Στην κορύφωση του μεγάλου θεραπευτικού του οράματος το Μαύρο Ελάφι, ένας Λακότα, μάγος-γιατρός του 19ου αιώνα οραματίστηκε τη συναρπαστική πληρότητα του κόσμου. Όπως ποιητικά συνοψίζεται από τον ανθρωπολόγο που κατέγραψε την πληροφορία, το Μαύρο Ελάφι είπε: «Στεκόμουν στο υψηλότερο βουνό απ' όλα, και τριγύρω από κάτω μου απλωνόταν ολόκληρο το στεφάνι του κόσμου.

Και καθώς στεκόμουν εκεί, είδα περισσότερα από αυτά που μπορώ να πω και κατάλαβα περισσότερα από αυτά που είδα. Έβλεπα με τρόπο ιερό τα πνευματικά σχήματα όλων των πραγμάτων και το σχήμα όλων των μορφών, έτσι όπως πρέπει να είναι όταν όλα τα πλάσματα είναι ενωμένα σε μία ύπαρξη. Είδα πως το ιερό στεφάνι του λαού μου ήταν ένα από τα πολλά στεφάνια που έφτιαχναν έναν κύκλο, πλατύ σαν το φως της μέρας και το φως των άστρων. Στο κέντρο φύτρωνε ένα πανίσχυρο ανθισμένο δέντρο, καταφύγιο για όλα τα παιδιά της μιας μάνας και του ενός πατέρα. Και είδα ότι ήταν ιερό».

Η ουσιαστική ιερότητα ή πληρότητα του σύμπαντος που επέφερε τη θεραπεία στο Μαύρο Ελάφι και στον λαό του, τού εμφανίστηκε με τη μορφή της Στεφάνης και του Δένδρου. Τούτη η εικόνα της στεφάνης του κύκλου δηλαδή και του δέντρου δεν είναι συμπτωματική. Εμφανίζεται όχι μόνο στη μυθολογία Λακότα αλλά και σε διάφορες μορφές της παγκόσμιας μυθολογικής παράδοσης, ακόμη και στα σύγχρονα επιστημονικά συστήματα και τη σύγχρονη ψυχολογία, ως εικόνα της βαθιάς δομής της πληρότητας, της ενότητας και της ισορροπίας τόσο στο σύμπαν όσο και στην ανθρώπινη ψυχή. Είναι το θεμέλιο της ομορφιάς στην καρδιά όλων των πραγμάτων.

Η στεφάνη, ο κύκλος και το δένδρο αναπαριστούν δύο διαστάσεις της ψυχής, που πρέπει να αναπτυχθούν πλήρως και ισόρροπα στον δρόμο προς την ολοκλήρωση. Η συνδυαστική εικόνα τους αποκρυσταλλώνει την ουσία της συλλογικής σοφίας μας με έναν πρακτικό τρόπο που μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς οδηγούμαστε προς την ψυχολογική και πνευματική μας ολοκλήρωση. Λειτουργεί, επίσης, ως κλειδί για την μεγάλη ποικιλία πνευματικών και μυθολογικών ατραπών. Για να κατανοήσουμε την πληρότητα της συνδυαστικής εικόνας, οφείλουμε να κοιτάξουμε τα ξεχωριστά νοήματα της κάθε διάστασης.

Ο Κύκλος

Ο κύκλος σχετίζεται με όλες τις όψεις των σχέσεων. Όταν οι άνθρωποι συγκεντρώνονται ως οικογένεια για να φάνε, να τραγουδήσουν, να ενεργήσουν ως σύνολο, όταν τα παιδιά μαζεύονται γύρω από ένα παραμυθά, σχηματίζουν αυτόματα το σχήμα του κύκλου. Ο οικογενειακός κύκλος, ωστόσο, είναι ένα δείγμα της άπειρης ποικιλίας κύκλων. Όλες οι μαντάλα, οι μαγικοί κύκλοι και εικόνες της κατεξοχήν αφηρημένης ιδέας του κύκλου, είναι παραδοσιακά σύμβολα της οριζόντιας σχέσης της πλασμάτων.

