Ο Ισαάκ Νεύτων (Isaac Newton) (1643-1727) ήταν ο μεγαλύτερος επιστήμονας της εποχής του, μια εξαιρετική ιδιοφυΐα. Φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, αλχημιστής, θεολόγος.

 «Η Φύση και οι νόμοι της ήταν κρυμμένοι στο σκοτάδι.
Και είπε ο Θεός “Ας γεννηθεί ο Νεύτωνας” και όλα φωτίστηκαν».
                                                                                                Αλεξάντερ Πόουπ

Ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα που διείσδυσε στα κρυμμένα μυστικά της φύσης κι έφερε στο φως της επιστημονικής γνώσης δεδομένα που αμφισβήτησαν την ορθότητα πολλών από τις έως τότε κατεστημένες επιστημονικές θεωρίες. Η αξία του ήταν τόσο μεγάλη ώστε σε ηλικία 25 ετών τιμήθηκε με την σημαντικότερη ακαδημαϊκή θέση επιστημών στον κόσμο: την Λουκασιανή Έδρα[1] των Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.

Θεμελίωσε τον κλάδο της μηχανικής στην κλασική φυσική, και ακούραστα εργάστηκε ως πρωτοπόρος ερευνητής σε μια σειρά θεμάτων φυσικής και μαθηματικού λογισμού που αποτέλεσαν τα θεμέλια για την επιστημονική επανάσταση του 16ου και 17ου αιώνα.

Ο Ισαάκ Νεύτων, υπήρξε η κορυφαία επιστημονική φυσιογνωμία της Επιστημονικής Επανάστασης. Στην ιστορία της επιστήμης αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση όχι μόνο για τη σημασία του έργου του, αλλά και γιατί ήταν ένας από τους στοχαστές που η ιστορική έρευνα κατάφερε να ανασυγκροτήσει μια λεπτομερή εικόνα της διαδρομής τους. Κι αυτό γιατί δεν κατέστρεφε τις σημειώσεις του, όσο ασήμαντες κι αν ήταν, οπότε έχει διασωθεί το σύνολο των χειρογράφων του.

Στη χαραυγή της γέννησης της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης, ο Νεύτων ήταν ένας βαθιά πνευματικός και θρησκευόμενος άνθρωπος. Η έρευνά του δεν περιορίστηκε ποτέ σε όρια μεταξύ επιστήμης και πνευματικού. Αναζήτησε την αιτία και την αλήθεια του εκδηλωμένου κόσμου προς κάθε κατεύθυνση. Κινδύνεψε να κατηγορηθεί ως αιρετικός στη θρησκευτική κοινότητα και ταυτόχρονα αμφισβητήθηκε σφοδρά για το επιστημονικό του έργο.

Ο ίδιος δεν δίστασε ποτέ να ακονίζει τη διάκρισή του ώστε να ξεχωρίζει την πιθανά πλανερή ερμηνεία και εικασία του νου, από την βεβαιότητα της επιστημονικής απόδειξης. Όπως ο ίδιος έλεγε: «Ο Πλάτωνας είναι φίλος μου, ο Αριστοτέλης επίσης. Μα ο πιο σημαντικός από τους φίλους μου είναι η αλήθεια».

Αφοσιωμένη στην αλήθεια η συνείδησή του πραγμάτωσε ένα πρωτοποριακό και τεράστιο άλμα στην αντίληψη της ανθρωπότητας για τον κόσμο. Ξέφυγε από τα στενά όρια του πλανήτη κι οραματίστηκε ολόκληρο το σύμπαν ως νομοτελειακή εκδήλωση. Αφοσιωμένος στην αναζήτηση των αιτίων από τα οποία ξεπηδά η εκδήλωση, θεμελίωσε φυσικούς νόμους που έδωσαν για πρώτη φορά μια στέρεα επιστημονική ματιά για το πώς είναι δομημένος ο Κόσμος.

Τα Πρώτα Χρόνια

Ο Νεύτωνας γεννήθηκε στο αρχοντικό Γούλσθορπ κοντά στο χωριό Κολστεργουόρθ, νότια του Γκράνθαμ του Λινκολνσάιζ της Αγγλιας τα Χριστούγεννα του 1642[2].

Ο γαιοκτήμονας πατέρας του που ονομαζόταν επίσης Ισαάκ Νιούτον[3] (Isaak Newton), πέθανε τρεις μήνες πριν την γέννησή του, αφήνοντας πίσω του μια καλή περιουσία και την έγκυο χήρα μητέρα του Χάννα Έσκιου ή ΄Ασκιου (Hanna Ayscowgh ή Askew).

Μετά από τρία χρόνια η Χάννα παντρεύτηκε τον εφημέριο Βαρνάβας Σμιθ (Barnabas Smith) και έφυγε από το σπίτι, αφήνοντας τον Ισαάκ στα χέρια της μητέρας της. Επέστρεψε, χήρα πια, μετά από εννέα χρόνια στο πατρικό της μαζί με τα ετεροθαλή αδέρφια του Ισαάκ, δύο κορίτσια και ένα αγόρι.

Η παιδική ηλικία του Ισαάκ υπήρξε μοναχική. Με κανέναν από τους πολυάριθμους συγγενείς του δεν δημιούργησε ιδιαίτερους δεσμούς. Τα ιδιόμορφα παιδικά του χρόνια στάθηκαν η έναρξη μιας πορείας προσωπικής απομόνωσης η οποία με τα χρόνια διαμόρφωσε μια στρυφνή και αντικοινωνική προσωπικότητα.

Κατά τους οικείους, ήταν πάντα ένα σοβαρό, σιωπηλό αγόρι και πολύ σπάνια τον έβλεπε κανείς να παίζει έξω με άλλα παιδιά.

