Κατάθλιψη, είναι μια λέξη που ακούγεται πολύ στην εποχή μας. Πόσοι όμως γνωρίζουμε τί πραγματικά είναι η κατάθλιψη, τα αίτιά της και τα συμπτώματά της; Και κυρίως πόσοι γνωρίζουμε ότι αντιμετωπίζοντας την κατάθλιψη αναγεννιόμαστε και συνεχίζουμε τη ζωή μας πιο δυνατοί;

Η ζωή μας είναι μια διαρκής ροή στον χωρόχρονο. Προχωράμε πάνω σε γνωστά και άγνωστα μονοπάτια, διαμορφωμένα μέσα από αναμενόμενες ή ξαφνικές αλλαγές. Στον κύκλο μιας διαρκούς περιοδικότητας βιώνουμε τις εναλλαγές των αισθήσεων, των συναισθημάτων και των σκέψεων που απορρέουν από τις εμπειρίες μας.

Το σώμα, τα συναισθήματα και ο νους μας συντονίζονται και ανταποκρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα, μέσα από τα οποία αποκομίζουμε συνεχώς εμπειρίες. Αυτές οι εμπειρίες μας διαμορφώνουν ως προσωπικότητες, μας εμπλουτίζουν ως συνειδητές υπάρξεις διευρύνοντας τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Έτσι θα λέγαμε πως το πέρασμά μας από τη ζωή, είναι μια σειρά από πολλαπλές εναλλαγές σε διάφορα επίπεδα λειτουργίας.

Σύμφωνα με τις εσωτερικές παραδόσεις, η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ένας πολυσύνθετος και πολυεπίπεδος οργανισμός που συντίθεται από τα πλέον πνευματικά έως τα πιο υλικά στοιχεία. Η ύψιστη, η πνευματική πλευρά μας, αποσκοπεί στην εξέλιξη της συνείδησης. Η συνείδηση, σε διάφορες παραδόσεις αναγνωρίζεται ως Ψυχή, θεωρούμενη ως το μονοπάτι εκείνο που μας οδηγεί στα πνευματικά επίπεδα.

Το πλέον γνωστό και λειτουργικό τμήμα μας ως υπάρξεις, είναι αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα. Είναι το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών μας, συντίθεται αφενός από το σώμα και αφετέρου από το σύνολο των ιδεών, των σκέψεων, και των συναισθημάτων μας. Αποτελείται από αυτά που ονομάζουμε σώματα ή φορείς του ανθρώπου, δηλαδή τον φυσικό φορέα-το σώμα, τον αστρικό φορέα-τις συγκινήσεις και τον νοητικό φορέα-τις συγκεκριμένες και αφηρημένες σκέψεις. Ανάλογα με τη βαθύτητα των εναλλαγών, των διακυμάνσεων και των διαταραχών που συντελούνται σε αυτούς τους φορείς, προκαλούνται και οι διάφοροι τύποι ασθενειών ή ψυχικής ανισορροπίας. Γιατί όσο υπάρχει αρμονία μεταξύ Ψυχής και Νου, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία και ευτυχία. Όταν όμως κλονιστεί ή διακοπεί η επαφή και η συνεργασία μεταξύ ψυχής και προσωπικότητας, έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία.

Είναι αλήθεια πως σπανίως εμβαθύνουμε στις αιτίες που μας κάνουν να νιώθουμε χαρά, δημιουργικότητα, γαλήνη, ομορφιά, θάρρος, κατανόηση, αγάπη και σε πολλά άλλα όμορφα συναισθήματα.

Όταν όμως, βιώνουμε δύσκολες, οδυνηρές φάσεις στη ζωή μας, τότε, προσπαθώντας να βρούμε ξανά την ισορροπία μας αναζητούμε τις αιτίες που τις προκάλεσαν, αλλά και συγκεκριμένους τρόπους για να τις υπερβούμε. Ο ανυπέρβλητος πόνος, η βαθιά μελαγχολία, η αίσθηση της απόγνωσης, της σύγχυσης, του εγκλωβισμού του νου και των συναισθημάτων έχει πολλές μορφές και διακυμάνσεις. Η «κατάθλιψη» είναι μία από αυτές, που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους ιδιαίτερα στην εποχή μας. Ο φόβος, η απελπισία, η απόρριψη, η μελαγχολία που καλύπτει σαν πέπλο την ύπαρξη, διαταράσσει την ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους, κλονίζοντας την ειρήνη μέσα μας.

Συνήθως επικρατεί σύγχυση και διφορούμενες απόψεις ανάμεσα στη βαθιά θλίψη ή τον έντονο συναισθηματικό πόνο και την κατάθλιψη. Αν και τα όρια μεταξύ τους δεν είναι εμφανώς διακριτά θα προσπαθήσουμε σε αυτό το άρθρο να κατανοήσουμε περισσότερο την έννοια της κατάθλιψης και τις όψεις με τις οποίες εκδηλώνεται.

Θλίψη – Κατάθλιψη

Η θλίψη, θεωρείται πως είναι μια φυσιολογική εμπειρία της ύπαρξής μας, η οποία προκαλείται όταν βιώνουμε μια απώλεια και ως εκδήλωση κρίνεται πως είναι υγιής και χρήσιμη στον άνθρωπο. Χαρακτηρίζεται από οδύνη, που συνήθως συνδέεται με αισθήματα δυσφορίας, απελπισίας, απογοήτευσης και στενοχώριας. Αυτά τα αισθήματα μπορεί να προκαλέσουν κλάματα ή λυγμούς, μέσω των οποίων αποφορτίζεται το συναισθηματικό βάρος, ώστε μετά από εύλογο χρονικό διάστημα να ξαναβρούμε τις συγκινησιακές μας ισορροπίες.

