Η Αφρική μαστίζεται από πολλά δεινά. Ένα από αυτά είναι ο βιασμός της παιδικότητας που συντελείται με διάφορους τρόπους. Στην Λιβερία, θύματα είναι οι μαχητές παιδιά που πρωταγωνιστούν στις μάχες του εμφύλιου. Πως άραγε μπορεί να είναι το μέλλον ενός ανθρώπου που σαν παιδί έχει χρησιμοποιηθεί με αυτό τον τρόπο;

 Τα Παιδιά Στρατιώτες στον Εμφύλιο Πόλεμο της Λιβερίας

Σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε. υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 1,4 εκατομμύρια παιδιά τα οποία πολεμούν σε ένοπλες δυνάμεις σε περισσότερες από 30 χώρες του πλανήτη, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το Ελ Σαλβαδόρ, η Κολομβία, η Καμπότζη, η Μοζαμβίκη και το Κόσσοβο. Η Λιβερία αποτελεί μια από τις χώρες όπου κατά τον εμφύλιο πόλεμο της το 1989-2003, παρατηρήθηκαν δραματικά φαινόμενα όσον αφορά την αρπαγή ανηλίκων και την χρήση τους σε ένοπλες ομάδες.

Στο διάστημα αυτό τα παιδιά της Λιβερίας όχι μόνο ήρθαν αντιμέτωπα με τις γνωστές φρίκες του πολέμου όπως είναι οι ξυλοδαρμοί, οι ακρωτηριασμοί, οι βιασμοί και οι φόνοι αλλά υπολογίζεται ότι περίπου 20.000 από αυτά αναγκάστηκαν να διαπράξουν και τα ίδια αυτού του είδους τις βαρβαρότητες.

Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε τις ρίζες του εμφυλίου πολέμου στη Λιβερία, τους λόγους που οδήγησαν στην χρήση των παιδιών, όσο και τις ίδιες τις συνθήκες ζωής τους.

Αριθμοί

Από τα 1,4 εκατομμύρια παιδιά στρατιώτες που υπάρχουν στον κόσμο υπολογίζεται πως περίπου 15-20.000 από αυτά χρησιμοποιήθηκαν στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβερίας. Σύμφωνα με μια έρευνα που έγινε από το υπουργείο της Ιαπωνίας το 2001: Από τα 4.306 παιδιά στρατιώτες της έρευνας το 69% είχε ηλικία ανάμεσα στα 15 με 17, το 27% 12-14,το 4% 10 με 11 και λιγότερο από 1% είχε ηλικία 6 με 9 ετών. Το γεγονός ότι το 69% των παιδιών ήταν σε ηλικία 15 με 17 ετών μετά την λήξη του πολέμου μας κάνει να καταλάβουμε ότι τα παιδία αυτά ήταν 10 με 12 ετών όταν στρατολογήθηκαν.

Εμφύλιος Πόλεμος στην Λιβερία

Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου και κατ επέκταση των συνεπειών που αυτός είχε στα παιδιά ανάγονται πίσω στο διάστημα της ίδρυσης του κράτους. Η Λιβερία ιδρύθηκε το 1847 από απελευθερωμένους αμερικανούς σκλάβους. Οι νέο-αφιχθέντες, γνωστοί ως αμερικανο-λιβέριοι είχαν υπό τον έλεγχο τους την χώρα για 133 χρόνια. Διαχειρίζονταν την χώρα σαν αποικία, εγκαθιδρύοντας μια φεουδαρχική δομή όπου όλη η κοινωνική, οικονομική και πολιτική εξουσία βρισκόταν στα χέρια τους. Στα πλαίσια αυτά οι αυτόχθονες υποβάλλονταν σε καταναγκαστική εργασία, αποστέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων και αποκλεισμό τους από τμήματα του πληθυσμού που ήταν εγκατεστημένα στο παράκτιο τμήμα της χώρας. Επακόλουθα αυτής της πολιτικής πρακτικής από την μια ήταν η συσσώρευση πλούτου στην άρχουσα τάξη και από την άλλη η οικονομική αποδυνάμωση καθώς και η πολιτισμική αποξένωση του πληθυσμού.

