Και μόνο η αναφορά στη λέξη «Ατλάντειος» έχει γίνει προβληματική στις μέρες μας, αντιπροσωπεύοντας παράλληλα ένα από τα πεδία διαμάχης ανάμεσα στην κλασική ή συμβατική και την εναλλακτική μέθοδο έρευνας στους τομείς της αρχαιολογίας και της ανθρωπολογίας. Παρόλο που πολλοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πολιτισμός ξεπήδησε αρχικά από ένα νησί πέραν των Στύλων του Ηρακλέους κανείς δεν αποτόλμησε να διατυπώσει καθαρά το ζήτημα της προϊστορίας της Ατλαντίδας.

Η λέξη Ατλάνθρωπος ο Μαυριτανικός (atlanthropus mauritanicus), είναι το όνομα που δόθηκε σε ένα αρκετά εξελιγμένο δείγμα homo erectus. Τα κρανιακά του υπολείμματα ανακαλύφθηκαν σε εκείνες τις ακτές του Μαρόκου που βλέπουν προς τις θρυλούμενες βυθισμένες γαίες, τις άλλοτε φυσικές γέφυρες προς το μυθικό νησί της Ατλαντίδας. Το 1933 τμήμα ενός κρανίου βρέθηκε κοντά στο Rabat. Είκοσι ένα χρόνια αργότερα στο Sidi Abd ar-Rahman οι αρχαιολόγοι ξέθαψαν σιαγόνες και δόντια (img 1) που ανήκουν σε ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ του homo erectus και του homo sapiens. Παρόλο που το κρανίο στην ανάπλασή του φαίνεται ίδιο με εκείνο του homo erectus, (βλ. img 2) ο Ατλάνθρωπος διακρίνεται εύκολα ως προηγμένος τύπος που διαθέτει περισσότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ευρωπαϊκού homo sapiens παρά των συγχρόνων του homo erectus στην Αφρική ή την Ασία.

O μαροκινός Ατλάνθρωπος μοιάζει περισσότερο με τον μεταγενέστερο homo erectus ή πρώιμο homo sapiens που ανακαλύφθηκε το 1965 στο Vértesszölös, στην Ουγγαρία, 30 μίλια ανατολικά της Βουδαπέστης. Η περιοχή θεωρείται ότι ανήκει στη θερμή φάση της δεύτερης μεσοπαγετώδους, κάτι που σημαίνει ότι αυτοί οι πρώτοι άνθρωποι κινούνταν διαρκώς από τη βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη, αναζητώντας τα ίχνη των μεγάλων κοπαδιών που μετανάστευαν. Τα ευρήματα του Vértesszölös ταξινομήθηκαν ως palaeohungaricus homo (seu erectus sapiens), απεικονίζοντας το ίδια, μεικτά χαρακτηριστικά sapiens και erectus που διακρίνονται στον Ατλάνθρωπο. Το χρονικό βάθος που αποδίδεται στον Ατλάνθρωπο, η μέση ύστερη πλειστόκαινος, δηλαδή περίπου 400.000 χρόνια αποδίδεται και στον παλαιότερο γνωστό homo erectus από το Swartkrans της Ν. Αφρικής, ο οποίος μετανάστευσε βορειοδυτικά στο Μαρόκο (Ατλάνθρωπος) και στη δυτική Ευρώπη έγινε γνωστός ως (palaeohungaricus Atlanthropis και homo [seu erectus sapiens]).

Ο αγώνας για επιβίωση τον οδήγησε ακόμη μακρύτερα βορειοανατολικά στην Ασία ως την Ιάβα –τουλάχιστον με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε σήμερα και τις θεωρίες μετανάστευσης που έχουν διατυπωθεί.

Ο Ατλάνθρωπος δε διαθέτει τις δυνατές κρανιακές γραμμώσεις και τα έντονα φρύδια, ούτε μεγάλου μεγέθους δόντια, χαρακτηριστικά του πρώιμου homo erectus. Εκτός από τα εξελιγμένα φυσικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά του, όπως αποκαλύπτεται από τις ανασκαφές του Ternifine στο Μαρόκο, είχε προχωρήσει από την πρωτόγονη λάξευση του λίθου στην κατασκευή χειροπελέκεων. Το ίδιο βήμα έκανε και ο homo erectus στη Νότια Αφρική κατά τη διάρκεια της ύστερης φάσης Oldowai.

