Η φτώχεια είναι ένα φαινόμενο με παγκόσμια έκταση, μια αιμορραγούσα πληγή της σύγχρονης κοινωνίας που μας θυμίζει πως η τεχνολογική και η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι συνώνυμες με την έννοια του πολιτισμού. Ο πολιτισμός αναδύεται από τη δόμηση συνείδησης και το πρώτο βήμα για τη δόμηση αυτής της συνείδησης είναι η ουσιαστική γνώση της πραγματικότητας.

Οι Ορισμοί είναι «Φτωχοί» και Παραπλανητικοί

Από παιδιά στα παραμύθια έχουμε ακούσει αφηγήσεις για «πλούσιους» και «φτωχούς», έχουμε πλάσει με την παιδική μας φαντασία εικόνες χλιδής και εικόνες ανέχειας, έχουμε εντέλει συνηθίσει το αρχετυπικό δίπολο «πλούσιος – φτωχός». Στα παραμύθια, τα αρχέτυπα κάποιες φορές έχουν εσωτερική διάσταση και τονίζουν καταστάσεις της ψυχής. Όμως, συχνά, το παραμύθι λειτουργεί ταυτόχρονα και ως κοινωνική αναφορά, προετοιμάζοντας μας για τα θέσφατα θέματα του ενήλικου βίου. Καθώς ενηλικιωνόμαστε οφείλουμε να μετασχηματίσουμε εντός μας τον κόσμο του μύθου σε συνειδητή επίγνωση, ώστε να πάρουμε θέση στη δράση μας και στην αλληλεπίδρασή μας με τον Κόσμο. Τι είναι λοιπόν η φτώχεια κατανοείται εύκολα, δύσκολα όμως ορίζεται και η βιβλιογραφία που επιχειρεί να ορίσει τη φτώχεια φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από αυτή που επιδιώκει να προτείνει λύσεις.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ορισμού και μέτρησης της φτώχειας. 'Aλλοι είναι ποσοτικοί, άλλοι χρησιμοποιούν ποιοτικά κριτήρια.

Α. Ποσοτικός δείκτης είναι η «απόλυτη φτώχεια» που ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού που ζει με λιγότερο από ένα καθορισμένο χρηματικό ποσό την ημέρα. Από τη δεκαετία του 1980 που χρησιμοποιείται αυτή η μέθοδος μετρά όσους επιβιώνουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα (αναγωγή στην τιμή του δολαρίου του 1985). Η απόλυτη φτώχεια, αν και δίνει εύκολα μετρήσιμα αποτελέσματα δεν είναι επαρκής αφού δεν περιγράφει τις συνθήκες διαβίωσης, εφόσον το κόστος ζωής διαφέρει από κράτος σε κράτος κι από περιοχή σε περιοχή: Σε κράτη που υπάρχει ισχυρή κοινωνική μέριμνα και παροχές, ένας άνθρωπος με ένα δολάριο την ημέρα είναι σε καλύτερη θέση από κάποιον που ζει σε άλλο που δεν προσφέρει τις ανάλογες παροχές. Ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα υπάρχουν διαφορικές συνθήκες σε ότι αφορά τις ανάγκες σε χρήμα: Η ζωή στην πόλη έχει διαφορετικές ανάγκες από τη ζωή σε μια απομακρυσμένη περιοχή όπως ο νομαδικός βίος στις στέπες.

Ένας άλλος ποσοτικός δείκτης είναι η «σχετική φτώχεια» που ορίζεται ως το πλήθος των ατόμων σε μια χώρα που ζουν με εισόδημα κατώτερο από ένα συγκεκριμένο ποσοστό του μέσου εισοδήματος (συνήθως 50% ή 60%). Ο ορισμός του μέσου εισοδήματος υπολογίζεται ανεξάρτητα για την κάθε χώρα στατιστικά. Ο στόχος των ποσοτικών αυτών τρόπων καταμέτρησης είναι να εντοπιστούν νοικοκυριά και άτομα που υστερούν σε διαθέσιμους χρηματικούς πόρους οπότε δεν διασφαλίζουν τις προϋποθέσεις ενός ελάχιστου, ανεκτού, επιπέδου ζωής, και χάνουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία.

Β. Επιπλέον των ποσοτικών δείκτών μέτρησης της φτώχειας υπάρχουν και οι ποιοτικοί. Με αυτούς ορίζονται κριτήρια και μετριέται η αδυναμία του ατόμου να συμμετάσχει στο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Καταμετρούνται στοιχεία που αφορούν τη δυνατότητα των ατόμων να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους σε αγαθά όπως στέγαση, τροφή, υγεία, παιδεία, πολιτισμός, ενημέρωση, τεχνολογία.

Η εξέλιξη στις θεωρίες της οικονομίας και οι αλλαγές που συντελούνται στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον αλλάζουν τους τρόπους που μετριέται η φτώχεια.
Μία από τις πιο πρόσφατες μεθόδους μέτρησης και περισσότερο ενδεικτική είναι ο «δείκτης ανθρώπινης φτώχειας» (Human Poverty Index) που εξετάζει 3 στοιχεία:

1.Την πιθανότητα θανάτου σε νεαρή ηλικία (μετριέται για τις αναπτυσσόμενες χώρες και επιλεγμένες χώρες του ΟΟΣΑ).
2. Το ποσοστό αναλφαβητισμού ενηλίκων.
3. Το γενικό επίπεδο διαβίωσης που στις αναπτυσσόμενες χώρες καταγράφεται μέσω του ποσοστού λιπόβαρων παιδιών και το ποσοστό του πληθυσμού που έχει πρόσβαση σε καθαρό νερό, ενώ στις ανεπτυγμένες χώρες καταγράφεται μέσω του ποσοστού του πληθυσμού κάτω από το εθνικό όριο σχετικής φτώχειας (το όριο σχετικής φτώχειας είναι 50% του μέσου όρου του κατά κεφαλή Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος: Α.Ε.Π.).

Είναι εντυπωσιακό ότι όλοι οι δείκτες δείχνουν ότι φτωχά κράτη είναι κυρίως κράτη που ανήκουν στην Αφρικανική ήπειρο, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Συνηθίζεται να χαρακτηρίζεται πλούσιος ο βορράς και φτωχός ο νότος. Πολλές φορές αυτή η διαφορά χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει πληθυσμούς ως απολίτιστους ή απρόθυμους για εργασία θεωρώντας ότι η φτώχεια είναι αποτέλεσμα αεργίας, ή έλλειψης πολιτισμού.
Για την καταπολέμηση της φτώχειας, σημαντικοί οργανισμοί με μεγάλη διεθνή επιρροή όπως ο ΟΗΕ, και ο ΟΟΣΑ[1] αλλά κι άλλοι μικρότερης εμβέλειας διεθνείς και τοπικοί φορείς και οργανισμοί κάνουν έρευνες σχετικές με τη φτώχεια, θέτουν στόχους σε συνεργασία με τη διεθνή κοινότητα, διοργανώνουν δράσεις, επηρεάζουν για τη λήψη μέτρων και καταμετρούν την επίτευξη τους με μετρήσιμα αποτελέσματα.