Παρόλα αυτά στις αρχές του 1970 η εξουσιαστική αυτή δομή ξεκίνησε να παρουσιάζει σημάδια φθοράς καθώς μέσα στην γενική δυσαρέσκεια του πληθυσμού εμφανίζεται ένα νέο σώμα λιβερίων πολιτών, συχνά μορφωμένων στο εξωτερικό, οι οποίοι πιέζουν για αλλαγές. Η δυσαρέσκεια αυτή κορυφώνεται το 1979, με αφορμή την κατά 50% αύξηση της αξίας των εγχώριων προϊόντων και εκφράζεται σε μια τεράστια διαδήλωση διαμαρτυρίας η οποία καταλήγει σε μακελειό αφού η αστυνομία ανοίγει πυρ και σκοτώνει περισσότερους από 100 διαδηλωτές. Τα γεγονότα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 και την ανάληψη της εξουσίας από τον Σάμιουελ Ντόι (Samuel Doe), ο οποίος ανήκε στην φυλή των Κράν (μια από τις αυτόχθονες φυλές της Λιβερίας). Ένας άνθρωπος που σήμερα στην συνείδηση των λιβερίων συμβολίζει την διαφθορά και την απληστία.

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν εξίσου δύσκολα με τα προηγούμενα αφού το απολυταρχικό στρατιωτικό καθεστώς που έχει σαν πυρήνα τους Κράν εκτός των άλλων διαλύει τελείως την οικονομία του κράτους με επακόλουθο την αύξηση του πληθωρισμού και την ανεργία. Άλλες εθνικές ομάδες της Λιβερίας ξεκινούν να συνωμοτούν για την άνοδο τους στην εξουσία. Και μια από αυτές με αρχηγό τον Τόμας Κουικόνκπα (Thomas Quiqonkpa) της φυλής Γκιο το επιχειρεί το 1985 και καταστέλλεται βίαια. Μετά από την αποτυχημένη αυτή προσπάθεια ο Ντόι και ο στρατός ξεκινούν μια εκστρατεία εκφοβισμού και εκδίκησης στην οποία σκοτώνουν συστηματικά κυρίως άτομα που ανήκουν στις φυλές των Γιός και των Μάνος.

Η επόμενη σύγκρουση ξεκίνησε το 1989 όταν ο αντάρτης ηγέτης Τσάρλς Τέυλορ (Charles Taylor) εισέβαλε στην Λιβερία. Αυτός και ο στρατός του αυτοαποκαλούνταν Εθνικό Πατριωτικό Μέτωπο της Λιβερίας (ΕΠΜΛ) και πολλά από τα μέλη που τον αποτελούσαν ήταν ορφανά αγόρια των φυλών Γιός και Μάνος. Ο στρατός του Ντόι ξεκινά πάλι μια εκστρατεία στην οποία σκοτώνονται αδιακρίτως απλοί πολίτες, καίγονται χωριά και βιάζονται γυναίκες. Το ΕΠΜΛ προβαίνει σε αντίστοιχες βιαιότητες απέναντι σε άτομα που ήταν ύποπτα σαν υποστηρικτές του Ντόι ή απλά ανήκαν στην φυλή των Κράν ή των Μανινγκόν. Μέχρι το 1990 η επαναστατική αυτή ομάδα είχε καταλάβει κάθε στρατιωτική θέση εκτός της Μονρόβια, της πρωτεύουσας της Λιβερίας.

