Ο Κορνήλιος Αγρίππας υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της αναγέννησης, διακρίθηκε ως φιλόσοφος, αστρολόγος, αλχημιστής, γιατρός και στρατιωτικός. Καταξιώθηκε με το βιβλίο «Απόκρυφη Φιλοσοφία», με την οποία υπερασπίστηκε τη μαγεία ως υπέρτατη διαδρομή προς την κατανόηση του κόσμου και του Θεού.

Η Ζωή του

Ο Ερρίκος Κορνήλιος Αγρίππας φον Νετεσχάϊμ (Heinrich Cornelius Agrippa von Nettesheim) γεννήθηκε στην Κολωνία το 1486 και πέθανε το 1535 σε ηλικία 48 ετών αφήνοντας πίσω επτά παιδιά από τους τρεις γάμους του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ερρίκος Κορνέλις. Εκλατίνισε το επώνυμό του από Κορνέλις σε Κορνήλιος σύμφωνα με τη μόδα της εποχής και απένειμε τον «ψευδή» τίτλο ευγενείας του Αγρίππα βον Νετεσχάϊμ, τον οποίο «δανείστηκε» από τον ομώνυμο Ρωμαίο ιδρυτή της Κολωνίας και το τοπωνύμιο μιας περιοχής κοντά στην Κολωνία.

Ερρίκος Κορνήλιος Αγρίππας

Ο Αγρίππας ήταν απείθαρχος, ασταθής, εκκεντρικός, εφευρετικός αλλά και εξαίρετος ρήτορας. Για να επιβιώσει, συχνά αναγκαζόταν να υποδύεται ρόλους όπως αυτόν του λόγιου, του αλχημιστή, αλλά και του θεραπευτή, του δαιμονολόγου, του αστρολόγου, του θεολόγου, του δικηγόρου, του γιατρού και του ιστορικού. Έχοντας διττό ρόλο λειτούργησε ευφυέστατα και ως οικονομικός αλλά και ως μυστικός σύμβουλος, επηρεάζοντας τα πολιτικά δρώμενα ενώ ταυτόχρονα παρείχε υπηρεσίες στον Πάπα αλλά και στον αυτοκράτορα.

Χρίστηκε ιππότης από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό λόγω της διάκρισής του στο πεδίο μάχης. Έδινε διαλέξεις για τον Πλάτωνα στο Πανεπιστήμιο της Πίζας και πήρε τα διπλώματα της Νομικής και της Ιατρικής στην Παβία.

Ως δικηγόρος στο Μετς υπερασπίστηκε μια νεαρή γυναίκα που είχε κατηγορηθεί από την Ιερά Εξέταση για μαγεία. Με την ρητορική του πέτυχε την απαλλαγή της, αλλά θεώρησε φρόνιμο να αλλάξει τόπο διαμονής και να επιστρέψει στην Κολωνία, επειδή είχε προκαλέσει την οργή της Ιεράς Εξέτασης και των μοναχών.

Ήταν από τους πρώτους που διεχώρισε τη μαγεία σε υψηλή και χαμηλή, έλεγε πως η μαγεία «...παράγει καταπληκτικά αποτελέσματα, συνενώνοντας τις ιδιότητες των διαφόρων πραγμάτων μέσα από την αλληλεπίδραση που υπάρχει μεταξύ τους, και μέσα από την επιρροή που έχουν τα ανώτερα σώματα πάνω στα κατώτερα...».

Ο Αγρίππας δεν παρέμενε σε έναν τόπο για πολύ καιρό, μετακινούταν σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνάς του ήταν τυλιγμένο με ένα πέπλο μυστηρίου παίρνοντας υπερφυσικές διαστάσεις με αποτέλεσμα οι σύγχρονοί του να μη διστάσουν να τον χαρακτηρίσουν «μαύρο μάγο». Ήταν από τους πρώτους που αναφέρθηκαν στην φιλοσοφία της μαγείας από όπου άντλησε στοιχεία ο Γκαίτε (Geothe) για να υποστηρίξει κατάλληλα τις μαγικές αναφορές στο Φάουστ.

Ίδρυσε το 1507 στο Παρίσι μια αδελφότητα για την έρευνα των απόκρυφων φαινομένων όπως είναι η μαγεία και η αλχημεία, τα μέλη της οποίας λειτουργούσαν αποβλέποντας στο κοινό καλό. Υπήρξε ένας από τους πρώτους που εμβάθυναν στην αιγυπτιακή, ιουδαϊκή και ελληνική εσωτερική παράδοση.