Η περιγραφή του προβλήματος αποκλειστικά και μόνο από δείκτες - αριθμούς έχουν σοβαρούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, μετρώντας την απόλυτη φτώχεια, σήμερα καταγράφονται επίσημα 1,4 δισ. «φτωχοί» που ζουν με 1,25 δολάρια ημερησίως και αντιστοιχούν στο 25% του σημερινού παγκόσμιου πληθυσμού, και αυτό αποτελεί πρόοδο σε σχέση με τα 1,9 δισεκατομμύρια που ήταν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού το 1980. Όμως, όταν κανείς μετρήσει τα ίδια ποσοστά με κριτήριο τα 2 δολάρια την ημέρα, συμπεριλαμβάνεται και πάλι ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός κι αυτό χωρίς να συνεκτιμηθεί η επίδραση των αυξήσεων σε βασικά διατροφικά αγαθά από το 2005 και μετά, ειδικά με την κρίση των τιμών του 2007-2008, οπότε είναι αντιληπτό ότι δεν έχει αλλάξει τίποτε ουσιαστικά.

Παρόλα αυτά, στόχος της χιλιετίας είναι μέχρι το 2015 το πιο πάνω ποσοστό να πέσει στο 23% και προβλέπεται ότι θα επιτευχθεί.

Εξετάζοντας αυτά τα αριθμητικά στοιχεία φαίνεται ότι όντως υπάρχει πρόοδος στην καταπολέμηση της φτώχειας. Ωστσόσο είναι γεγονός ότι, σύμφωνα με στοιχεία του 2004, 18.000.000 άνθρωποι ανά έτος ή 50.000 την ημέρα πεθαίνουν από αιτίες σχετιζόμενες με τη φτώχεια, όπως μεταδοτικές ασθένειες ή έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό.[2] Φαίνεται λοιπόν ότι όποιος ορίζει τι είναι φτώχεια καθορίζει και τον τρόπο με τον οποίο την καταμετρά αλλά και τις προθέσεις, τους τρόπους με τους οποίους επιχειρεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα: Χτυπώντας τις αιτίες ή αντίθετα φροντίζοντας έτσι ώστε οι αριθμοί να είναι καθησυχαστικοί και να δείχνουν μια σχετική πρόοδο της διεθνούς κοινότητας.

Σίγουρα για να αποκαλυφθούν οι πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος οι περιγραφικές μέθοδοι είναι πιο ενδεικτικές. Για παράδειγμα, είναι γεγονός ότι στη Νιγηρία το προσδόκιμο όριο ζωής, δηλαδή η μέση ηλικία που φτάνουν οι πολίτες, είναι 47.5 χρόνια τη στιγμή που στην Ιαπωνία είναι 82. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Νιγηρία είναι ένας από τους πετρελαιοπαραγωγούς γίγαντες όχι μόνο της Αφρικής, αλλά παγκοσμίως[3].

Δυστυχώς, παρά το ότι υπάρχει τεράστια τεχνολογική εξέλιξη, παρακαταθήκη στα χέρια της ανθρωπότητας, -που θα μπορούσε να εξασφαλίσει εξαίρετες συνθήκες ζωής για όλους- η συνειδησιακή και κοινωνική εξέλιξη μας δεν έχει φτάσει σε ικανό επίπεδο ώστε να μπορεί να εξασφαλίζονται τα στοιχειώδη σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως.

Παρόλο που ζούμε σε έναν πλανήτη αφθονίας με τη δυνατότητα να μας θρέψει όλους, παγκοσμίως υπάρχει πείνα. Τη στιγμή που σε κάποιες γωνιές της γης θάβονται τρόφιμα σε χωματερές για να προστατευθούν οι τιμές, σε άλλες περιοχές παιδιά πεθαίνουν από την πείνα. Η φτώχεια είναι τεχνητό φαινόμενο που εξυπηρετεί μόνο εκείνους που έχουν την ισχύ του χρήματος στα χέρια τους με στόχο να συσσωρεύουν όλο και μεγαλύτερα κεφάλαια.

Στην εποχή της τεχνολογίας που διανύουμε, γίνεται όλο και πιο φανερό ότι ο πλανήτης και η ανθρωπότητα λειτουργούν σαν ένα ενιαίο σύνολο. Η παγκοσμιοποίηση όχι ως οικονομικός όρος, αλλά ως λέξη που περιγράφει τον πλανήτη ως ολότητα είναι πολύ εύστοχος. Είναι γεγονός ότι είμαστε μια παγκόσμια κοινότητα όπου κάθε τι που γίνεται, όσο μακριά ή κοντά κι αν βρίσκεται, μας επηρεάζει. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούριο, αλλά στην εποχή της ταχύτατης διακίνησης της πληροφορίας είναι πλέον ολοφάνερο.

Απομυθοποιώντας το Χρήμα

Το χρήμα είναι ένα από τα συνδετικά υλικά, μια ενέργεια που συνδέει την παγκόσμια κοινότητα. Παρόλο που το χρήμα είναι απόλυτα συνυφασμένο με την καθημερινότητά μας, συνήθως ξεχνάμε το τι ακριβώς είναι.

Αν φανταστούμε το χρήμα ως ένα δοχείο, δεν είναι άδειο. Περιέχει το μόχθο των ανθρώπων, την αξία των πλουτοπαραγωγικών πηγών, την εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών και όλων των μελών της κοινωνίας, καθώς και την προσδοκία για εξέλιξη, ανάπτυξη κι ευημερία.

Στην αρχή το χρήμα ήταν κομμάτια από πολύτιμα μέταλλα συνήθως χρυσό ή ασήμι. Μια σφραγίδα βασιλική πάνω του ήταν το εχέγγυο αξιοπιστίας. Έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα νομίσματα. Ήταν επομένως ένα άμεσα ανταλλάξιμο αντικείμενο. Αργότερα έγινε ένα ομόλογο πολύτιμου μετάλλου. Δηλαδή ένα χαρτονόμισμα για να κυκλοφορήσει έπρεπε να υπάρχει κάπου μια αντίστοιχη ποσότητα χρυσού. Κάποιος αξιόπιστος άνθρωπος, ομάδα ή οργανισμός-κράτος έφτιαχνε και διέθετε χαρτονομίσματα που ο κόσμος τα εμπιστευόταν και τα χρησιμοποιούσε. Όταν επιστρέφονταν, παραδιδόταν σε αντάλλαγμα το μέταλλο που αντιστοιχούσε στο χαρτονόμισμα. Αυτό ακριβώς σημαίνει και το «πληρωτέο επί τη εμφανίσει» που ήταν γραμμένο στα χαρτονομίσματα της δραχμής.

