O Τζαλάλ αντ Ντίν Μοχάμετ Μπαλκί ή αλλιώς Μεβλανά ο εξαίσιος, που σημαίνει «ο δάσκαλός μας», έγινε γνωστός και με το όνομα Ρουμί (Jalal-Al-Din Rumi). Ήταν Πέρσης, ποιητής, δικαστής, διδάσκαλος του Ισλαμισμού και μυστικιστής Σούφι, εμπνευστής του τάγματος των Σούφι Μεβλεβήδων Δερβίσηδων που έζησε από το 1207 έως το 1273.

Ακόμη και σήμερα, 7 αιώνες μετά το θάνατό του, το πνευματικό του βεληνεκές διευρύνεται σταθερά και ξεπερνά κάθε σύνορο, κάθε θρησκευτικό ή εθνικό διαχωρισμό. Όσοι μιλούν την περσική γλώσσα στο Ιράν, Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν, τον θεωρούν σαν ένα από τους πιο σημαντικούς κλασικούς ποιητές. Η ποίησή του είναι η βάση της κλασικής ιρανικής και αφγανικής μουσικής. Είχε επίσης σημαντικότατη επίδραση στην τουρκική λογοτεχνία. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στις πιο πολλές γλώσσες του κόσμου επηρεάζοντας σημαντικό αριθμό πνευματικών και καλλιτεχνικών ρεύματων, καθιστώντας τον, έναν από τους πιο διάσημους ποιητές παγκοσμίως.

Μεγάλο Ταξίδι ή Περιπλάνηση

Τον δέκατο τρίτο αιώνα, οι βίαιες επιδρομές των Μογγόλων πύκνωσαν στις περιοχές της κεντρικής Ασίας αυξάνοντας τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προς τα δυτικά. Η περιοχή που ιστορικά ονομάζεται Βακτρία και σήμερα εκτείνεται μεταξύ Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Αφγανιστάν και Τουρκμενιστάν, δέχθηκε μεγάλο βάρος των επιδρομών. Σε εκείνα τα ταραγμένα χρόνια γεννήθηκε ο Ρουμί.

Αγιογραφία του Μεβλανά Ρουμί

Κατά πάσα πιθανότητα πρωτοείδε το φως στην πρωτεύουσα της Βακτρίας, την πόλη Μπαλχ ή Μπαλκ του Κορασάν που σήμερα ανήκει στο Αφγανιστάν και σύμφωνα με παραδόσεις του Ζωροαστρισμού θεωρείται τόπος γέννησης, δράσης και θανάτου του Ζαρατούστρα. Για σειρά αιώνων η πόλη υπήρξε σημαντικό κέντρο βουδιστικού μοναχισμού, σπουδών και πολιτισμού. Στα χέρια των Αράβων, στάθηκε σημαντικό μουσουλμανικό και σουφιτικό κέντρο. Υπήρξε εμπορικό και πολιτιστικό σταυροδρόμι και ο εξερευνητής Μάρκο Πόλο τη χαρακτήρισε μεγάλη κι ευγενή πόλη. Σύγχρονοι μελετητές του εσωτερισμού ισχυρίζονται ότι η πόλη αυτή πιθανό να ήταν η Σαμπάλα![17]

Η περιοχή, γέννησε πολλούς, εξαιρετικά σημαντικούς ανθρώπους του πολιτισμού και του πνεύματος. Δυστυχώς ό,τι είχε απομείνει από τις επιδρομές των Αράβων, καταστράφηκε και ισοπεδώθηκε ολοσχερώς από τους Μογγόλους στις αρχές του 1220 μ.Χ. και δεν έχουν μείνει σήμερα παρά ελάχιστα ίχνη να μαρτυρούν την παλιά αίγλη.

Στις ταραγμένες χρονιές, μεταξύ 1215 και 1220, που οι επιδρομές των Μογγόλων είχαν πυκνώσει δραματικά, ο Μπαχά Ουν Ντιν Βαλάντ, Πέρσης μυστικιστής, θεολόγος, δικαστής και διδάσκαλος του ισλαμισμού, με όλη του την οικογένεια και έναν αριθμό μαθητών αναχώρησαν αφήνοντας το Μπαλκ για πάντα. Το καραβάνι άφησε πίσω του το ακμάζον κέντρο του Περσικού και Σουφικού πολιτισμού ξεκινώντας την αναζήτηση μιας καινούργιας κι ασφαλής πατρίδας. Οι πρόσφυγες στο δύσκολο ταξίδι είχαν μαζί τους τον μικρό γιο του Μπαχά, τον Τζαλάλ αντ Ντίν, Μοχάμεντ Μπαλκί, δηλαδή, αυτός που είχε γεννηθεί στην Μπαλκ[1].

Στα δύσκολα κι επικίνδυνα για εκείνες τις εποχές ταξίδια, τα καραβάνια πέρναγαν από ερήμους και δύσβατα βουνά, δέχονταν επιθέσεις ληστών, ήταν εκτεθειμένοι σε ασθένειες και αντίξοες καιρικές συνθήκες. Ένα τέτοιο ταξίδι, που ξεκίνησε ως ταξίδι εκπατρισμού,έγινε και μοναδική ευκαιρία για πνευματική αναζήτηση που ο Μπαχά Βαλάντ δεν άφησε να πάει χαμένη.

Έτσι το καραβάνι πηγαίνοντας στη Νισαπούρ και τη Βαγδάτη όπου παρέμειναν για ξεκούραση και ανεφοδιασμό είχαν και εξέχουσες επαφές. Ο Βαλάντ και οι μαθητές του συναντήθηκαν με σημαντικούς Διδάσκαλους Ισλαμιστές και Σούφι. Μετά τη Βαγδάτη συνέχισαν προς την περιοχή Χετζάζ, με προορισμό το μεγάλο ιερό προσκύνημα στη Μέκκα, ύψιστο θρησκευτικό καθήκον κάθε Ισλαμιστή.

