Η Μάνταλα είναι ένα αρχέγονο σύμβολο που ενυπάρχει στον καθένα μας. Όλοι μπορούμε να την ανακαλύψουμε και να τη βιώσουμε. Είναι σύμβολο ζωής, πηγή δύναμης και αρμονίας. Πρόκειται για μια ασυνείδητη γλώσσα εικόνων και συμβόλων της ανθρωπότητας, που μοιάζει ως να δομείται μέσα από μια ψυχική μήτρα πανταχού παρούσα.

Οι απεικονίσεις των μάνταλα είναι διαχρονικές σε όλους τους κύκλους των πολιτισμών. Είναι το σύμβολο της ενότητας μέσα στην ποικιλομορφία. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια παγκόσμια μάνταλα, που περικλείει όλους τους πολιτισμούς της γης, με τα χαρακτηριστικά σύμβολα κάθε λαού. Θα ανακαλύπταμε τότε ότι τα βασικά σύμβολα, που χρησιμοποιεί ένας ορισμένος πολιτισμός, είναι όμοια με τα σύμβολα άλλων πολιτισμών, ανεξάρτητα από το εάν καθένας από αυτούς έχει αναπτύξει τον δικό του τρόπο θεώρησης και ερμηνείας των βασικών στοιχείων αυτής της παγκόσμιας μάνταλα.

Τι είναι η Μάνταλα

Μάνταλα σε άμμο

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (C. G. Jung) η μάνταλα είναι «ένα φυσικό σύμβολο της ολότητας, έμφυτο στον άνθρωπο. Είναι ένα αρχέτυπο που εμφανίζεται στην ψυχολογική εξέλιξη του ανθρώπου μέσα σε όνειρο ή σε άλλες εσωτερικές εικόνες, καθώς και σε εξωτερικές μορφές της ανθρώπινης έκφρασης».

H μάνταλα είναι σύμβολο ολότητας, τάξης, αρμονίας και μέσα από τη σχέση μας με αυτήν βιώνουμε την αρμονία. Η ίδια η φύση περιέχει αμέτρητες μάνταλα όπως, ο ήλιος, η σελήνη, τα πέταλα των λουλουδιών, οι μορφές πολλών φυτών κ.α.

Η λέξη Μάνταλα ή Μαντάλα, προέρχεται από τη ρίζα -manda, που σημαίνει ουσία, στην οποία προστέθηκε η κατάληξη -la, που σημαίνει περιεχόμενο. Ως όρος η μάνταλα αναφέρεται τόσο από τους Βουδιστές, όσο και από τους Ινδουιστές. Είναι σανσκριτική και ετυμολογικά σημαίνει «περιέχουσα ενέργεια», κυριολεκτικά, όμως, σημαίνει «κύκλος», κύκλος με το κέντρο του.

Ο κύκλος αποτελεί βασικό στοιχείο της δομής του σύμπαντος. Ο κόσμος είναι κύκλος, καθώς ο ήλιος, το φεγγάρι και ο χρόνος έχει κυκλική πορεία. Η ίδια η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ένας κύκλος». Για τον Καρλ Γιουνγκ ο κύκλος, «είναι σύμβολο της τελειότητας, της αιωνιότητας, της ενότητας και της πληρότητας».

Το κέντρο του κύκλου είναι ένα σημείο, μια κουκίδα που δεν καταλαμβάνει κανένα χώρο, καμία έκταση. Ανήκει στο χώρο των ιδεών. Το σημείο αποτελεί τον πρωταρχικό πυρήνα όλων των σχημάτων, τα οποία, μέσα από μια αργή διαδικασία εξέλιξης, μετατρέπονται σε ύλη. Είναι ο σπόρος της υλικής δημιουργίας, από όπου προέρχεται καθετί δημιουργημένο και εκεί που όλα επιστρέφουν. Το σημείο είναι ενέργεια σε συμπυκνωμένη μορφή, ενώ αντίθετα ο κύκλος ακτινοβολεί την ενέργεια προς τα έξω. Ως σύμβολο της υψηλότερης συνειδητότητας, ταξινομείται στον άνθρωπο στο ενεργειακό κέντρο του μετώπου, στο έκτο τσάκρα.

Στο σχήμα του κύκλου βασίστηκε η πολεοδομία των αρχαίων πόλεων, όπως της αρχαίας Ρώμης, διαφόρων μεσαιωνικών πόλεων, καθώς και η αρχιτεκτονική των ιερών τόπων. Παραδείγματα της αρχαιότητας είναι η κάτοψη ναού, το αρχαίο ελληνικό θέατρο, η ρωμαϊκή αρένα και στη συνέχεια, οι πρωτοχριστιανικοί ναοί, οι βυζαντινοί ναοί, οι ναοί ρομαντικού ρυθμού αλλά και οι στούπες του βουδισμού, οι ιεροί τόποι του ισλαμισμού, οι παγόδες στην Κίνα. Το σχήμα του κύκλου συμβολίζει την αρμονία και την τάξη, εμπνέει την ενότητα και την τελειότητα, για αυτό και επιλέχθηκε ως βάση για τη δόμηση ιερών τόπων και ναών.

Υπάρχει μια συμβολική σημασία της σύνδεσης του κύκλου με το τετράγωνο, που απεικονίζει την ενότητα και την αλληλεπίδραση της ύλης με το πνεύμα του ανθρώπου, με την θεότητα. Με αυτό τον τρόπο γίνεται το σύμβολο του ολοκληρωμένου αδιαίρετου ανθρώπου. Η μορφή της μάνταλα περιέχει ως βασικό στοιχείο τη σύνδεση του κύκλου με το τετράγωνο και εκφράζει την ένωση που αναζητούμε.

Ο αποκαλούμενος «τετραγωνισμός του κύκλου» είναι ένα από τα πολλά αρχετυπικά σχήματα και θα ήταν δυνατόν να ονομαστεί αρχέτυπο της ολότητας. Λόγω αυτής της σπουδαιότητας, η «τετραδικότητα του Ενός» διαμορφώνει το σχήμα για όλες τις απεικονίσεις του Θεού, όπως αναπαρίσταται στα οράματα του Ιεζεκιήλ, του Δανιήλ και του Ενώχ, και όπως καταδεικνύει επίσης, η αναπαράσταση του Ώρου με τους τέσσερεις γιους του.

Στον Θιβετιανό Βουδισμό υπάρχουν άπειρες παραλλαγές του θέματος και όλες βασίζονται στον τετραγωνισμό του κύκλου. Το βασικό τους μοτίβο είναι η ιδέα ενός κέντρου προσωπικότητας, ενός κεντρικού σημείου στην ψυχή, με το οποίο τα πάντα σχετίζονται και μέσω του οποίου τα πάντα ρυθμίζονται, ενώ από μόνο του είναι πηγή ενέργειας. Η ενέργεια του κεντρικού σημείου εκδηλώνεται με την σχεδόν ασυγκράτητη παρόρμηση και την ανάγκη του ατόμου να γίνει αυτό που είναι, ανεξάρτητα από τις συνθήκες. Το κέντρο αυτό δεν είναι δυνατόν να το νιώσουμε ή να το σκεφτούμε όπως συμβαίνει με το εγώ, ωστόσο, εάν μπορούσαμε να το εκφράσουμε, θα το ονομάζαμε εαυτό.