Αργότερα τυπώθηκε χρήμα δίχως να υπάρχει το αντίστοιχο μέταλλο. Απλά κάποιοι οργανισμοί με μεγάλη ανάπτυξη προέβλεπαν ότι αυτή η ανάπτυξη θα συνεχιστεί. Έτσι εμπιστεύθηκαν το μέλλον τους και προσδοκούσαν ότι κάποια στιγμή θα έχουν το αντίκρισμα για να καλύψουν τα νομίσματά τους. Στηρίχθηκαν στη λεγόμενη ανάπτυξη που δημιουργούσε το εργατικό δυναμικό παράγοντας προϊόντα.

Σε πιο σύγχρονες κοινωνίες παράχθηκε ακόμη περισσότερο χρήμα που στηριζόταν στη βεβαιότητα ότι οι προηγούμενοι οργανισμοί θα πετύχουν τους στόχους ανάπτυξής τους. Αυτό το χρήμα μοιράστηκε ως δάνειο. Είναι αποκαλούμενο το παγκόσμιο χρέος. 'Αυλα και μέσα από τεχνικές αγοραπωλησίας μετοχών και παραγώγων τους κάποιοι έχουν συλλέξει αυτό το χρέος δίχως μόχθο μέσα από τις χρηματιστηριακές αγορές και απαιτούν την αποπληρωμή του.

Εμπιστοσύνη, προσδοκία, εργατική δύναμη, είναι λοιπόν κάποια από τα περιεχόμενα που η ανθρωπότητα έχει «αποταμιεύσει» στο χρήμα. Πρόκειται επομένως για ενέργεια κωδικοποιημένη σε νομίσματα.

Όσο αυτή η ενέργεια ρέει και διαμοιράζεται σε όλους τους παράγοντες που συντελούν στη δημιουργία της όλα είναι καλά. Μια δίκαιη διακυβέρνηση που μεριμνά για όλους τους πολίτες θα εξασφάλιζε ότι δεν θα υπήρχε φτώχεια πουθενά. Τουλάχιστον δεν θα υπήρχε ως παράγωγο αθέμιτου πλουτισμού, αλλά ίσως μόνο τοπικά και εποχιακά ως αποτέλεσμα κοινωνικής παρακμής, φυσικών καταστροφών, ή άλλης ατυχίας. Πολύ όμορφα με το μέτρο και την αρμονία αλλά και τον βαθύτατο στοχασμό που χαρακτηρίζει τους προσωκρατικούς φιλόσοφους ο Θαλής ο Μιλήσιος αναφέρει: «'Αριστη είναι η δημοκρατία εκείνη, όπου οι πολίτες δεν είναι ούτε πάρα πολύ πλούσιοι, ούτε πάρα πολύ φτωχοί».

Ιχνηλατώντας τα Αίτια της Φτώχειας

Όσο παράξενο κι αν φαίνεται οι πρωταρχικές ρίζες της φτώχειας ενδέχεται να βρίσκονται στις αρπακτικές και ενστικτώδεις τάσεις του αρχαίου παρελθόντος της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η ίδια κι απαράλλαχτη πρόθεση κρύβεται τόσο στις ληστρικές και κατακτητικές επιδρομές εκείνων τις προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών περιόδων όσο και πίσω από τις σημερινές κρίσεις χρέους και της ένδειας που βρίσκονται ολόκληροι λαοί παρόλο που ζουν σε χώρες με άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές[4].

Αυτό το βαθύτερο αίτιο έχει πάρει πολλές μορφές ανά τους αιώνες. Το έχουμε δει με τη μορφή κατακτητικών πολέμων, με τη μορφή της αποικιοκρατίας, με τη μορφή της δουλείας, της αδίστακτης και άδικης φορολόγησης για να εξυπηρετηθεί όχι το κοινωνικό σύνολο αλλά οι «ανάγκες» των αυλικών, αυτοκρατόρων και βασιλέων παλαιότερα, αλλά και στα πιο σύγχρονα κράτη με τα σκληρά γραφειοκρατικά συστήματα στις «κομμουνιστικές» χώρες, αλλά και την «ανταγωνιστικότητα» στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Το έχουμε δει ντυμένο με χιλιάδες, συχνά δυσδιάκριτες, μορφές εντός των ορίων του καθωσπρεπισμού σε όλο τον πλανήτη και σε κάθε εποχή.

Η φτώχεια είναι επομένως προϊόν κατάφορης αδικίας, εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο σε συνδυασμό με την αναλγησία για τον πόνο του άλλου. Τόσο απλά το είχε διατυπώσει 2500 χρόνια πριν ο Κομφούκιος: «Σε μια χώρα άδικη, η φτώχεια είναι ντροπή ενώ σε μια δίκαιη, ντροπή είναι ο πλούτος».

Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Κ. Μαρξ στο βιβλίο του η «Γένεση του Κεφαλαίου»[5] για να περιγράψει αυτή την αρπακτική πρόθεση των ισχυρών. Χρησιμοποιεί ως διαχρονικό παράδειγμα την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου στην Αγγλία κατά τον 16ο αιώνα και τη δημιουργία της ισχυρής μεγαλοαστικής τάξης του 18ου αιώνα. Περιγράφει πως με τους νόμους, τη βία, κρατικά συντεταγμένα στην περίοδο αυτή αποκόπτονται μεγάλες ανθρώπινες μάζες από τα μέσα συντήρησής τους δηλαδή τη γη και την αγροτική παραγωγή, ώστε να καταλήξουν σε φθηνά εργατικά χέρια που θα τονώσουν την ανταγωνιστικότητα των κεφαλαιοκρατών της εκβιομηχανοποιημένης Αγγλίας.

Έτσι η απληστία και η αρπακτικότητα, ωθούν άτομα ή ομάδες να εμποδίσουν τη ροή του χρήματος απλά δημιουργώντας μεθόδους για να το συσσωρεύσουν. Αυτή η συσσώρευση κεφαλαίων είναι η βασική αιτία της φτώχειας. Διότι όταν το κεφάλαιο υπερσυσσωρεύεται, λιμνάζει κάπου, απουσιάζει από αλλού αφού η ανθρωπότητα είναι ένα συγκοινωνούν δοχείο και κάθε δράση που εκδηλώνεται οπουδήποτε μας επηρεάζει όλους. Την ηθική διάσταση της φτώχειας είχε εντοπίσει ο Θέογνις ο Μεγαρεύς ελεγειακός ποιητής της αρχαιότητας που λέει: «Προτίμα τη φτώχεια μέσα στους κόλπους της δικαιοσύνης, από τα πλούτη, που προμηθεύει η αδικία».

Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα αποτελέσματα κάθε δράσης εκτός από παγκόσμιο αντίκτυπο έχουν βαθιά επίδραση στο χρόνο, γίνεται φανερό ότι η ευημερία της Δύσης στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην αφαίμαξη των αποικιών και στις εξουσιαστικές σχέσεις αλληλεξάρτησης των χωρών που εξυπηρετούν αποκλειστικά και μόνο την συσσώρευση κεφαλαίων για σκοπούς ισχύος: Οι ισχυροί με τους μηχανισμούς που έχουν στήσει όπως οι επεκτατικοί πόλεμοι, η διαφθορά, η διχόνοια, οι χρηματιστηριακές χειραγωγήσεις, η ιδιοποίηση του παγκόσμιου δημόσιου χρέους, σφετερίζονται από τους αδύνατους τη δυνατότητα παραγωγής προϊόντων και κατ' επέκταση το χρήμα, χωρίς να προσφέρουν απολύτως τίποτε σε αντάλλαγμα. «Αρμέγουν» δηλαδή τους λαούς. Έτσι οι κρατικές σχέσεις αλληλεξάρτησης με μορφή «δανείων» ή «βοήθειας» εξυπηρετούν μόνο κατεστημένα, ιδιωτικά συμφέροντα πού είναι γνωστά με ονόματα που χρησιμοποιούνται συνήθως: Κεφαλαιοκρατία, ιμπεριαλισμός, καπιταλισμός, μονοπώλια, πολυεθνικές και άλλοι σχετικοί όροι.

Κρίνοντας τον φαύλο κύκλο της φτώχειας ηθικά, δεν μπορεί παρά να παρατηρήσει κανείς ότι όπου υπάρχει φτώχεια υπάρχει κοινωνική αδικία. Όπου υπάρχει φτώχεια στην πραγματικότητα υπάρχει τεράστια αναστολή κοινωνικής εξέλιξης. Η διαρκής διατήρηση των ανισοτήτων σαν μοναδική αιτία έχει την άρνηση να παραιτηθούν οι λίγοι από τα τεράστια προνόμια τους και τον υπερπολυτελή τρόπο ζωής που είναι η αρνητική χρήση της ύλης και της ενέργειας του πλανήτη, υπερκαταναλώνοντας και συσσωρεύοντας εξουσία τη στιγμή που συνάνθρωποι τους πεθαίνουν. Και βέβαια επειδή όλη αυτή η επιβολή βίας γεννά φόβο και χρησιμοποιεί το φόβο, σπαταλιούνται τεράστια ποσά για συστήματα ασφάλειας, και όπλα που κατά βάθος το μόνο που εξυπηρετούν είναι η ασφαλής διατήρηση όλων αυτών των ανισοτήτων.

Κάτω από αυτό το πρίσμα είναι ύποπτη εκείνη η προαναφερθείσα στερεότυπη σκέψη που ισχυρίζεται ότι οι υποανάπτυκτοι είναι «τεμπέληδες» και «απολίτιστοι» και για αυτό άξιοι της μοίρας τους. Η αλήθεια είναι ότι βρέθηκαν σε επαφή σε μια ιστορική περίοδο με τη Δύση η οποία έχοντας έχει αναπτυχθεί πολύ περισσότερο τεχνολογικά τους κατάκτησε και τους λεηλάτησε. Αυτή η λεηλασία συνεχίζεται ακόμη. Η Νιγηρία για παράδειγμα, όπως προαναφέρθηκε, είναι παγκόσμιος κολοσσός σε πετρελαϊκά κοιτάσματα. Ποιος αντλεί το πετρέλαιο; Ποιος το καρπώνεται τα αμύθητα κέρδη του; Η Νιγηρία ήταν αποικία στο πρόσφατο παρελθόν και τα συμφέροντα άντλησης ανήκουν ακόμη στις μητροπολιτικές πετρελαϊκές. Εκεί οι άνθρωποι πεθαίνουν νέοι από φτώχεια!

Ένα κράτος που έχει στηθεί με αποικιοκρατικά δεδομένα, εξυπηρετεί αποκλειστικά τη διαφθορά και την κατάχρηση του πλούτου που παράγει ο τόπος και οι άνθρωποί του και δεν παρέχει καμία απολύτως μέριμνα ούτε για το φυσικό περιβάλλον. Η αναλγησία στον ανθρώπινο πόνο συνοδεύεται από απόλυτη αναλγησία για την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν έτσι όπως χρησιμοποιείται δεν είναι μια λέξη που περιγράφει ένα όραμα δηλαδή ένα πλανήτη ως αρμονική παγκόσμια κοινότητα, όπως τον οραματιζόταν ο John Lennon στο τραγούδι του «Imagine», αλλά είναι ένας όρος που περιγράφει την πρόθεση να οργανωθεί καλύτερα αυτή η στυγνή εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, η εκμετάλλευση του φυσικού κόσμου και όλων των βασιλείων του: ορυκτού, φυτικού, ζωικού σε παγκόσμιο επίπεδο. Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν είναι η παγκοσμιοποίηση της φτώχειας σε όφελος αυτών που συσσωρεύουν το χρήμα και αποζητούν να γίνουν όλο και πιο ισχυροί.

Έχοντας κατά νου ότι τα παραπάνω είναι οι θεμελιώδεις αιτίες της φτώχειας μπορούμε να εντοπίσουμε κάθε άλλη μορφή με την οποία μπορεί τα φανερωθούν άλλα επιμέρους και δευτερογενή φαινόμενα που ουσιαστικά δεν είναι αιτίες αλλά συνέπειες όπως η ανεργία, ο αναλφαβητισμός, οι ασθένειες, η αστικοποίηση ή τοπικές ειδικές συνθήκες όπως καταστροφές, άγονη γη κ.λπ.

Η ανεργία και η αποκοπή από την παραγωγή αγαθών είναι ισχυρά εργαλεία για να δημιουργηθεί φθηνό εργατικό δυναμικό. Η ανεργία εκτός από απειλή της κοινωνικής συνοχής, εξυπηρετεί τη διατήρηση των μεροκάματων σε χαμηλά επίπεδα ώστε να εξυπηρετούν τον ανταγωνισμό και να ανεβάζουν τους ρυθμούς ανάπτυξης. Που σημαίνει όλο και μεγαλύτερη κερδοφορία. Για να επιτευχθεί αυτό όταν επέρχεται κορεσμός στην αγορά απαιτεί όλο και φθηνότερες μεθόδους παραγωγής δηλαδή όλο και πιο φθηνά εργατικά χέρια ώστε το προϊόν να είναι ανταγωνιστικό. Για παράδειγμα, ένα καλάθι που κατασκευάζεται από ένα παιδί στο Πακιστάν κοστίζει πολύ φθηνότερα από εκείνο που κατασκευάζεται σε ένα αγροτικό συνεταιρισμό σε ένα χωριό στην Ελλάδα. Έτσι το πακιστανικό είναι φθηνότερο και άρα πιο ανταγωνιστικό στην αγορά.