Καθώς, όμως, περισσότερος λεπτομέρειες έρχονταν στο φως κατά τη δεκαετία του '60, έγινε φανερό ότι ο Ατλάνθρωπος -αν και ήταν η πιο προηγμένη μορφή homo erectus, που ενσωμάτωνε πολλά χαρακτηριστικά του homo sapiens- δεν ήταν τόσο διαφορετικός, ώστε να μπορεί να καταχωρηθεί ως διακριτό είδος. Αυτό που έμαθαν οι βιολόγοι είναι ότι ένας διαφοροποιημένος τύπος homo erectus εμφανίστηκε στα μέσα της πλειστόκαινου. Ανακατεύοντας τα γονίδιά του με τον homo habilis και άλλους pro-sapiens δημιούργησε διάφορα υποείδη, όπως ο homo erectus-erectus, erectus pekinesis και mauritanicus, δηλαδή ο παλαιός ατλάνθρωπος.

Ήταν αυτός ο homo erectus mauritanicus που έφτασε στην Ευρώπη ως homo (seu erectus sapiens) palaeohungaricus και προηγήθηκε της εξέλιξης του homo sapiens. Οι μελετητές της προϊστορίας θεωρούν ότι το ταξίδι έγινε από τη βόρεια Αφρική στην Ιβηρία μέσω μιας έδαφος-γέφυρας που συνδέει έπειτα το Μαρόκο με τη νοτιοδυτική Ευρώπη στα στενά του Γιβραλτάρ, μια θεωρία όχι λιγότερο από απίθανο από τις έδαφος-γέφυρες από το Μαρόκο στο ατλαντικό νησί και να επεκταθεί στη σύγχρονη Πορτογαλία. Η πιθανότητα ενός ατλαντικού νησιού που έβλεπε τις ακτές της βόρειας Αφρικής και της νότιας Ευρώπης και συνδεόταν μαζί τους με φυσικές γέφυρες περίπου 400.000 έτη πριν, έχει εξακριβωθεί με βεβαιότητα σε αρκετές από τις γεωλογικές πηγές που απαριθμούνται στη βιβλιογραφία.

Μια επιπλέον απόδειξη της σύνδεσης της παρουσίας του Ατλάνθρωπου σε αυτές τις νήσους τους Ατλαντικού και την κεντρική Ευρώπη κατά τη διάρκεια της μέσης πλειστόκαινου καταδεικνύεται σε τέσσερις χειροπέλεκεις από νεφριτίτη των 'Aλπεων που βρέθηκαν Μεγάλα Κανάρια, δηλαδή τις ατλαντικές ακτές του Μαρόκου. Το ήπιο κλίμα που δημιουργήθηκε από μια παρατεταμένη θερμή φάση κατά τη δεύτερη μεσοπαγετώδη, μαζί με την προκλητική αφθονία της περιβάλλουσας θάλασσας, ήταν ένας ωθητικός παράγοντας για την εξελικτική αλλαγή στο ατλαντικό νησί, όπου η ανθρωπότητα έκανε πιθανώς το προτελευταίο βήμα προς την κατεύθυνση του homo sapiens.

Αν και οι ερευνητές της προϊστορίας δείχνουν να χάνουν τη σύνδεση, ο τρόπος κατασκευής λίθινων εργαλείων στη φυλή Μέχτα ελ Αρμπί, ένα βόρειο αφρικανικό κλάδο του cro-magnon, περίπου 16.000 έτη πριν, κατά τη διάρκεια της ύστερης παγετώδους, φαίνεται να είναι άμεσος απόγονος του τρόπου με τον οποίο κατασκεύαζε τους χειροπελέκεις του ο homo erectus mauritanicus. Αν, λοιπόν, ο mauritanicus ήταν ο πρόγονος των cro-magnon Μέχτα ελ Αρμπί, τότε μπορούμε να αναρωτηθούμε για την προέλευση των πρώτων πολιτισμών της περιοχής των ατλαντικών νήσων. Ακόμα και σήμερα βέβαια αρκετοί από τους ιθαγενείς των Κανάριων νήσων φέρουν ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των cro-magnon. Αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν ακόμα πιο έντονα στους αβορίγινες Guanche των Μεγάλων Καναρίων.

Eνίοτε τα πειστήρια υπάρχουν και οι ανθρωπολόγοι καλούνται να κάνουν τη σύνδεση, χτίζοντας νέες υποθέσεις για τη διαδρομή της ανθρώπινης εξέλιξης. Μια τέτοια υπόθεση, με σφοδρούς υποστηρικτές και πολέμιους είναι το αποκαλούμενο μυστήριο των Βάσκων, για τους οποίους θα πρέπει να θυμίσουμε ότι όχι μόνο μιλούν μια γλώσσα εντελώς ανεξάρτητη από οποιαδήποτε άλληδήποτε ευρωπαϊκή γλώσσα, αλλά παρουσιάζουν ένα εντυπωσιακά υψηλό ποσοστό Rhesus-αρνητικού γονιδίου, και ένα επίσης ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό του ομάδας αίματος «0» (περίπου 75%).