Μολονότι το κέντρο απεικονίζεται με κάποιο εσώτατο σημείο, περιβάλλεται από μια περιφέρεια η οποία περικλείει όλα όσα ανήκουν στον εαυτό, τα ζεύγη των αντιθέτων που σχηματίζουν την ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Η ολότητα αυτή περιλαμβάνει πρώτα απ' όλα τη συνείδηση, εν συνεχεία το προσωπικό ασυνείδητο, και τελικά ένα απροσδιόριστα μεγάλο μέρος του συλλογικού ασυνείδητου, του οποίου τα αρχέτυπα είναι κοινά για όλους τους ανθρώπους. Ωστόσο, κάποια από αυτά υπάρχουν μόνιμα ή προσωρινά στο πεδίο αντίληψης της προσωπικότητας και, μέσω της επαφής, αποκτούν μια προσωπική σφραγίδα, όπως είναι η σκιά, η άνιμα και ο άνιμους, για να αναφερθούμε στις πιο γνωστές μορφές. Ο εαυτός, μολονότι φαίνεται απλός, εντούτοις είναι εξαιρετικά σύνθετος και συνιστά, κατά την ινδική έκφραση, ένα «συνονθύλευμα ψυχής».

Ο Καρλ Γιουνγκ γράφει ότι: «μέσα από την εμπειρία μιας μάνταλα, ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει ότι ανήκει σε ένα σύνολο και κοιτάζοντας από τη θέση του το κέντρο του, όλα αποκτούν ένα νόημα. Με την ενασχόλησή μας με τις μάνταλα, συμμετέχουμε συνειδητά ή ασυνείδητα στη θεϊκή τάξη και στην αρμονία που εμπεριέχεται σε αυτές. Μπορούμε να οδηγηθούμε στην ανακάλυψη του πρωταρχικού κέντρου μέσα μας, που θα μας χαρίσει έναν νέο ορίζοντα για τη ζωή και το Θείο».

Η μάνταλα ως γενικευμένος κύκλος προσφέρει ένα πλαίσιο όπου μπορεί να αναπτυχθεί η σκέψη του ατόμου. Η ύπαρξή του καθορίζει τα όρια αλλά επιτρέπει και την ελευθερία, ή καθορίζει την ελευθερία και επιτρέπει τα όρια. Στην ανατολική θρησκευτική παράδοση, κυρίως στο Θιβετανικό Βουδισμό, η μάνταλα έχει καθιερωθεί ως όρος που υποδηλώνει κυκλικές ιερές εικόνες, ζωγραφισμένες ή χαραγμένες στην άμμο, που χρησιμοποιούνται ως μέσα διαλογισμού ή ως προστατευτικά σύμβολα. Οι Βουδιστές συγκεντρώνονται επάνω σε μια μάνταλα κατά τη διάρκεια του διαλογισμού χρησιμοποιώντας την σαν οδοδείκτη.

Οι Θιβετιανοί θεωρούν ότι η μάνταλα φέρνει τον διαλογιζόμενο σε πλήρη ταύτιση με τη δομή του, καθώς αυτός βιώνει τη θεμελιώδη συνάφειά του με το συμπαντικό γίγνεσθαι. Στα βαθύτερα επίπεδα του διαλογισμού μπορούμε να αφήσουμε τη μάνταλα πίσω μας. Για αυτήν τη «στιγμή» ο Βούδας είπε: «Μια βάρκα έχει νόημα όταν ο άνθρωπος θέλει να περάσει ένα ποτάμι. Αν φτάσει στην αντίπερα όχθη θα ήταν ανόητο, από κει και πέρα, να κουβαλάει και τη βάρκα μαζί του».

Όπως ο διαλογισμός, έτσι και η μάνταλα έχει στόχο να μας βοηθήσει στο εσωτερικό μας ταξίδι. Και τα δύο έχουν τη δυνατότητα να εστιάσουν τις κινήσεις μας στο κέντρο, που είναι το θεϊκό σημείο μέσα μας. Φτάνοντας σε αυτό το σημείο, βιώνουμε την εξαφάνιση όλων των κατασκευασμένων δομών, περιορισμών και ψευδαισθήσεων που μας κατακλύζουν, βιώνουμε την ολοκλήρωση του εαυτού μας, καθώς διευρύνεται η συνείδησή μας. Ο διαλογιζόμενος μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του στο κέντρο της μάνταλα ως πνευματικό ον. Γύρω του διαδραματίζονται τα φαινόμενα του εξωτερικού κόσμου, μέσα σε έναν ιερό κύκλο. Πνεύμα και ύλη ενώνονται στο κέντρο.

Ο Λάμα Αναγκαρίκα Γκοβίντα (Anagarika Govinda), εξηγεί πως είναι επιλογή του διαλογιζόμενου το σύμβολο που θα τοποθετήσει στο κέντρο της συγκέντρωσής του. Το ίδιο το σώμα μετατρέπεται στο διαλογισμό σε μάνταλα που περικλείει αμέτρητα άλλες μικρότερες μάνταλα. Αντίθετα, ο εξωτερικός κόσμος, που περιβάλλει το σώμα, μεταμορφώνεται σε υπερμεγέθη μάνταλα, της οποίας οι κύκλοι χάνονται στο άπειρο, όπως οι κύκλοι που δημιουργεί μια πέτρα, όταν πέφτει στο νερό. Ο ψυχολόγος Καρλ Γιουνγκ με τη σειρά του διατύπωσε την άποψη ότι «οι ''αναλογίες του κύκλου'' εμφανίζονται και στην ανθρώπινη ψυχή. Κυκλικές νομοτέλειες ρυθμίζουν την ισορροπία ανάμεσα στον εσωτερικό και στον εξωτερικό κόσμο, από τον μακρόκοσμο έως τον μικρόκοσμο».

Η ποικιλία των δυνατοτήτων απεικόνισης μιας μάνταλα στους ανατολικούς πολιτισμούς είναι ανεξάντλητη, από τις αυστηρά γεωμετρικά δομημένες μάνταλα, όπως το γιάντρα, στις πλούσιες συμβολικές απεικονίσεις μάνταλα με τις μορφές θεών, ανθρώπων και ζώων σε κάθε όψη της σχέσης τους. Εκτός από τις δισδιάστατες μάνταλα στη ζωγραφική και τις τρισδιάστατες μάνταλα με τη δυναμική του κύκλου στην αρχιτεκτονική, υπάρχουν και οι δυναμικές μάνταλα, δηλαδή οι κύκλοι που δημιουργούνται από την κίνηση του ανθρώπινου σώματος. Υπάρχει το διαλογιστικό βάδισμα σε κύκλο, το βάδισμα σε λαβύρινθους, η ελικοειδής διάβαση στις βουδιστικές στούπες, το προσκύνημα των μουσουλμάνων με την επταπλή περιστροφή γύρω από τον ιερό τους τόπο, την τετραγωνισμένη καάμπα. Ένα είδος δυναμικής μάνταλα είναι η κυκλική όρχηση στο αρχαίο θέατρο και κάθε κυκλικός χορός που έχει επιβιώσει από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ζωντανή μάνταλα είναι επίσης ο διαλογιστικός χορός των σούφι-δερβίσηδων. Χορεύοντας γυρνούν γύρω από τον άξονά τους και έτσι γίνονται οι ίδιοι τρισδιάστατες κινούμενες μάνταλα. Τα χέρια απλώνονται στο χώρο, το ένα με την παλάμη γυρισμένη προς τον ουρανό και το άλλο προς τη γη, καθώς βιώνουν τον εαυτό τους ως γέφυρα ανάμεσα στον ουρανό και στη γη.