Σε μια παγκόσμια, ιδανική, ουτοπική, κοινωνία, όταν ένας τόπος πλήττεται από συμφορές κι οδηγείται στη φτώχεια, τότε όλη η διεθνής κοινότητα θα έπρεπε να υποστηρίζει οικονομικά, ηθικά, με τεχνογνωσία αλλά και υλικά μέχρι να επιτευχθεί ανάκαμψη. Αντί αυτού σήμερα έχουμε παρεμβάσεις πολλές φορές κεκαλυμμένα κατακτητικές με κίνητρο το κέρδος, τη δημιουργία καινούριας αγοράς και επιρροής με έναν τρόπο όχι πλέον αποικιακό αλλά εξουσιαστικής οικονομικής εξάρτησης.

Σε αυτό τον άξονα βρίσκεται στα χρόνια μας μια μεγάλη διεθνής επιχείρηση να ελεγχθεί ακόμη και η φυσική διαδικασία παραγωγής της τροφής. Έτσι ακόμη και η δυνατότητα της παραγωγής ίδιας της τροφής που έχει απομείνει στα λαϊκά αγροτικά πλήθη κι όχι μόνο τείνει να χαρακτηριστεί παράνομη.

Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα ενώ προωθούνται με τον ισχυρισμό ότι θα λύσουν το επισιτιστικό πρόβλημα της διαρκώς αυξανόμενης σε πλήθος ανθρωπότητας, αντίθετα έρχονται για να συσσωρεύσουν ακόμη μεγαλύτερα κεφάλαια σε μεγάλες πολυεθνικές που επιχειρούν με αυτό τον τρόπο να ελέγξουν τους σπόρους με τους οποίους παράγονται τα τρόφιμα.

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι αγρότες που επιχείρησαν να «βοηθηθούν» για πιο αποτελεσματική ετήσια αγροτική παραγωγή με την χρήση συνδυασμού μεταλλαγμένων σπόρων και κατάλληλων φυτοφαρμάκων να εγκλωβιστούν «δεμένοι» σε συμβόλαια που τελικά αντί να τους δώσουν καλύτερη παραγωγή τους οδήγησαν πολλές φορές ακόμη και σε αυτοκτονία λόγω οικονομικής καταστροφής[6][7].

Ο κώδικας alimentarius[8][9] είναι ένα διεθνές νομοθετικό σχήμα που φανερά υποστηρίζεται ότι δημιουργείται για να εξασφαλίσει σωστή ποιότητα τροφίμων στην πράξη όμως το αποτέλεσμα είναι να κηρύξει παράνομο όποιον παράγει τρόφιμα χωρίς ειδική άδεια ή έγκριση. Όλοι πρέπει να αγοράζουν σπόρους από πολυεθνικές εταιρείες και οι σπόροι που χρησιμοποιούνται για τις μαζικές παραγωγές είναι πατενταρισμένοι υβριδικοί και απαγορεύεται να ξαναχρησιμοποιηθούν. Εκείνοι οι σπόροι που παίρνουμε από την μάνα φύση είναι παράνομοι σε όλες τις χώρες που εφαρμόζουν τον κώδικα. Νομοθετικά επομένως επιχειρείται να ελεγχθούν ακόμη και οι βασικές βιολογικές ανάγκες με στόχο μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίων και συνεπώς δημιουργείται περισσότερη φτώχεια. Αν εξετάσει κανείς σε βάθος ποια εταιρικά συμφέροντα κρύβονται πίσω από αυτά τα νομοθετικά σχήματα θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για εταιρικούς κολοσσούς.

Η λίστα παραδειγμάτων με την οποία επιχειρείται ο παγκόσμιος έλεγχος και η συσσώρευση πλούτου σε λιγοστά χέρια είναι τεράστιος.

Οι Συνέπειες της Φτώχειας

Η πιο θανατηφόρα μορφή βίας είναι η φτώχεια είχε πει ο Μαχάτμα Γκάντι.

Αν κανείς παρατηρήσει τη λίστα με το προσδόκιμο όριο ζωής θα διαπιστώσει ότι όσο πιο φτωχή είναι μια χώρα τόσο λιγότερο ζουν οι άνθρωποι της. Η σκληρότερη ανέχεια που συνδέεται με τη φτώχεια είναι η αδυναμία συντήρησης της ίδιας της ζωής. Η βασική ιατρική περίθαλψη και το καθαρό πόσιμο νερό είναι πράγματα που στερούνται οι φτωχοί παγκοσμίως. Αναφέρεται σε ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη το 2000 ότι «φτώχεια είναι η στέρηση της ευημερίας», ενώ δύο χρόνια αργότερα το 2002 αναφέρεται ότι «φτωχός είναι αυτός που στερείται τροφή, στέγη, ένδυση, είναι άρρωστος και δεν έχει φροντίδα, είναι αναλφάβητος και δεν λαμβάνει μόρφωση».

Μια ακόμη συνέπεια της φτώχειας είναι ότι ο φτωχός πολίτης σε κάθε γωνιά του κόσμου δυσκολεύεται να επηρεάσει τις πολιτικές διαδικασίες και άλλους παράγοντες που έχουν σημασία για την ίδια την ποιότητα της ζωής του. Η ανέχεια τον κάνει εύκολα εξαγοράσιμο και η αδυναμία να λάβει βασική, ελεύθερη παιδεία τον στερεί από την ικανότητα της διάκρισης. Αυτή η αδυναμία αντίστασης σε κοινωνικές πιέσεις εντείνει την φτώχεια που συνεπάγεται εκ νέου σε ένα φαύλο κύκλο που οδηγεί σε ανεργία, ασθένειες, πείνα, αμορφωσιά και ακόμη βαθύτερη υπανάπτυξη.

Οι «παρίες» αμόρφωτοι άνεργοι συχνά δεν έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν τα ίδια τους τα δικαιώματα ούτε καν κι αν αυτά υπάρχουν, δεν έχουν τη δύναμη να αντιδράσουν για καλύτερους μισθούς, ασφαλισμένη εργασία, περίθαλψη, κοινωνικές παροχές, δίκαιο κράτος: «Χρήματα δεν έχεις τη γλώσσα σου δένεις» λέει μια ελληνική παροιμία.

Ειδικά σε χώρες που το οικονομικό-κοινωνικό σύστημα δεν ευνοεί την λειτουργία ενός κοινωνικού κράτους, ο φτωχός δεν έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει παραγωγικές ιδέες, δεν μπορεί να συμμετάσχει στη δια βίου εκπαίδευση που είναι βασικό εργαλείο για την αειφόρο ανάπτυξη. Συχνά, όταν έχει περιθωριοποιηθεί πλήρως, δεν μπορεί καν να ενταχθεί σε προγράμματα υποστήριξης. Έτσι για τουλάχιστον για το μισό πληθυσμό του πλανήτη υπάρχει μια τραγική αναστολή της κοινωνικής και ατομικής εξέλιξης. Παραγωγικές και δημιουργικές δυνάμεις μένουν στο περιθώριο χωρίς ποτέ να τους δοθεί η ευκαιρία να καταθέσουν στην κοινωνία το προϊόν του δυναμικού τους.

