές παραδόσεις. Ασχολήθηκε με τις φυσικές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένης της βοτανικής και της ζωολογίας.

Αν και ανατράφηκε ως καθολική, έστρεψε το πνεύμα της στην Ανατολική παράδοση και ταυτίστηκε με την παγκόσμια αντίληψη που εκφράζουν τα έργα του Πλάτωνα και του Πλωτίνου. Χρησιμοποίησε την Γιουγκιανή ψυχολογία (πνευματικά σύμβολα κοινά σε όλες τις θρησκείες, τους λαούς και τους χρόνους) για να εκφράσει το ποιητικό της όραμα, στενά συνδεδεμένο και εμπνευσμένο από την αντίληψή της για την ιερή φύση της ζωής.

Δάσκαλός της ήταν ο Γουίλιαμ Μπλέικ και η Ρέιν ταυτίστηκε με την άποψή του «ότι υπάρχει μία μόνο δύναμη που μεταμορφώνει κάποιον σε ποιητή, και αυτή η δύναμη, είναι το ίδιο το θεϊκό όραμα». Σε αυτό το όραμα αφιέρωσε όχι μόνο την ποίηση και την πολυμάθεια, αλλά ολόκληρη την ζωή της. Υπήρξε θεματοφύλακας πνευματικών αξιών σε μια κοινωνία που τις απέρριπτε.

Μέσω του έργου της, γεφύρωσε στοιχεία ανάμεσα στην Γιουγκιανή ψυχολογία και τον Νεοπλατωνισμό. Ονειροπόλα ποιήτρια, με πνευματικά ενδιαφέροντα, στόχευσε στη συνένωση της επιστήμης και του μυστικισμού.

Το 1981, η Ρέιν, ο Β. Κίμπλε (Brian Keeble), ο Κ. Κρίτσλοου (Keith Critchlow) και ο Φ. Σιράρντ (Philip Sherrard), ίδρυσαν το λογοτεχνικό περιοδικό «Τέμενος» (Temenos), καθώς και το «Τέμενος Ειδήσεις», ώστε να δημοσιεύουν έργα στα οποία αναγνωρίζεται η πνευματικότητα ως πρωταρχική ανάγκη για την ανθρωπότητα. Δέκα χρόνια αργότερα ιδρύθηκε η «Ακαδημία του Τεμένους» (Temenos Academy) με στόχο να επεκτείνει το έργο αυτό μέσα από διαλέξεις, σεμινάρια, καθώς και προβολές ταινιών, προσφέροντας εκπαίδευση στη φιλοσοφία και τις τέχνες υπό το πρίσμα των ιερών παραδόσεων Ανατολής και Δύσης. Ανάμεσα στους Διδάσκαλους περιλαμβάνονται ο Χοσέιν Ελάι Γκομσέι (Elahi Ghomshei) και ο Σίμον Χάλεβι. Η ακαδημία που λειτουργεί έως και σήμερα, διοργάνωσε το 2004 μια ομιλία του Δαλάι Λάμα κατά την διάρκεια της επίσκεψής του στο Λονδίνο.

Συνεργάτης της βασιλικής εταιρείας λογοτεχνίας η Ρέιν έλαβε το Χρυσό Μετάλλιο Λογοτεχνίας καθώς και πληθώρα άλλων από διάφορα ιδρύματα και φορείς, για την συνεισφορά της στις τέχνες. Έλαβε, επίσης, επίτιμα διδακτορικά από τρία πανεπιστήμια στην Αγγλία.

Έζησε ως τα βαθιά γεράματα και όταν την ρώτησαν πως θα ήθελε να την θυμούνται είπε την φράση του Μπλέικ, «Σε δύσκολους καιρούς κράτησα το Θεϊκό Όραμα».