Ο Καρλ Γιουνγκ είχε εισάγει τους όρους «τελετουργική και προσωπική μάνταλα» και τη διαφορά τους. Ήθελε να ξεχωρίσει την προσωπική μάνταλα, που είχε ανακαλύψει στην ψυχαναλυτική του έρευνα, από την τελετουργική μάνταλα, που ανήκει στην παράδοση των πολιτισμών της Ανατολής:

Η τελετουργική χρήση της μάνταλα εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Βουδισμό Mαχαγιάνα. Οι τελετουργικές μάνταλα έχουν δημιουργηθεί ως εργαλεία διαλογισμού. Οι μορφές τους δημιουργούνται από πρότυπα, των οποίων τα σχέδια των χρωμάτων και των συμβόλων είναι προκαθορισμένα με ακρίβεια. Αντίθετα, η προσωπική μάνταλα φαίνεται να είναι μια ελεύθερη δημιουργία της φαντασίας του ατόμου. Ο Καρλ Γιουνγκ βρήκε πως το σύμβολο της μάνταλα εμφανιζόταν αυθόρμητα στα όνειρα και τα οράματα πολλών ασθενών του. Η εμφάνισή της είναι ακατανόητη για αυτούς, αλλά συνοδευόταν συνήθως από ένα έντονο συναίσθημα αρμονίας και ειρήνης. Ορισμένες φορές τη ζωγράφιζαν ή τη σχεδίαζαν, άλλοτε έπαιρνε μια αφηρημένη γεωμετρική μορφή και άλλοτε την έβλεπαν σαν ένα όραμα (ξύπνιοι ή σε όνειρο) ή την χόρευαν. Τα οράματα της μάνταλα που δεν προέρχονται από όνειρα, είναι αποτέλεσμα αυτού που ο Καρλ Γιουνγκ ονομάζει «ενεργητική φαντασία» και που είναι τεχνική «έντονης αυτοσυγκέντρωσης στα βάθη της συνείδησης που τελειοποιείται μόνο ύστερα από μακριά πρακτική». Η προσωπική μάνταλα προέρχεται από αρχετυπικά σύμβολα και μορφές, πράγμα που είναι ασυνείδητο στον δημιουργό του. Οι τελετουργικές και οι προσωπικές μάνταλα, παρόλο που μοιάζουν διαφορετικές, συναντιούνται στο κέντρο και έχουν έναν κοινό στόχο: οδηγούν τον άνθρωπο στη συνάντηση με τον ανώτερο εαυτό του.

Ενώ τα τελετουργικά σχήματα μιας μάνταλα παρουσιάζουν στο περιεχόμενό τους κάποια καθορισμένη μορφή και περιορισμένο αριθμό τυπικών θεμάτων, τα ατομικά σχέδια της μάνταλα χρησιμοποιούν ένα σχεδόν απεριόριστο πλούτο θεμάτων, στα οποία γίνεται εύκολα κατανοητό ότι επιδιώκουν να εκφράσουν είτε την ολότητα του ατόμου στην εσωτερική και εξωτερική αντίληψη του κόσμου, είτε το βασικό σημείο αναφοράς. Αντικείμενό τους είναι ο εαυτός σε αντίθεση με το εγώ, το οποίο είναι μόνον το σημείο αναφοράς της συνείδησης, δεδομένου ότι ο εαυτός συγκροτεί το σύνολο της ψυχής, δηλαδή, το συνειδητό και το ασυνείδητο. Αποτελεί ταυτόχρονα εικόνα του Θεού και σχεδιάστηκε για αυτόν ακριβώς το λόγο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, για την Ινδική φιλοσοφία, η οποία ανέπτυξε στον υψηλότερο βαθμό την ιδέα του εαυτού, Άτμαν ή Πουρούσα, ότι κατά κανόνα δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στην ανθρώπινη και τη θεϊκή ουσία. Αντίστοιχα, στα σχήματα της μάνταλα στη Δύση, η σπίθα της ψυχής, η εσώτερη θεία ουσία του ανθρώπου, χαρακτηρίζεται από σύμβολα τα οποία, επίσης, είναι δυνατόν να εκφράσουν την εικόνα του Θεού, όπως αποκαλύπτεται στον κόσμο, στη φύση και στον άνθρωπο.

Η Μάνταλα στην Ιστορία

Η αρχαιότερη απεικόνιση μάνταλα υπάρχει από την εποχή των σπηλαίων που έδειχνε τον «τροχό του ήλιου» σε πέτρες, βράχους, σπηλιές, ως σύμβολο της αέναης κίνησης της ζωής στο σύμπαν. Ο Καρλ Γιουνγκ επισήμανε πως: «ο χαρακτηρισμός ''τροχός του ήλιου'' αφορά μόνο στην εξωτερική πλευρά της απεικόνισης. Το εσωτερικό βίωμα του κύκλου απεικονίστηκε από τον άνθρωπο της λίθινης εποχής πάνω στους βράχους. Με τον ίδιο τρόπο που δημιουργήθηκαν και οι μορφές των ζώων, στις γνωστές παραστάσεις των σπηλαίων (24000 -12000 Π.Κ.Ε.)».

Μάνταλα σε βιτρώ Wikimedia Commons

Οι άνθρωποι με τον «τροχό του ήλιου» άρχισαν να ταξινομούν τον κόσμο, βρίσκοντας τον προσανατολισμό τους ως βάση επιβίωσης, ξεκινώντας από το κέντρο του κύκλου εκτείνοντας δύο ευθείες και σχηματίζοντας σταυρό, τοποθετώντας επάνω του τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, τις τέσσερεις εποχές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τροχών είναι οι κελτικοί «τροχοί του ήλιου» 1900-300 Π.Κ.Ε., τα ηλιακά σύμβολα των Μάγια, Αζτέκων και Ινδιάνων, ο δίσκος της Φαιστού της μινωικής Κρήτης γύρω στο 1700 Π.Κ.Ε. και τα προϊστορικά ανάγλυφα σε πέτρες και ζωγραφισμένα βότσαλα 10000-4000 Π.Κ.Ε. Στην Ελλάδα του 2200 Π.Κ.Ε. μάνταλα χαραγμένη επάνω σε κυκλαδίτικο αγγείο δείχνει τέσσερεις σπείρες γύρω από έναν κεντρικό ήλιο.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή και μυστηριώδεις είναι οι πέτρινοι κύκλοι από τον πολιτισμό των μεγάλιθων της Ευρώπης. Ο πιο γνωστός πέτρινος κύκλος είναι εκείνος του Στόουνχετζ, στη Νότια Αγγλία, ένας ιερός τόπος, όπου ο άνθρωπος βιώνει διαισθητικά την επικοινωνία με μια υπερβατική πραγματικότητα και τη συνένωση της συμπαντικής και γήινης ενέργειας. Κατασκευάστηκε από τους Δρυίδες στην περίοδο 1900-1500 Π.Κ.Ε. Χρησίμευε ακόμη και για την παρατήρηση της πορείας των πλανητών και της παλίρροιας.