Σε ηλικία 12 ετών, έφυγε από την πόλη του προκειμένου να πάει σε καλύτερο σχολείο από αυτά της περιοχής. Στο σχολείο του Γκράνθαμ παίρνει βασικές γνώσεις στα Λατινικά και τα Ελληνικά και διδάσκεται θέματα της Βίβλου. Είναι η περίοδος όπου ο Νεύτωνας αρχίζει να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μηχανική και κάνει διάφορες κατασκευές που μαρτυρούν άτομο με οξεία κι ερευνητική διάθεση.

Ανάμεσα σε άλλα κατασκεύασε ηλιακά ρολόγια σε διάφορα σημεία στο διαμέρισμά του και κατάφερε, όπως λένε οι μαρτυρίες, να σηκώσει έναν χαρταετό με ένα αναμμένο φανάρι μες τη νύχτα, γεγονός που τρομοκράτησε τους ανθρώπους της περιοχής.

Ο θείος του Γουίλλιαμ ΄Ασκιου (William Ayscough), αδελφός της μητέρας του, ιερωμένος της αγγλικανικής εκκλησίας, αναγνώρισε την ιδιαίτερη κλίση του Ισαάκ και την έπεισε ότι ο γιος της δεν επρόκειτο να ασχοληθεί με την πατρική περιουσία και τη γη για τα οποία εκείνη τον προετοίμαζε. Έτσι αποφασίστηκε να προχωρήσει σε πανεπιστημιακές σπουδές και στις 5 Ιουνίου του 1661, ο νεαρός Νεύτωνας ξεκίνησε τις σπουδές του στο Κολέγιο Τρίνιτι του Κέμπριτζ, δείχνοντας μεγάλο ενδιαφέρον στα μαθηματικά, την οπτική, τη φυσική και την αστρονομία. Αν και οικονομικά ευκατάστατος, πλήρωνε τα δίδακτρα εργαζόμενος ως υπηρέτης σε κάποιον άλλο μαθητή, συνηθισμένη πρακτική εκείνης της εποχής.

Μελετούσε ατελείωτες ώρες σε ένα δωμάτιο περιτριγυρισμένος από την προσωπική του βιβλιοθήκη που ανερχόταν στα 1.600-1.800 βιβλία, κι αναζητούσε με πάθος τη γνώση για τους νόμους που διέπουν το σύμπαν. Από αναφορές του ίδιου του Νεύτωνα διαπιστώνουμε πως πέρα από τη μελέτη ελάχιστα άλλα πράγματα τον ενδιέφεραν.

Πήρε πτυχίο το 1665 σε ηλικία 23 χρονών. Έχοντας λάβει και υποτροφία ολοκλήρωσε μετά από τρία χρόνια το μεταπτυχιακό του. Στο μεταξύ εκλέχθηκε μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας και άρχισε την επίσημη ερευνητική σταδιοδρομία του.

Ένα χρόνο αργότερα, το 1966, ύστερα από έρευνες κατά τη διάρκεια των σπουδών του, διατύπωσε τον θεμελιώδη Νόμο της Βαρύτητας, επιστημονικό γεγονός που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος βλέπει το Σύμπαν και τον εκδηλωμένο Κόσμο.

Το τρίτομο έργο Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής και της Φιλοσοφίας (Philosophiae Νaturalis Ρrincipia Μathematica ή αλλιώς Principia Naturalis) που δημοσιεύτηκε το 1687, τον κατέστησε ευρέως γνωστό, καθώς άλλαξε την πορεία της φυσικής και απέδωσε νέα μαθηματικά εργαλεία. Επίσης εφευρέσεις ή ανακαλύψεις όπως το κατοπτρικό τηλεσκόπιο που φέρει και το όνομά του, η ανάλυση του φωτός στα επτά χρώματα της ίριδας και άλλες σημαντικές επιτεύξεις είναι δικά του έργα.

Φως – Οπτική

Ειδικά στην οπτική και την έρευνα της φύσης του φωτός οι εργασίες του Νεύτωνα υπήρξαν εξαιρετικά σημαντικές. Βασιζόμενος και σε μια σειρά πειραμάτων, αποκάλυψε τη φύση του φωτός. Απέδειξε ότι το φως δεν είναι ομογενές, όπως πίστευαν οι φυσικοί φιλόσοφοι από τον καιρό του Αριστοτέλη αλλά σύνθεση πολλών επιμέρους χρωμάτων που όταν συντίθενται παράγουν το λευκό φως.

Ενθουσιασμένος με την ανακάλυψή του και συγκλονισμένος από τη διαπίστωση ότι οι αισθήσεις δεν αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα όπως πραγματικά είναι αλλά υπόκεινται σε μια διαρκή πλάνη, το 1672 έστειλε στη Βασιλική Εταιρεία μια έκθεση για την «πιο παράξενη, αν όχι την πιο αξιόλογη ανακάλυψη που έχει γίνει ως τώρα για τη λειτουργία της φύσης». Η έκθεση περιείχε τις διαπιστώσεις του σχετικά με την ανάλυση του φωτός στις χρωματικές του συνιστώσες.

Ο Νεύτωνας δεν ήταν ο πρώτος που μελέτησε την ανάλυση του ηλιακού φάσματος, ήταν όμως ο πρώτος που διέκρινε την αδυναμία των προηγούμενων θεωριών και ανέτρεψε μια αντίληψη που θεωρείτο θέσφατο για χιλιετίες. Απέδειξε ότι τα χρώματα δεν παράγονται από τα σώματα που διαθλούν ή ανακλούν το φως αλλά ότι το λευκό φως είναι σύνθετο, και αυτό είναι που περιέχει τα επιμέρους χρώματα.