Τα βιβλία του για τη μαγεία και τον αποκρυφισμό ήταν ευρέως γνωστά και λειτούργησαν ως βιβλία αναφοράς στα δικαστήρια και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Δυτικής Ευρώπης. Το 1509, οι διαλέξεις του στο Πανεπιστήμιο Ντολ της Γαλλίας, για την πραγματεία του Γιόχαν Ρόυχλιν (Johann Reuchlin), De Verbo Μirifico, που ήταν σχετική με θρησκεία και τα σατιρικά σχόλια που έκανε για τους μοναχούς, προκάλεσαν την αντίδραση της Εκκλησίας. Κατηγορήθηκε για ασέβεια και σύρθηκε στη δικαιοσύνη διότι αρνήθηκε να ανακαλέσει την κριτική του για την εκκλησία. Η συνέπεια ήταν να αναγκαστεί να καταφύγει στην Αγγλία.

Το Έργο του

Στην Αμβέρσα γράφει και δημοσιεύει ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το «Περί της Αβεβαιότητος και Ματαιότητος των Επιστημών» «De Incertitudine et Vanitate Scientiarum», επηρεασμένο από τον Πίκο ντελλα Μιράντολα (Pico della Mirandola) και τον Ρόυχλιν (Reuchlin).

Το έργο αυτό αποτελεί μια σάτιρα για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή στις επιστήμες, στα απλοϊκά δογμάτα της Εκκλησίας, αλλά και στους κύκλους των Σχολαστικών σε σχέση με την αντικειμενική αλήθεια. Πρόκειται για ένα έργο που αντανακλά το πενιχρό πνευματικό και πολιτιστικό υπόβαθρο της εποχής. Αφού μελέτησε εγκυκλοπαιδικά, αντλώντας πληροφορίες από όλο το εύρος των επιστημών και τεχνών, όπως είχαν εξελιχθεί εκείνη την εποχή, με απογοήτευση διαπίστωσε και υποστηρίξε ότι αυτή η ενασχόληση, με όσο καλή πρόθεση κι αν γίνεται, είναι επιβλαβής την συγκεκριμένη εποχή. Έτσι διατυπώνει τη θέση πως, ο άνθρωπος δύναται να οδηγηθεί στη γνώση και την πνευματική ανάταση μόνο μέσα από τη μυστηριακά αποκαλυπτόμενη έννοια του θεού.

Με το έργο αυτό έχει επίγνωση ότι ανοίγει έναν πολυμέτωπο αγώνα. Γράφει στον πρόλογό του, «Αντιλαμβάνομαι καλά ποια αιματηρή μάχη πρόκειται να διεξάγω ...πρώτα οι κακόμοιροι γραμματικοί θα δημιουργήσουν θόρυβο και θα ακολουθήσουν... οι ανόητοι ποιητές, οι προχειρολόγοι ιστορικοί, οι πομπώδεις ρήτορες, οι πεισματάρηδες λογικοί... οι μοιραίοι αστρολόγοι,... οι φρικτοί μάγοι... οι αυτάρεσκοι φιλόσοφοι». Συνεχίζοντας σε ένα άλλο σημείο του βιβλίου σχολιάζει την τρέχουσα ηθική, που ποικίλλει ανάλογα με τον τόπο και το χρόνο, «...ώστε κατάντησε εκείνο που κάποτε θεωρείτο κακία να χαρακτηρίζεται ως αρετή και εκείνο που κάποτε ήταν αρετή να παρουσιάζεται ως κακία». Αμφισβήτησε όχι μόνο την κοσμική εξουσία που είχε ο Πάπας και οι πάστορες αλλά ακόμα και την πνευματική τους αξία, όταν διαπιστώνει ότι αντιτίθενται στις Γραφές. Εξαπολύει πυρά εναντίον της Ιεράς Εξέτασης με το πρόσχημα ότι πείθει τους ανθρώπους όχι με τη λογική και τη Γραφή αλλά με «το πυρ και τα δεμάτια». Εκφράζει την ευχή πως η εκκλησία θα έπρεπε να δαπανά λιγότερα για μητροπόλεις και περισσότερα για έργα φιλανθρωπίας. Αυτή του η δήλωση ήταν η τελευταία σταγόνα στο ποτήρι και είχε ως αποτέλεσμα ο Κάρολος ο Ε΄ να απαιτήσει από τον Αγρίππα να απαρνηθεί στο σύνολό της την κριτική που ασκούσε κατά της Εκκλησίας, κάτι που ο ίδιος αρνήθηκε. Έκτοτε κυνηγήθηκε από τον Αυτοκράτορα και εξορίστηκε από τα εδάφη της αυτοκρατορίας.