Για τους λαβύρινθους δεν είναι βέβαιο ότι εμφανίστηκαν στην προϊστορική εποχή. Ο αποκαλούμενος κρητομινωικός τύπος υπάρχει γύρω στο 2000 Π.Κ.Ε. Στην ιστορία του Θησέα, ο οποίος διαβαίνει επτά πολύπλοκους διαδρόμους για να φτάσει στο κέντρο του και να γνωρίσει τον εαυτό του, ώστε να κερδίσει την ελευθερία του, είναι μια πορεία προς την αυτογνωσία. Πολύ σημαντικός ήταν και ο λαβύρινθος στη Θόλο της Επιδαύρου. Εκεί επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε όποιον θεραπευόμενο βρισκόταν στο τελευταίο από τα επτά στάδια της θεραπείας του, ενώ η είσοδός του ήταν στο κέντρο της Θόλου. Ήταν ένα άρτιο αστρονομικό μνημείο και ήταν αρκετά παράδοξο το ότι βρισκόταν στο κατ' εξοχήν θεραπευτικό κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου, που λειτουργούσε ως χώρος ίασης για την υγεία ασθενειών. Στην Ινδία ο λαβύρινθος είναι ένα σύμβολο προστασίας για καθετί ιερό και υπάρχει ως σύμβολο στο κατώφλι κάθε σπιτιού. Σύμφωνα με τον Χέρμαν Κερν (Hermann Kern), ο λαβύρινθος, ως σχήμα μας παραπέμπει σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις, στον λαβύρινθο ως λογοτεχνική πορεία, στον λαβύρινθο της σκέψης, στον λαβύρινθο ως μορφή κίνησης-χορού και στον λαβύρινθο ως υλική απεικόνιση.

Οι σαμάνοι και οι Ινδιάνοι της Αμερικής θεωρούν ότι το σχήμα του κύκλου είναι θεμελιώδες σύμβολο της τάξης του σύμπαντος, καθώς και σύμβολο της ενότητας της ύλης και του πνεύματος. Ο κύκλος είναι το απαραίτητο σχήμα και σύμβολο στις τελετουργίες τους. Παραδείγματα αποτελούν τα σχέδια των Ινδιάνων Ναβάχο στην άμμο, ο τροχός-σταυρός των Ινδιάνων Χόπι, οι μάνταλα-λαβύρινθοι, οι μάνταλα των Αζτέκων και πολλά άλλα.

Οι εικόνες μάνταλα των Ινδιάνων έχουν αυστηρά παραδοσιακές προδιαγραφές. Ο Ινδιάνοι τα χρησιμοποιούν σε θεραπευτικές τελετουργίες με στόχο την εξισορρόπηση της διαταραγμένης αρμονίας. Επιδίωκαν την επαναφορά της σύνθεσης του ανθρώπου με την κοσμική ενέργεια. Ο σαμάνος Λέιμ Ντιρ από τη φυλή Λακότα αναφέρει πως: «Στη ζωή των Ινδιάνων ο κύκλος παίζει σημαντικό ρόλο. Τα περισσότερα δημιουργήματα της φύσης είναι στρογγυλά. Τα σώματα των ανθρώπων και των ζώων δεν έχουν καμία γωνία. Οι κύκλοι μας είναι κύκλοι μέσα σε μεγαλύτερους κύκλους: εμείς, η γη, το σύμπαν, χωρίς αρχή και τέλος. Κύκλος σημαίνει ενότητα. Όλα είναι για μας όμορφα και γεμάτα νόημα: ο κύκλος είναι ταυτόχρονα σύμβολο και πραγματικότητα και εκφράζει την αρμονία της ζωής και της φύσης. Ο κύκλος είναι άχρονος και δεν μένει ποτέ ακίνητος. Από τον θάνατο προκύπτει νέα ζωή, μια ζωή που υπερνικά τον θάνατο».

Στον Ινδουισμό και στο Βουδισμό η μάνταλα είναι ένα πεδίο αξιόλογο και ανεξάντλητο. Η πρώτη μάνταλα χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η παράδοσή της είναι πολύ παλιά και αναπτύχθηκε μέσα από τη γνώση και τη διαισθητική συνειδητοποίηση των σοφών και των οραματιστών του παρελθόντος. Στον Θιβετιανό Βουδισμό έχει αναπτυχθεί με την παράδοση των χρόνων η «επιστήμη των μάνταλα», η οποία απαιτεί ένα πολύπλοκο σύστημα γνώσεων. Κάθε σχήμα, σχέδιο, σύμβολο ή χρώμα, ακόμη και η τοποθέτησή τους μέσα στη μάνταλα, έχουν ένα συγκεκριμένο νόημα και μια ιδιαίτερη λειτουργία.

Και η θρησκεία του Ισλάμ αποτέλεσε ένα εύφορο έδαφος για την τέχνη της μάνταλα με ιδιαίτερη εκφραστική δύναμη και φαντασία. Και εδώ το βασικό σχήμα είναι ο κύκλος και το τετράγωνο ενωμένα σε ένα σχέδιο. Ιδιαίτερα το χαλί μάνταλα μετατρέπεται σε χαλί προσευχής σε μια αφιέρωση προς το θείο. Ενώ υπάρχουν συνθέσεις μάνταλα που βρίσκονται στον τρούλο, στους τοίχους ή στο δάπεδο των ναών. Από τη δισδιάστατη ζωγραφισμένη μάνταλα, που θεωρείτο ανέκαθεν τόπος διάφορων θεοτήτων, δημιουργήθηκε η τρισδιάστατη μάνταλα. Αυτή η μορφή επηρέασε την αρχιτεκτονική των πολιτισμών της Ανατολής. Η μάνταλα χρησιμοποιείται σε κατόψεις ναών, μοναστηριών και τόπων προσκυνήματος. Οι χώροι αυτοί, χτισμένοι πάνω σε μια δισδιάστατη μάνταλα, ονομάζονται στούπα, δηλαδή, χτισμένοι συμπαντικοί χώροι.

Αναζητώντας μάνταλα στην Ευρώπη τις βρίσκουμε στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, κυρίως στην εκκλησιαστική τέχνη, σε τοιχογραφίες, σε τρούλους, σε μωσαϊκά δάπεδα, σε ανάγλυφες πέτρες ναών ως ροζέτες και εξαιρετικές στα βιτρό των γοτθικών ναών. Μια πρώτη μορφή ροζέτας προέρχεται από τις ανάγλυφες πέτρες με τη μορφή του «τροχού του ήλιου», στον ναό του Αγίου Ιωάννη στην Έφεσσο τον 6ο αιώνα. Όπως σε κάθε μάνταλα, έτσι και στη ροζέτα, αφιερώνεται το κέντρο στο Πνεύμα, στον Λόγο, στον Χριστό, που είναι ο μεσολαβητής ανάμεσα σε εμάς και την αιωνιότητα.