Οι αυτόχθονες αμερικανοί Ινδιάνοι τιμούν όλες τις σχέσεις τους με τον τροχό της θεραπείας και την κυκλική σκηνή, επίσης της θεραπείας. Οι Ταοϊστές χρησιμοποιούν το κυκλικό σύμβολο του Γιν-Γιανγκ για να απεικονίσουν την ύπαρξη και τη ροή της ορθής σχέσης με τη φύση. Οι ψυχολόγοι εργάζονται μέσω του «ιερού κύκλου» της θεραπευτικής σχέσης. Ο ινδουϊστικός τροχός της αναγέννησης, με τη σειρά του μεταφέρει αυτή τη σχέση μέσα στο χρόνο και την ιδέα της κυκλικής εναλλαγής της σχέσης των πλασμάτων. Οι Χόπι τιμούν και λατρεύουν τη Γυναίκα Αράχνη, τη Μητέρα Γη. Ως Αράχνη υφαίνει τον κοσμικό ιστό, ένα σύμπλεγμα ομόκεντρων κύκλων που συνδέονται μεταξύ τους. Όλοι είμαστε τμήματα του ιστού της –άνθρωποι, ζώα, βουνά, δένδρα, ποτάμια. Αν αγγίξεις ένα τμήμα του ιστού, τότε όλος ο ιστός δονείται, γεγονός που υπονοεί μια κβαντική αλληλεπίδραση στα όρια του κοσμικού κύκλου.

Το Δέντρο

Το Δέντρο έχει να κάνει με αυτό που ο ποιητής Ρόμπερτ Μπλάι (Robert Bly) ονομάζει «κάθετη επιθυμία», δηλαδή η ανταπόκριση σε ένα ανώτερο κάλεσμα, η ψυχική διάσταση της ατομικής εξέλιξης, η εσωτερική φιλοδοξία για έναν τόπο υψηλότερο, η δυνατότητα επικοινωνίας με τα βάθη της ατομικής και της συλλογικής ψυχής. Ο Καρλ Γκ. Γιουνγκ (Carl Gustav Jung) αναφέρει ότι για να αναπτυχθεί κανείς χρειάζεται να σφυρηλατήσει μια σχέση ανάμεσα στο ανώτερο και το κατώτερο, τις συνειδητές και τις ασυνείδητες όψεις της ψυχής. Η παραδοσιακή σοφία, όπως και η σύγχρονη πνευματική και ψυχολογική εξάσκηση συνδέουν τούτη την εικόνα με δένδρα, βουνά, κλίμακες και στήλες.

Η παραδοσιακή εικονοπλασία του Δέντρου περιλαμβάνει το χριστιανικό δέντρο του Σταυρού, το σκανδιναβικό Υγκντραζίλ, το καββαλιστικό Δέντρο της Ζωής, το δέντρο της σαμανικής έκστασης της ανόδου και της καθόδου και η πνευματική άνοδος του Προφήτη, η εσωτερική πραγματικότητα της ισλαμικής προσευχής, μια από τις πέντε στήλες του Ισλάμ. Η ανάπτυξη της κάθετης διάστασης του Δέντρου στον ανθρώπινο ψυχισμό είναι η επαφή με το Θείο, η καρποφόρα εξέλιξη στις ζωές μας. Περιλαμβάνει, εκτός της ανόδου και την κάθοδο, την εξερεύνηση της πολιτισμικής και ψυχολογικής ρίζας μας. Το δέντρο μεγαλώνει μόνο αν έχει πυκνές και μακριές ρίζες.

Το Δέντρο και ο Κύκλος

Όλες οι μεγάλες παραδόσεις της σοφίας διδάσκουν τη σημασία των ορθών σχέσεων και τη σημασία της ατομικής φιλοδοξίας προς την κατάσταση της Φώτισης ή σύνδεσης με το Θείο (Δέντρο). Μερικές παραδόσεις υπογραμμίζουν τη σημασία του Κύκλου περισσότερο, ενώ άλλες δίνουν έμφαση στο Δέντρο αλλά οι περισσότερες διαμορφώνουν ένα μοντέλο ψυχο-πνευματικής ολοκλήρωσης που στηρίζεται στο Δέντρο και τον Κύκλο μαζί.

Ο Χριστιανισμός, για παράδειγμα, έχει ως κεντρική εικόνα το Δέντρο του Σταυρού, που απεικονίζει με τρόπο δυναμικό την άνοδο και τη σύνδεση με το Θείο. Σύμφωνα με την παράδοση, όμως, ο Χριστός κατέβηκε από το Δέντρο στον Άδη, «στο μέγιστο βάθος του», προκειμένου να επιφέρει θεραπεία στο σύνολο του κόσμου. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι ο Χριστός έφερε το Δέντρο του Σταυρού στον Άδη και το φύτεψε ως μαρτυρία της αλήθειας. Από αυτή την άποψη το χριστιανικό δέντρο είναι ο άξονας του σύμπαντος (axis mundi), που ενώνει τον Άδη και τον ουράνιο Παράδεισο.