Σχέδιο του Αγρίππα από το έργο του «De occulta philosophia»

Το πιο γνωστό έργο του είναι το «Απόκρυφη Φιλοσοφία» «De Occulta Philosophia» το οποίο δημοσιεύτηκε σε τρεις τόμους το 1531, παρότι είχε γραφτεί πολύ νωρίτερα γύρω στα 1510, ενδεχομένως κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Αγγλία. Στο πρώτο βιβλίο του ασχολείται με τον κόσμο που αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία: τη φωτιά, τον αέρα, το νερό και τη γη, δηλαδή τον υλικό κόσμο, στο δεύτερο βιβλίο του ασχολείται με τον ουράνιο κόσμο: τα ζώδια και όλα τα ουράνια σώματα και στο τρίτο με τον πνευματικό κόσμο: των αγγέλων, των διανοιών και των ιδεών.

Είναι μια συστηματική ανάλυση της κρυφής γνώσης που επικρατούσε στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση, μια εγκυκλοπαιδική εργασία πάνω στην αναγεννησιακή μαγεία που παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις πλανητικές κυριαρχίες, τις αποκρυφιστικές δυνάμεις, τις συμπάθειες και αντιπάθειες των φυσικών πραγμάτων, επικλήσεις, τρόπους μαντικής, τις σκάλες των αριθμών και τη σημασία τους, αστρολογικά τάλισμαν, την Αγία Τριάδα, τα Καββαλιστικά ονόματα του Θεού, καθώς και την ταξινόμηση των κακών πνευμάτων.

Ο ίδιος αναφέρει: «Υπάρχει ένας τρισυπόστατος κόσμος, ο υλικός, ο ουράνιος και ο πνευματικός, κάθε ένας από αυτούς τους κόσμους συνδέεται με τον άλλον, διότι ο πνευματικός κόσμος δίνει ώθηση στον ουράνιο, και ο ουράνιος στον υλικό. Κάθε κατώτερο είδος κυβερνάται από το ανώτερό του, και δέχεται επιρροή από τις ιδιότητές του (του ανώτερου). Καταυτόν τον τρόπο, ο Δημιουργός μέσα από τους αγγέλους, τον ουρανό, τα αστέρια, τα τέσσερα στοιχεία, τα ζώα, τα φυτά, τα μέταλλα και τις πέτρες μεταβιβάζει τις ιδιότητες της παντοδυναμίας του σε εμάς...».

Ο Αγρίππας πιστεύει ότι όλα τα πράγματα απορρέουν από το Θεό, μεταφέρονται στους κόσμους και υποστηρίζει τη δυνατότητα της ανόδου του ανθρώπου προς το Θεό. Βασίζεται σε ιδέες της εποχής του αλλά και προγενέστερες σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος είναι μια μικρογραφία, αντίγραφο του Θεού, δημιουργείται «κατ’ εικόνα του Θεού», όπου Θεός είναι ολόκληρο το σύμπαν στο σύνολό του, και πως ο άνθρωπος είναι επομένως μια μικρογραφία - αντίγραφο του σύμπαντος.

Ο Αγρίππας υποστηρίζει πως, σε κάθε φυσική ύπαρξη υπάρχει μια «ψυχή» ή ένα «πνευματικό στοιχείο». Καταλήγει στο ότι, οι μαγικές ιδιότητες των βοτάνων, των μετάλλων, των πετρών, των ζώων και άλλων φαινομένων της φύσης αποτελούν μέρος από το σύνολο της παγκόσμιας ψυχής και αποκαλύπτονται μέσα από αυτή.

Κατανοεί τη σχέση μεταξύ της ύλης και του πνεύματος μέσα από τις διάφορες τέχνες και τις επιστήμες, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής, της γεωμετρίας και της αστρολογίας και διαμορφώνει ένα σύστημα στο σύμπαν, στο οποίο τα πάντα είναι μέρος ενός μεγάλου πνευματικού συνόλου, του Θεού. Η μαγεία είναι ο δρόμος της διερεύνησης αυτού του συστήματος, αλλά αφορά μόνο στους λίγους άνδρες μυημένους, όπως ο ίδιος ο Αγρίππας και τα μέλη της αδελφότητάς του, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς είναι υποστηρικτές των μυστικιστικών κοινωνιών.