Φτάνοντας στο σήμερα, βλέπουμε πως τα περισσότερα από τα διαμορφωμένα αγρογλυφικά έχουν το χαρακτήρα της μάνταλα. Οι πρώτοι απλοί κύκλοι των σπαρτών παρατηρήθηκαν στην Αγγλία το 1900 και το 1935 και το 1999 η αγρογλυφική γεωμετρία έφθασε στο αποκορύφωμά της. Ο Φ. Σάντζες (F. Sánchez), ειδικός ερευνητής στον πολιτισμό της Κεντρικής Αμερικής, λέει πως: «τα σχήματα και τα σύμβολα των κύκλων των σπαρτών έχουν μία άμεση σύνδεση με τα αρχαία σχήματα και τα σύμβολα των Ινδιάνων, των Αζτέκων και των Μάγια. Το συμβολικό περιεχόμενο των αγρογλυφικών έχει μεγάλη σημασία για μας.

Η Δημιουργία μιας Μάνταλα

Σρι Γιάντρα Wikimedia Commons

«Όλο το σύμπαν με το ατελεύτητο πεδίο του κατακλύζεται από μυριάδες ήλιους και δονείται από ηλεκτρομαγνητικά ενεργειακά πεδία, που έχουν τη μορφή των μάνταλα. Αυτά τα πεδία συνδέουν αόρατα όλα τα ουράνια σώματα και επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ τους» γράφει η Χέιτα Κοπόνι. Οι μεγεθυμένοι κρύσταλλοι του νερού, κάτω από το μικροσκόπιο του ερευνητή δρα Μασάρου Εμότο (Masaru Emoto), δημιουργούν υπέροχες εξάγωνες μάνταλα, διαφορετικές για κάθε κρύσταλλο νερού. Μάνταλα διαμορφώνουν ακόμη και τα δυναμικά πεδία μαγνητών, αλλά και οι εικονογραφημένες δονήσεις του ήχου, που ανακάλυψε ο φυσικός Ε. Χλάντνι (Ernst Xlantni). Το ίδιο συμβαίνει και με τα ορυκτά, στα οποία κρυσταλλώνονται οι απόκρυφες «εσωτερικές όψεις» της γης. Όταν διερευνούνται με το μικροσκόπιο, πετρώματα όπως οι κρύσταλλοι, τα μέταλλα, τα άλατα και χημικές ουσίες όπως τα οξέα, τα χλωρίδια, το ασβέστιο κ.λπ. απεικονίζουν σχήματα μάνταλα.

Διερευνώντας το βασίλειο των φυτών, βλέπουμε μορφές μάνταλα στα διάφορα μέρη των λουλουδιών αλλά και στο βιοενεργειακό πεδίο των φυτών, ορατό με τη μέθοδο Κίρλιαν (Kirlian). Στη διατομή των μίσχων, των σπόρων, των κλαδιών, των κορμών των δέντρων, των φρούτων, των λαχανικών και πολλών άλλων. Η βασική δομή είναι μια ενότητα, η οποία αναπτύσσεται από το κέντρο προς τα έξω. Κάτω από το μικροσκόπιο ανακαλύπτουμε αόρατες μορφές μάνταλα, όπως στη ρίζα και τους βλαστούς, στα φύλλα και τους σπόρους μέχρι και στα κύτταρα του φυτού. Στο ζωικό βασίλειο βρίσκουμε μορφές μάνταλα, όπως στους αστερίες, σε αχινούς στις μέδουσες, στους ιστούς της αράχνης, σε απολιθώματα προϊστορικών ζώων κ.α.

Η πηγή μιας μάνταλα είναι το κέντρο της, η τελεία. Είναι ένα σύμβολο εντελώς ελεύθερο από διαστάσεις. Σημαίνει τον σπόρο, το σπέρμα, τη σταγόνα, το περίοπτο αρχικό σημείο. Είναι το συγκεντρωτικό κέντρο, στο οποίο συγκεντρώνονται όλες οι εξωτερικές ενέργειες. Σχεδιάζεται η πρώτη γραμμή και ακολουθούν και οι επόμενες, οι οποίες διασταυρώνονται αρμονικά δημιουργώντας γεωμετρικά σχήματα. Τέλος σχεδιάζεται ο εξωτερικός κύκλος που συμβολίζει το φυσικό όριο του κόσμου. Τις περισσότερες φορές η μάνταλα αφιερώνεται σε μια θεότητα. Ο κύκλος που έχει σχηματιστεί συμβολίζει τη δυναμική συνειδητότητα του σχεδίου. Ο εξωτερικός κύκλος συμβολίζει το φυσικό όριο του κόσμου στις τέσσερεις διαστάσεις, που αντιπροσωπεύονται από τις τέσσερεις πύλες -και η ημικεντρική ή κεντρική περιοχή είναι η κατοικία της θεότητας. Πολύ συχνά περιέχουν κάποια τετραδικότητα ή πολλαπλάσιο του τέσσερα, σε μορφή σταυρού, αστεριού, τετραγώνου, οκταγώνου, κ.λπ. Το κέντρο, λοιπόν, σχηματοποιείται ως η ουσία και η περιφέρεια ως κατανόηση, αφού σαν ολοκληρωμένη εικόνα η μάνταλα σημαίνει «κατανοώντας την ουσία».

Η φιλολογία του Λαμαϊσμού περιλαμβάνει πολλές λεπτομερείς οδηγίες για τον τρόπο που πρέπει να σχεδιάζεται ένας κύκλος και πώς να χρησιμοποιείται. Το σχήμα και το χρώμα καθορίζονται από την παράδοση, επομένως οι διάφορες μορφές κινούνται σε πολύ στενά πλαίσια.

Ο Μ. Αϊβανχόφ (Mihail Ivanov) θεωρεί ότι «τα σύμβολα, αυτή η γλώσσα των γεωμετρικών σχημάτων είναι σημαντικά, επειδή εκφράζουν πραγματικότητες οι οποίες είναι ζωντανές στον άνθρωπο και στο σύμπαν. Για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τα γεωμετρικά σχήματα, πρέπει να τους δίνουμε ζωή. Όσο αρκούμαστε σε εξωτερική και μόνο έρευνα, παραμένουν για μας δίχως νόημα».

Πράγματι τα σύμβολα μας παρέχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε με τον βαθύτερο εαυτό μας ως ενδείξεις μιας πραγματικότητας πίσω από τη φαινομενική πραγματικότητα. Οι εικόνες-αρχέτυπα είναι σύμβολα που προέρχονται από το υποσυνείδητό μας, μας διδάσκουν γεγονότα, καταστάσεις και αντικείμενα στη ζωή μας και μάς βοηθούν να ανακαλύπτουμε το νόημα σε ό,τι μας συμβαίνει. Ο Γαλιλαίος (Galileo Galilei) έλεγε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατανοήσει το σύμπαν δίχως να μάθει τη γλώσσα στην οποία έχει γραφτεί. Πρόκειται για τη γλώσσα των μαθηματικών, με σύμβολά της τα τρίγωνα, τους κύκλους, τα εξάγωνα, τα τετράγωνα, τη σπείρα κ.λπ., τα οποία χρησιμοποιούνται στη δομή μιας μάνταλα μέσα σε κύκλο.