Επιπλέον, το κύριο μυστήριο του Χριστιανισμού είναι μια κυκλική τελετουργία. Στην θεία κοινωνία, το ψωμί και το κρασί μοιράζεται μεταξύ όλων. Αν και ο ρωμαιοκαθολική εκκλησία έχει θέσει μερικούς περιορισμούς όσον αφορά στη συμμετοχή σε αυτό το μυστήριο, η πρώιμη χριστιανική εκκλησία δεχόταν τη συμμετοχή ενός μεγάλου κύκλου ανθρώπων. Ο θεολόγος Χάρβει Κοξ (Harvey Cox) λέγει: «Η κοινωνία μοιάζει με οικογενειακό γεύμα, είναι μια συνάθροιση νέων και πρεσβύτερων, ασθενών και υγιών, γύρω από μία κοινή τράπεζα και υπενθυμίζει σε όλους όσους συμμετέχουν ότι τα αγαθά της γης θα έπρεπε να μοιράζονται στον κύκλο, να μη συσσωρεύονται» (Cox 404). Η θεία κοινωνία και ο σταυρός σχηματίζουν τον κύκλο και το δέντρο του χριστιανικού κόσμου.

Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός δίδαξε τον δρόμο του κύκλου και του δέντρου ως ατραπό για την επίτευξη της πληρότητας. Όταν ρωτήθηκε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να ζει κανείς, ο Ιησούς απάντησε, «Αγαπήστε τον Κύριο και αγαπήστε τον πλησίον σας», (Κατά Μάρκον 12.30–1). Πρόκεται για μια σύνοψη της διδασκαλίας του δέντρου και του κύκλου. Η συστροφή προς τον Κύριο και η κυκλική σχέση με την κοινότητα. Αποδοχή της θείας αγάπης (ανάβαση/κάθοδος στον άξονα του δέντρου) και απόδοση της αγάπης στον κόσμο (Κύκλος).

Κάθε καλοκαίρι στα υψίπεδα της Βόρειας Αμερικής, εκατοντάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται σε ένα τετραήμερο γιορτασμό, για να προσευχηθούν σε ένα ιερό δέντρο και να χορέψουν τριγύρω του σε έναν ιερό κύκλο. Ως τμήμα αυτών των ηλιακών χορών των Λακότα, οι χορευτές μεταφέρουν την πνευματική ανανέωση που επιτυγχάνεται μέσω του Δέντρου στον ευρύτερο Κύκλο της κοινότητας.

Επί αιώνες οι αρχαίοι Ευρωπαίοι χόρευαν αυτό το μοτίβο κύκλος-δέντρο σε θρησκευτικές συγκεντρώσεις κάθε άνοιξη. Οι χοροί του Μαγιόξυλου εκτελούνταν όχι μόνο στην Αγγλία, αλλά σε όλη την Ευρώπη, από την Ισπανία στη Σκανδιναβία, αν και ο χρόνος τέλεσης των γιορτών ποίκιλε, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος. Το ίδιο το Μαγιόξυλο ήταν αρχικά ένα δέντρο, κομμένο για τον γιορτασμό, το οποίο περιέφεραν στις πόλεις με μεγάλο σεβασμό και αγαλλίαση. Σε έναν μεγάλο κύκλο που γύρω από το δέντρο, όλοι χόρευαν με μουσικές χαρούμενες, γιορτάζοντας τη μεγάλη θεραπεία, την ανανέωση της ζωής. Με αυτόν τον τρόπο ο Κύκλος και το Δέντρο αρμονικά συνδυασμένα έγιναν το θεμέλιο μιας από τις σημαντικότερες θρησκευτικές γιορτές της προχριστιανικής Ευρώπης.

Οι αρχαίοι Έλληνες επικέντρωσαν τον κόσμο τους στον Όλυμπο (τα βουνά συμβολικά υπονοούν ότι και τα δέντρα). Ο Δίας έγινε ο κυβερνήτης του πάνω κόσμου και ο Aδης η υποχθόνια έκφρασή του κυβερνήτης του κάτω κόσμου, διαμορφώνοντας με αυτόν τον τρόπο έναν κάθετο άξονα. Όλος ο κόσμος περιβαλλόταν σε οριζόντιο επίπεδο από ένα κυκλικό ποτάμι, τον Ωκεανό, που ανακυκλωνόταν διαρκώς σε μια κυκλική ροή.