Στη συνέχεια το καραβάνι των προσφύγων περιπλανήθηκε ψάχνοντας ασφαλή τόπο για μόνιμη εγκατάσταση. Πέρασαν από τη Δαμασκό, τη Μαλάτεια της Καππαδοκίας, το Ερζινκάν, τη Σεβάστεια, την Καισάρεια για να φτάσουν στη Νίγδη της Ανατολίας. Τελικά κατάληξαν να τερματίσουν στο Καραμάν μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Ικόνιο (Κonya) όπου παρέμειναν για 7 χρόνια. Πολλά σημαντικά γεγονότα για τον νεαρό Ρουμί συνέβησαν εκεί: αφενός έχασε τη μητέρα και τον αδελφό του, και αφετέρου το 1225, παντρεύτηκε την Γκοβάρ Χατούν (Gowhar Khatun) που μαζί της απέκτησε δυο γιους, τον Σουλτάν Βαλάντ (Sultan Walad) και τον Αλα-εντίν Χαλαμπί (Ala-eddin Chalabi).

Χάνοντας την πρώτη του γυναίκα αποκτά από τη δεύτερη σύζυγό του τον Αμίρ Αλίμπ Χαλαμπί (Amir Alim Chalabi) και τη Μαλακέ Χατούν (Malakeh Khatun).

Την πρωτομαγιά του 1228 και ύστερα από πρόσκληση του κυβερνήτη της Ανατολίας η οικογένεια με ένα πλήθος ακολούθων και μαθητών μετακινήθηκαν για τελευταία φορά και εγκαταστάθηκαν στο Ικόνιο της Ανατολίας. Ένας τόπος που βρισκόταν στις πιο δυτικές περιοχές του Σελτζουκικού Σουλτανάτου του Ρουμ, ονομασία που προέρχεται από την Αραβική λέξη Ρουμ, Ρωμαίος-Ρωμιός, που σήμαινε Ρωμαϊκή επαρχία επειδή τα στρατεύματα θεωρούσαν τις περιοχές αυτές ακόμη Ρωμαϊκές- Βυζαντινές.

Γκραβούρα, αναπαράστασης του χώρου ενός τάγματος Σούφι

Από τον τόπο αυτό πήρε ο Τζαλάλ αντ Ντιν Μωχάμετ Μπαλκί το τελευταίο του προσωνύμιο, Ρουμί, με το οποίο είναι γνωστός. Η ονομασία αυτή του ήταν ιδιαίτερα αγαπητή υπογραμμίζοντας την αγάπη του για τον τόπο, τον πολιτισμό αλλά και τις πνευματικές ωθήσεις που θεωρούσε ότι καρπίζουν στη Μικρασία. Θεωρούσε υψηλές τις αξίες που γεννιούνται εκεί, κι ένιωθε ισχυρό δεσμό μαζί τους καθώς πίστευε για τους ανθρώπους της ότι δέχονταν μια ιδιαίτερη ευλογία από τη γη, ότι επηρεάζονταν από τους κραδασμούς της διαμορφώνοντας μια ανάλογη πνευματική-πολιτιστική τάση.

Εκεί, στο Ικόνιο, ο πατέρας του Ρουμί, Μπαχά Ουν Ντιν πήρε τη θέση του διευθυντή της ανώτατης θρησκευτικής σχολής.

Οικογενειακή Παράδοση και Μαθητεία

Η μεγαλοκαρδία, κυρίαρχο χαρακτηριστικό του Ρουμί, ακτινοβολεί ακόμη και σήμερα μέσα από κάθε απόσπασμα των έργων του. Αυτή η ποιότητα χαρακτήρα, βέβαια μπορεί να αποδοθεί στην ιδιοσυγκρασία του και στα περιεχόμενα που αποζητούσε να εκφράσει η ψυχή του. Παράλληλα η υψηλή ψυχική ποιότητα που διέθετε βρήκε το κατάλληλο περιβάλλον και του δόθηκε η ευκαιρία να καλλιεργηθεί ώστε να εκδηλωθεί αρμονικά και με τον καλύτερο τρόπο: Ο Ρουμί καταγόταν από οικογένειες διανοούμενων του Ισλαμισμού. Ο πατέρας του, Μπαχά Ουν Ντιν, ανήκε σε υψηλά κοινωνική τάξη νομοδιδασκάλων του Ισλαμισμού, της Χαναφί[2] σχολής δικαστικών λειτουργών. Και η σύζυγος που του δόθηκε σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής, η Μουμινά Χατούν, μητέρα του Ρουμί, ήταν κι αυτή απόγονος κληρικών της ίδιας σχολής.

Η σχολή των Χαναφιστών είναι μια από τις τέσσερις μεγάλες ακαδημαϊκές σχολές του σουνιτικού μουσουλμανισμού. Οι σχολές αυτές ερμηνεύουν τις γραφές με κύρια πηγή το Κοράνι και διδάσκουν την απόδοση του δικαίου διαμορφώνοντας την απόδοση του Ισλαμικού νόμου.

Ειδικά η Χαναφί σχολή την οποία υπηρέτησε ισόβια ο Ρουμί είχε διαμορφωμένες αντιλήψεις με αρκετά ανοιχτούς ορίζοντες και ερμήνευε το νόμο με ανεκτικό τρόπο κάτι που ισχύει ως τις μέρες μας.

Οι χαναφιστές από παράδοση, απέδιδαν τον ισλαμικό νόμο βασισμένοι κυρίως στον ορθολογισμό, αιτιοκρατικά κι όχι αυθαίρετα, δίνοντας σημασία σε αναλογίες από τις γραφές, αλλά και ιεραρχώντας ψηλά την προσωπική κρίση και προτίμηση. Θεωρούσαν ότι υπάρχει στον άνθρωπο εγγενής η πρόκληση για εξέλιξη και η προδιάθεση για ένα ανώτερο επιπέδο συνείδησης. Η σχολή Χαναφί είναι γνωστή για τον φιλελεύθερο θρησκευτικό προσανατολισμό και είναι ανεκτική σε μεγάλο βαθμό ως προς τα διαφορετικά ρεύματα εντός και εκτός του ισλαμισμού. Δίνει μεγαλύτερη αξία στην εσωτερική πίστη και την προσωπική ελευθερία, παρά στην τήρηση των εξωτερικών θρησκευτικών τύπων. Θεωρεί ότι κανένας θεσμός, δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνει σε πνευματικά θέματα και ζητήματα πίστης, δηλαδή στη σχέση του ανθρώπου με το θείο, με αποτέλεσμα να κρατά αρκετά ανεξίθρησκη στάση. Η δικαιοδοσία της όσον αφορά το δίκαιο περιορίζεται μόνο σε ζητήματα μεταξύ των ανθρώπων.