Η Σκέψη και τα Οράματα του Κόλεριτζ

«Στην Ξαναντού ο Κούμπλα Χαν
Διέταξε να χτιστεί το καλοκαιρινό παλάτι,
Εκεί που ο Αλφ το ιερό ποτάμι κατρακυλούσε
Μέσα από χαράδρες άμετρες από τον άνθρωπο
Σε μια θάλασσα ανήλια».
                                                                Απόσπασμα από το Κούμπλα Χαν

Η Κάθλιν Ρέιν περιγράφει τον νου του Κόλεριτζ σαν έναν ωκεανό. Αυτή η εικόνα είναι κατάλληλη για πολλούς λόγους, αναφέρει, από την έκταση που αγκαλιάζει, την εμβρίθεια, την ενότητα, την κίνηση και το μυστήριο. Ο Κόλεριτζ στέκει μόνος, σαν υπέρτατος κριτικός λογοτεχνίας, όχι μόνο της Ρομαντικής κίνησης αλλά και ολόκληρης της Αγγλικής ποίησης. Οι διαλέξεις του για τον Σαίξπηρ είναι ανυπέρβλητες στο είδος τους.

Τo έργο του Βοηθήματα Στοχασμού (Aids to Reflection) παραμένει ως ζωντανή συνεισφορά προς την Αγγλικανική και Προτεσταντική θεολογία. Ο Κόλεριτζ έχει καταχωρηθεί σαν πρώιμος Υπαρξιστής φιλόσοφος. Ήταν Πλατωνικός και τα ονόματα των δύο γιων του, Χάρτλεϋ και Μπέρκλεϋ, δηλώνουν την συγγένειά του με την αγγλική φιλοσοφική σκέψη.

«Κάθε άνθρωπος» έγραψε, «είναι γεννημένος Αριστοτελικός ή Πλατωνικός. Δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν για κάποιον γεννημένο Αριστοτελικό να γίνει Πλατωνικός. Και είμαι σίγουρος πως κανένας γεννημένος Πλατωνικός δεν μπορεί να αλλάξει σε Αριστοτελικό. Αυτές είναι οι δύο κατηγορίες ανθρώπων και ό,τι υπάρχει δίπλα τους είναι αδύνατον να συλληφθεί σαν τρίτη. Η μία πλευρά θεωρεί ως λόγο την ποιότητα ή την συνεισφορά και η άλλη θεωρεί την δύναμη. Πιστεύω ότι ο Αριστοτέλης δεν μπόρεσε ποτέ να αντιληφθεί τι εννοούσε ο Πλάτωνας ως Ιδέα».

Ως νεαρός ο Κόλεριτζ επισκέφθηκε την Γερμανία με σκοπό να μελετήσει την γλώσσα και την φιλοσοφία των Ιμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant) και Φρίντριχ Σέλινγκ (Friedrich W.J. Schelling), με τους οποίους είχε πολλές ομοιότητες. Ήταν μεταξύ των τελευταίων διανοητών που επιχείρησαν αυτή την καθολικότητα της γνώσης η οποία χαρακτηρίζει τους αναγεννησιακούς στοχαστές.

Ο ίδιος έλεγε πως, «Είμαι και πάντοτε υπήρξα μέγας αναγνώστης, έχοντας διαβάσει σχεδόν τα πάντα –ένας άπληστος βιβλιοφάγος. Είμαι βαθιά μέσα σε όλα τα βιβλία που βρίσκονται έξω από την πεπατημένη, είτε πρόκειται για τους καλογερικούς χρόνους είτε για την εποχή του πουριτανισμού. Έχω διαβάσει τους περισσότερους ιστορικούς συγγραφείς αλλά δεν μου αρέσει η ιστορία. Μεταφυσική και ποίηση και “γεγονότα του νου” αυτά είναι που μετρούν, όλα τα παράξενα φαντάσματα που με κατείχαν, “οι δικοί σου φιλόσοφοι” ονειροπόλοι, από τον Θωθ (Thoth) τον Αιγύπτιο έως τον Τόμας Τέιλορ (Thomas Taylor), τον Άγγλο παγανιστή είναι οι αγαπημένες μου σπουδές».

Από την παιδική του ηλικία, ιδιαίτερα όταν ο πατέρας του τού έδειξε την έναστρη νύχτα, ο νους του «εθίστηκε στο απέραντο». Το αγαπημένο του ανάγνωσμα σαν παιδί ήταν οι «Αραβικές Νύχτες» γιατί περιείχαν θαύματα. Αγκάλιασε ό,τι είχε να του προσφέρει ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός, και αλληλογραφούσε με τον άγγλο χημικό Χάμφρι Ντέιβι (Humphry Davy) πάνω σε επιστημονικά θέματα.