Στα σανσκριτικά η μάνταλα ή γιάντρα έχει την έννοια τελετουργικού οργάνου. Προέρχεται από τη σανσκριτική ρίζα yam που σημαίνει υποβαστάζω, ελέγχω, στηρίζω. Θεωρούνται πως είναι συμπυκνωμένα πεδία συνείδησης που συγκεντρώνουν και ελέγχουν διαφορετικούς τύπους ενεργειών. Αποτελούνται από αρχέτυπα γεωμετρικά σχήματα τα οποία μπορούν να συμβολίζουν μεταξύ άλλων και τα πέντε στοιχεία της φύσης. Δημιουργούνται συνήθως από γυναίκες μέσα σε αυτοσυγκέντρωση και έχουν συγκεκριμένη μορφή. Το μπίντου που είναι σημείο στο κέντρο της γιάντρα συμβολίζει το άυλο επίπεδο του πνεύματος. Η γιάντρα χρησιμεύει στον διαλογισμό και μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην πειθαρχία του νου. Σύμφωνα με τους Θιβετιανούς, φέρνει τον διαλογιζόμενο σε μια ταύτιση με τη δομή και την εικόνα της με αποτέλεσμα να βιώνει τη συνάφειά του με τη συμπαντική ροή και το πνεύμα. Στόχος για έναν γιόγκι είναι να αποκτήσει εσωτερική συνείδηση της θεότητας. Μέσω του διαλογισμού, αναγνωρίζει και πάλι τον εαυτό του ως Θεό, και κατά αυτόν τον τρόπο επιστρέφει από την αυταπάτη της ατομικής ύπαρξης στη συμπαντική ολότητα της θεϊκής κατάστασης. Για αυτό και κάθε γιάντρα είναι μοναδική, ξεχωριστή και αναντικατάστατη. Ορισμένα γιάντρα χρησιμοποιούνται, επίσης, για θεραπευτικούς σκοπούς στην Ινδία, στο Θιβέτ και το Νεπάλ μέχρι και σήμερα.

Ακόμη και στην αλχημεία είναι συνήθης η χρήση μάνταλα καθώς αντιπροσωπεύουν τη σύνθεση των τεσσάρων στοιχείων της φύσης τα οποία τείνουν προς διαχωρισμό. Όσοι εφαρμόζουν τις αλχημικές μεθόδους μετουσίωσης του εαυτού, χρησιμοποιούν τις μάνταλα ως οδικούς χάρτες στο εσωτερικό τους ταξίδι για πνευματική επίτευξη. Το σύμβολο του Τετραγωνισμού του Κύκλου αποτελούσε μία από τις πιο θεμελιώδεις μάνταλα κάθε αλχημιστή, μέσα στην οποία βρισκόταν κρυμμένο το ίδιο το μυστικό του ελιξίριου της ζωής.

Μάνταλα και Θεραπεία

Κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να βιώσει τη θεραπευτική ενέργεια των μάνταλα μέσα από τη δημιουργικότητά του. Κατά τη δημιουργία μιας μάνταλα ο δημιουργός της συμμετέχει σταδιακά στην εσωτερική του δομή. Χωρίς να το καταλάβει, μεταβαίνει σε ένα επίπεδο πέρα από τον συνειδητό νου, αναζητώντας αρμονία και εσωτερική συμφιλίωση. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας αφυπνίζονται οι αυτοθεραπευτικές μας ικανότητες, οι οποίες μας οδηγούν στη συνειδητοποίηση του προβλήματός μας και στην αλλαγή μας. Και η αλλαγή αυτή θα επιτρέψει την επανασύνδεσή μας με τη θεϊκή πηγή μέσα μας. Βασικός θεραπευτής είναι ο εαυτός μας και το πώς θα λειτουργήσουμε εξαρτάται από τη θέληση και την κρυφή σοφία της ψυχής μας.

Μάνταλα ασθενούς του Κ. Γκ. Γιουνγκ Wikimedia Commons

Στον ινδικό και θιβετιανό πολιτισμό αναπτύχθηκε μια επιστήμη υψηλού επιπέδου, βασισμένη στην εμπειρία αιώνων, που έδινε τη δυνατότητα θεραπείας μέσω των ενεργειακών δονήσεων. Η θεραπευτική τους επίδραση είναι ένα απέραντο πεδίο γεμάτο εκπλήξεις και ανεξέλεγκτες δράσεις.

Ο οραματισμός και η συγκεκριμενοποίηση της ιδέας της μάνταλα είναι μια από τις πιο σημαντικές συμβολές του Βουδισμού στη θρησκευτική ψυχολογία. Εκλαμβάνονται ως ιεροί τόποι και μέσω της παρουσίας τους στον κόσμο, θυμίζουν στον θεατή την ενυπάρχουσα ιερότητα στο σύμπαν και εν δυνάμει μέσα του. Στο βουδιστικό μονοπάτι ο σκοπός της μάνταλα είναι να δώσει ένα τέλος στον ανθρώπινο πόνο, να επιτύχει τη Φώτιση, να επιτύχει μια ορθή άποψη για την Πραγματικότητα. Είναι ένα μέσο για να ανακαλύψουμε τη θεϊκότητα μέσω της συνειδητοποίησης ότι αυτή ενυπάρχει μέσα στον καθέναν μας.

Οι Ινδιάνοι Ναβάχο κατασκευάζουν μάνταλα στην άμμο και τη χρησιμοποιούν για θεραπεία σε συνδυασμό με μια τελετή. Η ζωή των Ινδιάνων είναι γεμάτη από τελετουργίες, δηλαδή από το συνειδητό βίωμα και την τελετουργική αναβίωση σημαντικών γεγονότων της ζωής τους. Ο Ινδιάνος βιώνει την τελετή της θεραπείας με απεριόριστη εμπιστοσύνη στη δημιουργία και το Μεγάλο Πνεύμα. Κατασκευάζει μια εξωτερική μάνταλα στην άμμο, με ανάλογα για την περίπτωση αντικείμενα του φυσικού περιβάλλοντος. Απαιτείται ο εξαγνισμός όλων, ώστε η προετοιμασία του εξαγνισμού να αδειάσει τον άνθρωπο από το Εγώ του και να τον συνδέσει με την πηγή της ενέργειας που δομεί και καθαγιάζει την εσωτερική μάνταλα.

Στην τελετουργία μετέχουν οι πέντε αισθήσεις: όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση, αφή και καθώς ο θεραπευόμενος είναι έτοιμος για τελετουργική διαδικασία, μπορεί το Μεγάλο Ένα να δράσει μέσα του. Στο τέλος της τελετής ο ασθενής κάθεται στο κέντρο του κύκλου, γίνεται ο ίδιος το κέντρο του κόσμου, βωμός, θεότητα. Ο θεραπευτής μεταβιβάζει κατά τη διάρκεια της τελετής την ενέργεια της μάνταλα στον θεραπευόμενο. Δεν είναι ο θεραπευτής που θεραπεύει, αλλά το Πνεύμα μέσα από το θεραπευτή. Με άλλα λόγια, η θεϊκή τάξη εδραιώνεται μέσα του και με αυτόν τον τρόπο γίνεται η αλλαγή. Αυτή είναι και η θεραπεία.