Υποστήριξε ακόμη ανάμεσα σε άλλα ότι, όπως η ανθρώπινη ψυχή διαπερνά και κυβερνά το σώμα, έτσι και ο «πνευματικός κόσμος» «spiritus mundi» διαπερνά και κυβερνά το σύμπαν κι ότι από τη μεγάλη αυτή δεξαμενή ψυχικής δύναμης μπορεί να επωφεληθεί ένα πνεύμα ηθικά εξαγνισμένο, που έχει σπουδάσει με υπομονή τις μαγικές μεθόδους. Το πνεύμα μπορεί να ανακαλύψει τις κρυφές ιδιότητες των πραγμάτων, των αριθμών, των γραμμάτων, των λέξεων, μπορεί να εισχωρήσει με ένα τρόπο μαγικό στα μυστικά των άστρων και να αποκτήσει μια απεριόριστη δύναμη στο στοιχείο της γης και του αέρα.

Στο έργο του «Η ευελιξία του Γυναικείου Φύλου και η Υπεροχή των Γυναικών πάνω στους Άνδρες» «De Nobilitate et Praecellentia Foeminei Sexus» που γράφτηκε το 1529 υποστηρίζει με τόλμη την υπεροχή του γυναικείου φύλου, συγκεκριμένα αναφέρει ότι «…η γυναίκα είναι ανώτερη από τον άνδρα, χάρη στο υλικό από το οποίο δημιουργήθηκε, διότι δεν κατασκευάστηκε από άψυχο υλικό, όπως είναι ο πηλός, από τον οποίο δημιουργήθηκε ο άνδρας, αλλά από εξαγνισμένη ύλη, που της εμφύσησε ζωή και ψυχή, έλλογη ψυχή, εκείνη που εμπεριέχει τη θεϊκή διάνοια. Επί πλέον, ο άνδρας, δημιουργήθηκε από γη, από την οποία ο Θεός δημιούργησε και τα κάθε είδους ζώα, σε συνεργασία με τις ουράνιες επιρροές. Η γυναίκα όμως δημιουργήθηκε από το Θεό και μόνο, μακριά από κάθε ουράνια επιρροή, και από κάθε συμμετοχή της φύσης, χωρίς τη συμβολή οποιασδήποτε δύναμης, είναι τέλεια και πλήρης».

Επίλογος

Ο Κορνήλιος Αγρίππας από νεαρή ηλικία μελέτησε τον Πλάτωνα, τον Πλωτίνο και τον Πρόκλο, οι απόψεις και οι ιδέες τους κατεύθυναν τη μετέπειτα ζωή του. Ήταν ένας πρωτοποριακός στοχαστής που κατάφερε να συνενώσει την κλασσική Νεοπλατωνική φιλοσοφία με τον Ερμητισμό και την Εβραϊκή Καββάλα με τον Χριστιανισμό.

Από τους σύγχρονούς του, ο Παράκελσος ήταν η ιδιοφυία που ξεχώριζε, αλλά και ο Αγρίππας, παρόλες τις αρετές και τα ελαττώματά του, έχει ιδιαίτερη αξία γιατί αποτύπωσε τις κοινωνικές και πνευματικές ζυμώσεις της εποχής του.

Η φιλοσοφία του αποτελεί απόσταγμα της συλλογής ιδεών από ποικίλες πηγές. Εξέτασε διεξοδικά τα έργα αρχαίων και σύγχρονων συγγραφέων σε αναζήτηση των αρχών εκείνων που χρειάζονταν για να θεμελιώσει το δικό του μαγικό σύστημα, το οποίο είχε μια ιδιαίτερη ποιητική έκφραση.

Η φιλοσοφική του σκέψη αντιπροσωπεύει την υψηλότερη ανάπτυξη του πνευματισμού στη δυτική Ευρώπη της αναγέννησης, και έρχεται σε αντίθεση με τον υλισμό και τον αθεϊσμό της διαφώτισης, καθώς υποστήριζε ότι «οι σοφοί του κόσμου ήταν αδύνατο να δεχτούν πως ο άνθρωπος μπορεί να ανέβει επίπεδα και να φτάσει στο Δημιουργό όλων των πραγμάτων, στην πρωταρχική Αιτία.

«Μόνο για σας, τέκνα της Μάθησης και της Σοφίας, γράψαμε το έργο αυτό. Ερευνήστε αυτό το βιβλίο,
αφοσιωθείτε σε αυτόν τον σκοπό που τον διασκορπίσαμε και τον βάλαμε σε τόπους ποικίλους.
Αυτό που συσκοτίσαμε κάπου, το καταδείξαμε αλλού, ώστε να γίνει αντιληπτό μόνο από τη Νόησή σας…».

De Occulta Philosophia

Πηγή

     Από τον D. G. Dyer, για το περιοδικό «Man, Myth and Magic».

Σύνδεσμοι

     http://lerakis.blogspot.com/2009/12/heinrich-cornelius-agrippa-von.html
     astroblogic.blogspot.com/2010/05/de-occulta-philosophia-1-heinrich.html

Μτφρ: Ε.Ρ.