Ζούμε σε έναν κόσμο που το χρήμα κυριαρχεί και καθορίζει τις περισσότερες από τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Σε αντίθεση με την πιεστική πραγματικότητα που όλοι μας βιώνουμε, η διαχείριση του χρήματος θα μπορούσε να γίνεται με τρόπο που να εξυπηρετεί της ανάγκες όλων των κοινωνικών στρωμάτων και η ενέργεια που είναι συσσωρευμένη στο χρήμα να αποδίδεται για έργα κοινής ωφέλειας που να δίνουν ανάσα στα χαμηλά στρώματα αλλά και λειτουργία κοινωφελή στα δυνατά βαλάντια. Επιπλέον θα μπορούσε να λειτουργεί θεραπευτικά προς την γη, προωθώντας μια αρμονική ύπαρξη του ανθρώπου με το περιβάλλον.

 Η Οικονομική Πραγματικότητα

Δυστυχώς σήμερα η διαστρεβλωμένη χρήση του χρήματος έχει προκαλέσει πολλά δεινά. Συνέπειές της είναι εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, αλλά και της φύσης από τον άνθρωπο με αποτέλεσμα την οικολογική καταστροφή και τις κλιματικές αλλαγές που όλοι, πλούσιοι και φτωχοί, ζούμε. Υπάρχει λύση; Υπάρχει! Προϋποθέτει όμως συνειδησιακές αλλαγές από όλους.

Είναι τόσο μεγάλη η πλάνη που συνδέεται με την τωρινή χρήση του χρήματος που έχει καταλήξει σε απληστία. Στον βωμό του χρήματος τα πιο αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα καταστέλλονται. Η δουλεία έχει πάρει νέες μορφές και κρύβεται πίσω από την «εργασία». Η οικονομική μετανάστευση, το εμπόριο σάρκας, το τράφικινγκ, η αγοραπωλησία ανθρώπων για κάθε σκοπό, από την πορνεία μέχρι την παιδική εργασία, είναι οι πιο πρόδηλες μορφές σύγχρονης δουλείας. Αλλά επιπλέον, η θεσμοθετημένη νομική κατοχή ανθρώπων από άλλους ανθρώπους που ίσχυε παλαιότερα, έχει πλέον αντικατασταθεί από την οικονομική εξάρτηση και εκμετάλλευση μέσα από τον διαστρεβλωμένο, σε πολλές περιπτώσεις θεσμό της εργασίας-δουλειάς.

Μεγάλα κέντρα εξουσίας όπως ισχυρές τράπεζες, ΜΜΕ, και κάποιες πολυεθνικές καθορίζουν την τύχη του κόσμου και καταπιέζουν όλο και πιο ακραία τους λαούς, συσσωρεύοντας δύναμη για να μπορούν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Στην εποχή μας η οικονομική πίεση που δέχονται οι χαμηλές αλλά πλέον και οι μεσαίες τάξεις είναι αφόρητη. Αλλά ακόμη πιο αφόρητη είναι η ένδεια στην οποία εκατοντάδες χρόνια τώρα βρίσκεται ο τρίτος κόσμος. Την μεγαλύτερη αντίθεση την παρατηρεί κανείς όταν συγκρίνει το βιοτικό επίπεδο μεταξύ ανεπτυγμένης δύσης και τρίτου κόσμου. Όλα εκείνα τα εδάφη, τα κράτη που όντας αποικίες των δυτικών κρατών, απομυζήθηκαν από το ανθρώπινο δυναμικό τους αλλά και από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους.

Το ιδανικό χριστιανικό κοινωνικό όραμα έχει εδώ και εκατοντάδες χρόνια ξεφτίσει και η θρησκεία της αγάπης έγινε τελικά το σύγχρονο όχημα για ακόμη μεγαλύτερη καταπίεση, αλλά ακόμη και οι πιο σύγχρονη ελπίδα που υποσχέθηκε ο σοσιαλισμός περιορίστηκε και χάθηκε από την έλλειψη των κατάλληλων συνειδησιακών αλλαγών που προϋπόθετε. Όριο τελικά του κάθε κοινωνικού οράματος είναι η συνείδηση των ανθρώπων και αυτών που είναι επιλεγμένοι να εξουσιάζουν, αλλά και αυτών που εκλέγουν τους εξουσιαστές τους.

Υπάρχει μια άλλη κοινωνική αντιπρόταση που να μπορεί να λειτουργήσει και να απελευθερώσει δημιουργικές δυνάμεις προς την υλοποίηση μιας νέας κοινωνίας, πιο δίκαιης και πιο ελπιδοφόρας; Ο καιρός περνά κι ο ανθρώπινος πόνος είναι παρών, υπάρχει στις περισσότερες γωνίες του πλανήτη.

Κάτι έστω και μικρό μπορεί να γίνει ώστε αυτός ο πόνος να απαλυνθεί. Ατομικά αλλά και συλλογικά, δράσεις, οικονομικά σχήματα μπορούν να πραγματοποιηθούν που αφενός ανακουφίζουν ανθρώπους και περιβάλλον, δίνουν ξανά το δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και λειτουργούν σαν κοινωνικά πειράματα που πιθανόν να κυοφορήσουν ιδέες για έναν νέο πιο ανθρώπινο κόσμο. Η δημιουργία καινοτόμων οικονομικά σχημάτων και η συμμετοχή σε τέτοιες δράσεις συνεπάγεται αυτονόητα και μια αλλαγή του τρόπου σκέψης και της ηθικής στάσης. Για έναν καλύτερο κόσμο υπάρχει η ανάγκη της συμμετοχής όλων. Όλων με μια πρόθεση αγάπης και συνειδησιακής εξέλιξης.