Μετά την τελετή παύει ο σκοπός της μάνταλα και ο θεραπευτής παίρνει άμμο από αυτήν και ρίχνει από μια χούφτα προς την Ανατολή, τη Δύση, το Βορρά, το Νότο αλλά και μία χούφτα προς τον Πατέρα του Ουρανού και τη Μητέρα-Γη. Η μάνταλα στην άμμο μετουσιώνεται με αυτόν τον τρόπο σε δυναμική μάνταλα. Στην συνέχεια ο θεραπευτής αφήνει τη μάνταλα να σβήσει, αφού έχει πια μεταφερθεί στον θεραπευόμενο.

Αυτή η προγραμματισμένη εκ των προτέρων καταστροφή της μάνταλα δεν απαντάται μόνο στους Ινδιάνους. Ο Δαλάι Λάμα (Dalai Lama) μαζί με τους μοναχούς του, αφού δημιουργήσει την «καλατσάκρα-μάνταλα», ένα καλλιτέχνημα από χρωματιστές σκόνες, κατόπιν το διασκορπίζει. Αυτό μας δείχνει ότι η δημιουργία και η καταστροφή κάποιων μάνταλα αποτελούν κάποιες φορές μέρος της τελετουργικής διαδικασίας. Η μάνταλα μεταφέρεται και υπάρχει και στο άυλο, πνευματικό επίπεδο.

Ιδιαίτερη σημασία είχε η ερευνητική εργασία του ψυχίατρου και ψυχολόγου Καρλ Γιουνγκ, σχετικά με την ψυχολογική επίδραση της μάνταλα στον άνθρωπο. Ο Γιουνγκ ανακάλυψε εκ νέου τη μάνταλα και τη θεραπευτική της δράση. Αυτό είναι και το ανεκτίμητο δώρο του προς τον δυτικό άνθρωπο. Αναφέρει πως: «Οι μάνταλα αναδύονται αυθόρμητα από τα βάθη της ψυχής. Είναι ένα φυσικό σύμβολο για την ολότητα του ανθρώπου, έμφυτο σε αυτόν. Φανερώνονται στην ψυχική διαδικασία της ωρίμανσης, με τη μορφή ονείρων και εσώτερων εικόνων ή μέσα από τη ζωγραφική. Οι εικόνες που αναδύονται από το υποσυνείδητο είναι μια προσπάθεια αυτοθεραπείας της ψυχικής φύσης και επαναφοράς της ψυχικής ισορροπίας».

Κατά την κατασκευή μιας μάνταλα ο δημιουργός της έρχεται σε άμεση επαφή με την αρχετυπική δύναμη των συμβόλων, τα οποία ζωντανεύουν για αυτόν. Πέρα από αυτό ο καλλιτέχνης προχωράει στη δημιουργία του μέσα από τους δρόμους της δικής του ευαισθησίας και διαίσθησης, εκφράζοντας την εσωτερική του εμπειρία από τη συνύπαρξη του ορατού και του αόρατου κόσμου. Ο ζωγράφος της μάνταλα γίνεται μέρος του σεναρίου του. Έτσι, μπορεί να βιώνει την εξαγνιστική πληρότητα και την ιαματική επίδραση της μάνταλα στον ίδιο του τον εαυτό. Τότε μπορεί να πει «οτιδήποτε χρειάζομαι, το βρίσκω μέσα μου». Πρόκειται για την αναζήτηση και την εύρεση της αλήθειας μέσα μας, η οποία είναι μια νέα πραγματικότητα για εμάς. Και όπως το θέτει ο Καρλ Γιουνγκ, μέσω της μάνταλα μπορούμε «να μετασχηματίσουμε το φαινομενικό χάος σε δομή και τάξη».

Ο Καρλ Γιουνγκ είχε προσωπική εμπειρία της θεραπευτικής επίδρασης της μάνταλα Ζωγράφισε την πρώτη του μαντάλα, το 1916, ωστόσο, μόλις κατά την περίοδο 1918-19, άρχισε να τις κατανοεί. Ξεκίνησε ασυνείδητα να ζωγραφίζει κύκλους, νιώθοντας βελτίωση της ψυχικής του κατάστασης. Χωρίς να γνωρίζει τη σημασία τους, έως τότε, εξέφραζε συναισθήματα που αναδύονταν από το υποσυνείδητό του, προσπαθώντας να βρει το δικό του εσωτερικό κέντρο. Με τη βοήθεια αυτών των σχημάτων είχε τη δυνατότητα να παρατηρεί τις μεταμορφώσεις που γίνονταν μέρα με τη μέρα στην ψυχή του. Σταδιακά, ανακάλυψε τι είναι πραγματικά η μάνταλα: «Σχηματισμός, Μετασχηματισμός, Αιώνια αναδημιουργία του Αιώνιου Νου». Τα σχέδιά του με κύκλους, ορθογώνια, τρίγωνα, σπείρες και λαβύρινθους απεικόνιζαν άμεσα τη σταδιακή ίαση της ταραγμένης του ψυχής. Ο Καρλ Γιουνγκ διέκρινε ότι η μάνταλα με την εσωτερική τάξη και την αρμονική της διάρθρωση γύρω από ένα κέντρο οδηγούσε τον άνθρωπο στον ανώτερο εαυτό του. Η μάνταλα μεσολαβεί ανάμεσα στους αντίθετους πόλους και σηματοδοτεί δρόμους για τη δημιουργία μιας νέας ζωής, γεμάτης νόημα.

Μετά από χρόνια αξιοποίησε εκ νέου τη σοφία και τη δύναμη των μάνταλα στη Δύση, ανακαλύπτοντας στην αρμονική θεϊκή τάξη των μάνταλα την απόδειξη για μια ύπαρξη πέρα από την προσωπικότητα, δηλαδή την ύπαρξη του Θεού μέσα στον άνθρωπο. Ο Καρλ Γιουνγκ προχώρησε στα βάθη του συλλογικού ασυνείδητου, παρόμοια με τους σοφούς της Ανατολής. Μέσα στις εικόνες των μάνταλα ανακάλυψε το κλειδί για την ενεργοποίηση των αρχετύπων που λανθάνουν στο ασυνείδητο κάθε ανθρώπου.

Στις μάνταλα τύπου λαβύρινθου υπάρχει μια σύνθεση καμπύλων γραμμών με αρκετή πολυπλοκότητα και κατά τον Καρλ Γιουνγκ το σύμβολο του λαβύρινθου απεικονίζει το υποσυνείδητο. Η πρώτη συνειδητή επαφή με τα βάθη της ψυχής μας μπορεί να συγκριθεί με τις αόρατες διαδρομές του λαβύρινθου. Μάς βοηθά να συνειδητοποιήσουμε εμπειρίες που, ενώ ήταν κρυμμένες στον ασυνείδητο νου, μπορεί να γίνουν συνειδητές. Η συνειδητοποίηση γίνεται «ο μίτος της Αριάδνης» της ζωής μας, τον οποίο κατευθύνουμε εκεί που επιθυμούμε, μια και η γνώση του εσωτερικού μας λαβύρινθου θα μας ανοίξει και καινούργιους πνευματικούς ορίζοντες.