Από την αρχή της ζωής μας βιώνουμε απώλειες, έστω και μικρές, οι οποίες συνοδεύονται από αντίστοιχα αισθήματα θλίψης που συχνά οδηγούν σε αλλοίωση της πραγματικότητάς μας. Η απώλεια του αποκλειστικού ενδιαφέροντος των γονιών μας με την έλευση ενός δεύτερου παιδιού, ο σταδιακός αποχωρισμός από αυτούς, ο θάνατος ή ο χωρισμός ενός συντρόφου, κατά τον οποίο το άτομο βιώνει αισθήματα πόνου, απώλειας και απόρριψης είναι αιτίες που οδηγούν σε αδιέξοδα. Ακόμη και η απώλεια της εργασίας, ένα σημαντικό πρόβλημα της εποχής μας, προκαλεί βαθιά αισθήματα απόγνωσης και θλίψης.

Η θλίψη είναι μια μορφή πένθους. Όταν νιώθουμε θλίψη, έχουμε έντονα αρνητικά συναισθήματα αλλά νιώθουμε ζωντανοί. Η συναισθηματική επεξεργασία μιας απώλειας, όποια και αν είναι αυτή, βοηθάει το άτομο να προχωρήσει στη ζωή του. Λέγεται μάλιστα, ότι η θλίψη, υπό την έννοια που περιγράψαμε, συνιστά ένα είδος μαθησιακής εμπειρίας για την ανθρώπινη συνείδηση, καθώς αυτή ενδυναμώνεται μέσα από τις επίπονες καταστάσεις της ζωής. Το γεγονός ότι είμαστε θλιμμένοι, όμως, δεν σημαίνει και ότι πάσχουμε από κατάθλιψη.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος που πάσχει από κατάθλιψη δεν αισθάνεται θλίψη. Αυτό μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη, βιώνουν μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση, που είναι πραγματική και πολύ σοβαρή. Το άτομο δεν κατάφερε –είτε γιατί δεν του επιτρεπόταν, είτε γιατί βίωσε τραυματικές καταστάσεις που ήταν δύσκολο να διαχειριστεί– να επεξεργαστεί τις απώλειες στη ζωή του και έτσι «μονώθηκε» συναισθηματικά.

Μην μπορώντας να βιώσει θλίψη, απέκλεισε και άλλα συναισθήματα, και τελικά βίωσε το κενό. Τα αισθήματα κενού που αισθάνεται ο καταθλιπτικός άνθρωπος τον οδηγούν ώστε να εναποθέσει την επίλυση όλων των προβλημάτων του στους άλλους, κάτι που τον οδηγεί στο να βιώνει συνεχείς ματαιώσεις και ενισχύει την αίσθηση του κενού. Ο άνθρωπος που αισθάνεται «νεκρωμένος» συναισθηματικά, καταλήγει να παραιτείται από τη ζωή. Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι η θλίψη είναι μια υγιής συναισθηματική κατάσταση, ενώ η κατάθλιψη αποτελεί σοβαρή, και αρκετά συχνή, ψυχική διαταραχή, που μπορεί όμως να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία.

Ως κατάθλιψη, λοιπόν, περιγράφεται ένα σύνολο ψυχολογικών συμπτωμάτων, παθολογικών συμπεριφορών μειωμένης λειτουργικότητας, που μπορεί να οφείλονται σε οργανικούς, κοινωνικούς, γενετικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Είναι μία διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση, τις σκέψεις και συνήθως συνοδεύεται από σωματικές ενοχλήσεις. Επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου, τον ύπνο του, τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και αντιλαμβάνεται. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει περιγραφεί από τους αρχαίους χρόνους και φαίνεται να υπάρχει σχεδόν σε κάθε κοινωνία. Επιστημονικές μελέτες, μάλιστα, υποδεικνύουν ότι ένα παρόμοιο σύνδρομο με αυτό της ανθρώπινης κατάθλιψης υπάρχει και στο ζωικό βασίλειο.

Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν μηχανισμοί και θεσμοί που επιτρέπουν την έκφραση της θλίψης και προσπαθούν να εξομαλύνουν την καταθλιπτική αντίδραση. Ο κυριότερος από αυτούς αφορά το πένθος. Όπου υπάρχουν σαφείς λόγοι για τη δυστυχία ενός ατόμου η καταθλιπτική διάθεση είναι παρούσα σαν φυσικό γεγονός, εάν όμως η κατάθλιψη συνεχιστεί για δυσανάλογο χρονικό διάστημα από την πάροδο του γεγονότος, τότε θεωρείται σοβαρή και οδηγεί σε μείωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε πολλούς τομείς της ζωής του. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ (Sigmund Freud), από την ψυχαναλυτική του εμπειρία με καταθλιπτικούς ασθενούς, πίστευε, ότι η θλίψη μετατρέπεται σε κατάθλιψη όταν το αίσθημα της στέρησης μεταβάλλεται σε αμφιθυμία για το πρόσωπο της απώλειας. Κατά τον Φρόιντ, όταν κάποιος βιώνει θλίψη νιώθει ότι μικραίνει ο κόσμος, ενώ αντίθετα εκείνος που πάσχει από κατάθλιψη νιώθει να μικραίνει το ίδιο του το Εγώ.