Το Δέντρο της βουδιστικής παράδοσης είναι το Μπόντχι, κάτω από το οποίο ο Βούδας πέτυχε τη φώτισή του. Το επακόλουθο αυτής της φώτισης ήταν η ευλογία της επίτευξής του σε ολόκληρη την κοινότητα. Η κεντρική ιδέα της διδασκαλίας του είναι γνωστή ως περιστροφή του τροχού του Ντάρμα ή κύκλου. Υπάρχει μια μορφή ιερού, διαδεδομένη στο βουδιστικό κόσμο, που ονομάζεται στούπα. Η στούπα ενεργεί ως υπενθύμιση της μορφής της πληρότητας. Λέγεται ότι είναι «μια αφηρημένη εικόνα της κατάστασης της Φώτισης εφικτής από όλα τα όντα», (Landaw και Weber 42). Αυτή η μορφή της πληρότητας λαμβάνει τη μορφή του κύκλου (μαντάλα), εκτεινόμενη προς τα άνω κατά μήκος του άξονα του δέντρου.

Οι Ιουδαϊσμός περιλαμβάνει τον κύκλο και το δέντρο στη μυστική πρακτική της Καββάλα, η όποια περιλαμβάνει μια διαδρομή προς το θείο μέσω του Δέντρου της Ζωής, ή Οτζ Χίιμ. Μπορεί κανείς να ακολουθήσει την πορεία στην πληρότητα διαλογιζόμενος στους καρπούς αυτού του δέντρου, οι οποίοι ονομάζονται Σεφιρόθ, δηλαδή «σφαίρες», που απεικονίζονται ως κύκλοι πάνω στο Δέντρο. Στην καββαλιστική ιστορία ο πρωταρχικός άνθρωπος Αδάμ Κάδμος απεικονίζεται στο Δέντρο της Ζωής και τα Σεφιρόθ του. Συνεπώς, εδώ η ιδανική εικόνα της πληρότητας είναι το (τ) δέντρο, στο οποίο εμπεριέχονται ισορροπημένα οι κύκλοι της επίτευξης της ανθρώπινης συνείδησης.

Οι Σούφι του Ισλάμ στην πραγματικότητα εφαρμόζουν τούτη τη μορφή πληρότητας στο σώμα μέσω της τελετουργίας της Σεμά, των περιστρεφόμενων Ντερβίς του τάγματος των Μεβλεβί. Οι Ντερβίς αρχίζουν να περιστρέφονται αργά, απλώνοντας τα χέρια τους σαν φτερά, με τη δεξιά παλάμη στραμμένη στον ουρανό για να δεχθεί τη θεία χάρη και την αριστερή παλάμη στραμμένη προς τα κάτω, για να την αποδώσει στη γη. Οι χορευτές περιστρέφονται γρηγορότερα και γρηγορότερα, ως την υπέρτατη στιγμή της ένωσης. Μέσω της πλήρους περιστροφής βιώνει την διδασκαλία του Κορανίου, σύμφωνα με την οποία «οπουδήποτε και αν κοιτάξεις υπάρχει το πρόσωπο του Θεού». Εδώ έχουμε σαφώς τη μορφή του κύκλου –την περιστροφή- και το σχήμα του Δέντρου –τα όρθια σώματα με τα απλωμένα χέρια, που περνούν τη χάρη από τον ουρανό στη γη.

Οι ταντρικές διδασκαλίες του Ινδουϊσμού περιγράφουν τον πλήρως ανεπτυγμένο εαυτό, σύμφωνα με το πρότυπο Κύκλος-Δέντρο. Σύμφωνα με την ταντρική διδασκαλία το ανθρώπινο σώμα έχει ένα σύνολο ενεργειακών κέντρων που κατανέμονται κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης. Αυτά τα ενεργειακά κέντρα ονομάζονται τσάκρα, σανσκριτική λέξη που σημαίνει «τροχός». Δεδομένου ότι ο ινδουϊστικός συμβολισμός απεικονίζει τη σπονδυλική στήλη ως δέντρο, η Τάντρα αντιπροσωπεύει την πληρότητα με αυτούς τους τροχούς ή κύκλους ευθυγραμμισμένους με το Δέντρο.