Στα πρώιμα πνευματικά του βήματα είχε καθοδηγητή τον πατέρα του που εκτός από νομοδιδάσκαλος του ισλαμισμού ήταν παράλληλα ένας από τους δώδεκα ακόλουθους του Ναζμ αλ-Ντιν Κουμπρά (Najm al-Din Kubra) ιδρυτή του Σουφιτικού τάγματος Κουμπραβίγια (Kubraviya).[3]

Οι κοινότητες και τα μοναστικά τάγματα των Σούφι ήταν άμεσα επηρεάσμένα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν ρόλο στην διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας και σύμφωνα με τους Σούφι όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια.

Στο τάγμα Κουμπραβίγια βασική μέθοδος προσέγγισης της αλήθειας - του θείου, ήταν η ερμηνεία οραματισμών που προκαλούσαν με διάφορες διαλογιστικές τεχνικές.

Είναι γεγονός ότι Μπαχά Ουν Ντιν Βαλάντ, έφερε από πολύ νωρίς τον γιο του κοντά στο Σουφισμό και τις διδασκαλίες του, φρόντισε να περιβάλλεται και να συναντά ανθρώπους άξιους που είχαν κίνητρο στη ζωή τους την πνευματική εξέλιξη και το ακτινοβολούσαν στην ίδια τους τη ζωή. Ο Τζαλαλαντίν από ότι φαίνεται, δεν άφησε καμιά ευκαιρία χαμένη, στηρίχθηκε στις ωθήσεις του πατέρα του και ορθώθηκε αφομοιώνοντας, αγγίζοντας ολοένα ανώτερα επίπεδα ύπαρξης. Προσπέρασε, όταν έκρινε απαραίτητο, τον κατεστημένο κοινωνικό καθωσπρεπισμό, διακρίνοντας τη βαθύτερη ουσία και ανώτερη αξία των πραγμάτων.

Καθοριστικής σημασίας για το νεαρό Ρουμί ήταν η πρώτη συνάντηση που είχε κανονιστεί στο Νισαπούρ. Εκεί επισκέφθηκαν τον Πέρση, μυστικιστή, Σούφι, ποιητή, Φαρίντ ουντ Ντιν - ΄Ατταρ (Farīd ud-Dīn - 'Attar)[4] ο οποίος μόλις αντίκρισε τον Μπαχά να προπορεύεται και τον γιο του Τζαλαλαλντίν να ακολουθεί είπε: Να! Έρχεται μια θάλασσα μα από πίσω ακολουθεί ένας ολόκληρος ωκεανός!

Ο Αττάρ δώρισε στο Τζαλαλαντίν το βιβλίο του Ασραρναμά (Asrārnāma), που είχε θέμα τους δεσμούς της ψυχής με την ύλη. Αυτή η συνάντηση έμεινε για πάντα ανεξίτηλη στον δεκαοκτάχρονο τότε Ρουμί, ως φωτεινή πηγή έμπνευσης στα έργα του.

Μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη του Μεβλανά άσκησε ένας ακόμη από τους μεγάλους Πέρσες κλασσικούς ποιητές: ο μυστικιστής, Σούφι Σανάι (Sanai)[5]. Ο Ρουμί, εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για αυτούς τους δυο πνευματικούς γίγαντες που στάθηκαν πυλώνες στην τέχνη και την σκέψη του: Ο Αττάρ ήταν το πνεύμα, ο Σανάι τα δύο μάτια. Συν τω χρόνω μπήκαμε κι εμείς στην τροχιά τους, ο Αττάρ έχει διαβεί κι από τις επτά πόλεις της Αγάπης, μα εμείς είμαστε ακόμη στην πρώτη είσοδο.

Όταν ο πατέρας του απεβίωσε το 1231, ο Ρουμί τον διαδέχθηκε σε ηλικία εικοσιπέντε ετών. Έγινε για έβδομη συνεχόμενη γενιά Διδάσκαλος της σχολής Χαναφί σαν καθηγητής ισλαμικών σπουδών και δικαστής με βάση τον ισλαμικό νόμο[6] Σαρία. Με την έναρξη της επαγγελματικής του δραστηριότητας αρχίζει και η δημόσια παρουσία του.

Παράλληλα, ένας από τους προχωρημένους μαθητές του Μπαχά, ο Σαγιέντ Μπουρχάν ουντ-Ντιν Μουχατζίκ Τερμαζί(Sayyed Burhan ud-Din Muhaqqiq Termazi), είχε την ευθύνη και την εποπτεία της περαιτέρω εκπαίδευσης του Ρουμί, αφενός στη Σαρία, αλλά περισσότερο στην εσωτερική Σουφίτικη εκπαίδευση του τάγματος Κουμπραβίγια.

Ο Μεβλανά Ρουμί

Για εννέα ακόμη χρόνια ο Ρουμί εξασκήθηκε στο Σουφισμό μέχρι το θάνατο του Μπουρχανούντ-Ντιν (Burhanud-Din) περίπου το 1240. Τότε ο Ρουμί ήταν πλέον 33 χρονών.

Σε αυτή την αρχική περίοδο ο Ρουμί έκανε κάποια ταξίδια στη Δαμασκό όπου και παρέμεινε συνολικά τέσσερα χρόνια για να συναντήσει σημαντικούς πνευματικούς διδασκάλους του Σουφισμού, μελετητές, λόγιους του Ισλαμισμού και να ερευνήσει βαθύτερα θέματα της Σαρίας στις σημαντικές σχολές της Δαμασκού.