Οι διακρίσεις μεταξύ της διάρκειας της κατάθλιψης, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εκδηλώνεται, και ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά κατατάσσουν την κατάθλιψη σε διαφορετικούς τύπους. Οι τρεις κύριοι τύποι είναι: διπολική διαταραχή, μείζον καταθλιπτική διαταραχή - κλινική κατάθλιψη και επίμονη καταθλιπτική διαταραχή.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα συνειδητά και ασυνείδητα μέρη του νου μπορεί να συγκρουστούν μεταξύ τους δημιουργώντας το φαινόμενο που ονομάζεται κατάθλιψη, δηλαδή μια κατάσταση όπου χάνεται η επίγνωση κάποιων προβληματικών κινήτρων ή επιθυμιών που προκαλούν αρνητική επιρροή.

Από την πλευρά της ψυχοδυναμικής υπάρχει η άποψη που βασίζεται στην αρχή της απώλειας. Θεωρείται ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείται μόνο ως αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου αλλά μπορεί να είναι και αποτέλεσμα μιας συμβολικής απώλειας. Έτσι ακόμα και η απόρριψη ενός ραντεβού θα μπορούσε να προκαλέσει καταθλιπτικό επεισόδιο επειδή χάνεται κάτι, ακόμα και αν ποτέ δεν το κατείχαμε.

Για τον Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Carl Gustav Jung), η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται κάτω από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Για τον Ελβετό ψυχολόγο η κατάθλιψη είναι ένας αγγελιαφόρος, ένας άγγελος που παλεύεις μαζί του μέχρι να σου αποκαλύψει τη μυστική του ευλογία. Στην Γιουγκιανή ψυχολογία η κατάθλιψη συνδέεται με την καταπίεση. Από αυτή την οπτική γωνία υπάρχει μια κρυφή τάση προς την κατάθλιψη που μας εξαναγκάζει να απωθήσουμε και να καταπιέσουμε ψυχικά περιεχόμενα. Κάτι τέτοιο δεν είναι τιμωρία, αλλά μάλλον συνέπεια της αποκοπής μας από την ανθρώπινη, ενστικτώδη πλευρά του εαυτού μας.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στη δυτική εσωτερική παράδοση υπάρχει ένα συνειδησιακό στάδιο ανάπτυξης κατά το οποίο ο αναζητητής περιπίπτει σε απόλυτο σκοτάδι και τυλίγεται σε σύννεφα απογοήτευσης και απελπισίας. Με λίγα λόγια, εάν το ορίζαμε με ψυχολογικούς όρους, πρόκειται για ένα είδος κατάθλιψης. Αυτό το στάδιο είναι γνωστό στην εσωτερική φιλοσοφία, ως «Η Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής» και λέγεται πως πρόκειται για το στάδιο εκείνο μέσα από το οποίο προσεγγίζονται τα βαθύτερα περιεχόμενα της Ψυχής. Μάλιστα εξ αιτίας της δυναμικής του σηματοδοτεί και την έναρξη της εξελικτικής διαδικασίας στη σπείρα της ζωής. Θεωρείται πως τότε ο αναζητητής λειτουργεί όπως ο σπόρος που έχει φυτευτεί στα σκοτάδια της γης απ’ όπου και αρχίζει την ανάβαση μέχρι να ξεπροβάλλει στο άπλετο φως του Ήλιου. Υπό αυτή την έννοια, ίσως η κατάθλιψη να μην είναι απλώς μία διαταραχή, αλλά να αντιπροσωπεύει μια συνειδησιακή κατάσταση, η οποία εν τέλει σηματοδοτεί εξελικτικές ζυμώσεις.

Αιτίες της Κατάθλιψης

Η εμφάνιση της κατάθλιψης οφείλεται σε μια σειρά από αιτίες που σχετίζονται με τη φυσική, τη συναισθηματική και τη νοητική ανθρώπινη υπόσταση. Η επιστημονική άποψη συνδέει την κατάθλιψη με κάποιο πρόβλημα που παρουσιάζεται στους νευροδιαβιβαστές, ή από την παραγωγή μιας χημικής ουσίας η οποία προκαλείται μέσα από συγκεκριμένη διέγερση του εγκεφάλου ή ακόμη, εξαιτίας μιας ενδοκρινικής διαταραχής που σχετίζεται με τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια ή τους σεξουαλικούς αδένες.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η καταθλιπτική κατάσταση εκφράζει τη δυσκολία να συμφιλιώσουμε τις απαιτήσεις μας για απόλαυση, με τις αντίστοιχες απαιτήσεις των ιδεωδών των άλλων (γονείς, σχολείο, επιχείρηση, κοινωνία), ακόμη και από την αίσθηση η οποία προκαλείται από ένα συναίσθημα εγκατάλειψης.

Για αρκετούς ψυχολόγους στη βάση κάθε κατάθλιψης υπάρχει ή υπήρξε μια απώλεια που δεν επεξεργάστηκε, δεν αφομοιώθηκε και δεν ξεπεράστηκε επαρκώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απώλειας είναι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Πρόκειται για μια περίοδο θλίψης η οποία πρέπει να βιώνεται σαν μια κανονική, φυσιολογική στιγμή. Δηλαδή, μετά από ένα χρονικό διάστημα που το πένθος της απώλειας φέρνει θλίψη και περισυλλογή, το άτομο φυσιολογικά επανέρχεται σταδιακά σε μια ισορροπημένη κατάσταση. Στην περίπτωση που το πένθος διαρκεί και δεν επέρχεται κάποια προσαρμογή, τότε είναι δυνατόν να κάνει την εμφάνισή της κάποια μορφή κατάθλιψης.

Μία ακόμα βασική αιτία που μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, όπως η ψυχολογική-κοινωνική έρευνα έχει διαπιστώσει, βρίσκεται στις τραυματικές εμπειρίες που δημιουργούνται στα πρώτα χρόνια της ζωής και παραμένουν ανεξίτηλες καθώς καθιστούν τα άτομα που τις βίωσαν πιο επιρρεπή να περιπέσουν σε κατάθλιψη στο μέλλον.