Την ίδια στιγμή ήταν από τους πρώτους που επιχείρησαν ένα είδος ενδοσκοπικής παρατήρησης, η οποία, μάλιστα, έθεσε τα θεμέλια για την ίδρυση της σύγχρονης ψυχολογίας. Δεν εκτιμούσε την φιλοσοφική σκέψη του Τζων Λοκ (John Locke) και τους υλιστές. Η δική του σκέψη αποδόθηκε με ενότητα και συνοχή μέσα από την προσωπική ακλόνητη εκείνη οπτική, που θεωρεί τον άνθρωπο Πνευματικό Ον. Για τον Κόλεριτζ, τόσο σαν Χριστιανό και Πλατωνιστή όσο και σαν μεταφυσικό, ο νους είναι πρωταρχικός. Ενάντιος στην θέση του Λοκ, που υποστήριζε ότι τίποτε δεν μπορεί να υπάρξει στο νου που δεν υπήρξε πριν στις αισθήσεις, θεώρησε ότι η φαντασία είναι «ζωντανή δύναμη και κύριος μεσολαβητής για την ανθρώπινη αντίληψη, επανάληψη στον πεπερασμένο νου της αιώνιας πράξης της δημιουργίας, στο άπειρο Εγώ Είμαι».

Ταξινόμησε την φαντασία σε τρεις λειτουργίες, στην πρωτεύουσα φαντασία, στη δευτερεύουσα φαντασία και στη φαντασίωση. Η πρωτεύουσα φαντασία είναι σχεδόν εξολοκλήρου αυτόματη σε όλους μας. Αποτελείται από εκείνο το τμήμα του νου που ερμηνεύει ό,τι εντυπώνεται μέσα από τις αισθήσεις (εικόνες-ήχους-χρώματα-σχήματα), δίνοντας νόημα και βάζοντας τάξη στα περιεχόμενα. Έτσι ο κόσμος παίρνει το σχήμα του μέσα από τα μάτια του παρατηρητή. Πηγαίνοντας βαθύτερα ο Κόλεριτζ, παρομοίασε αυτή την ικανότητα του νου σαν κάτι ανάλογο με τον δημιουργικό λόγο του Θεού που δημιούργησε το σύμπαν. Χρησιμοποιούμε, δηλαδή, την δύναμη της φαντασίας με έναν άλλο πιο συνειδητό τρόπο, όπου τις υποκειμενικές εικόνες και ιδέες τις ονομάζουμε «φαντασία» και την χώρισε ως λειτουργία σε δύο μέρη, στη φαντασίωση και στη δευτερεύουσα φαντασία. Η φαντασίωση είναι ένας απλός συσχετισμός ιδεών όπου υπάρχει ένας συνδυασμός λογικής σκέψης και φαντασίας στη δόμηση των εικόνων. Η δευτερεύουσα φαντασία είναι μια διαδικασία κατά την οποία λαμβάνει χώρα μια μεταμόρφωση στις εικόνες. Εδώ οι εικόνες δεν παραθέτονται απλά η μία δίπλα στην άλλη, αλλά ρευστοποιούνται και μέσα από κάποιες διαδικασίες δίνουν ένα νόημα και μια εμπειρία ως τελικό αποτέλεσμα πολύ μεγαλύτερο από αυτό που προσφέρει χωριστά κάθε κομμάτι που απαρτίζει την εικόνα. Διαλύεται, διαχέεται, αποσυντίθεται με σκοπό την αναδημιουργία, ακόμη όμως και όταν η διαδικασία αυτή καθίσταται αδύνατη, αγωνίζεται να εξιδανικεύσει και να ενοποιήσει όλα τα γεγονότα. Αυτό είναι το «υλικό» της καλής ποίησης ή λογοτεχνίας και θα λέγαμε όλων των τεχνών. Είναι ολοφάνερο ότι υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο συνείδησης που μπορεί να χρησιμοποιεί δημιουργικά τις εικόνες του νου και να τις επικοινωνεί με τους άλλους εμπλουτίζοντας και βαθαίνοντας την συνείδησή τους. Αυτή η οπτική της φαντασίας με τον δυναμικό της χαρακτήρα διαφέρει από την Πλατωνική στατική παρουσίαση του κόσμου των ιδεών.