Η πόλη αυτή ήταν κατά κάποιο τρόπο για τον Ρουμί ένας τόπος όπου επανερχόταν ξανά και ξανά όποτε είχε ανάγκη για κάποιου είδους στήριξη.

Τα Θεμελιώδη Πιστεύω του Ρουμί

Ο Μεβλανά υπήρξε άνθρωπος βαθιά ανεξίθρησκος. Όχι μόνο εξαιτίας της εκπαίδευσης και της παράδοσής του, αλλά και από τα δικά του βιώματα τα οποία ήταν πέρα για πέρα προσωπικά και μακριά από κάθε δογματική αρχή. Για εκείνον, όλα τα θρησκεύματα, όλες οι πίστεις, περιείχαν στον πυρήνα τους το φως της αλήθειας. Αντιμετώπιζε με τον ίδιο τρόπο κάθε θρησκευτικό δόγμα, είτε τον μουσουλμανισμό, είτε τον ιουδαϊσμό είτε τον χριστιανισμό. Η γαλήνια, γεμάτη κατανόηση διδασκαλία του ήταν κατάλληλη για κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από την πίστη του. Τα κηρύγματα του πήγαζαν από την απεριόριστη ανεκτικότητα, την καλοσύνη, τη φιλανθρωπία, τη φιλοκαλία και την ευαισθητοποίηση μέσα από την αγάπη.

Το κεντρικό και κυρίαρχο θέμα που τον απασχολούσε ήταν εκείνο που κυριαρχεί στον Σούφι μυστικισμό και αφορά την αντίληψη της θείας πραγματικότητας, την επανένωση με τον Αγαπημένο. Η ενσάρκωση προκαλεί απώλεια, ο άνθρωπος χάνει την ευδαιμονία στην οποία βρισκόταν όντας ενωμένος με Τον Αγαπημένο (Θεό) στους πνευματικούς κόσμους πριν γεννηθεί. Με την κάθοδο στον υλικό κόσμο αποκόπτεται από Αυτόν. Έτσι απομένοντας μονάχος στη ζωή, βιώνει την απώλεια, και ξαναδημιουργεί την ευδαιμονία ως άσβεστη επιθυμία για την επανένωση μαζί Του.

Αυτή η επανένωση, υποστήριζε, ότι μπορούσε να επιτευχθεί και μέσα από τις τέχνες. Οι τέχνες για τον Ρουμί ωθούσαν τον αναζητητή σε ανώτερα επίπεδα όπου μπορούσε να συναντήσει τον ποθητό Αγαπημένο. Έδειχνε προτίμηση στο πνευστό Νεΐ, όργανο που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στο σουφισμό και χρησιμοποιούσε συστηματικά τη μουσική, την ποίηση και το χορό ώστε να ανοίξουν ατραποί προσέγγισης του Θεού. Καθοδηγούσε, μέσω της μουσικής, τον αφοσιωμένο μαθητή να εστιάσει όλη του την οντότητα στο θείο και η προκαλούμενη έκσταση να επιδράσει τόσο καταλυτικά ώστε η ψυχή να δεχθεί να θυσιαστεί-αποσυρθεί από το επίπεδο που βρίσκεται ώστε να ανυψωθεί σε ένα ανώτερο επίπεδο. Εκεί, σε αυτή την ανώτερη κατάσταση που οδηγείται κανείς από την έλξη προς το θείο, η οντότητά του έρχεται ξανά σε σύνδεση με Τον Αγαπημένο βιώνοντας την ολοκλήρωση.

Ο Ρουμί θεωρούσε ότι τα πάντα ακολουθούν την διαδικασία της εξέλιξης. Δίδασκε ότι η ενσάρκωση ταυτίζεται με την πτώση από το Θείο Εγώ κι ότι στον επίγειο βίο η ψυχή επιχειρεί μια διαδικασία ανέλιξης για να επανέλθει όσο πιο κοντά μπορεί στο πρωταρχικό σημείο από όπου εκπορεύθηκε.

Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος, άλλα τα πάντα, ακόμη και η ίδια η ύλη που υπακούν σε αυτό τον Κοσμικό και Παγκόσμιο Εξελικτικό Νόμο. Αυτή η εγγενής τάση που υπάρχει παντού στο σύμπαν, υποκινείται από μια Κοσμική δύναμη που ο Ρουμί ονομάζει αγάπη, εκδηλώνεται με χίλιους-μύριους τρόπους στη ζωή και είναι στον πυρήνα της, η δύναμη έλξης προς τη Θεότητα: Η διαδικασία της εξέλιξης είναι η διαδρομή επανασύνδεσης μαζί της. Τόσο η προέλευση όσο και ο σκοπός της ύπαρξης είναι ο Θεός.

Αυτή η εξελικτική θεωρία είναι πολύ πλησιέστερη στη νεοπλατωνική άποψη και την ιδεαλιστική φιλοσοφική θεώρηση του Κόσμου που είχε διασπαρεί στο Ισλάμ από διαφόρους φιλοσόφους όπως οι Αλ-Φαράμπι (Al Farabi) και Αβικέννας (Ibn Sina's) και υποστηρίζει την ύπαρξη μιας παγκόσμιας ψυχής που εκδηλώνεται μέσα από διαφορετικές σφαίρες ύπαρξης. Η επιστημονική θεωρία του Δαρβίνου, της εξέλιξης των ειδών, βρίσκεται πιο κοντά στην υλιστική φιλοσοφική σκέψη. Η Φιλοσοφική θέση του Ρουμί σχετικά με την εξέλιξη συνοψίζεται σε διάφορα μέρη του έργου του όπως το παρακάτω ποίημα σε ελεύθερη μετάφραση που φανερώνει την σουφική επίδραση στη σκέψη του[7]:

Πέθανα ως ορυκτό, έγινα φυτό,
Πέθανα ως φυτό, αναπτύχθηκα σε ζώο,
Πέθανα ως ζώο, για να γίνω άνθρωπος.

Γιατί φοβάμαι;
Αφού ήμουν μικρότερος πριν κάθε θάνατο;
Κι άλλη μια φορά θα πεθάνω ως άνθρωπος, για να ανέλθω
Με τους αγγέλους ευλογημένος:
Αλλά ακόμη κι απ’ αυτούς πρέπει να περάσω:
Όλα εκτός απ το Θεό αφανίζονται.