Στην μελέτη του για τη φύση του φωτός, προδιαγράφει την ανατολή μια νέας μεθόδου μελέτης της φύσης, που διαχωρίζει και βάζει υπό αμφισβήτηση την εκάστοτε προσωπική ερμηνεία από την καθαρή επιστημονική έρευνα. Αναφέρει χαρακτηριστικά πως «Το να προσδιορίσουμε πιο απόλυτα τί είναι το φως, με ποιό τρόπο διαθλάται και με ποιές διαδικασίες ή λειτουργίες παράγει στο μυαλό μας την αίσθηση των χρωμάτων δεν είναι και τόσο εύκολο. Και δεν θα ανακατέψω εικασίες με βεβαιότητες».

Η ανακάλυψη του Νεύτωνα για το φως ήταν ριζοσπαστική κι ανέτρεπε τις διαμορφωμένες από την αρχαιότητα αντιλήψεις. Έθετε υπό αμφισβήτηση ακόμη και τις θεωρίες αρχαίων σοφών που πολύ δύσκολα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν κριτικά. Σίγουρα δεν ήταν προετοιμασμένος για τις επακόλουθες αρνητικές επιπτώσεις, ίσως μάλιστα να περίμενε και την ανταμοιβή της αναγνώρισης.

Οι αντιδράσεις ξέσπασαν με κύριο εκφραστή τον πολυμαθή φυσιοδίφη, αρχιτέκτονα και φυσικό Ρόμπερτ Χουκ (Robert Hooke) που τον πολέμησε αμείλικτα, γεγονός εξαιρετικά δυσάρεστο για τον Νεύτωνα. Όπως παρατηρεί ο ιστορικός των επιστημών Γκιλίσπι (C.C. Gillispie), «δεν είχε ακόμη συναίσθηση για τη δυσάρεστη πλευρά της λογιοσύνης και των ακαδημαϊκών -παρ' όλο που η δική του μικροψυχία προς τους αντιπάλους του έγινε το περιφανέστερο παράδειγμά της- μιας και η φήμη του ενός αυξάνει σε βάρος του γοήτρου του άλλου».

Αντιμετώπισε στην αρχή υπομονετικά την έλλειψη κατανόησης και προσπάθησε να απαντήσει αναλυτικά σε όλους τους επικριτές, θεωρώντας ότι έτσι έριχνε φως στο σκοτάδι της άγνοιας. Το 1675 παρουσίασε μια δεύτερη πραγματεία με τον τίτλο «Υπόθεσις Ερμηνεύουσα τις Ιδιότητες του Φωτός». Οι αλλαγές στο ύφος είναι δραματικές, υιοθετώντας μεθοδολογίες που φανταζόταν ότι θα γίνουν πιο εύκολα αποδεκτές από τους επικριτές του. Μάταια όμως. Τον παρανοούν και πάλι. Ο Χουκ, κύριος ανταγωνιστής και επικριτής του, απάντησε απαξιωτικά, καθώς ισχυρίστηκε ότι οι κυριότερες θέσεις στην έρευνα του Νεύτωνα περιέχονταν στη Μικρογραφία (Micrographia) του, την οποία ο Νεύτωνας απλώς ανέπτυξε παραπέρα σε μερικά επιμέρους σημεία.

Ο Νεύτωνας σύντομα αποτραβήχτηκε στη μοναξιά του Κέμπριτζ αποζητώντας την χαμένη του γαλήνη. Έγραψε τότε στον μαθηματικό και φιλόσοφο Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς (Gottfried Wilhelm Leibniz): «Ήμουν τόσο ταλαιπωρημένος με τις συζητήσεις που προκάλεσε η δημοσίευση της θεωρίας μου για το φως που τα έβαλα με την απερισκεψία μου να παρατήσω ένα τόσο βασικό αγαθό, όπως τη γαλήνη μου, για να κυνηγήσω ένα φάντασμα». Και στον Όλντενμπουργκ (Henry Oldenburg, 1617/20-1677), γραμματέα της Βασιλικής Εταιρείας: «Βλέπω ότι ένας άνθρωπος πρέπει να αποφασίσει ή να μην πει τίποτα καινούριο ή να υποδουλωθεί για να το υπερασπιστεί».

Παρά την υπέρμετρη ευαισθησία του σε κάθε είδους κριτική, δεν ήταν άνθρωπος που εγκατέλειπε το στόχο του. Αποτραβηγμένος στο Κέμπριτζ, συνέχισε τις έρευνές του στα μαθηματικά, την αλχημεία, τη φυσική ενώ έγραψε και πολλά θεολογικά κείμενα.

Δημοσίευσε εντέλει το σύνολο των ερευνών του σε θέματα οπτικής πολύ αργότερα, το 1704, και αφού είχε προηγηθεί ο θάνατος του Χουκ.

Μηχανική

Παράλληλα με την οπτική, η αναζήτησή του στον τομέα της μηχανικής, τον ώθησε να εξηγήσει τί συγκρατεί τα σώματα που κινούνται σε καμπύλη τροχιά γύρω από ένα κέντρο περιστροφής και δεν τα αφήνει να ξεφύγουν ώστε να κινηθούν ευθύγραμμα. Όπως οι τροχιές των πλανητών γύρω από τον ήλιο αλλά και των κομητών και άλλων ουράνιων σωμάτων (πλανήτες και δορυφόροι τους) που δεσμεύονται από την βαρύτητα ενός μεγαλύτερου σώματος. Οι έρευνες και οι ιδέες του επηρεάστηκαν έντονα από τη μελέτη των έργων του Γαλιλαίου (Galileo Galilei), του Ντεκάρτ (René Descartes), του Κέπλερ (Johannes Kepler) αλλά και όλων των σημαντικών ερευνητών της αρχαιότητας που εργάστηκαν σε αυτό τον τομέα. Αποτέλεσμα ήταν να ανακαλύψει και να υπολογίσει την κεντρομόλο δύναμη. Τα συμπεράσματά του τα εξέδωσε στο έργο Σχετικά με την Κίνηση Σωμάτων που Βρίσκονται σε Τροχιά (De motu corporum in gyrum).