Μπορεί να Υπάρχει άλλη Οικονομία;

Διάφορες ομάδες, πυρήνες κοινωνικής ευθύνης έχουν εργασθεί με υπευθυνότητα επίμοχθα πολλά χρόνια προς αυτή την κατεύθυνση. Προτείνουν νέα οικονομικά σχήματα που ενίοτε χρησιμοποιούν τις ήδη γνωστές δομές με μια διαφορετική όμως ηθική στάση. Παντού στον κόσμο τέτοιου είδους δράσεις ξεπηδούν και είναι ίσως η μοναδική πνοή αισιοδοξίας σε μία εποχή που πιέζει ψυχολογικά σε τέτοιο βαθμό που έχει χαθεί το χαμόγελο ακόμη και αυτών που περπατούν με την κοιλιά γεμάτη στους δρόμους πλούσιων μητροπόλεων. Ας δούμε κάποιες από τις ιδέες που έχουν πετύχει και κάνουν ανθρώπους πιο ευτυχισμένους δίνοντας βιώσιμες λύσεις μέσα στο δυσχερές ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Εφαρμοσμένες Εναλλακτικές Οικονομικές Δομές και Δράσεις:

Κοινωνικές Τράπεζες

Οι τράπεζες έτσι όπως λειτουργούν στην σημερινή εποχή είναι ένα από τα πιο ισχυρά κάστρα του συστήματος. Καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία κρατών αλλά και διεθνώς. Λέγεται μάλιστα ότι στην Αμερική αυτός που πραγματικά κυβερνά είναι οι μεγάλες τράπεζες που είναι ιδιωτικές. Ο τρόπος με τον οποίο δανείζουν χρήμα είναι πλέον μια πρόδηλη θεσμοθετημένη τοκογλυφία που χρησιμοποιώντας τον δούρειο ίππο της καταναλωτικής μας μανίας και των επίπλαστων καταναλωτικών μας αναγκών μας υποδουλώνουν σε έναν ατέρμονο κύκλο οικονομικής εξάρτησης. Επιχειρηματίες και μικροβιοτέχνες που αναγκάστηκαν να καταφύγουν στις τράπεζες, γνωρίζουν πολύ καλά πως η αναπτυξιακή τους ανάγκη χρησιμοποιήθηκε τελικά από τις τράπεζες για οικονομική αφαίμαξη. Πόσες επιχειρήσεις, βιοτεχνίες, οικογένειες, πρόσωπα δεν έχασαν περιουσίες από τα πολύ καλά οργανωμένα τραπεζικά σχήματα που με τα παράλογα υψηλά επιτόκια και τα οργανωμένα δικηγορικά γραφεία δημεύουν δίχως κανένα κοινωνικό οίκτο το βίος που χρησιμοποιούν για εγγύηση οι δανειολήπτες. Τον τελευταίο καιρό ακούμε ότι τραπεζικές υπηρεσίες παράνομα και καταχρηστικά υπερχρεώνονται. Εν τέλει τι κάνουν οι τράπεζες; Εξυπηρετούν το κοινωνικό σύνολο όπως θα έπρεπε σύμφωνα με τον θεσμικό τους ρόλο ή εκμεταλλεύονται τις ανάγκες για κοινωνική πρόοδο με τον πιο σκληρό τρόπο για δικό τους όφελος; Τι μπορεί να περιμένει κανείς πως θα έκαναν οι τράπεζες σε μια φιλελεύθερη[1] οικονομικά κοινωνία; Το συμπέρασμα εύκολα προκύπτει από την επικαιρότητα.

Αλλά είναι όλες οι τράπεζες ίδιες; Όχι! Υπάρχουν, ελάχιστες μεν, πραγματικά φωτεινές εξαιρέσεις δε, που λειτουργούν τελείως διαφορετικά. Οι λεγόμενες κοινωνικές ή ηθικές τράπεζες. Είναι τράπεζες που ενδιαφέρονται για την προέλευση του χρήματος των επενδυτών και των πελατών. Που επενδύουν με όρους κοινωνικής ευθύνης, δεν έχουν στόχο την κερδοσκοπία αλλά την κοινωνική υπηρεσία. Μπορεί να ακούγεται ουτοπικό αλλά υπάρχει! Τέτοιες τράπεζες είναι για παράδειγμα η Τriodos και η GLS.