Τιτάνες, Γίγαντες, Cro-Magnon

Εκτός από την Ισλανδία, τα βορειοδυτικά βρετανικά νησιά και τη χερσόνησο Κοτέντιν, μόνον η Κρήτη, η Σαρδηνία και μια μικρή περιοχή της Τυνησίας γύρω από την αρχαία Καρχηδόνα παρουσιάζουν ανάλογα ποσοστά του αίματος «0» ομάδας. Στην πραγματικότητα, η περιοχή όπου αυτή η ομάδα είναι η πλέον επικρατούσα απλώνεται σε όλες τις ορεινές ατλαντικές ακτές της Ευρώπης και της Αφρικής, όπως και στις ακτές ακτές και τα νησιά της λεκάνης της Μεσογείου. Τώρα είναι σύμπτωση το γεγονός ότι αυτή η κατανομή αντιστοιχεί σε μεγάλο με τις περιοχές τις οποίες ισχυρίζεται ο Πλάτωνας ότι αποίκισαν οι μυθικοί Ατλάντειοι;

 Για τους ερευνητές της πρωτοϊστορίας και της μυθολογίας η διαδρομή της εξέλιξης απο τα δυτικά αντηχεί στην αρχέγονη σύγκρουση μεταξύ ολύμπιων και γιγάντων, ίσως μια μυθική ανάμνηση μαχών των πρωτο-ινδοευρωπαίων ενάντια στους cro-magnon. Μπορεί εύκολα να απορρίπτει κανείς τη μυθολογία ως αντιεπιστημονική, αλλά θα πρέπει παράλληλα να μπει στον κόπο να κατανοήσει πώς είναι δυνατόν σε εποχές που ο άνθρωπος δεν γνώριζε καν τη γλώσσα –έτσι πιστεύουμε τουλάχιστον- κατασκεύαζε μύθους κοινούς σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Οι γίγαντες ως μυθική αναφορά δεν είναι προνόμιο των Ελλήνων μόνο. Αφηγήσεις για γίγαντες πριν τον κατακλυσμό έχουμε και στη σκανδιναβική μυθολογία, την αφρικανική μυθολογία, τη μυθολογία των λαών της Μεσοποταμίας, σε αρκετές ασιατικές μυθολογίες, ακόμα και στους γηγενείς της Αυστραλίας και των δύο αμερικανικών ηπείρων.

Η πλέον εκλογικευμένη ερμηνεία αυτών των μαχών μεταξύ θεών και γιγάντων είναι πιθανώς μια σύγκρουση των πρωτο-ινδοευρωπαϊκών λαών του τύπου sapiens-sapiens με την νεολιθική τεχνολογία και των αριθμητικά ανώτερων γηγενών cro-magnon με την παλαιολιθική τεχνολογία. Το ύψος των cro magnon υπολογίζεται κατά μέσο όρο παραπάνω από 2 μέτρα. Το ύψος των Ινδοευρωπαίων κατά την 5η και 4η χιλιετία π.Χ. ήταν συνήθως κάτω από 1,65 και μια τέτοια διαφορά στο ανάστημα θα μπορούσε να εξηγήσει τη σχετικά «γιγαντιαία» εμφάνιση των εχθρών των «Θεών», δηλαδή των πρώτων θανάσιμων ηρώων των αρχαίων ινδοευρωπαϊκών φυλών που μετασχηματίστηκαν μέσω των αιώνων της προφορικής παράδοσης σε θεούς.

Ενώ αυτοί οι πρώτοι Ινδοευρωπαίοι μετανάστευσαν από τις στέπες της κεντρικής Ρωσίας, οι αντίπαλοί τους cro-magnon έρχονται από τη μακρινή δύση, γεγονός που εν μέρει επιβεβαιώνει στην υπόθεσή μας την ατλάντεια καταγωγή του πολιτισμού τους. Οι cro-magnon δε θα μπορούσαν να έλθουν από την ανατολή, καθώς εκείνη την εποχή η μεγάλη λιμναία διαχωριστική γραμμή της Πολωνίας θα είχε ανακόψει την πορεία τους από τις βορειοασιατικές στέπες. Το μεγαλύτερο τμήμα της Πολωνίας, στην πραγματικότητα, ήταν ένα απέραντο, ουσιαστικά αδιαπέραστο έλος μέχρι την πτώση της Ρώμης. 'Aλλωστε η παρουσία μιας μεγάλης λίμνης είναι ένα επιπλέον έρεισμα για μόνιμη εγκατάσταση και όχι για μετακινήσεις, καθώς όλοι οι λιμναίοι οικισμοί εκείνης της εποχής υποδηλώνουν σαφή σημεία μόνιμης εγκατάστασης.