Αυτό που τον απασχολούσε έντονα ήταν το πώς θα κατάφερνε να ενοποιήσει όλα αυτά που διάβαζε και σκεφτόταν σε ένα ενιαίο θεωρητικό μοντέλο με το οποίο θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει την ερμηνεία του σύμπαντος και της λειτουργίας του. Μια συμπυκνωμένη θεωρία που θα εξηγεί το έργο του Δημιουργού. Το σύνολο αυτής της μελέτης του πραγματεύεται το έργο του Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας (Philosophiae Νaturalis Ρrincipia Μathematica) που δημοσίευσε για πρώτη φορά το 1687.

Το σύγγραμμα αυτό είναι ένα εγχειρίδιο της λειτουργίας του κόσμου. Περιέχει την διατύπωση των τριών νόμων του Νεύτωνα που εξηγεί την κίνηση των σωμάτων, διορθώνοντας το σφάλμα του Αριστοτέλη που για εκατοντάδες χρόνια διαμόρφωνε την εικόνα μας για τον κόσμο, μιας θεωρίας που στηριζόταν στο ότι είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιας δύναμης ως αίτιο κίνησης των σωμάτων.

Επίσης στο έργο αυτό εμπεριέχεται και ο παγκόσμιος νόμος της βαρύτητας ή νόμος της παγκόσμιας έλξης των σωμάτων, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εξελικτικά άλματα της ανθρωπότητας όσον αφορά στην γνώση μας για τον Κόσμο και είχε συλλάβει ο Νεύτων το 1665 ή 1666, μόλις εικοσιτριών ετών.

Λέγεται ότι η έμπνευση του ήρθε μια μέρα που χαλάρωνε κοντά στη φύση. Αντίκρισε απέναντί του ένα μήλο να πέφτει από την μηλιά. Αυτή η εικόνα ήταν εξαιρετικά δυνατή για το νου του. Ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι το μήλο έπεσε στο έδαφος για τον ίδιο λόγο που η σελήνη διατηρείται σε τροχιά γύρω από την γη και η γη με τη σειρά της διατηρείται σε τροχιά γύρω από τον ήλιο. Έπεσε διότι η ύλη έλκει η μία την άλλη μέσα στο αχανές στερέωμα του Κόσμου. Έτσι συνέβη το πρώτο άλμα της ανθρώπινης επιστημονικής σκέψης από το γήινο στο Κοσμικό.

Όταν αργότερα ο Νεύτωνας ερωτήθηκε πώς ανακάλυψε το νόμο της παγκόσμιας έλξης, η απάντησή του ήταν: «Με την επίμονη σκέψη». Δεν ήταν δυνατόν να δοθεί πιο επιτυχημένα το στίγμα για την περιγραφή του τρόπου δουλειάς του.

Στη συνέχεια στηρίχθηκε στον νόμο της παγκόσμιας έλξης της βαρύτητας, για να εξηγήσει μια σειρά από άλλα φαινόμενα, όπως της διαφοράς που παρατηρείται στην περίοδο ενός εκκρεμούς σε διάφορα πλάτη της γης, τις παλίρροιες, τις ανωμαλίες της κίνησης της σελήνης, και την μαθηματική πρόβλεψη της περιοδικότητας εμφάνισης των κομητών.

Αυτές οι ανακαλύψεις του μεγάλου ερευνητή επηρέασαν τις μετέπειτα ερευνητικές προσπάθειες σε όλους τους επιστημονικούς τομείς. Οι νόμοι του Νεύτωνα για την κίνηση συμπληρώθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα με τη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, για την περίπτωση των πολύ μεγάλων ταχυτήτων.

Μαθηματικά

Κατά τη διάρκεια των μελετών του σε θέματα φυσικής, χρειαζόταν να αναπτύξει και μαθηματικά εργαλεία με τα οποία να επιβεβαιώνει πειραματικά τα αποτελέσματα και να αναπτύσσει κατάλληλα τις φυσικές θεωρίες. Αυτό τον οδήγησε στον αλγεβρικό υπολογισμό γεωμετρικών τόπων σχεδόν κάθε σχήματος και στη μελέτη καμπύλων υπερβολών με λογάριθμους και άλλες μεθόδους υπολογισμού. Έτσι κατάφερε σε ηλικία 24 ετών να ολοκληρώσει ένα εξαιρετικά σημαντικό έργο που σήμερα είναι γνωστό ως υπολογισμοί-κάλκιουλες (calculus), που τον καθιστά ως έναν από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς διαχρονικά στην Ευρώπη.

Με τον Γκ. Β. Λάιμπνιτς (1646-1716), ο Νεύτωνας είχε μια ακόμη μεγάλη μακρόχρονη διαμάχη. Αφορούσε τη διεκδίκηση της πατρότητας του απειροστικού λογισμού ή «Μέθοδο των Ροών», (Method of Fluxions), όπως την ονόμασε ο ίδιος, έργο που ολοκλήρωσε το 1671 και εξέδωσε το 1736.

