Κάθε συνειδητή πράξη ή συνειδητό συμβάν έχει μια ασυνείδητη πλευρά, ακριβώς όπως κάθε αίσθηση ή αντίληψη έχει μια υποσυνείδητη πλευρά. Το συμβάν αποκαλύπτει την ύπαρξη της ασυνείδητης όψης, εφόσον χαρακτηρίζεται είτε από συναισθηματικότητα είτε από ένα γεγονός ζωτικής σημασίας που δεν έγινε αντιληπτό συνειδητά.

Το ασυνείδητο τμήμα είναι ένα είδος μεταγενέστερης σκέψης που μπορεί να γίνει αισθητό κατά την πάροδο του χρόνου και με την βοήθεια της διαίσθησης ή του βαθύτερου στοχασμού. Η εκδήλωση της ασυνείδητης όψης ενός συμβάντος συμβαίνει συνήθως μέσα σε ένα όνειρο.

Το όνειρο δείχνει την ασυνείδητη όψη με την μορφή μιας συμβολικής εικόνας και όχι με την λογική σκέψη. Η κατανόηση των ονείρων μας επέτρεψε για πρώτη φορά να ερευνήσουμε την ασυνείδητη όψη των ψυχικών συμβάντων και να ανακαλύψουμε την φύση τους. Τα όνειρα είναι η πιο συνηθισμένη και γενικά προσιτή πηγή για την έρευνα της συμβολιστικής ικανότητας του ανθρώπου εκτός από το περιεχόμενο των ψυχώσεων, των νευρώσεων, των μύθων και των προϊόντων των διαφόρων τεχνών. Τα όνειρα, είναι πράγματι η κύρια πηγή των γνώσεών μας για τον συμβολισμό. Τα σύμβολα, εμφανίζονται αυτόματα μέσα στα όνειρα όπου δεν επινοούνται αλλά συμβαίνουν. Από την μια πλευρά, κατά τον K. Γκ. Γιουνγκ (C. G. Jung), τα όνειρα προέρχονται από κάποια συναισθηματική διαταραχή στην οποία παρεμβαίνουν τα συνηθισμένα συμπλέγματα που έχουμε μέσα μας. Τα συμπλέγματα αυτά είναι τα ευαίσθητα σημεία της ψυχής που αντιδρούν πολύ γρήγορα σε κάποια προβληματική εξωτερική κατάσταση. Από την άλλη πλευρά το όνειρο έχει μια δική του ατομική έκφραση πέρα από συμπλεγματικές καταστάσεις.

Η συνείδηση, κατά τον Γιουνγκ, ενυπάρχει στον σύγχρονο πολιτισμό αλλά δεν έχει φτάσει σε ένα λογικό βαθμό συνέχειας. Είναι ακόμη τρωτή και η συνέχειά της χρειάζεται μόνο λίγο συναίσθημα για να διακοπεί. Όμως ένας τέτοιος συναισθηματικός έλεγχος όσο κι αν είναι επιθυμητός θα στερήσει την κοινωνική επαφή των ατόμων από κάθε ποικιλία, χρώμα, ζεστασιά και γοητεία.

Το ονειρικό υλικό δεν συνίσταται υποχρεωτικά από αναμνήσεις, μπορεί να περιλαμβάνει νέες σκέψεις που δεν είναι ακόμη συνειδητές. Η λήθη, είναι φυσιολογική διαδικασία στην οποία ορισμένο συνειδητό περιεχόμενο χάνει την ενέργειά του. Όταν το ενδιαφέρον της συνείδησης στρέφεται αλλού, κάποιο προηγούμενο περιεχόμενο χάνεται στο σκοτάδι καθώς ο προβολέας φωτίζει μια νέα περιοχή. Το περιεχόμενο αυτό υπάρχει βαθιά στο υποσυνείδητο και ανασύρεται όταν συντρέχει λόγος ή κάτω από ειδικές συνθήκες. Πολλά όνειρα παρουσιάζουν εικόνες και συνειρμούς ανάλογους με πρωτόγονες ιδέες, μύθους και ιεροτελεστίες. Αυτού του είδους οι ονειρικές εικόνες ονομάστηκαν «αρχαϊκά υπολείμματα» από τον Φρόιντ και ο όρος υποδηλώνει ότι είναι ψυχικά στοιχεία που απέμειναν από πανάρχαιες εποχές και έχουν προσκολληθεί στον σύγχρονο νού μας.

Τα όνειρα προδίδουν το μυστικό, γιατί έχουν την προέλευσή τους σε ένα πνεύμα που δεν είναι εντελώς ανθρώπινο σε μια πνοή φύσης -της ωραίας, γενναιόδωρης αλλά και σκληρής θεάς. Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε αυτό το πνεύμα θα έπρεπε να στραφούμε στις αρχαίες μυθολογίες του αρχέγονου δάσους. Ο πολιτισμός είναι μια πολύ δαπανηρή διαδικασία και τα αποχτήματά του πληρώθηκαν με τεράστιες απώλειες την έκταση των οποίων ξεχνάμε σε μεγάλο βαθμό ή δεν εκτιμήσαμε ποτέ. Η ερμηνεία των ονείρων εμπλουτίζει την συνείδηση σε τέτοιο βαθμό ώστε να μαθαίνει την ξεχασμένη γλώσσα των ενστίκτων. Οι εικόνες αυτές απαντώνται στη ζώνη του λυκόφωτος ανάμεσα στην αμυδρή συνείδηση και στο ασυνείδητο υπόβαθρο του ονείρου. Τα όνειρα εκδηλώνουν συμβολικές εικόνες που περνούν απαρατήρητες ή είναι ακατανόητες. Τα σύμβολα δεν συγκαλύπτουν αλλά αποκαλύπτουν και είναι εκδηλώσεις μιας ψυχής που βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο της συνείδησης. Η έννοια και η σκοπιμότητα δεν είναι αποκλειστικά προνόμια του συνειδητού νου αλλά και των ονειρικών εικόνων που λειτουργούν μέσω του συνόλου της ζωντανής φύσης. Εκεί δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ οργανικών και ψυχικών μηχανισμών διότι όπως ένα φυτό δημιουργεί τα άνθη του έτσι και η ψυχή δημιουργεί τα σύμβολά της.