Ένα εξίσου πειστικό επιχείρημα είναι η αρχή της ναυτικής τέχνης περίπου 12.000 έτη στους πολιτισμούς cro-magnon κατά μήκος των ατλαντικών ακτών της Ιβηρίας. Ο Casson Lionel, στο βιβλίο του «Σκάφη και τη ναυτική τέχνη του αρχαίου κόσμου», επιδεικνύει πώς το πρώτο σχέδιο σκάφους, μια πιρόγα, εμφανίστηκε στις ισπανικές ακτές, συγκεκριμένα στο ατλάντειο βασίλειο Γάδης, κατά μήκος του ποταμού Guadalquiver.

Η εξαφάνιση του cro-magnon περιβάλλεται ακόμη από μυστήριο. Εξαλείφθηκε επειδή ήταν πάρα πολύ εξειδικευμένος, όπως ο neanderthal που προηγήθηκε; Διασταύρωθηκε σε μεγάλη κλίμακα με το homo sapiens-sapiens χάνοντας την εξελικτική ταυτότητά του ή οδηγήθηκε στην εξαφάνισή του από τους καταστροφικούς πολέμους της Τιτανομαχίας; Στον ελληνικό μύθο οι τιτάνες συνδέθηκαν με τη μακρινή δύση. Στο ναό του Jupiter Lapis, στο Καπιτώλιο, νεολιθικά όπλα φυλάσσονταν για λόγους ορκωμοσίας. Ήταν γνωστά ως «silices lapides» και τιμούνταν ως πραγματικοί κεραυνοί του Δία που χρησιμοποιήθηκαν για να νικήσει τους γίγαντες. Ίσως αντιπροσώπευσαν τις απτές συνδέσεις μεταξύ της μυθικής Τιτανομαχίας και των προϊστορικών προσπαθειών του sapiens-sapiens να επιβληθεί στους cro-magnon.

Οι Αλληλεπιδράσεις

Σαφώς, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολιτισμών του cro-magnon και των πρωτο-ινδοευρωπαϊκών λαών (όπως οι καυκάσιοι Χούριαν, που προηγήθηκαν των ινδοευρωπαίων Χιττιτών στη Μικρά Ασία) ήταν έντονες και δραματικές κατά τη διάρκεια των γεωλογικών αναταραχών της περιοχής του Ατλαντικού, οι οποίες ανάγκασαν τη μετανάστευση των δυτικών λαών πέρα από τη βόρεια Αφρική και την ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι σημαντικό να τονιστεί αυτή η δυτική προέλευση. Η παραγωγή λίθινων εργαλείων στη βόρεια Αφρική παρουσιάζει μια στενή ομοιότητα με την παραγωγή εργαλείων στον πρόσφατο μαγδαληναίο πολιτισμό της Ισπανίαςενώ παράλληλα είναι προφανής η σχέση μεταξύ του homo erectus mauritanicus στο Μαρόκο και του palaeohungaricus homo (seu erectus sapiens) στην κεντρική Ευρώπη. Αυτός ο πολιτισμός Ιβηρομαυριτανικός πολιτισμός δεν ήταν κάποιο παλαιολιθικό γεγονός που περιορίστηκε στις ακτές του Rabat. Απλώθηκε σε όλες τις ακτές του Μαρόκου κατά μήκος των ατλαντικών και μεσογειακών αιγιαλών της βόρειας Αφρικής στην περιοχή της Κηρυναϊκής της Λιβύης και, περίπου το 17.000 π.Χ., έφτασε ως την κοιλάδα του Νείλου, όπου έγινε γνωστός ως πολιτισμός Halfan. Αυτή η πολύ αρχαία φυλετική (homo erectus mauritanicus) και πολιτιστική σχέση (Ιβηρομαυριτανική) από τις ατλαντικές ακτές του Μαρόκου, (συμπεριλαμβανομένων των ατλάντειων νησιών των Κανάριων Νήσων) σε ολόκληρη τη Λιβύη και μέσω της Ιβηρίας στην κεντρική Ευρώπη, μας συνδέει στενά με τις μυθικές αναφορές για την Ατλαντίδα Αυτές οι αναφορές, αλλά και οι σύγχρονες παλαιοανθρωπολογικές έρευνες παρουσιάζουν μια πολιτισμική σύνδεση των ευρωπαϊκών κοινωνιών και της βόρειας Αφρικής μέσω μιας ατλαντικής πηγής.