Παρά το ότι ο Νεύτωνας δεν θεμελίωσε αυστηρά τη μέθοδό του καθώς ήταν περισσότερο απορροφημένος με τον τομέα της φυσικής, έβαλε τα θεμέλια για την ανάπτυξη εξαιρετικά σημαντικών μαθηματικών εργαλείων για την ανάλυση και την επίλυση μαθηματικών και φυσικών προβλημάτων με ουσιαστική επίσης συνεισφορά στην άλγεβρα και τις αριθμητικές σειρές.

Αλχημεία

Ένα σημαντικό γεγονός το 1936, έμελλε να προξενήσει μεγάλη έκπληξη στον κόσμο της επιστήμης. Ο οίκος δημοπρασιών Σόουθμπις έφερε στο φως της δημοσιότητας μια συλλογή χειρογράφων του Νεύτωνα, εκ των οποίων ένα σημαντικό μέρος ήταν αναντίρρητα αλχημικό. Τα αλχημικά χειρόγραφά του περιλαμβάνουν ένα πλούσιο και διαφορετικό σύνολο τύπων εγγράφων, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται σημειώσεις εργαστηρίων, περιγραφές αλχημικών ουσιών και διαδικασιών, μεταγραφές από άλλες πηγές, ακόμη και ποίηση ή σημειώσεις για μυθολογικά στοιχεία. Η αποκάλυψη της κρυφής μα συστηματικότατης ενασχόλησης του Νεύτωνα με την Αλχημεία για τουλάχιστον 25 χρόνια έγειρε πολλά ερωτηματικά, αλλά έδωσε και την ευκαιρία να σπάσουν αρκετές στερεότυπες αντιλήψεις σχετικά με το τί σημαίνει να είναι κάποιος πραγματικός αναζητητής της αλήθειας δίχως προκαταλήψεις.

Στόχος της μυστικής πρακτικής της Αλχημείας ήταν και είναι, όπως γνωρίζουμε, η αναζήτηση αυτού που οι πρόγονοί του αποκαλούσαν Φιλοσοφική Λίθο, ένα στοιχείο που μπορεί να μετατρέψει βασικά μέταλλα σε καθαρό χρυσό.

Είναι φανερό μέσα από τα χειρόγραφα και τις σημειώσεις του Νεύτωνα, ότι σημείωνε πρόοδο κατά τη διάρκεια των αλχημικών πειραμάτων του αφού έχουμε καταγραφές τύπου: «Σήμερα ανακάλυψα την παροδικότητα του Ερμή».

Όπως αναφέρει ο καθηγητής Μπιλ Νιούμαν (Bill Newman) του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα: «Σε μερικές περιπτώσεις ήταν πάρα πολύ επικερδής η ενασχόληση με την αλχημεία γιατί αναμφίβολα μπορούσες να παράγεις πολύ χρήμα. Αλλά και επικίνδυνο, καθώς μια από τις παραδοσιακές τιμωρίες για υπεξαίρεση χρημάτων και γενικά για αλχημιστές ήταν το να κρεμιούνται από ψηλές κρεμάλες.»

Αυτά τα χειρόγραφα, είχαν ταξινομηθεί ως «Μη δόκιμα για έκδοση» πιθανότητα από τους δύο άνδρες που του ήταν πιστοί και παρέμειναν κοντά του έως το τέλος της ζωής του το 1727. Ο ένας ήταν ο Κόντουιτ (John Kontuit), σύζυγος της ανιψιάς του και σύμβουλος του Νεύτωνα στο Βασιλικό Νομισματοκοπείο ενώ ο δεύτερος ήταν ο Γουίλιαμ Στίκλεϊ (William Stukeley), αρχαιολόγος και πρώτος βιογράφος του Νεύτωνα (1752). Εκείνοι επιμελήθηκαν την απογραφή και αρχειοθέτηση του συνόλου των χειρογράφων του, με σκοπό να διαμορφώσουν την μετά θάνατο δημόσια εικόνα του ως φιλοσόφου και φυσικού, αποσιωπώντας καθετί άλλο που θα μπορούσε να την καταστρέψει.

Έτσι ακολούθησαν μια στρατηγική απόκρυψης στοιχείων της πραγματικής του ταυτότητας, που ούτως ή άλλως και ο ίδιος κρατούσε κρυφή όσο ζούσε, η οποία πιθανότατα θα τον καθιστούσε «αιρετικό» εάν αποκαλυπτόταν. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνει ο Νεύτωνας πασίγνωστος στον τομέα της φυσικής, ενώ οι δραστηριότητές του στον τομέα της θεολογίας, του αποκρυφισμού και της αλχημείας, παρέμειναν κρυφές.

Το αλχημικό έργο του Νεύτωνα σε πολλά σημεία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με μελέτες και εργασίες γύρω από θεολογικά θέματα, όπως η εργασία του για τη βιβλική ανάλυση περί Δανιήλ. Στον τομέα αυτόν διαπιστώνεται επίσης ότι έμαθε τα εβραϊκά, όντας φοιτητής στο Κέμπριτζ, και από τις σημειώσεις του φαίνεται ότι μελέτησε σε βάθος την Καββάλα ενώ ταυτόχρονα έγραψε αναλύσεις για τις αλχημικές και υπερφυσικές ιδιότητες του Σμαράγδινου Πίνακα (Emerald Tablet) του Ερμή του Τρισμέγιστου.