Ακόμα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε το ρόλο του άγχους που συνδέεται με τις συνθήκες της σύγχρονης ζωής (ρυθμός, δουλειά, δέσμευση, ανεργία, αναταραχή, αδιέξοδα). Η κοινωνική πίεση και οι απαιτήσεις της πυροδοτούν το άγχος και την κατάθλιψη. Οι άνθρωποι εξαντλούνται από την προσπάθειά τους να συμμορφωθούν με τα ιδεώδη που τους επιβάλλουν οι υψηλές προσδοκίες των κοινωνικών δομών ή της επιβίωσης, καθώς και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ελπίδα ώστε να τους ανακουφίσει έστω και μελλοντικά.

Άλλες αιτίες για κατάθλιψη προέρχονται από το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας, τη σχέση μας μαζί του αλλά και με τους άλλους, και πώς λειτουργούμε βάση αυτής της οπτικής μέσω της αυτοεπίκρισης και της αυτολύπησης.

Είναι μια από τις συνήθεις διαστρεβλώσεις της διανοητικής λειτουργίας του σύγχρονου ανθρώπου η αυτοεπίκριση, η τάση απαξίωσης και διαρκούς επίκρισης του εαυτού. Φυσικά, μία τέτοια στάση δεν είναι δύσκολο να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Αυτή η λαθεμένη συνήθεια να εναντιωνόμαστε στον εαυτό μας, είναι ένα είδος αυτοχειρίας. Πολλές φορές αυτό το λάθος γίνεται όταν κανείς προσπαθεί να αναλύσει τον εαυτό του, να ανακαλύψει τα εσωτερικά του περιεχόμενα και τον τρόπο δράσης του. Αυτή η διαδικασία, η οποία θα μπορούσε να είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμη οδηγώντας μας σε συνειδησιακή ανάπτυξη, καταλήγει πολλές φορές σε μια καταθλιπτική κατάσταση όπου επιτίθεται κανείς στον ίδιο του τον εαυτό και τον αποδομεί δίχως διάκριση. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ πως σε τέτοια παγίδα πέφτουν εύκολα άνθρωποι που είναι υπερόπτες.

Με έναν παρόμοιο τρόπο θα λέγαμε ότι δρουν και τα αισθήματα αυτολύπησης, που μπορούν να λειτουργήσουν το ίδιο συντριπτικά όσο και οι ενοχές. Το να νιώθει κανείς οίκτο για τον εαυτό του, για όσα ανεπανόρθωτα έχουν συμβεί στη ζωή του, είναι μία από τις σοβαρότερες ψευδαισθήσεις που μπορεί να χτίσει κάποιος. Η θυμαπάτη θεμελιώνεται στο γεγονός ότι, χάνεται η διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είναι θλιβερό και σε εκείνο που είναι τραγικό και ανεπανόρθωτο. Οι θλιβερές καταστάσεις της ζωής μάς προκαλούν αισθήματα στενοχώριας και απογοήτευσης, αλλά συχνά χωρίς παρενέργειες και δεν διαρκούν πολύ. Μα όταν κάποιος θεωρεί πως του έτυχε μια καταστροφή ή βιώνει πραγματικά μια καταστροφή, δεν είναι σε θέση να αντιδράσει ήρεμα και ισορροπημένα.

Η επιστήμη της ψυχολογίας διερευνητικά επικεντρώνεται κύρια στους δύο φορείς της ανθρώπινης προσωπικότητας, στη συναισθηματική και διανοητική λειτουργία του ατόμου και στις διαταραχές που προκαλούνται εξ αιτίας της κατάθλιψης ώστε να βελτιώσει τις μεθόδους για την επίλυσή της.

Συμπτώματα

Τα πρόσωπα της κατάθλιψης είναι πολλά και γεννούν μια πληθώρα υποθέσεων πράγμα που σημαίνει ότι είναι δύσκολο να διερευνηθεί στο σύνολό της. Μπορούμε, ωστόσο, να παραθέσουμε κάποια θεμελιώδη συμπτώματα που βοηθούν κάποιον να αντιληφθεί την ύπαρξη ή όχι της οποιασδήποτε ψυχικής διαταραχής. Μερικές φορές, τα συμπτώματα, προβάλλουν αιφνιδιαστικά, χωρίς προφανή λόγο και αιτία.

Η έκφραση «είμαι σε κατάθλιψη» «πέφτω σε κατάθλιψη» δηλώνει ένα είδος αναπόφευκτης δέσμευσης, μια επιτακτική μεταστροφή, η οποία σηματοδοτεί ένα «πριν» και ένα «μετά»: τίποτα δεν είναι πια όπως πριν. Βουλιάζουμε στη θλίψη. Είμαστε τυλιγμένοι στο σκοτάδι και δεν μπορούμε να διακρίνουμε σημεία αναφοράς. Όπου κι αν στραφούμε οδηγούμαστε σε αδιέξοδα, ενώ μας διαπερνά η αίσθηση ότι κάτι χάνεται μέσα μας. Ο πόνος είναι τρομερός, είναι αδιευκρίνιστος και φαινομενικά αήττητος, μας αρπάζει στερώντας μας την ενέργεια να τον αντιμετωπίσουμε.

Ένα βουνό, το βουνό της ζωής, πέφτει πάνω στους ώμους μας, καταπιέζοντάς μας όλο και πιο αμείλικτα, σφίγγοντας το μυαλό, την ανάσα, την καρδιά, το στομάχι. Η λάμψη στη ματιά χάνεται, ο χρόνος βαραίνει στους ώμους μας, ενώ η ζωή μας ολόκληρη μοιάζει να επιβραδύνεται.