Όταν θα ‘χω θυσιάσει την αγγελική μου ψυχή,
Θα γίνω αυτό που ο νους δεν μπορεί καν να συλλάβει.

Ω, επέτρεψε μου να μην υπάρχω!
Γιατί η ανυπαρξία,
αντηχεί σαν μουσικό όργανο,
που λέει:
Σε αυτόν θα επιστρέψουμε.

Για τον Ρουμί, η πίστη είναι προσωπική εμπειρία που δεν καθορίζεται ούτε από θεωρίες και επιχειρήματα πειθούς, ούτε μπορεί να περιοριστεί εντός των ορίων της νόησης, και των αισθήσεων. Είναι πέρα από αυτά. Η δημιουργική εκδήλωση της αγάπης που αναδύεται από τον πόθο σύνδεσης με το θείο είναι το κίνητρο που κινεί τα πάντα κι αναδύεται βαθιά μέσα από τις εσώτερες πτυχές της οντότητας. Η αξιοπρέπεια κάθε ζωής ιδιαίτερα της ανθρώπινης που έχει έστω κι αμυδρά την ανάμνηση της θεϊκής της προέλευσης είναι εξαιρετικά σημαντική. Για αυτή την εκδοχή του αισθήματος της προσωπικής πίστης ως εκδήλωση της εσωτερικής αγάπης γράφει:Η θρησκεία της Αγάπης διαφέρει από όλες τις άλλες. Για τους εραστές, η θρησκεία και η εξομολόγηση της αγάπης είναι ο ίδιος ο Θεός.[8]

Παρόλο που είχε βαθιά πίστη στο Μουσουλμανισμό και ήταν αφοσιωμένος στη διδασκαλία και το νόμο του Ισλαμισμού, το βάθος και το εύρος του οράματός του για την ζωή δεν περιοριζόταν από τα ισλαμικά δόγματα, αντίθετα η αποδοχή του απλωνόταν ευσπλαχνικά και καλοσυνάτα σε όλους κι όλα.

Στο μονοπάτι της αναζήτησης ο σοφοί και μωροί γίνονται ένα.
Στην αγάπη Του, αδέλφια και ξένοι γίνονται ένα.
Έλα λοιπόν, πιες από το κρασί Του Αγαπημένου!
Σ’ αυτή την πίστη, μουσουλμάνοι και παγανιστές είμαστε όλοι ένα!

Η Μεταμόρφωση

Ο Μεβλανά Ρουμί, πίσω του στέκει η μορφή του Σαμς.

Η 15η Νοέμβρη του 1244 ήταν σημαδιακή για τον Τζελαλαντίν που ήταν τότε 37 ετών. Ήταν η μέρα που συνάντησε τον Δερβίση Σαμς-Ι Ταμπριζί (Shams-e Tabrizi) μελετητή και επηρεασμένο από τον Αλί ιμπν Αμπού Ταλίμπ, (Aliibn Abu Talib) έναν από τους αποκαλούμενους πατέρες του Σουφισμού, που στάθηκε καταλύτης της πνευματικής πορείας του Μεβλανά. Πολλοί θρύλοι ακούγονται για αυτή τη συνάντηση που έμελλε να δράσει μεταμορφωτικά δίνοντας ένα νέο νόημα στη ζωή του Ρουμί και να τον οδηγήσει βαθύτερα στο μυστικιστικό ασκητικό βίο που ακολούθησε μέχρι το τέλος του.

Ο Σαμς ήταν ιδιόρρυθμος τύπος, με έντονο χαρακτήρα, αντικοινωνικός, περιπλανώμενος της Μικράς Ασίας, ζούσε ως γυρολόγος πραματευτής πουλώντας και πλέκοντας καλάθια. Αυτή ήταν μόνο η φανερή, εξωτερική εικόνα. Η εσωτερική πραγματικότητα διέφερε μιας και ταξίδευε από μέρος σε μέρος ως πνευματικός αναζητητής. Ένα έντονο κάλεσμα τον ωθούσε να συναντήσει «εκείνον που θα μπορούσε να αποδεχθεί την συντροφιά του» όπως έλεγε. Έτσι ζούσε περιπλανώμενος έχοντας την προσδοκία ότι κάποια μέρα αυτή η συνάντηση θα συμβεί. ΄Aκουσε, λέγεται, μια υπερκόσμια φωνή να τον ρωτά «και τι προσφέρεις εσύ σε αντάλλαγμα για εκείνον που θα συναντήσεις;» κι αποκρίθηκε «Το κεφάλι μου!». Φτάνοντας στο Ικόνιο τυχαία συνάντησε τον Ρουμί κι αμέσως τον αναγνώρισε ως τον άνθρωπο που αναζητούσε τόσο καιρό.

Ένας από τους θρύλους αυτής της πρώτης συνάντησης περιγράφει: εκείνη την ημέρα ο Ρουμί διάβαζε δίπλα σε μια στοίβα έγγραφα. Περνώντας ο Σαμς τον ρώτησε τι κάνει. Κάτι που δεν είσαι σε θέση να κατανοήσεις του αποκρίθηκε ο Τζαλαλαντίν κάπως υποτιμητικά. Μόλις άκουσε την απάντηση ο Σαμς άρπαξε το σωρό με τα κείμενα που μελετούσε ο Ρουμί και τα πέταξε στη διπλανή στέρνα γεμάτη με νερό. Ο Ρουμί αναστατωμένος έτρεξε να σώσει τα γραπτά για να διαπιστώσει με έκπληξη ότι ήταν όλα στεγνά κι ανέπαφα. Γύρισε τότε προς τον Σαμς και τον ρώτησε: Τι ήταν τώρα αυτό; Για να λάβει την απόκριση: Μεβλανά αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς να καταλάβεις.