Πολλά ερωτηματικά εγείρονται από την εντρύφηση του Νεύτωνα με αυτές τις Τέχνες. Ασχολήθηκε με την αλχημεία για επιστημονικούς λόγους, θεωρώντας ότι η αναζήτηση της γνώσης δεν έχει περιορισμούς; Τον απασχόλησε η πνευματική πτυχή της αλχημείας ή επιχειρούσε να αντλήσει μέσα από αυτήν μόνο γνώσεις που έχουν επιστημονικό χαρακτήρα; Έδρασε σε αυτό τον τομέα ως πιστός ή ως ερευνητής; Εργαζόταν μόνος ή σε συνεργασία με άλλους;

Κανένα από τα παραπάνω ερωτηματικά δεν είναι εύκολο να απαντηθεί διότι όλες οι εργαστηριακές σημειώσεις του Νεύτωνα, είναι γεμάτες με συνταγές, ορολογία και ύφος που διαμορφώνονται προφανώς από αλχημικές πηγές, όπως φανερώθηκε από τη δημοπρασία του Σόουθμπις. Δεν μπορεί να βάλει κανείς ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις αλχημικές και τις επιστημονικές προσπάθειές του, το σίγουρο είναι ότι ήταν ένας αληθινός ερευνητής.

Μια Ιδιόρρυθμη Μεγαλοφυΐα

Παρόλο που το 1669 διορίστηκε ως καθηγητής στη περίφημη Λουκασιανή Έδρα των Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο Τρίνιτι του Κέμπριτζ, δεν είχε αναγνώριση. Ο ανιψιός του Χάμφρεϊ Νιούτον (Humphrey Newton) μας πληροφορεί «...τόσο λίγοι πήγαιναν να τον ακούσουν, και ακόμη λιγότεροι τον καταλάβαιναν, που πολλές φορές, κατά κάποιο τρόπο, ελλείψει ακροατηρίου, διάβαζε στους τοίχους». Στις παραδόσεις «έμενε συνήθως γύρω στη μισή ώρα και όταν δεν είχε ακροατήριο, επέστρεφε σε εφτά λεπτά ή λιγότερο».

Όλος του ο βίος ήταν αφοσιωμένος στη μελέτη. Ακόμη και παράλληλες δράσεις που κατά καιρούς είχε, κατά βάθος προσανατολίζονταν πάντα στην εξυπηρέτηση του επιστημονικού του έργου.

Το 1672 εντάχθηκε στη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου. Είχε έτσι την ευκαιρία να έρθει σε επαφή προσωπικά ή μέσω αλληλογραφίας και με άλλους επιστήμονες εξαιρετικά μεγάλης εμβέλειας που το επιστημονικό τους έργο στάθηκε ακρογωνιαίος λίθος για την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης. Εκτός από τον Ρ. Χουκ ήρθε σε επαφή και με τον αστρονόμο Έντμουντ Χάλλεϊ (Edmond Halley), με τον χημικό Ρόμπερτ Μπόιλ (Robert Boyle), με τον αστρονόμο Τζον Φλάμστιντ (John Flamsteed), καθώς και τους μαθηματικούς Κρίστιαν Χόυχενς (Christiaan Huygens) και Τζον Γουάλις (John Wallis). Επίσης με τον φιλόσοφο Τζον Λοκ (John Locke), τον ιδρυτή του εμπειρισμού με τον οποίο είχε επικοινωνία για θεολογικά ζητήματα.

Αλλά ο καταλύτης για τη σύλληψη της βαρύτητας ήταν η θεωρία ενός ακόμη πασίγνωστου αστρολόγου και αλχημιστή, του Τζον Ντι (John Dee) που έλεγε ότι τα φυσικά σώματα ελέγχονται από μια αόρατη δύναμη.

Όλες αυτές οι επαφές, είτε μέσω αντιπαράθεσης, είτε μέσω εποικοδομητικής αλληλεπίδρασης, επηρέασαν ουσιαστικά τη σκέψη του.

Αφιέρωσε πολύ χρόνο στη βαθιά και ενδελεχή μελέτη των αρχαίων Ελλήνων φυσικών φιλοσόφων. Ειδικότερα, μελέτησε μέσω μιας μεγάλης βιβλιογραφίας που είχε στην κατοχή του, κάθε είδους μετάφραση αρχαίων ελληνικών κειμένων που αφορούσαν το χειρισμό των στοιχείων της ύλης, δηλαδή τις αλχημικές γνώσεις και τις κρυπτογραφημένες περιγραφές του Αριστοτέλη, των Νεοπλατωνικών, των Λατίνων και των Αράβων Αλχημιστών, των Ροδοσταυρικών κειμένων, καθώς και τα κείμενα όλων των μεγάλων αλχημιστών που ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες, όπως του Παράκελσου.

Είχε σημαντικό ενδιαφέρον, πέρα από την επιστήμη, για τα κοινά, με αποτέλεσμα να πολιτευτεί και το 1689 να εκλεγεί μέλος του κοινοβουλίου. Υπάρχει ένα ανέκδοτο που περιγράφει ότι σε όλη την πολιτική του θητεία ζήτησε το λόγο μόνο μία φορά. Όταν ήρθε η σειρά του να μιλήσει, αυτός απλά ζήτησε να κλείσουν μια κουρτίνα για να μην τον χτυπά το φως.

Το φθινόπωρο του 1693 πιεσμένος αφόρητα από τις απαιτήσεις της έδρας, τον αντικοινωνικό του χαρακτήρα και από τον ανταγωνιστικό πόλεμο που ένιωθε να του ασκούν για τις δημοσιεύσεις του, υπέστη νευρική κατάπτωση. Για να τον βοηθήσει ένας από τους παλιούς προσκείμενους μαθητές του να αποφορτιστεί από την πίεση της πανεπιστημιακής έδρας, του εξασφάλισε σημαντική θέση στο Εθνικό Νομισματοκοπείο και έτσι ο Νεύτωνας αποφάσισε να παραιτηθεί από τη Λουκασιανή Έδρα και να μετακομίσει στο Λονδίνο για τα νέα καθήκοντα.