Μέχρι το 1992 το Ανεξάρτητο Πατριωτικό Μέτωπο Λιβερίας(ΑΠΜΛ) που είχε αποσχισθεί από το ΕΠΜΛ, το οποίο αιχμαλώτισε και σκότωσε τον Ντόι, είχε ήδη φτάσει στην ακμή του και πλέον παρέπαιε. Το Ηνωμένο Απελευθερωτικό Κίνημα για τη Δημοκρατία τα οποίο αποτελούνταν από λιβέριους πρόσφυγες πιστούς οπαδούς του Ντόι στην Σιέρα Λεόνε (ΗΑΚΔ) έβαλε τα βορειοδυτικά σύνορα της Λιβερίας. Το 1993 το Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Λιβερία (ΣΕΛ), το οποίο επίσης αποτελούνταν από πρώην στελέχη του κόμματος του συγκρούστηκε με το ΕΠΜΛ και απέκτησε σημαντικό έλεγχο στις βορειοδυτικές περιοχές.

Από το 1989 μέχρι το 1997 έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για την επικράτηση της ειρήνης στην χώρα οι οποίες απέτυχαν όλες. Πολλές εκατοντάδες αντρών, παιδιών και γυναικών δολοφονήθηκαν, εκτοπίστηκαν, βασανίστηκαν και κακοποιήθηκαν σεξουαλικά. Παρότι οι ρίζες του πολέμου αυτού βρίσκονται 100 χρόνια πίσω και πηγάζουν από τις αρχικές συνθήκες σχηματισμού της χώρας, οι εξαιρετικά βίαιες τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν βάζοντας μάλιστα στο στόχαστρο συγκεκριμένες εθνικές ομάδες ήταν κάτι πρωτόγνωρο για στην ιστορία της χώρας. Τελικά, το 1997 ο Τάρλς Τέυλορ ο αρχικός ιδρυτής του ΕΠΜΛ εκλέχθηκε πρόεδρος της χώρας.

Δυστυχώς, η κυβέρνηση του Τέυλορ έβριθε από διαφθορά και την κατάχρηση της εξουσίας, διευρύνοντας τους διαχωρισμούς και βαθαίνοντας το αίσθημα απογοήτευσης και πίκρας. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ένας ακόμη πόλεμος το 2000. Τον Αύγουστο του 2003 η συμφωνία για κατάπαυση του πυρός και η αποχώρηση του Τέυλορ συνέβαλαν στην αποκλιμάκωση της έντασης και στην τυπική λήξη του πολέμου.

Τα Παιδιά στον Εμφύλιο Πόλεμο

Η χρήση των παιδιών στο πολεμικό σώμα ξεκίνησε το 1989. κυρίως από τον Τέυλορ, τα ο παράδειγμα του οποίου ακολούθησαν σχεδόν όλες οι υπόλοιπες ένοπλες ομάδες. Ένας λόγος που τα παιδιά επιλέχθηκαν ήταν ότι η ανωριμότητα τους τα έκανε να μην διστάζουν απέναντι στην ανάληψη ρίσκων και να μην αμφισβητούν την εξουσία. Επίσης τα μικρά αγόρια, κυρίως εκείνοι που δεν είχαν αποκτήσει κάποια μόρφωση, δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τις διάφορες διαστάσεις του πολέμου και τα συμφέροντα που διακυβεύονταν, υιοθετώντας πολύ πιο εύκολα κάποια πιστεύω και αρχές από ένα ενήλικα. Με λίγα λόγια τα παιδιά αποτελούν μια δύναμη που είναι εύκολο να διαχειριστεί κάποιος.

Η διάδοση όπλων ελαφρών σε βάρος έκανε δυνατό τα παιδιά να είναι εξίσου αποτελεσματικοί πολεμιστές με τους ενήλικες. Η χρήση κοριτσιών στο στρατιωτικό σώμα ξεκίνησε την ίδια περίοδο. Τα κορίτσια αυτά τα οποία τις περισσότερες φορές είχαν αρπαχθεί, λειτουργούσαν σαν σεξουαλικές σκλάβες και υπηρέτριες των στρατιωτών. Αργότερα στα μεγάλα έφηβα κορίτσια παρέχονταν όπλα και πολεμούσαν μαζί αγόρια.