Η τράπεζα GLS[2] ιδρύθηκε το 1974 είναι η πρώτη «ηθική» και «οικολογική» τράπεζα στην Γερμανία. GLS «Gemeinschaftsbank für Leihen und Schenken» που σημαίνει τράπεζα κοινότητας για δανεισμό και δωρεές. Η τράπεζα υποστηρίζει πολιτισμικές, κοινωνικές και οικολογικές δημιουργικές πρωτοβουλίες. Δάνεια παραχωρούνται σε δράσεις όπως ανεξάρτητα – αυτοδιοικούμενα σχολεία και παιδικοί σταθμοί, βιολογικές καλλιέργειες, οργανισμούς θεραπευτικής παιδαγωγικής, θεραπευτήρια, δράσεις για άνεργους, καταστήματα υγιεινών τροφών, κοινοβιακές πρωτοβουλίες και βιώσιμες επιχειρήσεις. Η διαφάνεια έχει μεγάλη σημασία για την τράπεζα. Για αυτό στην περιοδική έκδοση του πληροφοριακού της έντυπου καταγράφονται όλοι οι αποδέκτες των δανείων και επιχορηγήσεών της, η εξέλιξη των έργων τους καθώς και όλα τα στοιχεία ανάπτυξης της τράπεζας. Αυτή την στιγμή χρηματοδοτεί πάνω από 5000 δράσεις. Οι πελάτες της τράπεζας έχουν την δυνατότητα να υποδείξουν τον τομέα που θα επενδυθεί το κεφάλαιό τους. Επιπλέον όταν κάποιος πελάτης αποταμιεύει επιλέγοτας μειωμένη αξίωση κέρδους, η τράπεζα έχει την δυνατότητα να χρηματοδοτήσει φιλανθρωπικές δράσεις με επιτόκια τα οποία καλύπτουν μόνο το κόστος διεκπεραίωσης του δανείου που για το 2008 ήταν 3.4%. Η τράπεζα υποστηρίζεται από 14.000 μέλη.

Η τράπεζα Triodos[3] στηρίζεται στους πελάτες της που είτε καταθέτουν είτε επενδύουν για να ενθαρρύνουν την συνεργατική κοινωνική ευθύνη για μια καλύτερη κοινωνία. Χρηματοδοτεί επιχειρήσεις, οργανισμούς και ιδιωτικές πρωτοβουλίες που αναπτύσσουν τις πολιτισμικές αξίες, ωφελούν ανθρώπους και περιβάλλον.

Η αποστολή της είναι να βοηθήσει να δημιουργηθεί μια κοινωνία που να μπορεί να διασφαλίσει την καλή ποιότητα ζωής των ανθρώπων και να έχει ως πυρήνα της την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Χρηματοδοτεί για να δώσει την δυνατότητα σε ιδιώτες, οργανισμούς και επιχειρήσεις να χρησιμοποιήσουν το χρήμα συνειδητά με προσανατολισμό την θεραπεία και προστασία του περιβάλλοντος και την υπηρεσία στον άνθρωπο.

Παραδείγματα τομέων που επενδύει η τράπεζα σε όλη την υφήλιο είναι η αμνηστία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι υποστηρικτές του Δυτικού Βουδιστικού Τάγματος, το περιβάλλον και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το αλληλέγγυο εμπόριο, δράσεις υποστήριξης θυμάτων βασανιστηρίων, βιολογικές καλλιέργειες, καινοτόμες κοινοβιακές δράσεις, υποστήριξη δραστηριοτήτων Κουακέρων, δράσεις καταπολέμησης της αδικίας και της φτώχειας, δράσεις για την προστασία της άγριας ζωής.

Όλοι αυτοί οι τομείς συνδέονται με επενδυτικά πακέτα που προσφέρει η τράπεζα ως προϊόντα στους πελάτες της.

Η Charity Bank[4] είναι τράπεζα που χρηματοδοτεί εκεί που οι «συμβατικές» τράπεζες δεν χορηγούν λόγω υψηλού ρίσκου κυρίως εξαιτίας κοινωνικών συνθηκών. Οι πελάτες γνωρίζουν όχι μόνο ότι όλο το κεφάλαιό τους επενδύεται σε επιχειρήσεις που δεσμεύονται να έχουν και κοινωνικό όφελος εκτός από το αμιγώς οικονομικό, αλλά και σε ποια δράση επενδύεται αυτό το κεφάλαιο. Πιστεύει σε μια διαφορετική προσέγγιση της οικονομικής ανάπτυξης και της οικονομικής ευημερίας. Χρησιμοποιεί τα χρήματα για μια γέφυρα ανάμεσα στους κεφαλαιούχους που επιθυμούν το κεφάλαιό τους να επενδυθεί βιώσιμα παραγωγικά και για το κοινό καλό, και σε επιχειρηματίες χαμηλών τάξεων που έχουν κοινωνικό όραμα, θέλουν να διευρύνουν τους ορίζοντες και να ενισχύσουν οικονομικά τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες τους. Η ανακαίνιση του Crosby Cinema, η στέγαση σε νέο χώρο του Trestle Theatre στο St Albans, η χρηματοδότηση του British Allergy Foundation η οικονομική και ψυχολογική υποστήριξη αστέγων και εθισμένων στα ναρκωτικά, είναι κάποια από τα πεδία που η Charity Bank δραστηριοποιείται.