Το Φεβρουάριο του 1699, τιμήθηκε από την Ακαδημία των Επιστημών του Παρισιού, ενώ το Νοέμβριο του 1703, εκλέχθηκε πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας, όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Στη θέση αυτή στάθηκε σκληρός και άτεγκτος.

Παρότι δεν ήταν άδικος, ήταν ελάχιστα αγαπητός από τους σύγχρονούς του. Είχε έναν ιδιότροπο και αυταρχικό χαρακτήρα. Όταν ανέλαβε τη διοίκηση του βρετανικού νομισματοκοπείου, που είχε μεταξύ άλλων την αρμοδιότητα για τη δίωξη των παραχαρακτών, με δικαιοδοσία επιβολής έως και της θανατικής ποινής, ο Νεύτωνας φρόντιζε να επιβάλλεται σχεδόν πάντα αυτή η ύστατη ποινή και υπέγραφε όλες τις εντολές εκτελέσεως, χωρίς ποτέ να δεχτεί μετατροπή τους σε μακροχρόνια φυλάκιση.

Στις 16 Απριλίου του 1705, σε τελετή που έγινε στο Κολέγιο του Τρίνιτι, η βασίλισσα ΄Aννα έχρισε τον Νεύτωνα ιππότη ως αναγνώριση των πολιτικών υπηρεσιών του προς την Αγγλία.

Επίλογος

Τα τελευταία ίσως 20 χρόνια της ζωής του, δεν ασχολήθηκε με την επιστήμη, αλλά με τη μελέτη της Αγίας Γραφής. Ιδιαίτερα τον απασχόλησαν οι προφητείες του Δανιήλ και η Αποκάλυψη του Ιωάννη. Έγραψε δύο χειρόγραφα που οι συγγενείς του εξέδωσαν μετά το θάνατό του με τον τίτλο Παρατηρήσεις σχετικά με τις Προφητείες του Δανιήλ και την Αποκάλυψη του Ιωάννη (Observations on Daniel and The Apocalypse of St. John, 1733).

Υποστήριξε σθεναρά ότι οι δύο αυτές προφητείες δεν μπορούν να κατανοηθούν παρά μόνο από τη σκοπιά της Αστρονομίας και των Μαθηματικών.

Την τελευταία δεκαετία της ζωής του έγραψε δύο ελαφρώς διαφορετικές παρουσιάσεις των προφητειών, το ίδιο καλά φιλτραρισμένες από οτιδήποτε αξιόμεμπτο. Ο Κόντουιτ τις χαρακτήρισε «Αποκάλυψη και Προφητείες χωρίς θεοληψία και δεισιδαιμονία...».

Επίσης εκείνη την περίοδο έγραψε το Χρονολόγιο των Αρχαίων Βασιλείων (The Chronology of Ancient Kingdoms Amended).

Πολλά από τα χειρόγραφα θεολογικά κείμενα που γράφτηκαν την ίδια εκείνη περίοδο και δεν εκδόθηκαν, μαρτυρούν την επιμέλεια του Νεύτωνα σε όσα προόριζε για δημοσίευση. Μεταξύ των χειρογράφων αυτών, ένα από τα πιο σημαντικά, που υπάρχει σε πολλά προσχέδια, όπως και καθετί στο οποίο έδινε βάρος ο Νεύτωνας, έφερε τον τίτλο Συμφιλίωση. Η «Συμφιλίωση» επανερχόταν στο θέμα των «Καταβολών»: «Όλα τα έθνη είχαν την ίδια θρησκεία και η θρησκεία αυτή συνίστατο στα διδάγματα των υιών του Νώε...». Οι κύριες αξίες της πρώτης αυτής θρησκείας ήταν η αγάπη για το Θεό και η αγάπη για τον πλησίον. Τη θρησκεία αυτή κληρονόμησαν ο Αβραάμ, ο Ισαάκ και ο Ιακώβ. Ο Μωυσής την έφερε στον λαό του Ισραήλ. Ο Πυθαγόρας τη γνώρισε στα ταξίδια του και τη δίδαξε στους μαθητές του. Όπως καταλήγει ο Νεύτωνας, «η θρησκεία αυτή μπορεί επομένως να χαρακτηριστεί Ηθικός Νόμος όλων των Εθνών».

Στην χώρα του, ήδη όσο ήταν εν ζωή, τον θεωρούσαν εθνική μορφή. Θαύμαζαν τόσο τη σκέψη του ώστε αναπτύχθηκε στα ανώτερα λαϊκά στρώματα ένα επιστημονικό - φιλοσοφικό ρεύμα γνωστό ως «νευτωνιασμός» και το οποίο βασιζόταν στη μέθοδο σκέψης που διέπνεε το έργο του. Το ρεύμα αυτό, σε συνδυασμό με τις φιλοσοφικές ιδέες του Ντεκάρτ και του Λοκ, βοήθησε να σφυρηλατηθεί το λεγόμενο ρασιοναλιστικό πνεύμα του Διαφωτισμού.

Πέθανε στις 20 Μαρτίου 1727, σε ηλικία 84 ετών, από πάθηση των πνευμόνων, στο Κένσινγκτον της Αγγλίας.

Στο μνημείο του Νεύτωνα διαβάζουμε τη λατινική επιγραφή στη βάση του, σε ελεύθερη μετάφραση:[4]

«Εδώ αναπαύεται ο Ισαάκ Νεύτωνας, ιππότης, ο οποίος με μια οξύνοια σχεδόν θεϊκή και με ιδιαίτερες δικές του μαθηματικές αρχές, εξερεύνησε τις τροχιές και τις μορφές των πλανητών, τις διαδρομές των κομητών, τις παλίρροιες της θάλασσας, τις ανομοιότητες στις ακτίνες του φωτός και τις ιδιότητες των χρωμάτων που δημιουργούνταν, κάτι που κανείς άλλος μαθητής δεν είχε καν φανταστεί. Φίλεργος, οξυδερκής και πιστός στην ενασχόλησή του με τη φύση, με αρχαίες και ιερές γραφές, απέδειξε μέσω της φιλοσοφίας του το μεγαλείο του Θεού και με τη συμπεριφορά του εξέφρασε την απλότητα του χριστιανικού μηνύματος. Θνητοί, χαρείτε που υπήρξε ένα τόσο μεγάλο στολίδι της ανθρωπότητας. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1642 και πέθανε στις 20 Μαρτίου 1726/7».