Πέρα από την ερμηνεία της φαντασίας, ο Κόλεριτζ όρισε και μια άλλη λειτουργία που εστιάζεται περισσότερο στoν νου, που και αυτή την χώρισε σε δύο μέρη, την κατανόηση και την λογική. Θεώρησε την κατανόηση σαν την διανοητική σύλληψη κάποιας ιδέας επάνω στα γεγονότα της καθημερινής μας ζωής, ενώ την λογική την είδε σαν μια ανώτερη ικανότητα που έχει να κάνει με την διαίσθηση. Χάρη σε αυτήν κάνουμε ένα άλμα που ξεπερνά τα λογικά βήματα της κατανόησης, προσεγγίζουμε την αλήθεια, μια εσωτερική ενατένιση που σχετίζεται με το πνευματικό και σαν την δευτερεύουσα φαντασία αποκαλύπτει μια υψηλότερη βαθμίδα της ανθρώπινης φύσης και ψυχολογίας.

Είναι ευρέως γνωστό ότι ο Κόλεριτζ έγραψε το ποίημα Κούμπλα Χάν ή αλλιώς Ξαναντού μέσα από την ζωντανή ανάμνηση ενός ονείρου που προήλθε από την χρήση όπιου. Πιθανά είναι ο πρώτος ποιητής που βασίστηκε στις ασυνείδητες εικόνες ενός ονείρου χωρίς λογοκρισία από την ορθολογική κατανόηση και χωρίς να αναφέρεται σε κανένα θεολογικό ή μυθολογικό σύστημα. «Τα Όνειρά μου», έλεγε, «δεν είναι Σκιές αλλά οι ίδιες οι Υπαρξιακές και πυκνές Συμφορές της Ζωής μου». Η τεράστια μάθηση, η γνώση του για την παραδοσιακή μυθολογία και τον συμβολισμό της είναι συνυφασμένη με αρχετυπικές ονειρικές φιγούρες φωτισμένες με εκείνη την αύρα του μυστηρίου που ανήκει στα όνειρά μας.

Ο Κόλεριτζ δεν ολοκλήρωσε ποτέ την σπουδαία εργασία την οποία αισθανόταν πως έπρεπε να κάνει, ενώ όλα τα γραπτά και οι σπουδές του ήταν μονάχα προετοιμασία για αυτήν. Η πολύπλευρη σκέψη του πρόκειται να αποκαλυφθεί μέσα από τα γράμματά του, τα σημειωματάρια, τις σημειώσεις για τις διαλέξεις, τις ηχογραφήσεις των ομιλιών από φίλους και ακροατές, τις αμίμητες αυτοσχέδιες διαλέξεις για την λογοτεχνία και επίσης από την πολιτική και λογοτεχνική δημοσιογραφία στην οποία αφιέρωσε πολύ χρόνο και ενέργεια, σε βάρος ίσως της ποιητικής του ιδιοφυΐας. Είναι αδύνατον να βουτήξεις οπουδήποτε μέσα στον Κόλεριτζ και να μην ανακαλύψεις πλούσιο θησαυρό και βέβαια το ολόκληρο είναι μεγαλύτερο από τα μέρη, γιατί ίσως κανένας δεν άφησε ποτέ τόσες ηχογραφήσεις για όλα όσα υπήρχαν μέσα στο νου και τις αισθήσεις του.

Παρά την ύψιστη διάνοιά του, ο Κόλεριτζ ήταν ένας άνθρωπος με βαθιά αισθήματα, ικανός να νιώσει μεγάλη αγάπη και μεγάλο πόνο. Εφόσον η γνώση αποτελεί μια τετραπλή εμπειρία, όπως αναφέρει ο Καρλ Γκ. Γιουνγκ (C. G. Γιουνγκ), αγκαλιάζοντας την νόηση, το συναίσθημα, την αίσθηση και την διαίσθηση, ο Κόλεριτζ ήταν από αυτή την άποψη ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος σε βαθμό που σπάνια επιτυγχάνεται. «Η γνώμη μου είναι», έγραψε ο ποιητής, ότι «η βαθιά σκέψη είναι εφικτή μόνο από έναν άνθρωπο με βαθύ συναίσθημα και όλη η αλήθεια είναι ένα είδος αποκάλυψης. Όσο περισσότερο καταλαβαίνω το έργο του Ισαάκ Νεύτωνα, τόσο απροκάλυπτα τολμά το μυαλό μου να πιστέψει ότι χρειάζονται οι ψυχές από πεντακόσιους Νεύτωνες για να φτιάξουν έναν Σαίξπηρ ή έναν Τζον Μίλτον».