Κοινωνικοί Επενδυτές

Παραδοσιακά οποιαδήποτε ιδέα ακόμη και κοινωνικής προσφοράς για να χρηματοδοτηθεί στρεφόταν σε τραπεζικά δάνεια, χορηγίες-δωρεές, ή δημόσια επιχορήγηση. Έπρεπε δηλαδή κάποιος είτε να έχει δυνατότητα να αποδείξει τραπεζική φερεγγυότητα οπότε να κατέχει κεφάλαιο, είτε ισχυρές γνωριμίες που θα δωρίσουν κεφάλαιο. Έτσι ιδέες που προέρχονται από ανθρώπους χαμηλών κοινωνικά στρωμάτων ήταν πολύ δύσκολο να βρουν χρηματοδότηση για να υλοποιηθούν, ακόμη και αν είχαν πολύ υψηλή πιθανότητα επιβίωσης. Όμως πλέον υφίσταται και μια τρίτη πηγή άντλησης κεφαλαίων.

«Ανάμεσα στο Κράτος και στην αγορά έχει αρχίσει να αναπτύσσεται σε πολλές προηγμένες αλλά και αναπτυσσόμενες οικονομίες ένας τρίτος τομέας, ο επονομαζόμενος τομέας της κοινωνικής οικονομίας. Στα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται οι πρώτες οργανώσεις κοινωνικής οικονομίας στις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες με την μορφή συνεταιριστικών επιχειρήσεων, αλληλοβοηθητικών φορέων, μη κερδοσκοπικών ενώσεων και συλλογικών επιχειρήσεων, οι οποίες λειτουργούσαν με τη νομική μορφή του συνεταιρισμού ή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας.

Η αύξηση των ποσοστών της ανεργίας και της φτώχειας στην Ευρώπη είχε ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων και την εμφάνιση νέων μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και φορέων καινοτομιών, ως αντιστάθμισμα κάλυψης νέων αναγκών, ενόψει μάλιστα της αδυναμίας των κρατών να σχεδιάσουν αποτελεσματικές πολιτικές. Η παρατεταμένη κρίση του Κράτους Πρόνοιας επέτρεψε την άνοδο μιας νέας μορφής κοινωνικής οικονομίας επονομαζόμενη «οικονομία της αλληλεγγύης». Μιλάμε λοιπόν για μια μορφή κοινωνικής οικονομίας προσανατολιζόμενης στις πρωτοβουλίες εκείνες που αφορούν στην τοπική ανάπτυξη, στην επανενσωμάτωση μακροχρόνια ανέργων και στην καταπολέμηση του αποκλεισμού»[5].

Επενδυτές, οι λεγόμενοι κοινωνικοί επενδυτές, επιλέγουν να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους σε επιχειρήσεις με κοινωνικό χαρακτήρα. Τα παραδείγματα είναι πολλά και ως συνήθως προέρχονται από το εξωτερικό κυρίως Σκανδιναβικές χώρες Βρετανία, Ολλανδία και Γερμανία. Φυσικά όλοι οι επενδυτές αποσκοπούν να επενδύσουν σε κερδοφόρες δραστηριότητες γιατί έτσι μπορούν να χρηματοδοτήσουν τον κύκλο των εργασιών τους αλλά και να αναπτύξουν το πεδίο δράσης τους. Παρακάτω αναφέρονται κάποια παραδείγματα από την Βρετανία που οι δράσεις τους προσδιορίζουν τον χαρακτήρα αυτών των επενδύσεων:

Συνδεδεμένο με την τράπεζα GLS που προαναφέρθηκε, είναι το ίδρυμα GLS Treuhand (GLS Charitable Trust Foundation). Ιδρύθηκε το 1961, και είναι μια κοινοπραξία με πάνω από 264 φιλανθρωπικούς οργανισμούς. Έχει μεγάλη πείρα διαχείρισης δωρεών, μεγάλων περιουσιών, και διεκπεραίωσης διαθηκών και κτηματικών υποθέσεων. Το κύριο πεδίο δράσης της είναι χρηματοδοτήσεις, ανεύρεση κεφαλαίων αλλά και μετατροπή κερδών επιχειρήσεων σε κεφάλαια για κοινωφελείς σκοπούς.

Χρηματοδοτεί σε τομείς όπως αγροτικό, εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική αλληλεγγύη.

Η GLS Beteiligungsaktiengesellschaft (BAG) ιδρύθηκε το 1995 είναι θυγατρική της τράπεζας GLS και ο στόχος της είναι να βοηθά επιχειρήσεις συμβάλλοντας κατά ένα μέρος στο επενδυτικό κεφάλαιο. Η τράπεζα γίνεται δηλαδή μέτοχος στις επιχειρήσεις αυτές. Συμμετέχει κυρίως σε επιχειρήσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και κοινωνικού ενδιαφέροντος.

«Το Adventure Capital Fund»[6], Το «Big Issue Invest» και η «Bridges Ventures»[8] είναι παραδείγματα επενδυτών για κοινωνικές επιχειρήσεις που τα πακέτα που προσφέρουν έχουν τη δυναμική να αλλάξουν ακόμα και μια ολόκληρη γειτονιά. Έχουν χρηματοδοτήσει κοινωνικές επιχειρήσεις μεταξύ αυτών και αλυσίδα εναλλακτικών εστιατορίων που βοηθά νέους και νέες, οι οποίοι είναι άνεργοι ή αντιμετωπίζουν προβλήματα αλκοολισμού ή ναρκωτικών να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα. Επίσης επενδύουν σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντος, οι οποίες μπορούν να συνεισφέρουν στο κοινό καλό αν και βρίσκονται σε περιοχές όπου υπάρχει κατά γενική ομολογία επενδυτική άπνοια.