Υπάρχει και η εκδοχή πως είχαν ξανασυναντηθεί νωρίτερα αλλά ο Σαμς περίμενε την ωρίμανση του Ρουμί. Εκείνο όμως που έχει σημασία, είναι ότι αμέσως μετά από την επεισοδιακή συνάντηση απομονώθηκαν οι δυο τους σε ένα μακρύ διάλογο που διήρκεσε, όπως έχει καταγραφεί, 40 ημέρες.

Συνδέθηκαν με δυνατή φιλία! Ο Σαμς φιλοξενήθηκε για μακρύ χρονικό διάστημα στο σπίτι του Ρουμί. Η διαφορά όμως της κοινωνικής τους θέσης ήταν πολύ μεγάλη και ο αντισυμβατικός, αντικοινωνικός χαρακτήρας του Σαμς δεν ήταν αποδεκτός ούτε συμβατός για την τάξη και τη θέση του Ρουμί. Έτσι η φιλοξενία προκαλούσε σοβαρά προβλήματα στον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο του Ρουμί.

Προκειμένου να λυθεί το ζήτημα, ο Ρουμί παραχώρησε στον Σαμς για σύζυγο την θετή του κόρη Αλχημεία (Keemia)[9], μια κατά πολύ νεαρότερη από τον Σαμς κοπέλα, την οποία αγάπησε με όλη του την καρδιά σαν τον απόλυτο και μοναδικό έρωτα της ζωής του. Όμως η χαρά του δεν έμελλε να κρατήσει. Σύντομα η μικρή Κεμία έφυγε από τη ζωή αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην οικογένεια.

Είχαν περάσει περίπου δύο χρόνια από τότε που συνδέθηκαν οι δύο άντρες με δυνατή φιλία όταν τη νύχτα της 5ης Δεκέμβρη του 1248 καθώς ο Ρούμι κι ο Σαμς μιλούσαν κοντά στη φωτιά, κάλεσαν τον Σαμς στην πίσω πόρτα του σπιτιού. Εκείνος ανταποκρίθηκε και βγήκε και από τότε τα ίχνη του χάνονται. Η ιστορία αυτή δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Κάποιοι λένε ότι ξανάφυγε ως γυρολόγος πραματευτής επιστρέφοντας στην ελεύθερη ζωή που πάντα αγαπούσε. ‘Aλλοι ότι δολοφονήθηκε από θρησκευτικούς αντιπάλους. Κάποιοι λένε ότι δολοφονήθηκε από τον γιο του Ρουμί που θεώρησε ότι έτσι αποκαθιστά την θιγμένη κοινωνικά τιμή της οικογένειας. ‘Aλλες πηγές αναφέρουν πως ένιωσε ότι ολοκλήρωσε τον σκοπό του σχετικά με τον Ρουμίκι απλώς μετεγκαταστάθηκε στην πόλη Κόυ (Khoy) που βρίσκεται στα βορεινά του σημερινού Ιράν όπου συνέχισε τις πνευματικές του αναζητήσεις ως το τέλος της ζωής του.[10]

Στην αναζήτηση του Σαμς ο Ρουμί ταξίδεψε σε πολλές πιθανές περιοχές όπου υπέθετε ότι έχει αποσυρθεί. Ταξίδεψε έτσι άλλη μια φορά στη Δαμασκό για να συνειδητοποιήσει:

Μα γιατί τον αναζητώ;
Αφού εγώ κι Αυτός είμαστε ένα.
Η ουσία του μιλά από μέσα μου.
Έψαχνα τον εαυτό μου![11]

Όποια κι αν είναι η αληθινή εκδοχή της ζωής του Σαμς, ο Ρουμί έπεσε σε βαθύ απαρηγόρητο πένθος γεγονός που αποτυπώνεται στο έργο του. Καθώς περνούν τα χρόνια, υπάρχουν όλο και πιο πυκνές αναφορές σχετικές με τον Σαμς στα ποιήματά του που φανερώνουν την αγάπη για τον φίλο και μέντορα του. Έχουν μετρηθεί 70000 στίχοι που αναφέρονται σε αυτόν. Κύριο ρόλο που του αποδίδει ο Μεβλανά είναι, του οδηγού στο δρόμο για την αγάπη που εκπέμπει ο Θεός στην ανθρωπότητα. Τον αναφέρει ως Ήλιο που φωτίζει το δρόμο διαλύοντας το σκοτάδι σε καρδιά, μυαλό και σώμα, άλλωστε Σαμς στα αραβικά σημαίνει «Ήλιος».

Το Έργο

Μετά την απώλεια του Σαμς, ο Ρουμί, επέλεξε τη συντροφιά και φιλία του χρυσοχόου Σαλάχ ουντ-Ντιν-ε Ζαρκούμπ (Salaḥ ud-Din-e Zarkub), με τον οποίο έγιναν συμπέθεροι προκειμένου για άλλη μια φορά στη ζωή του Ρουμί, να γεφυρώσει το κοινωνικό χάσμα που τους χώριζε. Μετά κι από το δικό του θάνατο, αναπτύσσει εκ νέου μια ακόμη δυνατή φιλία με τον αγαπημένο μαθητή κι ακόλουθό του Χουσάμ Αλ Ντιν Χαλαμπί(Hussam – Al Din Chalabi).

Λέγεται ότι κάποια μέρα καθώς οι δυο τους βάδιζαν κουβεντιάζοντας στις κοιλάδες των αμπελώνων του Μεράμ κοντά στο Ικόνιο, ο Χουσάμ πρότεινε στον Ρουμί την ιδέα του: Δάσκαλε, αν έγραφες ένα βιβλίο όπως το Ιλαχιναμά (Ilāhīnāma) του Σανάϊ (Sanai) ή το Μαντίκ ουτ - Ταΰρ (Mantiqut - Tayr) του Φαρίντ ουντ Ντίν - ‘Ατταρ (Farīd ud - Dīn - 'Attar), θα συντρόφευε τους ασίκηδες. Με τους στίχους σου θα γεμίζει η καρδία τους, θα εμπνέονται μουσική για να τους συνοδεύουν.... Ο Τζαλαλαντίν Ρουμί χαμογέλασε κι αμέσως άρχισε να γράφει, έτσι ξεπήδησαν οι πρώτοι στίχοι από το Μασναβί (Masnavi), που ξεκινάει:

΄Aκου το καλάμι,
το παραμύθι που διηγείται.
΄Aκου το πως τραγουδάει για τον χωρισμό...