Το γέλιο δεν έρχεται εύκολα, οι δραστηριότητες που συνήθως μας γέμιζαν χαρά, ξαφνικά σταματούν να μας ικανοποιούν. Η μνήμη και η ικανότητα της συγκέντρωσης αδρανεί. Οι επιδόσεις στη δουλειά μειώνονται, σταδιακά επέρχεται απώλεια ζωτικότητας, ένα διαρκές βύθισμα στην αδράνεια και στο απόλυτο τίποτε-κενό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν αυτοκτονικές τάσεις. Ακολουθεί η απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις και άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες καθώς χάνεται όλο και περισσότερο η αυτοπεποίθησή μας. Το άτομο γίνεται απόμακρο και αποκομμένο από όλα και όλους, ενώ επικρατεί μια υπερευαισθησία που οδηγεί εύκολα σε κλάματα. Δεν αποκλείονται και, φοβερές εκρήξεις θυμού που δεν δικαιολογούνται από οποιαδήποτε αφορμή. Κυριαρχεί η γκρίνια, η ενόχληση και η επιθετικότητα, ενώ το ατομικό άγχος μεταδίδεται ολόγυρα στο περιβάλλον μολύνοντάς το.

Μπορεί ακόμη να εκδηλωθεί πικρία και ζήλεια. Πικρία γιατί η ζωή στράβωσε, για τις χαμένες ευκαιρίες και ζήλεια γιατί οι άλλοι έχουν εύκολη, καλύτερη ζωή και δεν υποφέρουν το ίδιο. Επικρατούν αισθήματα ματαιότητας, ακύρωσης και πολύ θυμού. Υπάρχει αδυναμία έκφρασης αγάπης, στοργής ή τρυφερότητας, εκδηλώνοντας έναν άκαμπτο με αδυναμία κατανόησης απαιτητικό χαρακτήρα.

Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις ο φόβος διαποτίζει τη ζωή του καταθλιπτικού ατόμου και υπονομεύει την αυτοπεποίθησή του ακόμα και για την πιο ασήμαντη απόφαση. Άλλοτε ο φόβος εμφανίζεται ωμός και στυγνός, ενώ άλλοτε μεταμφιέζεται σε κάποιου είδους ενοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν αποκλείεται και η εμφάνιση κρίσεων πανικού. Εμφανίζονται ξαφνικά και συνοδεύονται από αίσθημα τρόμου, απώλειας ελέγχου, νοητικό βασανισμό και από τον φόβο του θανάτου.

Ο ψυχικός μηχανισμός ασθενεί και αδυνατεί να βοηθήσει στη διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική κατάσταση και την εξωτερική πραγματικότητα. Μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους αντίληψης, του τί πρέπει να γίνει, αλλά χάνεται η δυνατότητα της δράσης προς αυτήν την κατεύθυνση.

Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε πως η κατάθλιψη διατηρείται μέσα μας από μια αλυσιδωτή αντίδραση που διαρκώς ανακυκλώνεται. Παρότι δεν φταίμε που βιώνουμε αυτή την επαναλαμβανόμενη θλίψη, αρχίζουμε να νιώθουμε άσχημα και πριν καλά-καλά το καταλάβουμε, έχουμε βυθιστεί σε έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο είναι δύσκολο να βγούμε. Πολλές φορές, όσο πιο πολύ προσπαθούμε να διώξουμε το συναίσθημα της κατάθλιψης, τόσο πιο πολύ βυθιζόμαστε σε αυτό. Κατηγορούμε τον εαυτό μας που νιώθει έτσι και σκεφτόμαστε ότι θα έπρεπε να αισθανόμαστε διαφορετικά. Αντιδρούμε λοιπόν στη θλίψη μας με τρόπο αυστηρό, ίσως εχθρικό και με αυτό τον τρόπο τη διατηρούμε. Για αυτό, δεν έχει νόημα να παλεύουμε με τη θλίψη μέσα μας, σαν να ήταν ο χειρότερος εχθρός μας. Η αποδοχή και η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα προς την απελευθέρωση.

Αν ο άνθρωπος μέσω της σύγκρουσης ασθενεί, ίσως το να μιλήσουμε στον εαυτό μας με συμπόνια, κατανόηση και αγάπη οδηγηθούμε σε αρμονία και ισορροπία και επιτρέψουμε στο φως να θεραπεύσει την ύπαρξή μας.

Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης στις μέρες μας γίνεται συνήθως μέσω φαρμάκων, των αποκαλούμενων αντικαταθλιπτικών, ή μέσω ψυχανάλυσης. Μάλιστα υπάρχουν ορισμένα τεστ προσωπικότητας, όπως αποκαλούνται, τα οποία βοηθούν τους γιατρούς να καταλάβουν αν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη. Ομάδες αυτογνωσίας και αυτοθεραπείας, ατομικής, ομαδικής, ή οικογενειακής ψυχοθεραπείας με ειδικευμένο ψυχολόγο μπορούν να επαναφέρουν σε μεγάλο βαθμό έναν καταθλιπτικό και να τον θεραπεύσουν. Μέσα από αυτές τις μεθόδους επιχειρείται η ίαση, μια και η κατάθλιψη θεωρείται «ψυχική ασθένεια».

Για πολλούς ανθρώπους ο συνδυασμός φαρμάκων και ψυχοθεραπείας είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος ώστε να αντιμετωπιστεί η κατάθλιψη. Παρότι τα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, δεν μπορούν να αλλάξουν τα γεγονότα, τις σκέψεις ή τις συμπεριφορές που είναι προβληματικές ή στενοχωρούν. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ώστε να αρχίσει η διερεύνηση και η επίλυση καταστάσεων, σκέψεων ή συμπεριφορών που προβληματίζουν, αγχώνουν και οδηγούν σε αδιέξοδο.