Ο φτωχός παρακολουθεί την κοινωνία να εξελίσσεται αλλά παραμένει στο περιθώριο ανήμπορος να συμμετάσχει στα πολιτιστικά, τεχνολογικά, πολιτικά δρώμενα μιας χώρας. Στο δυτικό κόσμο μένει αποκλεισμένος έξω από την κοινωνία της πληροφορίας που προϋποθέτει την πρόσβαση σε τεχνικά εργαλεία: ηλεκτρονικό υπολογιστή, πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το αποτέλεσμα αυτής της περιθωριοποίησης είναι κατάθλιψη, οργή και αγανάκτηση. Η ανάγκη για επιβίωση τον ωθεί σε ακρότητες κι όπως ισχυριζόταν ο Αριστοτέλης, «Η φτώχεια είναι ο γονέας της επανάστασης και του εγκλήματος». Έτσι η φτώχεια σχετίζεται με την παραβατικότητα και οδηγεί συχνά στην εγκληματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι το οργανωμένο έγκλημα στρατολογεί κυρίως ανθρώπους φτωχούς, πρόθυμους να κάνουν τα πάντα προκειμένου να επιβιώσουν και στη συνέχεια να ανέλθουν στα υψηλότερα κλιμάκια της παραοικονομίας, του λαθρεμπορίου της διακίνησης όπλων και ναρκωτικών. Η επιβίωση στις φαβέλες της Βραζιλίας, στον Ιταλικό Νότο, η ισχύς της Ρώσικης μαφίας έχουν βαθιά τις ρίζες τους στη φτώχεια.

Η αξιοπρέπεια των φτωχών καταρρακώνεται. Είναι αναγκασμένοι να καταφύγουν σε πλάγιες μεθόδους για να επιβιώσουν με αποτέλεσμα να νιώθουν και να είναι παράνομοι, καθώς απλά επιδιώκουν να εξασφαλίσουν βασικά πράγματα για την επιβίωσή τους. Και όμως, τροφή, στέγη, ένδυση, παιδεία, υγεία, θα έπρεπε αυτονόητα να παρέχονται σε κάθε άνθρωπο σε κάθε γωνία του πλανήτη.

Έτσι ο φτωχός άνθρωπος είναι αναγκασμένος να στρέψει όλη του την προσοχή στην εξασφάλιση των στοιχειωδών υλικών αγαθών. Αποστερείται από την «πολυτέλεια» να «ανέρχεται» και να αναζητά σε πνευματικά πεδία. Η ανέχεια του στρέφει το πρόσωπο προς τα κάτω, τον πιέζει σε μια στάση έντονα υλιστική και τον αφήνει ανήμπορο να ατενίσει τα ελεύθερα πνευματικά ύψη να αντικρίσει και να ακολουθήσει ατραπούς πνευματικής εξέλιξης.

Η φτώχεια συνδέεται και με ρατσιστικές εκδηλώσεις. «Ρατσισμός είναι ο σνομπισμός των φτωχών» όπως αναφέρει ο κοινωνιολόγος Ραϊμόν Αρόν. Ο λόγος είναι απλός. Κάθε άνθρωπος θέλει να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του σε ένα ελάχιστο βαθμό έχει επομένως την ανάγκη να νιώσει «κάποιος», ότι έχει αξία. Η ανάγκη των «τελευταίων» της κοινωνίας ειδικά σε συνθήκες πνευματικής παρακμής είναι να βρουν άλλους που να είναι σε χειρότερη μοίρα. Κι όταν αυτοί δεν υπάρχουν τους κατασκευάζουν. Έτσι κάθε τι που μπορεί να τους διαχωρίσει και να τους κάνει να νιώσουν ανώτεροι βοηθά στην αδόκιμη και φυσικά χαμηλής αξίας ηθική τους αποκατάσταση. Χρώμα, θρησκεία, εθνικότητα, φύλλο όλα επιστρατεύονται για να νιώσουν οι παρίες της κοινωνίας καλύτερα.

Η επίδραση της φτώχειας στις τρυφερές παιδικές και νεανικές ηλικίες καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον[10]. Η αδυναμία της συμμετοχής στη βασική παιδεία, η έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας καθορίζει το μέλλον του ατόμου και όταν υπάρχουν μεγάλα ποσοστά παιδικής φτώχειας καθορίζει και το μέλλον μιας χώρας. Οι αυριανοί πολίτες, κύτταρα μιας κοινότητας, είναι αυτοί που θα συλλάβουν το όραμα, μιας καλύτερης και πιο εξελιγμένης κοινωνίας, και αυτό είναι που με την σειρά του θα επιχειρήσουν να χτίσουν. Όταν ένα τέτοιο όραμα έχει εξ αρχής κομμένα τα φτερά δεν είναι εύκολο να φτάσει ψηλά, να ατενίσει ανοιχτούς ορίζοντες και να φέρει νέους στόχους που είναι απαραίτητοι για την κοινή ευημερία. Έτσι η κοινωνική πρόοδος εγκλωβίζεται στα στενά όρια που θέτει η ανέχεια και η ανάγκη για κάλυψη των βασικών αναγκών.

Η επέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον όπου κυριαρχεί η φτώχεια είναι καταστροφική ακόμη και σε κρατικό επίπεδο. Κατά τη σύνταξη του πρωτοκόλλου του Κιότο για τις εκπομπές καταστροφικών αερίων για το περιβάλλον, τα κράτη που είναι φτωχά και βρίσκονται σε τροχιά ανάπτυξης πιέζουν να έχουν το δικαίωμα εκπομπής επιβλαβών αερίων. Ζητούν να εκπέμπουν τα αέρια ώστε να έχουν φθηνή βιομηχανική παραγωγή που είναι απαραίτητη για να αυξηθεί το ΑΕΠ τους[11].

Η συνείδηση για σεβασμό του περιβάλλοντος είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Είναι φανερό λοιπόν ότι η φτώχεια αποτελεί κύριο παράγοντα δημιουργίας και διατήρησης του χάσματος Βορρά και Νότου και αποτελεί πρόβλημα ασφαλείας για ολόκληρο τον πλανήτη, λόγω της ανθρωπιστικής διάστασης της με απρόβλεπτα αποτελέσματα: Ο πληθυσμός των χωρών που πλήττονται από τη φτώχεια αφαιμάσσεται σταθερά με την οικονομική μετανάστευση. Οι μετανάστες μετακινούνται αναζητώντας τις περισσότερες φορές όχι απλά ένα καλύτερο μέλλον αλλά ρισκάρουν την ίδια τους τη ζωή στις επισφαλείς οδούς της λαθρομετανάστευσης αφού δεν έχουν πια τίποτε άλλο να χάσουν. Όλο και περισσότεροι νέοι, μάλιστα οι ικανοί κι εκπαιδευμένοι μεταναστεύουν για οικονομικούς λόγους και για εύρεση εργασίας σε άλλους τόπους, προσφέροντας εκεί όλο αυτό το κεφάλαιο που ξόδεψε η χώρα για να τους εκπαιδεύσει αλλά και την πολύτιμη παραγωγική τους δύναμη.