Η βιβλιογραφία πάνω στα έργα του Κόλεριτζ είναι τεράστια. Στο πιο γνωστό έργο του, η Μπαλλάντα του Γέρου Ναυτικού, ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα της αγγλικής λογοτεχνίας, κατόρθωσε να συλλάβει και να εκφράσει την πικρή ιστορία της ζωής ενός καταραμένου ποιητή, την δική του ζωή, καθορίζοντας έτσι την προσωπική του μοίρα και δημιουργώντας παράλληλα έναν μύθο με αρχετυπική σημασία. Τον μύθο του ανθρώπου που περιπλανιέται μέσα σε έναν αχανή κενό χώρο που, προσπαθώντας να δώσει νόημα σε αυτό το κενό αλλά και να καθορίσει την θέση του μέσα σε αυτό, προχωρά από ουτοπία σε ουτοπία και από την μια διάψευση στην άλλη, ελπίζοντας πάντα στην τελική ανακάλυψη της υπερβατικής αλήθειας και στη λύτρωση.

Ας ολοκληρώσουμε την παρουσίαση για τον Κόλεριτζ παραθέτοντας ένα μέρος της εξαιρετικής ανάλυσης του Β. Αθανασόπουλου[1] όπως παρουσιάζεται στο έργο Η Μπαλλάντα του Γέρου Ναυτικού που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Χατζηνικολή.

Η Μπαλλάντα του Γέρου Ναυτικού

«….Πάω σε ανεξερεύνητες περιοχές, στη γη της ομίχλης και του χιονιού,
αλλά δεν θα σκοτώσω κανένα άλμπατρος….».

Η αντιστοίχιση της μπαλάντας του γέρου ναυτικού με το καθαρτήριο δεν είναι καθόλου βεβιασμένη. Στο ποίημα αυτό συμπτύχθηκαν ιδέες που ο ποιητής σκόπευε να αναπτύξει σε δυο μεγάλης έκτασης ποιητικά έργα από τα οποία το πρώτο θα ήταν μια σειρά ύμνων στον ήλιο, την σελήνη και τα στοιχεία και το δεύτερο ένα έπος πάνω στην καταγωγή του κακού. Η μελέτη του κακού, της ενοχής, του ψυχικού βασανισμού, της περιπλάνησης και του εξιλασμού ήταν θέματα που απασχόλησαν τον ποιητή που σκόπευε να γράψει με τον Γουόρντσγουορθ ένα ποίημα γύρω από τον Κάιν. Το σχέδιο ναυάγησε και αντ’ αυτού ο Κόλεριτζ έγραψε τον «Γέρο Ναυτικό». Μέσα στο ποίημα υπάρχει μια τριμερής κίνηση που διαγράφεται από την πορεία που ακολουθεί ο Ναυτικός στο ταξίδι του: το ξεκίνημα του ταξιδιού, η δοκιμασία και η αποκάλυψη και τέλος, η επιστροφή. Η τριμερής αυτή κίνηση παραπέμπει σε μία από τις παλαιότερες μορφές του Ευρωπαϊκού μυθιστορήματος όπως στους θρύλους του Αρθούρου και στο μεσαιωνικό αγγλικό ιπποτικό μυθιστόρημα.

Η οργάνωση του ποιήματος στηρίζεται στην επεξεργασία και εκμετάλλευση της αρχής της αντίθεσης: μέσα στο ποίημα και σε διαφορετικά επίπεδα υπάρχουν στοιχεία ή καταστάσεις που συνθέτουν αντιθετικά ζεύγη.