Το 1946, τριακόσια χρόνια από τη γέννηση του Νεύτωνα, σε μια επετειακή εκδήλωση της Βασιλικής εταιρίας του Λονδίνου, ο οικονομολόγος Τζον Μέϊναρντ Κέινς (John Meynard Keynes) αναφέρει στο λόγο του:

«Ο Νεύτων δεν ήταν ο πρώτος της εποχής της λογικής. Ήταν ο τελευταίος των μάγων, ο τελευταίος των Βαβυλωνίων και των Σουμερίων, η τελευταία μεγάλη διάνοια που κοίταξε πέρα από τον ορατό και πνευματικό κόσμο με τα ίδια μάτια εκείνων που άρχιζαν να κτίζουν την πνευματική κληρονομιά μας, πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια».

Και συνεχίζει:

«Γιατί τον αποκαλώ μάγο; Διότι αντιμετώπισε ολόκληρο το σύμπαν και ότι αυτό περιλαμβάνει υπό τη μορφή ενός γρίφου, ενός μυστικού, το οποίο μπορεί να φανερωθεί με την απλή εφαρμογή καθαρής σκέψης επάνω σε αδιάσειστα στοιχεία και δεδομένα, τα οποία ο Θεός μας έχει ρίξει εδώ και εκεί, για να ενεργοποιήσει ένα κυνήγι φιλοσοφικού θησαυρού στις Εσωτερικές Αδελφότητες».

Ο Νεύτωνας ήταν ένας «φυσικός φιλόσοφος», ένας διανοητής που πάσχισε να ανακαλύψει τα μυστικά της φύσης, χωρίς να διαχωρίζει τον άνθρωπο και τη Φύση, από τον Θεό.

Η Φιλοσοφία για τον Νεύτωνα ήταν η αναζήτηση της Σοφίας, που αγκαλιάζει και συνθέτει κάθε ακτίνα του ανθρώπινου πνεύματος, όπως η επιστήμη και η θρησκεία.

Λίγο καιρό πριν από το θάνατό του, σε έναν αναστοχασμό της ζωής του, συνόψισε όλο του το βίο σε λίγες μόνο λέξεις. Πρόκειται για μια θαυμάσια εικόνα που συλλαμβάνει την ουσία μιας ζωής αφιερωμένης στην αναζήτηση της Αλήθειας:

«Δεν ξέρω πως μπορεί να με βλέπει ο κόσμος, αλλά εγώ, βλέπω απλώς ένα παιδί να παίζει στην ακρογιαλιά και να χαίρεται κάπου-κάπου βρίσκοντας ένα βότσαλο πιο λείο ή ένα κοχύλι πιο όμορφο από τα συνηθισμένα, τη στιγμή που ο μεγάλος ωκεανός της αλήθειας, απλώνεται ανεξερεύνητος μπροστά του».

Σημειώσεις

[1]. Η Λουκασιανή έδρα του Κέιμπριτζ, θεωρείται ως το «πόστο» με το μεγαλύτερο επιστημονικό κύρος στον κόσμο και δημιουργήθηκε το 1663, ύστερα από δωρεά στο πανεπιστήμιο του Χένρι Λούκας, μέλους του βρετανικού Κοινοβουλίου, Την έδρα ανέλαβε το 1989 ο Στίβεν Χόκινγκ.
[2]. Η Αγγλία δεν είχε υιοθετήσει ακόμα το Γρηγοριανό Ημερολόγιο, έτσι είχε δέκα μέρες διαφορά με την υπόλοιπη Ευρώπη, πριν από το 1700, όπου είχαν 4 Ιανουαρίου 1643, την ημέρα που γεννήθηκε ο Νεύτωνας.
[3]. Όταν δεν αναφέρεται στον ίδιο τον Νεύτωνα, το επώνυμο Νιούτον-Newton έχει παραμείνει στην αγγλική γλώσσα.
[4]. Από τον Γ. Σμιθ (G.L. Smyth), The Monuments and Genii of St. Paul’s Cathedral, and of Westminster Abbey (1826), ii, 703-4.

Βιβλιογραφία

    • Richard Westfall, Η ζωή του Ισαάκ Νεύτωνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2005.
    • Ιωάννης Γραμματικάκης, «Νεύτων: Η κορυφαία στιγμή της Φυσικής - η θεμελίωση», 1ο Επιστημονικὸ Συμπόσιο.
    • Gareth Knight, Μάγοι και Αλχημιστές, Ιάμβλιχος, Αθήνα 1989.
    • Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ., Διαλέτης Δ., Χριστιανίδης Γ., Κανδεράκης Ν., Βερνίκος Σ., Ιστορία των επιστημών
      και της τεχνολογίας, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα 1999.
    • Έργο Συλλογικό, Αλχημεία: Το Κλειδί των Μυστηρίων, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη 1998.

Σύνδεσμοι

    H Συλλογή των ψηφιοποιημένα χειρόγραφων και εκδόσεων του Newton στο πανεπιστήμιο Κέμπριτζ
    Ο Λόγος του Κέινς για τον Νεύτωνα

Γ.Ε.