Από την πλευρά της η ψυχοδυναμική θεώρηση (φροϋδικά και άλλα συναφή ρεύματα) για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης πρεσβεύει ότι το σημαντικό βήμα για την υπέρβασή της, είναι η επιτυχής επίλυση των συγκρούσεων που αναπτύσσονται μέσα στο άτομο -τόσο από αιτίες που σχετίζονται με την παιδική ηλικία, όσο και από εκείνες που απωθούνται στη σημερινή πραγματικότητα- προκειμένου έτσι να ξεπεραστεί η υφιστάμενη καταπίεση και να επιτευχθεί η ψυχική υγεία.

Η θεωρία του Κ. Γκ. Γιουνγκ στρέφεται μάλλον προς μια πιο πνευματική προσέγγιση της κατάθλιψης. Ο ίδιος ο Γιουνγκ κάνει χρήση της ιδέας φωτός-σκοταδιού, παρέχοντας ένα δικό του μοτίβο θεραπείας. «Όταν το σκοτάδι μεγαλώνει και γίνεται πυκνότερο, θα διεισδύσω στο πυκνότερο σημείο του και δεν θα ησυχάσω μέχρι να εμφανιστεί μέσα στον πόνο ένα φως…». Με αυτά τα λόγια αναφέρεται στην προσπάθεια κατανόησης της κατάθλιψης. Και πιο πέρα συνεχίζει: «…Θα πάλευα με τον σκοτεινό άγγελο ώσπου να εξαρθρωθεί το ισχίο μου. Γιατί αυτός είναι το φως και το γαλάζιο του ουρανού που το κρατάει από μένα…». Αργότερα, πάλι δήλωνε ότι, «δεν αποκτά συνείδηση κάποιος με το να φαντάζεται τα στοιχεία του φωτός, αλλά κάνοντας συνειδητό το σκοτάδι».

Θεωρούσε ότι αυτή η γνωριμία με το σκοτάδι μας, τις αδυναμίες μας, τη βλακεία μας, την ανθρώπινη φύση μας είναι παραδόξως θεραπευτική γιατί μας απελευθερώνει από το αδύνατο έργο της τελειότητας και μας επιτρέπει να βαδίσουμε στην καθημερινή δραστηριότητα της ζωής και της αγάπης.

Πέρα όμως από τις κλασσικές θεραπείες, τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους σε κάποιες εναλλακτικές θεραπείες και τεχνικές. Για μια μερίδα εναλλακτικών θεραπευτών η κατάθλιψη δεν γίνεται αποδεκτή με τη στενή έννοια της ασθένειας. Αντιμετωπίζεται σαν ένα στάδιο της ζωής που κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες δημιούργησαν και επομένως είναι μια εμπειρία, η οποία, όσο κι αν είναι επώδυνη στο τέλος θα ξεπεραστεί. Στην πλειοψηφία τους οι εναλλακτικές προτάσεις έχουν να κάνουν με προϊόντα της φύσης, τεχνικές και θεραπείες από την Ανατολή με στόχο τη σχέση υγιούς σώματος, νου και πνεύματος.

Συχνά αυτές οι εναλλακτικές θεραπευτικές μπορούν να ανακουφίσουν περισσότερο από την παραδοσιακή «δυτική» φαρμακευτική αγωγή. Ήδη, πολλές τέτοιες θεραπευτικές έχουν γίνει αποδεκτές και αποτελούν μέρος της σύγχρονης ιατρικής πρακτικής, ενώ άλλες δεν έχουν αποδείξει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους.

Παρόλα αυτά, οι εναλλακτικές μέθοδοι που παρέχουν κάποιες μορφές χαλάρωσης και ανακούφισης από το στρες, μπορούν να έχουν θέση στη θεραπεία, την προαγωγή της γενικής υγείας και της καλής διάθεσης του ασθενή. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα τον βελονισμό, την καθοδηγούμενη νοερή απεικόνιση (ή οπτικοποίηση – imagery), την χειροπρακτική, τη γιόγκα, τη βιοανάδραση (biofeedback), τη δραματοθεραπεία, την ομοιοπαθητική, την αρωματοθεραπεία, τη θεραπεία με βότανα και το μασάζ με έλαια.

Ο ερευνητής Χιουγκ Μακ Φέρσον (Hugh MacPherson), του πανεπιστημίου του York στη Βρετανία, δήλωσε ότι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, που έχουν δοκιμάσει διάφορα φάρμακα, και δεν έχουν ακόμη τη βελτίωση που επιθυμούν, θα πρέπει να δοκιμάσουν το βελονισμό ή τη συμβουλευτική που ερευνητικά τους έχουν δώσει καταπληκτικά αποτελέσματα και ποσοστά επιτυχίας.

Ο Έντουαρντ Μπαχ (Edward Bach), παθολόγος-βακτηριολόγος θέλοντας να θεραπεύσει τον ασθενή και όχι την ασθένεια, ασχολήθηκε με τα ανθοϊάματα θεραπεύοντας συναισθηματικούς και νοητικούς κόμπους που δρουν δυσαρμονικά μέσα στον άνθρωπο. Πίστευε πως όσο υπάρχει αρμονία μεταξύ Ψυχής και νου, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία και ευτυχία. Όταν πάψει να υφίσταται αυτή η αρμονική σχέση συνεργασίας μεταξύ Ψυχής και προσωπικότητας τότε έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία. Πίστευε πως μπορούμε να ανυψώσουμε τους κραδασμούς μας και να ανοίξουμε τα κανάλια μας για την υποδοχή του Πνευματικού μας Εαυτού, να πλημμυρίσουμε με φως διώχνοντας την αιτία του κακού. Όπως το φως του Ήλιου διώχνει το σκοτάδι, έτσι και τα ιάματα Μπαχ απομακρύνουν τις αντιστάσεις-άμυνες της προσωπικότητας και μας βοηθούν στο να υπακούμε τις εντολές της Ψυχής. Αλλάζοντας τον λαθεμένο τρόπο σκέψης και δράσης στη ζωή μας, καλλιεργώντας τις θετικές ιδιότητες που λείπουν από το χαρακτήρα μας, η ειρήνη και η αρμονία στο νου μπορεί να αποκατασταθεί ώστε η δύναμη και η υγεία να επιστρέψουν ξανά στο σώμα.