Η γενική σημασία της αντίθεσης ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην ψευδαίσθηση είναι προφανής: ο άνθρωπος ζει και κινείται μέσα σε έναν κόσμο που σε μεγάλο μέρος του περικλείεται από το αόρατο, το άγνωστο που τον κλείνει από παντού. Αυτό το μεγάλο αόρατο κομμάτι του κόσμου ο άνθρωπος προσπαθεί να το γνωρίσει μέσα από την γνώση του εαυτού του, του νου του, που είναι ένα κομμάτι του «Άπειρου Εγώ» και μέσω αυτού μπορεί να ανοίξει την θέα και να φανερώσει την εικόνα ενός μεγαλύτερου και καλύτερου κόσμου. Σε αυτή την διανοητική επιχείρηση ο άνθρωπος, δεν πρέπει να αφεθεί στην ευκολία μιας εικόνας πλαστής, αλλά να αναζητήσει και να διεισδύσει όσο περισσότερο γίνεται μέσα στο απειλητικό άγνωστο, έστω και διακινδυνεύοντας την ίδια του την ύπαρξη, η οποία όμως μόνο μέσα από αυτή την επιχείρηση δικαιώνεται και καταξιώνεται ως ύπαρξη.

Ανάλογα με την επιλογή που κάνει ο άνθρωπος ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση -επιλογή που ποτέ δεν βρίσκεται ξεκάθαρα από την μια ή την άλλη πλευρά- επιλέγει και τον τρόπο ζωής του, τρόπο που καθορίζεται από ένα άλλο αντιθετικό ζευγάρι: την Ζωή από το ένα μέρος και την Ζωή μέσα στο θάνατο από το άλλο. Δηλαδή την συμβατική ζωή μέσα στον κόσμο που φτιάχνουν οι άνθρωποι με τον εθισμό τους στην καθημερινή ασημαντότητα, και την ζωή του αγωνιστή της γνώσης στα σύνορα των δύο κόσμων, του φυσικού και του υπερφυσικού, του κόσμου της εξωτερικής πραγματικότητας και του κόσμου της σκέψης και του νου.

Η πνευματική απόλαυση αλλά και η οδύνη ενός τέτοιου ήρωα της εμπειρίας σημαδεύει τον γέρο ναυτικό, που είναι ο ίδιος ο ποιητής. Ο ήρωας αναλώνεται για να πάρει μια εμπειρία που τελικά μεταδίδεται αέναα και αποστολικά στους άλλους, σε αυτούς που ανυποψίαστοι και ευχαριστημένοι ζουν μες στην ψευδαίσθηση και την πλάνη. Αυτή η ανάλωση του εξασφαλίζει έναν θάνατο δικαιωμένο και ανοιχτό σε άλλες μορφές ζωής.

Ο ίδιος ο Κόλεριτζ έγραψε στον επιτάφιό του «την ευχή ελπίδα, πως αυτός που έζησε τον θάνατο μες στη ζωή, ίσως τώρα, μετά τον φυσικό του θάνατο, να μπορέσει να ζήσει μέσα από τον θάνατο την ζωή».

Αυτός ο αντισυμβατικός για την εποχή του Ρομαντικός ποιητής πίστευε βαθιά στη δύναμη της φαντασίας, στη δύναμη της υπέρβασης για την εύρεση της εσωτερικής αλήθειας. Ένας ιδεαλιστής φιλόσοφος, ένας πρόδρομος της σημειωτικής, του υπαρξισμού και της ψυχανάλυσης. Μα πάνω απ’ όλα ένας παρατηρητής της ανθρώπινης ύπαρξης με κύριο άξονα τα όνειρα. Τις λειτουργίες του νου κατά την διάρκεια των ονείρων και των εφιαλτών, που ήταν ικανές να επεξηγήσουν την λειτουργία της συνείδησης κατά την διάρκεια της εγρήγορσης. Τα «Σημειωματάριά» του, ο πιστός του φίλος από χαρτί, ο καθρέφτης της ψυχής του, γεμάτα από έξοχες παρατηρήσεις, ταξιδιωτικά ανέκδοτα, όνειρα, προσευχές, εφιάλτες, αυτοαναλύσεις, μεταφυσικούς στοχασμούς, και απομονωμένα κομμάτια ποίησης χωρίς σειρά και τάξη, αποσπασματικά, σφραγίζουν για πάντα τα μάτια μας, με τους ψιθύρους που αφήνουν να ακούσουν τα αυτιά μας.