Με αυτόν τον τρόπο γίνονται περισσότερο κατανοητές οι πρόωρες μεταναστεύσεις από τη θρυλούμενη Ατλαντίδα, όταν σοβαρότατες γεωλογικές ανακατατάξεις αυτής της περιόδου εξανάγκασαν τους πληθυσμούς της σε φυγή. Ωστόσο, απ' ό,τι φαίνεται το ταξίδι τους πέρα από τη βόρεια Αφρική, στην Αίγυπτο, δεν ήταν μια παρατεταμένη περιπλάνηση από την καταστροφή σε αναζήτηση κάποιας άγνωστης γης της επαγγελίας. Για περισσότερο από 7.000 χρόνια το Μέχτα ελ Αρμπί φαίνεται πως είχε διαμορφώσει ένα πολιτισμικό συνεχές –παραλίμνιο ή παραποτάμιο, αν συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι η Μεσόγειος εκείνη της εποχή ήταν μια λίμνη- από τις ατλαντικές ακτές του Μαρόκου στην κοιλάδα του Νείλου. Ένας σχεδόν πλήρης σκελετός του Ατλάνθρωπου και αρκετά τεχνουργήματα μας περιμένουν στο μουσείο ανθρωπολογίας της Ταγγέρης, στο Μαρόκο, ως πειστήρια για μια τέτοια εκδοχή. Οι ατλάντειοι μετανάστες ακολούθησαν αυτά τα ίχνη ανατολικά, έως ότου εγκαταστάθηκαν τελικά στο δέλτα του Νείλου και τη νότια Μεσοποταμία, διαμορφώνοντας διαδοχικά ή ταυτόχρονα τον αιγυπτιακό και το σουμεριακό πολιτισμό.

Η ιστορία ήταν σχεδόν η ίδια στη δυτική Ευρώπη, όπου οι ατλάντειοι πρόσφυγες δεν ήταν πρωτοπόροι, αλλά ακολούθησαν τα πολιτιστικά ίχνη που ανοίχτηκαν από τους μαγδαληναίους cro-magnon. Τούτο φαίνεται πιθανώς από τη γλωσσική συγγένεια μεταξύ των Βερβέρων (κατάληξη του αρχαίου κλάδου των Guanche), των Βάσκων (προ-ινδοευρωπαίων) και των Τουαρέγκ (η γλώσσα Ταματσάκ). Η αρχαιότερη γραμμή των Guanche επιδεικνύει καταφανή γνωρίσματα cro-magnon, όπως η πενταγωνική μορφή του κρανίου, όταν το βλέπει κανείς από πάνω, εξαιτίας της διόγκωσης των βρεγματικών, ενώ ένα άλλο κοινό στοιχείο είναι η διακόσμηση με κόκκινη ώχρα των σπηλαίων σε Ευρώπη και Αφρική.

Τα στοιχεία της ανθρώπινης εξέλιξης στη βόρεια Αφρική και την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της περιόδου που συζητάμε είναι αποσπασματικά, στην καλύτερη περίπτωση. Ωστόσο είναι ισχυρότατες ενδείξεις που στηρίζουν την υπόθεση ενός πολιτισμικού συνεχούς και αν συνδεθούν έχουν να μας προτείνουν την εξής υπόθεση. Ο homo erectus έφθασε περίπου πριν από 400.000 χρόνια πριν στις ακτές του Ατλαντικού, όπου βρήκε τις κατάλληλες συνθήκες για το επόμενο γενετικό άλμα του προς την κατεύθυνση του σύγχρονου ανθρώπου. Αν η ερμηνεία των στοιχείων που προτείνουμε ισχύει, η ιστορία της Ατλαντίδας είναι τόσο παλιά όσο και η εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου. Επιπλέον, η αναφορά μας στα νησιά των Μακάρων για αυτή τη μετάβαση στον πρώιμο πολιτισμό του φαίνεται ακόμα πιο αξιόπιστη.

Σύνδεσμοι

• Θεωρίες για την Ατλαντίδα

Κ.Κ.