Στρατολόγηση με την Βία

Παρότι δεν υπάρχουν ακριβείς αριθμοί από έρευνες που έχουν γίνει από την UNICEF και άλλους οργανισμούς αποδεικνύεται ότι η πλειοψηφία των παιδιών-στρατιωτών στρατολογήθηκαν με την βία κυρίως κατά την διάρκεια επιδρομών σε χωριά και σε κατασκηνώσεις προσφύγων πολέμου.

Το ΕΠΜΛ χρησιμοποιούσε συστηματικά τα παιδιά στρατιώτες σε ομάδες γνωστές σαν Μονάδες Μικρών Αγοριών (ΜΜΑ) κατά την δεκαετία του 90. Στο σύντομο διάστημα κατάπαυσης του πυρός το 1997-2000 πολλά παιδιά μπόρεσαν να εγκαταλείψουν τον στρατό και να γυρίσουν είτε στις παλιές τους δουλειές και το σχολείο είτε σε ειδικά κέντρα αποκατάστασης. Δυστυχώς με την επανέναρξη του πολέμου οι διάφορες στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν να κάνουν επιδρομές ακόμη και στα σχολεία για την αρπαγή των παιδιών αυτών. Ο φόβος των αρπαγών οδήγησε κάποιους γονείς να σταματήσουν τα παιδιά τους από το σχολείο. Από συνεντεύξεις που έγιναν μετά την λήξη του πολέμου μαθαίνουμε ότι στην περίπτωση που ένα παιδί αρνιόταν να ακολουθήσει τα πολεμικά σώματα μπορούσε να μεταφερθεί με τη βία ή ακόμη και να ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου.

Εθελοντική Κατάταξη των Παιδιών στις Στρατιωτικές Δυνάμεις

Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για την εθελοντική κατάταξη των παιδιών στο στρατό. Αυτοί είναι η επιθυμία τους να εκδικηθούν, η επιθυμία να ξεφύγουν από ένα οικογενειακό ή άλλο περιβάλλον που τα κακομεταχειρίζεται και τέλος η απουσία εναλλακτικών επιλογών.

Στην πρώτη περίπτωση το κριτήριο επιλογής της κατάταξης σε μια στρατιωτική ομάδα ήταν η εκδίκηση για τις βιαιότητες που είχε διαπράξει μια άλλη ομάδα στο παιδί και την οικογένεια του. Ένα παιδί καταθέτει την εμπειρία του στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Στις 6 Ιουλίου, 7 κυβερνητικοί στρατιώτες μπήκαν στο σπίτι μας. Έδεσαν τα χέρια μου πίσω από την πλάτη μου και με χτύπησαν άγρια. Έπειτα βίασαν τις δύο μικρές αδελφές μου και την μητέρα μου μπροστά στα μάτια μου. Έπρεπε να πολεμήσω για να εκδικηθώ για την μητέρα και τις αδελφές μου.

Επίσης πολλά παιδιά κατατάχθηκαν στον στρατό σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να κρατήσουν τον στρατό μακριά από τις οικογένειες τους και να προφυλάξουν τους αγαπημένους τους από τις επιδρομές.

Τέλος, στην όχι και τόσο σπάνια περίπτωση του θανάτου όλων των μελών της οικογένειας του παιδιού οι απελπιστικές συνθήκες διαβίωσης σε συνδυασμό με την φτώχεια δεν άφηναν και πολλές άλλες επιλογές, εκτός από την κατάταξη στον στρατό.

Η Ζωή σαν Παιδί Στρατιώτης

Κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης των ειδικών δυνάμεων του στρατού οι άντρες αναγκάζονται να μείνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από παγωμένο νερό, να περνούν από εξουθενωτικά εμπόδια μέχρις εξάντλησης και έπειτα να επιτελούν μια δύσκολη νοητική δοκιμασία όπως είναι ο αφοπλισμός ενός εκρηκτικού.