Η «Community Church» στο Hull, το «Community Ventures Limited» στο Middlesbrough και το «Centre for Music and Arts Techonology» στο Birmingham είναι κάποιες μόνο από τις επενδύσεις κοινωνικών επιχειρήσεων που έχουν χρηματοδοτηθεί από τους παραπάνω επενδυτές και παράγουν ωφέλιμο έργο στην τοπική κοινωνία.

Τράπεζα Χρόνου

Στην τράπεζα χρόνου[10], το νόμισμα είναι ο χρόνος- εργασία. Είναι ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών. Κάθε μέλος περιγράφει τι θα μπορούσε να προσφέρει και τι υπηρεσίες είναι πιθανό να χρειαστεί και έχει έναν λογαριασμό χρόνου που πιστώνεται ή χρεώνεται ανάλογα με την υπηρεσία που προσφέρει ή δέχεται. Δεν υποχρεώνεται να κάνει τίποτα για το οποίο δεν έχει προσφερθεί εθελοντικά.

Η τράπεζα εθελοντικού χρόνου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για να στηριχθούν οικογένειες και άτομα με οικονομικές δυσκολίες, αλλά και για να αξιοποιήσουν την διάθεση προσφοράς τους οι εθελοντές. Σε μια τράπεζα χρόνου, ένας γιατρός ή δικηγόρος που προσφέρει μια ώρα επαγγελματικών υπηρεσιών, δικαιούται μια ώρα άλλων υπηρεσιών, όπως βάψιμο, μαγείρεμα, φύλαξη ηλικιωμένου, πράγματα δηλαδή που μπορεί να προσφέρει κι ένα όχι ειδικευμένο άτομο. Έτσι και τα άτομα που βοηθούνται νοιώθουν καλύτερα αφού έχουν κάτι ανταλλάξιμο με αξία, τον χρόνο και τις δεξιότητές τους και παράλληλα βοηθούνται να επανενταχτούν σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Είναι θεμελιώδες κάθε μέλος, να νοιώθει εμπιστοσύνη στα άλλα μέλη και παράλληλα πρέπει να προσπαθεί να αποδώσει το καλύτερο που μπορεί. Με την τράπεζα χρόνου δημιουργούνται σχέσεις αμοιβαιότητας που ενδυναμώνουν τα μέλη.

Σε αντίθεση με τη μισθωτή εργασία κάθε προσφορά βιώνεται ως ελεύθερη και όχι ως αλλοτριωμένη δραστηριότητα.

Στην Ελλάδα λειτουργεί τράπεζα χρόνου με πολύ καλή ανάπτυξη και αποτελέσματα που οργανώνεται από το δίκτυο γυναικών Ευρώπης.

Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών - LETS

Στην Αγγλία, την εποχή των σκληρών μέτρων της Θάτσερ, εμφανίζονται τα LETS, με σκοπό να ανακουφίσουν τους ανθρώπους από τις παρενέργειες των σκληρών οικονομικών μέτρων.

Τα LETS εμπνέονται από εγχειρήματα των αρχών του 19ου αιώνα όπου κάποιοι δήμαρχοι εκδίδουν δημοτικά-κρατικά μη τοκιζόμενα ομόλογα, που αντάλλασσαν μεταξύ τους οι πολίτες ως αντίτιμο για υπηρεσίες. Σκοπός των δημάρχων ήταν να τονωθεί η οικονομική και κοινωνική ζωή του δήμου. Ήταν δηλαδή μια μορφή δημοτικού δανείου, δίχως τόκο που είχε ως αντίκρισμα την δυνατότητα για εργασία αποκλεισμένων, οικονομικά αδύναμων και άνεργων πολιτών. Έτσι αποφευγόταν ο πληθωρισμός, η φορολόγηση, ο τόκος, και οι προμήθειες των ενδιάμεσων που υπάρχουν στις συναλλαγές με κάθε κρατικό νόμισμα. Πυροδότησε την ευημερία και την ανάπτυξη τοπικών κοινωνιών μειώνοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό και το πρόβλημα της ανεργίας. Σε πολλές περιοχές βρήκε αντίπαλο τις τράπεζες που είδαν να απειλείται η κερδοφορία τους[11].

Τα LETS, δηλαδή Local Exchange Trading Systems (Συστήματα Τοπικών Ανταλλαγών), είναι μια μορφή συναλλαγής, που όμως δεν τοκίζεται, δεν παράγει κέρδος, αλλά βοηθάει τις τοπικές κοινωνίες να αναπνεύσουν, να ζήσουν και να αναπτυχθούν μέσα σε δύσκολες οικονομικά εποχές. Είναι με λίγα λόγια ένας τρόπος να ζεις και να εργάζεσαι χωρίς λεφτά.

Η ιδέα είναι απλή: Η αρχή γίνεται από μια ομάδα ανθρώπων. Κάποιος είναι ηλεκτρολόγος, κάποιος είναι υδραυλικός, ζωγράφος, γιατρός και ό,τι άλλο επάγγελμα υπάρχει στην ομάδα. Κάποιοι από αυτούς, απλώς, έχουν αυτοκίνητο και μπορούν να μεταφέρουν ανθρώπους, ή έχουν ελεύθερο χρόνο να προσέξουν το παιδί κάποιου, ή να πληρώσουν λογαριασμούς. Όλα αυτά καταγράφονται. Κάθε μέλος ξέρει σε ποιον μπορεί να απευθυνθεί και να ζητήσει μια υπηρεσία.