Αλλά και η χρήση του διαλογισμού και της αυτογνωσίας οδηγούν σε σημαντικό επίπεδο βελτίωσης της εστίασης, της πνευματικής διαύγειας, της προσοχής και της ηρεμίας αλλά και της ευτυχίας. Σε έρευνα στο Massachusetts General Hospital (Γενικό Νοσοκομείου της Μασσαχουσέτης) εξετάστηκαν ακτινογραφίες εγκεφάλου 16 ατόμων που συμμετείχαν σε σεμινάρια διαλογισμού 8 εβδομάδων, πριν και μετά το σεμινάριο. Τα ευρήματα έδειξαν ότι μετά το σεμινάριο τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αυτοσυνειδησία και τη συμπόνια «μεγάλωσαν» ενώ συρρικνώθηκαν εκείνα που σχετίζονται με το στρες. Γενικότερα ο διαλογισμός κάνει τη ζωή μας καλύτερη. Αναφέρεται ότι μετά τον διαλογισμό βιώνουμε αισθήματα χαλάρωσης και πληρότητας καθώς και υψηλής ενσυναίσθησης. Και η έρευνα έδειξε ότι ο εγκέφαλος προγραμματίζεται και αυξάνει τα επίπεδα ευτυχίας.

Ο Στέφεν Χόκινγκ (Stephen Hawking) από την πλευρά του, μετέφερε ένα συγκινητικό μήνυμα σε όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, κάνοντας μια σχεδόν ποιητική σύγκριση μεταξύ της κατάθλιψης και μιας μαύρης τρύπας. Ανεξάρτητα από το πόσο σκοτεινά μοιάζουν, μπορεί κανείς να διαφύγει και από τα δύο. Αναφέρει σε μια διάλεξή του «Το μήνυμα αυτής της διάλεξης είναι ότι οι μαύρες τρύπες δεν είναι τόσο μαύρες όσο φαίνονται. Δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που κάποτε νομίζαμε ότι ήταν»…. «Μπορεί κάτι να διαφύγει από μια μαύρη τρύπα, και από την εξωτερική της πλευρά και πιθανώς και σε ένα άλλο σύμπαν. Οπότε αν κάποιος νιώθει ότι βρίσκεται σε μια μαύρη τρύπα, να μην τα παρατήσει. Πάντα υπάρχει διέξοδος».

Στις αρχαιότερες κοινωνίες, όπου επικρατούσε έντονα η δεισιδαιμονία, καταστάσεις όπως η κατάθλιψη αντιμετωπίζονταν με εξορκισμούς, τελετές κάθαρσης και αφορισμού, στοχεύοντας με αυτούς τους τρόπους να επηρεάσουν θετικά τον ψυχικό κόσμο του ατόμου στο οποίο εφαρμόζονταν.

Παρά το γεγονός ότι σήμερα δύσκολα θα συναντήσουμε τέτοιες μεθόδους θεραπευτικής προσέγγισης, συμβαίνει να χρησιμοποιούνται ευρέως εναλλακτικοί τρόποι δράσης κατά της κατάθλιψης οι οποίες συνδέονται με αρχετυπικές ιδέες που είναι ριζωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας.

Το Φως Διαλύει τα Σκοτάδια

Η αρχετυπική ιδέα της αέναης μάχης ανάμεσα στο Φως και το Σκοτάδι χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να διεγείρει συνειδησιακά άτομα που βρίσκονται σε φάση κατάθλιψης. Πρόκειται για δύο Κοσμικές Αρχές που επιδρούν βαθύτατα τόσο στις δυτικές όσο και στις ανατολικές φιλοσοφικές παραδόσεις.

Η ώθηση σε δράση υπέρ του Φωτός δημιουργεί ένα είδος συνειδησιακής αφύπνισης και βοηθά την ενδυνάμωση του ατόμου, το οποίο μπορεί να θέσει στόχους υψηλότερους, πέρα και πάνω από τον προσωπικό εαυτό, ανοίγοντας δρόμους υπέρβασης του ατομικού σκότους χαράσσοντας την ίδια στιγμή φωτεινά μονοπάτια.

Λέγεται ότι μια τέτοια διαδικασία, η οποία ξεκινά από τα ανώτερα ψυχικά επίπεδα της ύπαρξης ως σπέρμα πνευματικής επίτευξης, ακολουθεί μια πορεία εκδήλωσης προς όλες τις ατομικές όψεις. Δηλαδή, η συμμετοχή στον υπέρτατο σκοπό της πνευματικής ολοκλήρωσης, ανοίγει αυτόματα κανάλια φωτός που διαποτίζουν το νου και τα συναισθήματα, ενώ είναι σε θέση να επηρεάσουν ακόμη και τους νευροδιαβιβαστές στον φυσικό φορέα, επιφέροντας έτσι ένα είδος αναγέννησης και επαναπροσδιορισμού ολόκληρης της ζωής. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σαν να διοχετεύεται ένα ρεύμα από την πνευματική πηγή του ανθρώπου και να διαπερνά κάθε φορέα του και κάθε κύτταρό του, αναζωογονώντας τον και εξυψώνοντάς τον συνειδησιακά.