Βέβαια η φτώχεια έχει διαστρωματώσεις. Δεν είναι όλοι οι φτωχοί στο χαμηλότερο σκαλοπάτι ένδειας.

Έτσι πολλές φορές ένας βίος στα όρια της στέρησης μπορεί να αποβεί ένα σημαντικό υπομόχλιο για μια πιο ουσιαστική ζωή. 'Aλλωστε οι μεγάλες επιτεύξεις ποτέ δεν υλοποιήθηκαν στον καναπέ των πλούσιων σαλονιών. Η δράση, η τριβή με την πραγματική ζωή χωρίς το προστατευτικό κουκούλι του χρήματος είναι που γαλουχεί πραγματικούς ανθρώπους. «Προτιμώ να με φιλοξενήσει ένα φτωχός με την καρδιά του, παρά να μου ανοίξει ανόρεχτα την πόρτα του ένα πλούσιος» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ευριπίδης. «Φτώχεια χωρίς χρέη» ισχυρίζεται ο Αριστοτέλης, «είναι μεγάλος πλούτος».

Αλλά και ο Βίκτορας Ουγκώ, ο συγγραφέας που περιέγραψε στους 'Aθλιους με πολύ γλαφυρό τρόπο το ζήτημα της φτώχειας και της εξουσίας στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, ισχυρίζεται ότι «για να είσαι ελεύθερος, πρέπει να μάθεις να είσαι φτωχός».

Θα ήταν επίσης άδικο αν δεν αναφερθεί ότι όλη η παρούσα περιγραφή των μηχανισμών δημιουργίας της φτώχειας αφορά στον βασικό κανόνα. Μέσα στον κανόνα υπάρχουν εξαιρέσεις. Τα παραδείγματα ευκατάστατων ανθρώπων που έχουν αφιερώσει όλη τους την περιουσία και πολλές φορές έχουν κάνει έργο ζωής την υπηρεσία προς το κοινό καλό είναι αρκετά.

Ωστόσο, μπορούμε να διακρίνουμε τις περιπτώσεις που δωρεές και χορηγίες γίνονται ως ελάχιστο «κοινωνικό φιλοδώρημα» για να μεταμφιέζονται κάποιοι καπηλευτές ως ευπατρίδες και φιλάνθρωποι. Επίσης μπορούμε να είμαστε επιφυλακτικοί για περιπτώσεις που χορηγούνται χρήματα αποκλειστικά για να δημιουργήσουν ένα αρεστό πρόσωπο στην κοινωνία αλλά και για φοροαπαλλαγές ή ξέπλυμα μαύρου χρήματος.

Παρόλα αυτά όμως μονάδες σπάνιες ανθρώπων με μεγάλες περιουσίες αφιερώνονται στο κοινό καλό με αλτρουισμό και ανιδιοτέλεια. Αυτές είναι περιπτώσεις ατόμων με υψηλό συνειδησιακό δυναμικό που συχνά μάλιστα παραμένουν στην αφάνεια. Βέβαια η επίδρασή τους αν και είναι σημαντική αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι σε θέση να αλλάξουν ποσοτικά και ποιοτικά την εικόνα του γενικού κανόνα με τον οποίο παράγεται ο πλούτος και δημιουργείται η φτώχεια. Η υπηρεσία που προσφέρουν όμως και η δράση τους είναι ευεργετική. Απαντά στις τεράστιες ανάγκες του κόσμου, απαλύνουν τον πόνο που υπάρχει σε κάθε γωνιά του πλανήτη ή προσφέρουν έργο υποδομής για να γεννηθούν προϋποθέσεις ώστε να προχωρήσουμε σε ένα καλύτερο μελλοντικό κόσμο.

Χτίζοντας έναν Καλύτερο Κόσμο

«Η ευημερία μιας κοινότητας… είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο λιγότερο το κάθε άτομο αξιώνει για τον εαυτό του τις απολαβές από την εργασία του, όσο δηλαδή παραχωρεί τα έσοδα στους συνεργάτες του και όσο περισσότερο οι ανάγκες του ικανοποιούνται, όχι από τη δική του εργασία, αλλά από την εργασία των άλλων»[12].

Κάπως έτσι, σε αυτή την ιδανική μορφή θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία μας. Από ότι φαίνεται ο δρόμος για την «ουτοπία» είναι μακρύς. Σε τούτο τον πλανήτη της αφθονίας, στον παράδεισο μέσα από τον οποίο γεννιόμαστε, η ευγνωμοσύνη για το θαύμα της ζωής θα έπρεπε να είναι η κυρίαρχη πηγή για κάθε δράση. Αυτή η ευγνωμοσύνη αρκεί για να μεταμορφώσει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα σε προσφορά. Αντί για αυτό τελικά η απληστία, ο φόβος και η επιθετικότητα κυριαρχούν. Έτσι τη μέγιστη αξία στην κοινωνία των ανθρώπων, σε αυτή την μεγάλη κοινότητα που έχει χτιστεί στους αιώνες, έχει η ισχύς και η εξουσία που έχουν μετατρέψει τον παράδεισο σε τούτο το γεμάτο πόνο πλανήτη.

Ποιος ο λόγος να μην είναι μοιρασμένα τα βασικά αγαθά όμοια σε όλους; Τόσες χιλιάδες χρόνια εξέλιξης του ανθρώπινου γένους δεν φτάνουν ώστε να έχουν όλοι τροφή, σπίτι, παιδεία, περίθαλψη;[13]

Σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που έχει για σημαντικότερο αξιακό του σύστημα την ισχύ και το χρήμα ως κριτήρια επιτυχίας, η φτώχεια αντί να αντιμετωπιστεί στην αληθινή της ρίζα όπως περιγράφηκε πιο πάνω προσεγγίζεται επιφανειακά βάζοντας στόχους που επιδρούν στα δευτερογενή αίτια οπότε βελτιώνουν μεν τις στατιστικές αλλά δεν έχουν ουσιαστική αποτελεσματικότητα για την τραγική δυστυχία που μαστίζει το συντριπτικό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεν τολμούν ακόμη τέτοιοι οργανισμοί να πουν τα πράγματα με το όνομά τους. Αυτή η κεκαλυμμένη υποκριτική στάση ερμηνεύεται διότι όλοι αυτοί οι οργανισμοί δημιουργήθηκαν από εκείνους που έχουν σταθεί υπαίτιοι για την παγκόσμια φτώχεια. Το ιδανικό όραμα για έναν κόσμο δίκαιο που κανένας άνθρωπος δεν θα ζει στην ανέχεια, για να υλοποιηθεί χρειάζεται θυσίες κυρίως από τους προνομιούχους του πλανήτη.