«Αγαπημένο Βιβλίο! Μοναδικέ έμπιστε φίλε μιας ραγισμένης Καρδιάς που η κοινωνική της φύση επιβάλλει κάποια Διέξοδο… κάθε μεγαλόψυχος νους… αισθάνεται πως είναι Μισός –Και δεν μπορεί να σκεφτεί χωρίς ένα Σύμβολο– ούτε μπορεί ν’ αγαπήσει χωρίς κάτι που ταυτόχρονα είναι το Σύμβολό του, και το άλλο μισό του… Από αυτό προέρχεται η συνήθεια, που χωρίς να συνειδητοποιήσω απέκτησα, να γράφω τις εσώτερες σκέψεις μου. Δεν έχω μια ψυχή πάνω στη γη στην οποία μπορώ να τις αποκαλύψω –και παρόλα αυτά «Δεν είμαι Θεός, ώστε να πρέπει να είμαι μόνος» και γι’ αυτό σε σας, τους παθητικούς μου, μα μόνους αληθινούς κι ευγενικούς, φίλους τις αποκαλύπτω. Θα σας κάψω σίγουρα, όταν νιώσω πως πεθαίνω˙ μα με την Πίστη πως όπως τα Περιεχόμενα απ’ το θνητό μου σχήμα θα σηκωθούν ξανά, έτσι τα δικά σας περιεχόμενα θα σηκωθούν μαζί μου, καθώς ένας Φοίνικας από την Πυρά του.»

Έργα του

1. Lectures 1795 on Politics and Religion (1971);
   
2. The Watchman (1970);
3. Essays on his Times in the Morning Post and the Courier (1978) in 3 vols;
4. The Friend (1969) in 2 vols;
5. Lectures, 1808-1819, on Literature (1987) in 2 vols;
6. Lay Sermons (1972);
7. Biographia Literaria (1983) in 2 vols;
8. Lectures 1818-1819 on the History of Philosophy (2000) in 2 vols;
9. Aids to Reflection (1993);
10. On the Constitution of the Church and State (1976);
11. Shorter Works and Fragments (1995) in 2 vols;
12. Marginalia (1980 and following) in 6 vols;
13. Logic (1981);
14. Table Talk (1990) in 2 vols;
15. Opus Maximum (2002);
16. Poetical Works (2001) in 6 vols (part1 Reading Edition in 2 vols; part 2 Variorum Text in 2 vols; part 3 Plays in 2 vols).

Μεταφρασμένα έργα στην Ελληνική

1. Οι Περιπλανήσεις του Κάιν. Οι Σκέψεις του Διαβόλου, εκδόσεις Στιγμή, 2004
2. Παγωνιά τα Μεσάνυχτα, εκδόσεις Άγρα, 2002
3. Η Μπαλλάντα του Γέρου Ναυτικού, εκδόσεις Χατζηνικολή, 1999

Συλλογικά έργα

      1. Χριστουγεννιάτικο Δείπνο, Νάρκισσος, 2012

Σημειώση

[1]. Ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος (1946 - 2011) Λογοτέχνης, Φιλόλογος και Κριτικός. Το βιβλίο του Εαυτόν Τιμωρούμενος (1976), του χάρισε το βραβείο του Υπουργείου Πολιτισμού ενώ τιμήθηκε και με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής (1991) για το βιβλίο Ο Λογοτέχνης και με το Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής της Ακαδημίας Αθηνών (1992) για το βιβλίο Οι Μύθοι της Ζωής και του Έργου του Γ. Βιζυηνού. Πέρα από τα λογοτεχνικά του έργα ήταν δραστήριος κριτικός κυρίως λογοτεχνίας και δοκιμίων με τακτική αρθρογραφία σε εφημερίδες. Παράλληλα ακολούθησε πανεπιστημιακή καριέρα και εργάστηκε ως καθηγητής Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Βιβλιογραφία

    • S. T. Coleridge, H Μπαλλάντα του Γέρου Ναυτικού, εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα 1999.
    • Kathleen Jessie Raine, Man, Myth & Magic, BPC Publishing, Ltd. London.

Σύνδεσμοι

    http://www.kathimerini.gr/286477/article/politismos/arxeio-politismoy/anazhtwntas-to-apolyto
    http://www.vakxikon.gr [Σοφία Αργυροπούλου (Άτη Σολέρτη)]
    https://www.poetryfoundation.org/poems-and-poets/poets/detail/kathleen-raine
    https://www.theguardian.com/news/2003/jul/08/guardianobituaries.books

Μ.Μ.