Έστω λοιπόν ότι ένα μέλος του συστήματος θέλει να πάει στο αεροδρόμιο. Αν καλέσει ταξί, πληρώσει και το κέρδος του αυτοκινητιστή που τον μεταφέρει. Αν καλέσει ένα μέλος του συστήματος LETS, χρεώνεται σε LETS, αλλά μόνο για τη βενζίνη και θα ανταποδώσει αυτό το ποσόν με μια εργασία ανάλογης αξίας, όχι αναγκαστικά σε αυτόν που του πρόσφερε την υπηρεσία, αλλά σε όποιο μέλος του συστήματος έχει ανάγκη τις ικανότητές του.

Κάθε μονάδα LETS ισούται με το τοπικό νόμισμα. Στην Αγγλία έχει την αξία της λίρας, στην Αμερική του δολαρίου και στην Ευρώπη του ευρώ. Οι διαφορές όμως είναι πολλές. Τα LETS δεν τοκίζονται, δεν παράγουν πληθωρισμό, δεν δίνουν κέρδος. Δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος με τα LETS.

Βεβαίως κάθε υπηρεσία έχει διαφορετική προκαθορισμένη αξία. Το βάψιμο ενός σπιτιού ή μια εγχείρηση, δεν την ξεχρεώνεται με μία ώρα παιδικής φύλαξης.

Με τα LETS, λοιπόν εξαφανίζεται το κέρδος και όλοι οι κρυφοί και φανεροί φόροι. Μπορεί κάποιος να λάβει υπηρεσίες και να προσφέρει υπηρεσίες χωρίς απαραίτητα να είναι εργαζόμενος ή να έχει τα χρήματα για να πληρώσει την υπηρεσία που δέχεται.

Το κράτος μπορεί να φορολογήσει μόνο το μισθό των ανθρώπων που έχουν αναλάβει τη μηχανογράφηση του συστήματος και κάποιες άλλες εργασίες, όπως τα έντυπα που εκδίδονται. Ένα κόστος όμως που καλύπτεται από τη συνδρομή των μελών, που ανέρχεται από 2,5-10 λίρες. Στο σύστημα LETS μπορεί κανείς να μπει χωρίς κανένα κεφάλαιο, μπορεί να ξεκινήσει από το μηδέν.

Τα LETS δεν εκδίδονται από τράπεζα, αλλά από το ίδιο το άτομο κατά τη διαδικασία της συναλλαγής και του εμπορίου. Αυτό κάνει τα LETS να ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες μορφές συναλλαγής. Στην πραγματικότητα έχεις ένα μπλοκάκι όπου καταγράφονται πόσα LETS κοστίζουν οι υπηρεσίες που προσφέρεις και που δέχεσαι και αυτό, μετά, μεταφέρεται και καταγράφεται στην «τράπεζα» του συστήματος. Το σύστημα είναι ένας τέλειος ενδιάμεσος μεταξύ της προμήθειας υπαρκτών αγαθών και της ζήτησης.

Οι άνθρωποι, που συμμετέχουν, υποστηρίζουν ότι εκτός από τη βοήθεια που έχουν οι ίδιοι, το σύστημα βοηθάει πολύ και το περιβάλλον. Κάνοντας τις τοπικές κοινωνίες να παράγουν τα δικά τους αγαθά, γλιτώνουν την άσκοπη μεταφορά προϊόντων και τη μόλυνση που συνεπάγεται, ενώ προστατεύεται το τοπικό νόμισμα, γιατί οι κάτοικοι ξέρουν ακριβώς τι αγαθά έχουν και δεν υπάρχουν μεγάλες εισαγωγές.

Από το 1991 ειδικά στην Αγγλία σχεδόν όλα αυτά τα σωματεία Lets ενώθηκαν σε ένα εθνικό και έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο επίσημο σωματείο LETS στον κόσμο. Δημιουργήθηκε καταστατικό, μηχανογράφηση και ό,τι άλλο χρειάζεται ένας «οικονομικός οργανισμός» στις μέρες μας. Έτσι, κατάφεραν. Να διαδώσουν αποτελεσματικά και να αναπτύξουν κατάλληλα για κάθε περιοχή λειτουργικά συστήματα LETS.

Να παράγουν πηγές πολιτισμού, όπως το θέατρο και να δώσουν τις κατάλληλες συμβουλές στα μέλη του συστήματος.

Να ενεργοποιήσουν ξανά τοπικές κοινότητες που υπέφεραν από ανεργία και είχαν χάσει την τοπική παραγωγή των αγαθών.

Να βοηθήσουν νέες ομάδες να κατανοήσουν τους κανόνες του συστήματος, τα πρότυπα που θα έπρεπε να ακολουθήσουν και την πρακτική των συστημάτων.

Να χειριστούν στρατηγικές, νομικά θέματα, καθώς και διεθνή θέματα που θα προέκυπταν.