Μέσα από τη ζοφερή σύγχρονη πραγματικότητα όμως μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι αναδύεται ένας άλλος κόσμος. Αυτός περιγράφεται με λέξεις όπως αλληλεγγύη, αυτοδιαχείριση, κοινωνικές πρωτοβουλίες, ομάδες κοινωνικών δράσεων, εθελοντισμός, συλλογικότητα, ομαδικότητα και πολλές άλλες που φανερώνουν ότι κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες ένας νέος τρόπος σκέψης, μια νέα συνείδηση αρχίζει να καλλιεργείται.

Διαπιστώνουμε όλο περισσότερο ότι η συλλογικότητα είναι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έρχονται. Αντιλαμβανόμαστε ότι στον αστικοποιημένο τρόπο ζωής όποιος απομονώνεται μένει ανυπεράσπιστος απέναντι στις σκληρές πάσης φύσεως πιέσεις που υφίσταται.

Η ανάπτυξη δράσεων και οι κοινωνικές πρωτοβουλίες είτε σε τοπικό επίπεδο είτε και διεθνείς όπως είναι το αλληλέγγυο εμπόριο, οι ηθικές τράπεζες και άλλες εθελοντικές προσφορές και υπηρεσίες μπορούν να προσφέρουν άμεση, πρακτική ανακούφιση σε πληθυσμούς. Βλέπε 'Αρθρο: Εναλλακτικές οικονομικές δομές και κοινωνική οικονομία.

Η φτώχεια δεν είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί εντός των ορίων ενός κράτους στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Αργά ή γρήγορα όποιο κράτος δεν υποστηρίζει ουσιαστικά όσα πλήττονται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα ισχυρό ρεύμα οικονομικών μεταναστών που αναζητούν ελπίδα. Οι μόνες λύσεις θα είναι τότε η βία ή η δραστική αντιμετώπιση του φαινομένου της παγκόσμιας φτώχειας με θυσίες των προνομίων. 'Αλλωστε όπου υπάρχει ευμάρεια στο συγκοινωνούν δοχείο της ανθρωπότητας έχει κάποτε στηριχθεί και συντηρείται από την οικονομική καταπίεση πληθυσμών.

Σε κράτη όπως τα σκανδιναβικά που έχουν εξελίξει περισσότερο το κοινωνικό τους πρόσωπο, τα κοινωνικά τους συστήματα είναι αλληλέγγυα, το άτομο δεν είναι ανυπεράσπιστο απέναντι στις αντιξοότητες. Η διαφθορά, ένα επιμέρους αίτιο αλλά και συνέπεια της φτώχειας, έχει μειωθεί και στη θέση της η εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών αλλά και μεταξύ πολιτών και κράτους εξαργυρώνεται με καλύτερες συνθήκες για όλους. Κανένας, ακόμη κι ο μακροχρόνια άνεργος, δεν μένει ανασφάλιστος, χωρίς υγειονομική περίθαλψη, χωρίς παιδεία, κανένας δεν πεινάει.

Αυτή η μορφή κοινωνίας είναι ασφαλώς ένας στόχος, ένα εξελικτικό σκαλοπάτι που κάθε λαός θα μπορούσε να προσεγγίσει. Αυτό προϋποθέτει όμως πριν οι αλλαγές να εφαρμοστούν εκ των άνω, να καλλιεργηθούν πρώτα μέσα μας. Είναι απαραίτητο να γίνουμε οι ίδιοι η αλλαγή που ζητάμε να κάνουν οι άλλοι. Αυτή η απαίτηση των καιρών μας ωθεί εξ ανάγκης σε μια εσωτερική μεταμόρφωση ώστε να γεννηθεί συλλογικά στάση ευθύνης με την μορφή θεσμών, νόμων και νοοτροπίας που είναι και τα θεμέλια του πολιτισμού. Αυτή η αλλαγή για να συντελεστεί σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει πρώτα να γίνει ατομική επίτευξη. Το όραμα ενός πιο δίκαιου και όμορφου κόσμου για να υλοποιηθεί απαιτεί θυσίες των προνομίων που πεισματικά κατέχουν λίγοι.

Σήμερα, είναι η ευκαιρία να υλοποιηθεί ένα νέο όραμα ουμανισμού, μια νέα Αναγέννηση. Μια αλλαγή νοοτροπίας και η εσωτερική διαμόρφωση μιας νέας συνείδησης που θα αγκαλιάζει όλο τον πλανήτη είναι η πιο αποτελεσματική μακροχρόνια λύση για το πρόβλημα της φτώχειας.

Οι αλλαγές αυτές είναι ίσως και η μόνο λύση για μια αρμονική παρουσία του ανθρώπου στον πλανήτη. Αυτή η μεταμόρφωση μπορεί να εμφανιστεί ως ποιοτικό άλμα της ανθρωπότητας όταν ένα ικανό ποσοστό ανθρώπων το θελήσουν, αφομοιώσουν το γεγονός ότι αν θέλουμε κάποτε να γίνει η Γη μας ένας παράδεισος για όλους, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με σεβασμό προς τους άλλους. Όλους τους άλλους.

Έτσι η φτώχεια και η συνειδητή κατανόησή της είναι ευκαιρία να οραματιστούμε και να υπηρετήσουμε την ανάγκη ενός καλύτερου κόσμου όπου όλοι ενεργά θα συμβάλουμε ως κύτταρα ενός ανώτερου οργανισμού: Του Πλανήτη.

Βιβλιογραφία

   • Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης O.O.Σ.Α.
   • Aρθρο από in.gr: "Πάνω από 21.000 παιδιά πεθαίνουν καθημερινά στον κόσμο, σύμφωνα με Unicef
     και ΠΟΥ"
   • Λήμα Νιγηρία στην Wikipedia
   • Καρλ Μάρξ, H Γέννηση του κεφαλαίου, εκδόσεις Κοροτζή
   • Κώδικας Alimentarius.
   • Λήμα στη Wikipedia: "Πρωτόκολλο του Κιότο"
   • Το κοινωνικό τρίπτυχο, μια πρόταση κοινωνικής δομής και λειτουργίας για τον άνθρωπο.
   • Αρθρο από in.gr: "Η οικονομική κρίση αφήνει ανοχύρωτα τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη"
   • Τραγούδι Imagine toy John Lennon
   • Βίντεο: "Πλούσιες Χώρες, Φτωχοι Λαοί" που αναφέρει στοιχεία από την εκμετάλλευση χωρών της
     Αφρικής από χώρες του Δυτικού πολιτισμού.

Λ.Κ.