Ας φανταστούμε τώρα ένα παιδί ή έναν έφηβο να περνά από μια τέτοιου είδους εκπαίδευση, υπό την απειλή ενός όπλου, χωρίς βέβαια την παρουσία ιατρικού προσωπικού σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά. Ας φανταστούμε τώρα χιλιάδες παιδιά να εξασκούνται σε πραγματικούς, ανθρώπινους στόχους και αρχίζουμε να κατανοούμε ποια είναι η καθημερινότητα και η ζωή ενός παιδιού στρατιώτη. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι που χρησιμοποιούνταν και σκοτώνονταν στα πλαίσια της στρατιωτικής εξάσκησης ήταν απλοί πολίτες, ύποπτοι σαν υποστηρικτές του εκάστοτε εχθρού.

Προκειμένου να αποτραπούν τα παιδιά από το να δραπετεύσουν από τον στρατό αυτά που συλλαμβάνονταν σε μια τέτοια απόπειρα πολλές φορές σκοτώνονταν παραδειγματικά μπροστά στα υπόλοιπα παιδιά. Ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι περιγράφει ένα τέτοιο περιστατικό.

Ένα αγόρι προσπάθησε να δραπετεύσει αλλά το έπιασαν… Το έδεσαν και μας διέταξαν να τον σκοτώσουμε με ένα ξύλο. Ένιωσα να αρρωσταίνω. Γνώριζα αυτό το αγόρι, ήμασταν από το ίδιο χωριό. Όταν αρνήθηκα να τον σκοτώσω με απείλησαν ότι θα με πυροβολήσουν. Ακόμη βλέπω αυτό το αγόρι στον ύπνο μου να με ρωτά γιατί το έκανα και έπειτα κλαίω.

Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της εκπαίδευσης ήταν να αποκόψουν πλήρως το παιδί από την προηγούμενη ζωή και την οικογένειά του έτσι ώστε η ομάδα να γίνει η νέα του οικογένεια και να υπάρξει απόλυτη υπακοή και αφοσίωση σε αυτή. Για παράδειγμα σε πολλά παιδιά έλεγαν ότι η οικογένειά τους είχε πεθάνει, πέφτοντας θύμα κάποιας επιδρομής ενώ στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχε συμβεί κάτι τέτοιο.

Ο άλλος βασικός στόχος στα πλαίσια της εκπαίδευσης ήταν η εξάλειψη του φόβου και η σκληραγώγηση. Αυτό επιτυγχανόταν με ασκήσεις στρατιωτικού τύπου, όπως το σκαρφάλωμα από συρματοπλέγματα, ο χειρισμός όπλων και η εξοικείωση με τις τεχνικές κατάληψης ενός χωριού. Από τον τρόπο που πραγματοποιούνταν οι ασκήσεις αυτές και από τις τόσες καθημερινές απώλειες που υπήρχαν σύμφωνα με τις μαρτυρίες, κατανοούμε ότι τα παιδιά αυτά θεωρούνταν αναλώσιμο υλικό.

Συχνά οι στρατιώτες έλεγαν ότι θα πυροβολήσουν όποιο παιδί πιάσουν να κλαίει και με τον τρόπο αυτό έδειχναν ότι όπως το να δραπετεύσουν έτσι και ο φόβος δεν αποτελούσε εναλλακτική λύση. Τα παιδιά παροτρύνονταν να ξεπεράσουν τον φόβο τους για τα όπλα και τους πυροβολισμούς. Από την μαρτυρία ενός αγοριού μαθαίνουμε ότι.

Μας έδιναν όπλα και έπρεπε να μάθουμε πως να πυροβολούμε. Σκαρφαλώναμε πάνω και κάτω από συρματοπλέγματα. Ξαπλώναμε κάτω και πυροβολούσαν την γη κοντά στα σώματα μας για να δουν αν είμαστε γενναίοι. Φοβόμουν αλλά δεν το έδειχνα στο πρόσωπό μου.

Μετά την βασική αυτή εκπαίδευση η οποία εξασφάλιζε ότι τα παιδιά θα υπάκουαν σε εντολές και ο φόβος τους για τα όπλα περιοριζόταν, διδάσκονταν πώς να σκοτώνουν. Τα παιδιά συχνά εξαναγκάζονταν σε απίστευτες βαρβαρότητες όπως το να σκοτώσουν κάποιο φίλο τους ή πρόσωπα που ήξεραν, έτσι ώστε να διασφαλιστεί πως δεν θα διστάσουν να σκοτώσουν τον οποιονδήποτε στο μέλλον.