Αυτά τα συστήματα αναπτύσσονται σε όλες τις αγγλόφωνες χώρες, όπως στην Αυστραλία, στον Καναδά και στην Αμερική, αλλά εξαπλώνονται σχεδόν και σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς και στην Ιαπωνία και την Ινδία.

Αλληλέγγυο Εμπόριο

Το Δίκαιο και Αλληλέγγυο εμπόριο[12] ξεκινά από εγχειρήματα και προσπάθειες που ξεκίνησαν από εκκλησίες στη Νότιο Αμερική και στην Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Στόχος ήταν να προσφέρουν ανακούφιση σε πρόσφυγες και σε άλλες κοινότητες ανθρώπων χτυπημένες από τη φτώχεια, πουλώντας χειροτεχνίες τους σε Βόρειες αγορές.

Το 1969 στη Δανία άρχισε να λειτουργεί το πρώτο «Κατάστημα του Τρίτου Κόσμου». Όχι μόνο ως σημείο πώλησης, αλλά συγχρόνως ενημερώνοντας το κοινό και αφυπνίζοντας συνειδήσεις. Τέτοια καταστήματα αλληλέγγυου εμπορίου είναι πλέον διαδεδομένα σε όλα τα κράτη του κόσμου.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '60 και του '70, σε πολλές χώρες της Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής, διέκριναν την ανάγκη για οργανισμούς δίκαιου μάρκετινγκ, οι οποίοι θα παρείχαν συμβουλές, βοήθεια και υποστήριξη σε μη προνομιούχους παραγωγούς. Πολλοί τέτοιοι οργανισμοί δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου ιδρύθηκαν με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν σύνδεσμοι με τις οργανώσεις του Βορρά. Οι σχέσεις αυτών στηρίζονταν στον συνεταιρισμό, στο διάλογο, στη διαφάνεια και στον σεβασμό. Ο βασικός στόχος ήταν η μεγαλύτερη δικαιοσύνη στο διεθνές εμπόριο.

Επιπρόσθετα μ' αυτές τις κινήσεις πολιτών, οι αναπτυσσόμενες χώρες οργάνωναν διεθνείς πολιτικές συζητήσεις, με μήνυμα «Trade Not Aid -Εμπόριο όχι Βοήθεια». Αυτή η προσέγγιση έδωσε έμφαση στην καθιέρωση δίκαιων εμπορικών σχέσεων με το Νότο, αντί να βλέπει το Βορρά να οικειοποιείται όλα τα οφέλη και να επιστρέφει μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των οφελών σαν βοήθεια για ανάπτυξη.

Ποιοι όμως είναι οι στόχοι και οι αρχές του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου; Συνοψίζονται στα παρακάτω: Να βελτιώσει την διαβίωση και την ευημερία των παραγωγών διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στην αγορά, ενδυναμώνοντας τους οργανισμούς τους, πληρώνοντας μία καλύτερη τιμή και παρέχοντας διάρκεια στην εμπορική σχέση.

Να προωθήσει ευκαιρίες ανάπτυξης για μη προνομιούχους παραγωγούς, ιδίως για τις γυναίκες και τον εντόπιο πληθυσμό.

Να προστατεύει τα παιδιά από την εκμετάλλευση στην παραγωγική διαδικασία.

Να ξυπνήσει συνειδήσεις μεταξύ των καταναλωτών για τις αρνητικές συνέπειες που αφορούν στους παραγωγούς του διεθνούς εμπορίου, έτσι ώστε να ασκούν την αγοραστική τους δύναμη θετικά.

Να αποτελέσει παράδειγμα εμπορικής συνεργασίας μέσω διαλόγου, διαφάνειας και σεβασμού.

Να πραγματοποιεί εκστρατείες για αλλαγές στους κανόνες και τις μεθόδους του συμβατικού διεθνούς εμπορίου.

Να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα προωθώντας κοινωνική δικαιοσύνη, ορθές περιβαλλοντικές μεθόδους και οικονομική ασφάλεια.

Να δημιουργεί ευκαιρίες για τους παραγωγούς που βρίσκονται σε οικονομικά μειονεκτική θέση ή έχουν περιθωριοποιηθεί από το συμβατικό εμπορικό σύστημα.

Με την πληρωμή μιας δίκαιης τιμής για τα προϊόντα μέσα από διάλογο και συμμετοχή, καλύπτεται όχι μόνο το κόστος παραγωγής, ενισχύεται η κοινωνική δικαιοσύνη η περιβαλλοντική και η πολιτιστική προστασία.

Οι όροι συναλλαγής του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου πρέπει να περιλαμβάνουν:Τιμή που να καλύπτει το κόστος παραγωγής, κοινωνική ασφάλεια που να βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας.

Τμηματική πληρωμή με προκαταβολή για να αποτραπεί η χρεοκοπία των μικρών παραγωγικών οργανισμών συμβόλαια που να επιτρέπουν το μακροχρόνιο σχεδιασμό της παραγωγής.

Λαμβάνει απαραίτητα υπόψη την αρχή της ίσης πληρωμής για ίση εργασία από γυναίκες και άντρες. Η εργασία των γυναικών εκτιμάται κατάλληλα και ανταμείβεται. Οι γυναίκες πάντοτε πληρώνονται για τη συνεισφορά τους στην παραγωγική διαδικασία και αποκτούν δύναμη στις οργανώσεις τους.