Ο Hussam ενθάρρυνε σταθερά και ζητούσε από το Ρουμί να γράφει όλο και περισσότερο. Έτσι τα δώδεκα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στην Ανατολία ο Ρουμί του υπαγόρευσε έξι τόμους του αριστουργηματικού έπους Μασναβί (Masnavi)[12] που θεωρείται έως και σήμερα ένα από τα πιο αξιόλογα έργα κλασσικής περσικής λογοτεχνίας.

Ο τελετουργικός χορός Σάμα στο μνημείο του Ρουμί και του πατέρα του.

Στο ποιητικό αυτό έργο, εξυφαίνονται ιστορίες και σκηνές από την καθημερινή ζωή, ερμηνεύονται εδάφια από το κοράνι, δίνονται προτροπές και κατευθύνσεις σε μεταφυσικά ερωτήματα κι αναπτύσσεται το καθολικό μήνυμα της αγάπης. Όλα αυτά σε μια περίπλοκη δαιδαλώδη μωσαϊκή δομή. Αξιολογείται σαν ένα από τα μεγαλύτερα έργα μυστικιστικής ποίησης όλων των εποχών, όλων των τόπων. Χαρακτηρίζεται από κάποιους Σούφι σαν το κοράνι του Σουφισμού, αν και όλοι δέχονται ότι ο Ρουμί δεν ήταν προφήτης ώστε να γράψει κάποιο αποκαλυπτικό κείμενο καθώς το έργο είναι αποκλειστικά δικής του έμπνευσης.

Ο Μεβλανά, Ρουμί, Τζαλαλαντίν, έγραψε στα Περσικά, στα Τούρκικα, στα Αραβικά και κάποιους στίχους στα Ελληνικά και η ποίηση του ταξινομείται σε δύο κατηγορίες: Τα πέρσικα τετράστιχα που ανήκουν στο είδος ρουμπαγιάτ (rubaiyat), και τις ωδές γκαζάλ (ghazal) που βρίσκονται στις δύο μεγάλες συλλογές: Τη συλλογή Ντιβάν Σαμς Ταμπριζί (Diwan Shams Tabrizi, Divan-e Shams-e Tabrizi)[13] όπως ονομάζεται το ογκώδες ποιητικό έργο του Ρουμί προς τιμήν του Σαμς και στα έξι βιβλία που αποτελούν τη συλλογή Μασναβί (Masnavi).[14]

Τα περσικά ποιήματα του Ρουμί στην ποιητική φόρμα γκαζάλ (ghazal) είναι είδος που θεωρείται ωδή κι αποτελείται από διαδοχικά κουπλέ και ρεφρέν ίδιου μέτρου. Μαζί με τα 35000 περσικά δίστιχα και τα 2000 περσικά τετράστιχα, το έργο αυτό περιέχει επιπλέον 90 ωδές και 19 τετράστιχα στα αραβικά, ένα ποίημα που αποτελείται από 12 δίστιχα και είναι δίγλωσσο σε Τουρκικά και περσικά και 14 δίστιχα στα ελληνικά που όλα τους βρίσκονται στα τρία δίγλωσσα ποιήματα σε περσικά και ελληνικά.

Στο σύνολο του έργου συγκαταλέγεται και ένας σεβαστός αριθμός πεζών που ταξινομούνται στους Διαλόγους, τις Επιστολές και τα Επτά Κηρύγματα.

Το Φίχι Μαφίχι (Fihi Ma Fihi, που σημαίνει: Είναι αυτό που είναι) πρόκειται για ένα αρχείο από εβδομήντα μία διαλέξεις που έδωσε ο Ρουμί με διάφορα θέματα στους μαθητές του. Πρόκειται για συρραφή από πηγές, σημειώσεις και γραπτά μαθητών που δεν είναι γραμμένα από τον ίδιο. Το ύφος του είναι απλό χωρίς λογοτεχνικά σχήματα και προορίζεται για άνδρες και γυναίκες από τη μεσαία τάξη και συνοψίζει την διδασκαλία του.

Το Μαζάλες-ε Σαμπά (Majāles - e Sab'a που σημαίνει: Τα επτά κηρύγματα), αποτελείται από επτά κηρύγματα ή διαλέξεις. Δίνουν μια βαθύτερη ερμηνεία στο κοράνι και το λόγο του Μωάμεθ, τη Χαντίθ. Περιέχουν επιπλέον ρήσεις από ποιήματα του Σανάϊ του Αττάρ κι άλλων ποιητών και του ίδιου του Ρουμί. Το ύφος γραφής χαρακτηριστικό των πνευματικών διδασκάλων και Σούφι σοφών, γραμμένο στα περσικά περιέχει αναφορές και ρήσεις αραβικές και ιστορικά στοιχεία που αναδεικνύουν τη γνώση του Ρουμί σχετικά με την ιστορία, τη Χαντίθ (Hadith)[15] και την ισλαμική γραμματεία.

Τέλος το Μακτουμπάτ, (Maktubat) δηλαδή «Οι Επιστολές», μια συλλογή από επιστολές που έστειλε σε μαθητές, σε μέλη της οικογένειας καθώς και σε ανθρώπους του κράτους με εξουσία και επιρροή. Αυτή η συλλογή αποδεικνύει την αφιέρωση και την έγνοια του Ρουμί για μια ολόκληρη κοινότητα ανθρώπων που είχε αναπτυχθεί γύρω του. Σε αντίθεση με τα άλλα πεζά κείμενα οι επιστολές έχουν ένα ύφος ακαδημαϊκό και περίτεχνο όπως αρμόζει σε επιστολογραφία προς ευγενείς, κρατικούς και άρχοντες που ήταν αρκετοί από τους παραλήπτες.

Τα έργα του είναι μεταφρασμένα σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου κι έχει επηρεάσει ιδιαίτερα την περσική λογοτεχνία καθώς και τους λογοτέχνες άλλων γλωσσών σε περιοχές όπου υπάρχει Σούφι παρουσία και παράδοση όπως το Ιράν, όλες οι περσόφωνες χώρες και περιοχές, η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν όλη Νότιος Ασία και οι ΗΠΑ.