Συχνά μέσα στα όνειρα εμφανίζονται στοιχεία που δεν είναι ατομικά και δεν προέρχονται από προσωπική εμπειρία. Είναι αυτά τα «αρχαϊκά υπολείμματα» που προείπαμε και εμφανίζονται ως αρχέγονα-έμφυτα κληρονομημένα πρότυπα του ανθρώπινου νου. Έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι όπως το σώμα μας είναι ένα μουσείο οργάνων έτσι και ο νους μας είναι ένα προϊόν με ιστορία. Τα «αρχαϊκά υπολείμματα» του Σ. Φρόιντ (S. Freud) ονομάζονται «αρχέτυπα» κατά τον Γιουνγκ και είναι μια κληρονομημένη τάση του νου να αναπαράγει και να σχηματίζει μυθολογικά μοτίβα. Οι αρχέτυπες μορφές δεν είναι στατικά πρότυπα αλλά δυναμικοί παράγοντες που εκδηλώνονται σαν παρορμήσεις όπως τα ένστικτα. Έχουν ζωτική αξία εξαιτίας της ιστορικής φύσης τους και είναι ένα είδος γλώσσας που ενεργεί σαν γέφυρα μεταξύ της συνειδητής έκφρασης των σκέψεών μας και μιας παραστατικής εικονογραφικής μορφής έκφρασης και είναι μια γλώσσα που απευθύνεται στα συναισθήματα και στις συγκινήσεις.

Το μήνυμα του ασυνείδητου μέσα από το ονειρικό στοιχείο έχει μεγάλη σημασία γιατί αντισταθμίζει τα περιεχόμενα της συνείδησης που εκτίθενται σε έλξεις και περισπασμούς του εξωτερικού περιβάλλοντος και παρασύρονται εύκολα. Έτσι τα όνειρα εξισορροπούν, αντισταθμίζουν και συμπληρώνουν τις τάσεις αυτές που δεν ταιριάζουν στην ατομικότητά μας. Τα όνειρα ακόμη κατά τον Γιουνγκ προετοιμάζουν, αναγγέλλουν ή προειδοποιούν για καταστάσεις πριν συμβούν πραγματικά. Οι περισσότερες κρίσεις ή επικίνδυνες καταστάσεις έχουν μακρά επώαση, μόνο που η συνείδηση δεν το αντιλαμβάνεται. Πιστεύουμε λοιπόν πως το όνειρο είναι ένα κανονικό ψυχικό φαινόμενο που μεταδίδει ασυνείδητες αντιδράσεις ή αυτόματες παρορμήσεις στο συνειδητό νου.

Τα αρχέτυπα έχουν την δική τους πρωτοβουλία η οποία τους επιτρέπει όχι μόνο να προχωρήσουν σε νοήμονα ερμηνεία αλλά και να παρέμβουν σε μια δεδομένη κατάσταση με τις δικές τους παρορμήσεις, σκεπτομορφές και ονειρικές εικόνες. Λειτουργούν ως συμπλέγματα με σχετική αυτονομία και συχνά συγκρούονται με τις συνειδητές προθέσεις μας με ενοχλητικό τρόπο. Είναι γεγονός ότι στο παρελθόν οι άνθρωποι ζούσαν τα σύμβολά τους παρά τα σκέπτονταν, η μη σκεπτόμενη ζωή υπήρξε πολύ πριν τον άνθρωπο. Οι πράξεις δεν επινοούνται αλλά γίνονται, οι σκέψεις είναι σχετικά μεταγενέστερη ανακάλυψη και τρόπος λειτουργίας. Ότι παρατηρούμε στην φαινομενικά μακρινή περιοχή του πρωτόγονου νου δεν εξαφανίζεται στον προηγμένο πολιτισμό μας, κατεχόμαστε και μεταβαλλόμαστε από τις διαθέσεις μας. Ενίοτε είμαστε παράλογοι ή σημαντικά γεγονότα εξαφανίζονται από τη μνήμη μας. Λέμε ότι μπορούμε «να ελέγχουμε τον εαυτό μας» αλλά ο αυτοέλεγχος είναι σπάνια και καταπληκτική αρετή. Αν ρωτήσετε φίλους ή συγγενείς ίσως μπορέσουν να σας πουν πράγματα για τον εαυτό σας και για τα οποία δεν έχετε καμία γνώση. Ξεχνάει σχεδόν κανείς ή παραλείπει να εφαρμόσει στον εαυτό του τις επικρίσεις που μοιράζει τόσο ελεύθερα στους άλλους, γοητευμένος από το μόριο της σκόνης στο μάτι του αδελφού του. Η ερμηνεία των ονείρων εμπλουτίζει σε τέτοιο βαθμό την συνείδηση ώστε ξαναμαθαίνει κανείς την ξεχασμένη γλώσσα των ενστίκτων.

Σύνδεση 

• Άρθρο του e-zine: Όνειρα και Θρησκευτικό Ένστικτο.
• Άρθρο του e-zine: Τα όνειρα στην ιστορία και την έρευνα.

Ε.Π.