Στην εποχή μας υπάρχουν ομάδες ζωγραφικής μάνταλα, στις οποίες τα άτομα αποτυπώνουν ζωγραφίζοντας κυρίως το ίδιο το βίωμα, χωρίς να τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα η νοητική εξήγηση των εικόνων που προκύπτουν. Καθένας ανάλογα με τις εμπειρίες του και με την ιδιοσυγκρασία του, μπορεί να νιώσει τις δομές και τα σύμβολα της μάνταλα και να τα αναβιώσει για τον εαυτό του. Καθένας ξεκινά μια μάνταλα, αρχίζοντας μια εσωτερική αναζήτηση για τον εαυτό είτε με τον χρωματισμό προσχεδιασμένων μάνταλα είτε με την ελεύθερη δημιουργία μιας μάνταλα. Στην Ευρώπη, σε ορισμένα νηπιαγωγεία και σχολεία, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τις μάνταλα. Οι δάσκαλοι βεβαιώνουν ότι τα παιδιά και οι έφηβοι αντιδρούν θετικά και με ενδιαφέρον, όταν έχουν την ευκαιρία να ζωγραφίσουν μάνταλα. Βλέπουν αυτές τις ώρες ως χαλαρωτική συνάντηση με τη σιωπή. Επίσης, στην Ελβετία, τη Γερμανία, την Αγγλία και αλλού, σε νοσοκομεία και γηροκομεία, υπάρχουν προγράμματα με την τεχνική της ζωγραφικής μάνταλα.

Η θεραπευτική δύναμη της χρήσης μιας μάνταλα μας οδηγεί σε έναν επαναπροσδιορισμό της προσωπικότητας, ένα είδος προσδιορισμού καινούργιου κέντρου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές μάνταλα παρουσιάζονται σε συνδυασμό με χαοτικές ψυχικές καταστάσεις αποπροσανατολισμού ή πανικού. Σκοπός τους είναι να ανάγουν τη σύγχυση σε τάξη, χωρίς αυτό να είναι στη συνειδητή πρόθεση του ασθενούς. Σε κάθε περίπτωση, τα σχήματα εκφράζουν τάξη, ισορροπία και ολότητα και οι ίδιοι οι ασθενείς διατυπώνουν με έμφαση την ευεργετική ή θεραπευτική τους επίδραση.

Κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι απεικονίσεις αυτές ασκούν αξιόλογη θεραπευτική επίδραση στους δημιουργούς τους και γίνονται εύκολα κατανοητές, επειδή αντιπροσωπεύουν συχνά πολύ τολμηρές απόπειρες να συνειδητοποιήσουμε και να συνταιριάξουμε προφανώς ασυμβίβαστα αντίθετα και να γεφυρώσουμε φαινομενικά βαθιά χάσματα. Ακόμη και η απλή προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή έχει συνήθως θεραπευτική επιρροή, ιδιαίτερα όταν γίνεται αυθόρμητα.

Οι ενεργειακές δονήσεις μιας μάνταλα μπορούν να επιδράσουν καταπραϋντικά και θεραπευτικά στον δημιουργό της και να φέρουν ισορροπία στο σώμα, την ψυχή και τον νου, ανάλογα με το άνοιγμα και τη δεκτικότητά του. Η μάνταλα είναι ένα πεδίο φωτός με θεϊκή τάξη και αρμονία.

Συμπέρασμα

Οι μάνταλα φαίνεται εκφράζουν συνήθως πνευματικές, φιλοσοφικές, ατομικές σκέψεις, ιδέες και βιώματα. Οι περισσότερες έχουν διαισθητικό, ανεξήγητο χαρακτήρα και μέσω του συμβολικού περιεχομένου τους ασκούν μια αναδρομική επιρροή στο ασυνείδητο. Διαθέτουν μια «μαγική» σημασία όπως και οι αγιογραφίες, της οποίας την ενδεχόμενη αποτελεσματικότητα δεν αντιλήφθηκε ποτέ συνειδητά ο θεραπευόμενος. Η διαδοχική σειρά των εικόνων, αυτά τα εργαλεία διαλογισμού, περισυλλογής και ενδοσκόπησης έχουν σκοπό την πραγμάτωση της εσωτερικής εμπειρίας, αποτελούν τα αρχικά στάδια της πορείας της εξατομίκευσης. Ταυτόχρονα βοηθούν στη δημιουργία εσωτερικής τάξης –για αυτό όταν εμφανίζονται κατά σειρά, ακολουθούν συχνά χαοτικές, διαταραγμένες καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από σύγκρουση και άγχος. Εκφράζουν την ιδέα του ασφαλούς καταφύγιου, της εσωτερικής διευθέτησης και της πληρότητας.

Ο ρυθμός ανάπτυξης της συνείδησης μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας υπήρξε πάρα πολύ γρήγορος και άφησε αρκετά πίσω το ασυνείδητο, το οποίο δεν μπορούσε να συμβαδίσει με αποτέλεσμα να πάρει αμυντική θέση, η οποία εκδηλώνεται με μια διάθεση παγκόσμιας καταστροφής. Οι πολιτικές και κοινωνικές θεωρίες των ημερών μας επιδιώκουν την υποβάθμιση του πολιτισμικού επιπέδου μας περιορίζοντας ή εμποδίζοντας τις δυνατότητες ανάπτυξης του ατόμου. Εκείνο που απομένει να δούμε είναι αν αυτή η εμπειρία θα μας βοηθήσει στην ανύψωση της πνευματικής μας ελευθερίας. Το πρόβλημα αυτό δε θα λυθεί συλλογικά, επειδή οι μάζες δεν αλλάζουν αν δεν αλλάξει το άτομο. Η βελτίωση του κάθε κακώς κείμενου αρχίζει από το άτομο, και μάλιστα μόνο όταν θεωρήσει ως υπεύθυνο τον εαυτό του και όχι τους άλλους.

Οι εσωτερικές διαδικασίες μιας μάνταλα, λοιπόν, είναι αυτοπεριγραφές των αμυδρά αισθητών αλλαγών που λαμβάνουν χώρα στα βάθη, οι οποίες γίνονται αντιληπτές από το «αντίστροφο μάτι» και αποδίδονται με μολύβι και πινέλο, ακριβώς έτσι όπως είναι, ακατανόητες και άγνωστες. Οι εικόνες αντιπροσωπεύουν ένα είδος ιδεογράμματος των περιεχομένων του ασυνείδητου. Επομένως, η σύγχρονη μάνταλα είναι «η αθέλητη εξομολόγηση μιας περίεργης ψυχικής κατάστασης. Δεν υπάρχει θεότητα στη μάνταλα, ούτε υποταγή ή συμφιλίωση με μια θεότητα. Τη θέση της θεότητας φαίνεται να την έχει πάρει η συνολική έννοια του Ανθρώπου».

Βιβλιογραφία

• Λουιτγκάρντ Μίλερ –Χούντρα, 2007, Μάνταλα: μια πορεία προς το κέντρο μας, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2007.
• Μιρσέα Ελιάντε, Γιόγκα, Εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα, 1980.
• Αλεξάντερ Ρούμπ, Το Ερμητικό Μουσείο, Taschen, Köln, 2006.
• Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, Μάνταλα: ένα ιερό σύμβολο της ανθρώπινης ψυχής, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2008.

Ι.Φ.