Ενθαρρύνει ενεργά καλύτερες περιβαλλοντικές πρακτικές και την εφαρμογή υπεύθυνων μεθόδων παραγωγής.

Τα αγαθά του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου πρέπει να παράγονται σύμφωνα με συγκεκριμένα πρότυπα περιβαλλοντικά, υγείας και ασφάλειας. Αυτό σημαίνει τον σχηματισμό και υποστήριξη κατάλληλων κοινωνικών δομών.

Το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο βοηθά δημιουργώντας ανθρώπινες συνθήκες εργασίας που σημαίνει ασφαλές και υγιές περιβάλλον για τους παραγωγούς. Η συμμετοχή παιδιών (αν υφίσταται) δεν επιδρά δυσμενώς στην ευημερία τους, την ασφάλεια, τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες και την ανάγκη τους για παιχνίδι. Συμβαδίζει με το συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των παιδιών καθώς και με τους νόμους.

Γιατί Τελικά η 'Αλλη Οικονομία Αξίζει

Σήμερα στην Ελλάδα πέρα από το αλληλέγγυο εμπόριο και την τράπεζα χρόνου, δεν έχουμε ακόμη δει δυναμικές κινήσεις σε αυτή την κατεύθυνση. «… κοινή διαπίστωση είναι ότι οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στον τομέα αυτό».

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η ιδέα ότι οι διάφορες πρωτοβουλίες «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» (που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα) συνιστούν ένα «διακριτό τομέα», δεν συναντιέται συχνά στην ελληνική σκέψη. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση…»[13]

Σε μια περίοδο που η οικονομική πίεση σε συνδυασμό με τις περιβαλλοντικές καταστροφές και την ενεργειακή κρίση είναι παγκόσμια δεινά που χτυπούν απειλητικά την πόρτα όλων μας, έρχεται ο καιρός να αναρωτηθούμε τι πρέπει να αλλάξουμε στον κόσμο που φτιάξαμε για να γίνει πιο ανθρώπινος, πιο βιώσιμος για τα ερχόμενα χρόνια, τις ερχόμενες γενιές. Χρειάζεται να βρεθούν στηρίγματα αισιοδοξίας. Και τι πιο αισιόδοξο να συμμετέχουμε σε δράσεις που χτίζουν ένα μέλλον που στηρίζεται στην εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, στην προστασία και θεραπεία του περιβάλλοντος, στην συνεργατικότητα και την αλληλεγγύη. Σε καμία περίπτωση όλες οι προαναφερθείσες δράσεις που είναι μόνο ένα μικρό δείγμα του τι γίνεται σήμερα στον κόσμο σε αυτή την κατεύθυνση, δεν μπορούν από μόνες τους να προκαλέσουν τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που είναι απαραίτητες για έναν καλύτερο κόσμο σε μια νέα εποχή φωτός. Από την άλλη όμως είναι ένα πρόσφορο έδαφος για να γεννηθούν ιδέες, να γαλουχηθούν συνειδήσεις και να φυτρώσει ο σπόρος από όπου θα ξεπηδήσει κάποια στιγμή ένα συλλογικό βήμα. Σίγουρα καμία αλλαγή δεν θα προκύψει από τους μαλακούς καναπέδες του σαλονιού μας αλλά ούτε και από την απόγνωση και την εσωστρέφεια. Ο μόχθος όλων όσων εργάζονται για όλα αυτά τα εναλλακτικά σχήματα οικονομίας ας γίνει τροφή, πρώτη ύλη για αφομοίωση ώστε να προχωρήσουμε θαρρετά προς την επίτευξη μιας ανθρωπότητας πιο εξελιγμένης συνειδησιακά, σε συνεργασία με έναν πλανήτη τον οποίο αγαπά, σέβεται και λειτουργεί σε αρμονία μαζί του.

Σημειώσεις

[1]. Ας μην ξεγελαστούμε υποθέτοντας ότι ο όρος «φιλελεύθερη», αναφέρεται στις κοινωνικές και ατομικές ελευθερίες των πολιτών. Όχι, δυστυχώς, αναφέρεται στην ελευθερία κινήσεων που παρέχονται σε όλους στο πλαίσιο του οικονομικού τομέα. Συγκεκριμένα ελευθερία κινήσεων, δίχως την επιτήρηση ενός κοινωνικού κράτους που κανονικά πρέπει να εγγυάται την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό βέβαια εξυπηρετεί κυρίως τους οικονομικά ισχυρούς.
[2]. https://www.gls.de/privatkunden/warum-gls-bank/wo-wirkt-mein-geld/
[3]. http://www.triodos.com
[4]. http://www.charitybank.org
[5]. Το κείμενο: Κοινωνική Οικονομία και Οικονομία της Αλληλεγγύης Της Βανέσας Κριατσιώτη
[8]. http://www.bridgesventures.com 
[10]. Τράπεζα Χρόνου
[11]. Συστήματα τοπικών ανταλλαγών – LETS
[12]. www.fairtrade.gr
[13]. Το κείμενο: Κοινωνική Οικονομία και Οικονομία της Αλληλεγγύης Της Βανέσας Κριατσιώτη

Λ.Κ.