Αρχές Δεκέμβρη του 1273, ο Ρουμί Μεβλανά, ασθένησε κι ένιωσε το επερχόμενο τέλος του. Ακόμη κι ο ίδιος ο θάνατος ήταν για αυτόν πηγή έμπνευσης, τον αντιλαμβανόταν ως εκδήλωση της ίδιας της ζωής, σαν ένα στάδιο διέλευσης, ένα ακόμη βήμα για την επανένωση με Τον Αγαπημένο. Πρόλαβε και συνέθεσε γι’ αυτό ένα ποίημα που ξεκινά με το στίχο:

Πως ξέρεις τι είδους βασιλιά έχω να με συντροφεύει εντός μου;
Μη στέκει η ματιά σου στο χρυσό μου προσωπείο,
Κοίτα τα πόδια μου, είναι από σίδερο...

Απεβίωσε στις 17 Δεκέμβρη του 1273 στο Ικόνιο κι ετάφη δίπλα στον πατέρα και πρώτο του δάσκαλο. Προς τιμή τους πάνω από τον τάφο χτίστηκε ιερός τόπος προσκυνήματος[16] που σήμερα είναι επισκέψιμος και λειτουργεί ως μουσείο. Το μνημείο επισκέφθηκε ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος το Δεκέμβριο του 2004 για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της 731ης επετείου του θανάτου του Μεβλανά, γεγονός που τονίζει την εκτίμηση που χαίρει ο Ρουμί στους Χριστιανικούς κύκλους.

Ένα Τέλος μια Aρχή

Στο μνήμα τους γράφει: «Όταν έχουμε πεθάνει, μην αναζητάς στη γη τον τόπο που είμαστε θαμμένοι, θα τον βρεις στις καρδιές των ανθρώπων.»

Μετά το θάνατό του ο γιος του Ρουμί, Σουλτάν Βαλάντ μαζί με άλλους μαθητές ίδρυσαν το Σούφι Τάγμα των Μελβελί, Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων, θεμελιωμένο στη διδασκαλία του Μεβλανά. Το τάγμα είναι ιδιαίτερα γνωστό για τις παραστάσεις που δίνουν σε ανοιχτό κοινό σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης, τελετουργώντας το χορό Σάμα. Αυτός ο τελετουργικός χορός αναπαριστά ένα μυστικιστικό ταξίδι ανόδου προς τον Απόλυτο Ένα στο οποίο ο κάθε τελετουργός, συμβολικά περιστρέφεται προς την αλήθεια αναπτύσσεται μέσα από την αγάπη και εγκαταλείπει το εγώ, ανακαλύπτει την αλήθεια, φτάνει στο Απόλυτο κι όταν επιστρέφει από το πνευματικό αυτό ταξίδι έχοντας κατακτήσει την ωριμότητα και την δύναμη να αγαπά, αφιερώνει τον εαυτό στην υπηρεσία όλης της πλάσης ανεξαρτήτως απόψεων, φυλών, τάξεων ή εθνών.

Ο Ρουμί άνοιξε ένα νέο παράθυρο στον κόσμο των ανθρώπων που παραμένει ανοιχτό έως και τις μέρες μας. Το τέλος του υπήρξε μια αρχή. Σχεδόν 800 χρόνια μετά το θάνατό του το τάγμα των Μελβελί κρατά αυτό το παράθυρο προς ανώτερα επίπεδα συνείδησης ανοιχτό. Το τάγμα σύμφωνα με τις αρχές που υπηρετεί, είναι ταγμένο στην ανθρωπότητα: να τελετουργεί και να αντλεί από τον παγκόσμιο ωκεανό ουσία που διοχετεύει στον Κόσμο των ανθρώπων προκειμένου να ενισχυθεί η Κοσμική Αρχή της Εξέλιξης.

Σημειώσεις

[1]. Απ’ όπου πήρε και το ονόματα Μπαλκί, δηλαδή αυτός που είναι από την Μπαλκ.
[2]. Σχετικά με τη Σχολή Χαναφιστών.
[3]. Το Σούφι Τάγμα Kubrawiya.
[4]. Για τον ‘Ατταρ.
[5]. Σανάι.
[6]. Σαρία.
[7]. Kosmos-zine: Οι επτά ψυχές: η άποψη των Σούφι για την ψυχή.
[8]. Book 2 Section 36: Moses and the Shepherd.
[9]. Αλχημεία.
[10]. Khoy Roumi, Shams.
[11]. Βιογραφία Μεβλανά.
[12]. Masnavi είναι επικό είδος περσικής ποιήσης.
[13]. Σχετικά με το Divan.
[14]. https://en.wikipedia.org/wiki/Masnavi.
[15]. Χαντίθ.
[16]. To Μουσείο Μεβλανά στο Ικόνιο.
[17]. Η Balkh, Βαλκυρία.

Βιβλιογραφία

    • Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Μεβλανά ο εξαίσιος. Το παραμύθι μιας Ζωής, (Εκδοτικός Οίκος Αστήρ Αλ. & Ε.
      Παπαδημητρίου, Αθήνα 1982).
    • Δημήτρης Δέδες, Τα Ελληνικά Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμί και του Γιου του Βαλέντ κατά τον 13ον αιώνα,
      Τα Ιστορικά, τομ. 10, τευχ. 18-19 (Ιούνιος-Δεκέμβριος 1993), σσ. 3-22.
    • Σίδερης Θ., Τζαλ-αλ-Ουντίν Ρουμί ή ο Έρωτας ως Θέωση, Οδός Πανός, τευχ. 122, (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2003),
      σσ. 44-54.

Σύνδεσμοι

    http://www.poemhunter.com/mewlana-jalaluddin-rumi/biography/
    Μεβλεβήδες δερβίσηδες
    Βίντεο της UNESCO για τους Περιστρεφόμενους Δερβίσηδες
    https://en.wikipedia.org/wiki/Rumi

Λ.Κ.