Από τις χιλιάδες μαρτυρίες παιδιών γνωρίζουμε ότι αυτά προμηθεύονταν με ναρκωτικές ουσίες, ιδιαίτερα όταν ήταν να φέρουν εις πέρας κάποια πραγματική αποστολή, όπως το να πολεμήσουν με κάποια άλλη ομάδα ή να καταλάβουν κάποιο χωριό. Ήταν επίσης αρκετά συνηθισμένη μέθοδος εκτός από το να τα εξαναγκάζουν στην χρήση των ναρκωτικών, αυτά να τους παρέχονται εν αγνοία τους, για παράδειγμα μέσα στο φαγητό. Δεν είναι περίεργο επομένως το ότι μετά από ένα διάστημα πολλά παιδιά παρουσίασαν εξάρτηση από αυτές τις ουσίες, κάτι που διευκόλυνε την χειραγώγηση τους από τους αρχηγούς.

Τα παιδιά στρατιώτες βίωσαν και έγιναν μάρτυρες μιας τέτοιας βία που εμείς δεν μπορούμε καν να φανταστούμε. Εξοικειώθηκαν με τον πόνο, τον θάνατο και την διαρκή απειλή. Επιπλέον τα κορίτσια στρατιώτες ήρθαν αντιμέτωπα με τη ωμή σεξουαλική βία, την εγκυμοσύνη ή την επιβολή της διακοπής της και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Συμπεράσματα

Τις τελευταίες δεκαετίες η Λιβερία πέρασε από μια σειρά φοβερά βίαιων εμφυλίων πολέμων οι οποίοι, όπως θα παρατηρήσουμε και σε επόμενα άρθρα μαστίζουν ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο και μάλιστα ακολουθούν το ίδιο ακριβώς μοτίβο στην εμφάνιση και στην εξάπλωσή τους. Ένα τέτοιο φαινόμενο σίγουρα έχει συγκεκριμένες αιτίες και συμφέροντα που το δημιουργούν και σίγουρα δεν μπορεί να αποδοθεί στην τύχη. Πιστεύουμε ότι η ενημέρωση και η γνώση για το τι συνέβαινε και συμβαίνει στην Αφρική είναι ένα πρώτο βήμα προς την γέννηση της πραγματικής συνείδησης σε σχέση με το τεράστιο αυτό κομμάτι πληθυσμού το οποίο έχουμε διδαχθεί να αγνοούμε. Το να κάνει ο καθένας από εμάς τα προβλήματα της ανθρωπότητας και δικά του προβλήματα σίγουρα είναι επώδυνο, αλλά συγχρόνως είναι η απελευθέρωση από την εγωική φυλακή μέσα στην οποία έχουμε μάθει να ζούμε και να ασφυκτιούμε.

Στον πόλεμο της Λιβερίας συμμετείχαν πολλά παιδιά χωρίς καν να μπορούν να καταλάβουν το γιατί, έχοντας απαχθεί από τις οικογένειές τους και έχοντας υποστεί όλο το φάσμα της ανθρώπινης διαστροφής. Η παιδική ηλικία όπως εννοείται στην δύση, δηλαδή σαν περίοδος ανάπτυξης σε σωματικό, συναισθηματικό, νοητικό επίπεδο, σαν περίοδος εξερεύνησης και προστασίας έχει ένα τελείως διαφορετικό νόημα για τα παιδιά-στρατιώτες αλλά και τα περισσότερα παιδιά που δεν ζουν στις εύπορες χώρες του πλανήτη. Οι ενήλικες φυσικά δεν εξαιρούνται της ανθρώπινης δυστυχίας απλά ίσως να μας σοκάρει τόσο όταν πρόκειται για παιδιά γιατί καταστρέφουμε και κακοποιούμε άμεσα το μέλλον του κόσμου μας.

Χ.Σ.