Κάτω από το πρίσμα της εσωτερικής εξέλιξης, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κατάθλιψη είναι συχνά μια πολύτιμη φάση στο εξελικτικό ταξίδι της ζωής ενός ανθρώπου. Είναι μια κρίσιμη συγκυρία κατά την οποία η αναζήτηση των ψυχικών περιεχομένων είναι δυνατόν να οδηγήσει σε επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων, των κατευθύνσεων, των σχέσεων, της ίδιας της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας, των χαρισμάτων, της πνευματικότητας, του στόχου της ίδιας μας της ψυχής στο σύνολο των αξιών που εμπεριέχουμε και καλούμαστε να εκφράσουμε.

Μπορούμε κατά κάποιο τρόπο να ισχυριστούμε ότι η Ψυχή αναγκάζεται να ταξιδέψει στα βάθη, κατά τα πρότυπα ενός μυθολογικού ταξιδιού, στον Άδη, στον τόπο όπου είναι θαμμένα τα περιεχόμενα του ασυνείδητου, προκειμένου να αποκτήσει γνώση ολόκληρης της ύπαρξης και να επιστρέψει ανακτώντας όλα τα χαμένα της τμήματα με πλήρη επίγνωση.

Με την κατανόηση της κατάθλιψης κάτω από μια τέτοια εσωτερική προοπτική, αποκωδικοποιούμε μια παγκόσμια, μια αρχετυπική ανθρώπινη εμπειρία, που σχετίζεται με την αέναη αναζήτηση και την ολοκλήρωση της ύπαρξης μέσα από την ένωση όλων των στοιχείων που την απαρτίζουν.

Πολλές φορές όνειρα και μύθοι περιέχουν το μοτίβο της αναζήτησης του χαμένου θησαυρού, που θα μπορούσε συμβολικά να σχετίζεται με την Ψυχή, η οποία απαγάγεται, χάνεται ή παγιδεύεται στα βάθη του ασυνειδήτου, το οποίο ο ήρωας ή η ηρωίδα πρέπει να ανακτήσει προκειμένου να επέλθει η σύνθεση, η ωρίμανση και τέλος η πνευματική ολοκλήρωση.

Ζούμε σε μια εποχή όπου οφείλουμε πλέον να αντιληφθούμε ότι ο πολιτισμός μας δεν έχει ανάγκη από μια ευτυχία που προϋποθέτει την εξάλειψη του πόνου. Υπάρχει ανάγκη να νιώσουμε ότι η ατομική και πολιτισμική εξισορρόπηση είναι συνάρτηση της ενοποίησης των ανθρώπων. Χρειάζεται ολοένα και περισσότεροι ολοκληρωμένοι συνειδητοποιημένοι άνθρωποι να αγκαλιάζονται στο χορό της ζωής και να βιώνουν με πληρότητα τόσο την ανθρώπινη όσο και τη θεία τους όψη. Με εφόδια την αγάπη, το θάρρος, τη συμπαράσταση, την αμοιβαιότητα και τον σεβασμό προς τους συνανθρώπους μας η ομορφιά της ζωής βαδίζεται με αρμονία, αδελφοσύνη και χαρά.

Ας θυμόμαστε ότι η αληθινή ευτυχία δεν αποκλείει τη θλίψη, αλλά μάλλον την αγκαλιάζει, την κατανοεί και την οδηγεί στη σύνθεση της προσωπικής ολοκλήρωσης και της δημιουργικής προσφοράς.

Η κατάθλιψη δεν είναι ποτέ το τέλος της ιστορίας… Υπάρχει πάντοτε μια αναγέννηση στο τέλος του ταξιδιού…

Βιβλιογραφία

    • Giovanni d’Agostini, Κατάθλιψη Μελαγχολία και Μανία, Formamentis, 2006.
    • Δρ Πωλ Χοκ, Κατάθλιψη: τέλος, Αθήνα: Καστανιώτη, 2013.
    • Matthew και Ainslley Johnstone, Συντροφιά με τον Μαύρο Σύλο που τον λένε Kατάθλιψη, Αθήνα:
      Δίοπτρα, 2009.
    • Matthew Johnstone, Είχα ένα Μαύρο Σκύλο το Όνομα του ήταν Kατάθλιψη, Αθήνα: Διόπτρα, 2008.
    • Francis Ancibure-Marivi Galan Ancibure-Marie-Jean Sauret, Κατάθλιψη, Αθήνα: Νοβόλι, 2010.
    • Ken Wilber, Ψυχολογία της Απελευθέρωσης, Αθήνα: Ιάμβλιχος, 1990.
    • Ζωρζ Μινουά, Η ιστορία της Κατάθλιψης, Αθήνα: Νάρκισσος, 2010.
    • Διάφοροι συγγραφείς Αυτοθεραπεία–Kαταθλιψη χωρίς Χάπια, Αθήνα: Μοντέρνοι Καιροί, 2010.
    • Έντουαρντ Μπαχ, Θεράπευσε τον Εαυτό σου - οι Δώδεκα Θεραπευτές, Αθήνα: Πύρινος Κόσμος, 1998.

Σύνδεσμοι

    http://www.simplypsychology.org/Sigmund-Freud.html
    http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_depression
    www.katathlipsi.gr
    http://www.koutipandoras.gr/article/161350/o-stiven-hokingk-gia-tin-katathlipsi
    http//www.afotopoulos.gr/arthra/89-nea-xronia-dinatotita-na-allaksoume nowdoctor.gr

Μ.Μ., Κ.Π.