Οι Θαμνάνθρωποι της ερήμου Καλαχάρι πρακτική μια αξιοπρόσεκτη θεραπευτική πρακτική, η όποια εξηγεί την ανάπτυξη του δέντρου μέσα από τον κύκλο. Τούτη η πρακτική είναι ο θεραπευτικός χορός µκία. Μέσα σε ένα κύκλο τραγουδιστών και χορευτών, οι θεραπευτές µκία βιώνουν μια πνευματική ανάβαση κατά μήκος του άξονα του δέντρου προς το θείο. Σαν τον Σαμάνο ή τον Μποντχισάτβα, ο διδάσκαλος µκία ανεβαίνει στο Δέντρο για χάρη της κοινότητας. Το ζήτημα δεν είναι τόσο να βιώσει την υπερβατικότητα, όσο να φέρει πίσω στον κόσμο τους καρπούς τους δέντρου. Εδώ το δέντρο αναπτύσσεται μέσα στον κύκλο, για χάρη του κύκλου.

Ο Καρλ Γκ. Γιουνγκ ήταν ακόμα πιο αναλυτικός. Ανέλυσε χιλιάδες όνειρα στη διάρκεια της ζωής του και μελέτησε μια αφάνταστη ποσότητα γνώσης γύρω από τον μυστικισμό, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Ένας από τους καρπούς αυτού του πνευματικού μόχθου ήταν η ιδέα του για το αρχέτυπο του Εαυτού, ένα πρότυπο ψυχικής και πνευματικής ολοκλήρωσης.

Ο Γιουνγκ διαπίστωσε ότι τα σύμβολα του Εαυτού εμφανίζονται παγκοσμίως στα όνειρα, τα οράματα, τη δημιουργική φαντασία και τα έργα της τέχνης, ιδιαίτερα της πνευματικής ή θρησκευτικής τέχνης. Με τι μοιάζει αυτό το σύμβολο της ψυχο-πνευματικής ολοκλήρωσης; Με το Δέντρο και τον Κύκλο. Ο Γιουνγκ είπε συγκεκριμένα: «Αν μια μαντάλα (Κύκλος) μπορεί να περιγραφεί ως σύμβολο του Εαυτού σε διατομή, τότε το προφίλ του είναι ένα δέντρο: ο Εαυτός με αυτόν τον τρόπο απεικονίζεται ως διαδικασία ανάπτυξης» (Γιουνγκ 253).

Οι παγκόσμιες παραδόσεις της σοφίας προσφέρουν αναρίθμητα τέτοια παραδείγματα του αρχετύπου της ολοκλήρωσης. Τούτο συμβαίνει πιθανώς γιατί το μοτίβο απαντάται ακόμα και στην έλικα του DNA, στην ίδια τη βάση της ζωής, ως κύκλος που εκτείνεται ως σπειροειδές σε έναν κάθετο άξονα.

Συμπληρωματικές Διαστάσεις

Ο κύκλος και το δέντρο είναι οι δύο διαστάσεις της ολοκλήρωσης, και καμία δεν είναι πλήρης ή καλύτερη από την άλλη. Είναι διαφορετικές και συμπληρωματικές. Ο κύκλος έχει έναν θηλυκό τόνο, το δέντρο έναν αρσενικό τόνο. Η έννοια του κύκλου είναι συνθετική, ενώ το νόημα του δέντρου είναι εμπνευστικό. Μαζί ο κύκλος και το δέντρο προσφέρουν ένα πρότυπο της ενσωμάτωσης της κοινότητας και της προσωπικότητας, ένα δρόμο αυξανόμενης κατανόησης μεταξύ ανδρών και γυναικών, και μια εικόνα του τι απαιτείται για το άτομο η την κοινωνία για να ισορροπήσει και να ολοκληρωθεί.

Μπορούμε να πούμε ότι ο κύκλος είναι η εικόνα με την οποία ο εαυτός συνδέεται όπως όλοι οι εαυτοί σε έναν ανώτερο συλλογικό εαυτό. Μέσω του κύκλου συνδεόμαστε με άλλα ζωντανά όντα, με τους βράχους, το χώμα, ο αέρας, το πράσινο και όλα τα αναπτυσσόμενα πράγματα, με τον θάνατο και τα νεκρά που λιπαίνουν τη νέα ζωή, με το πρόσωπο που ήμαστε κάποτε, και το πρόσωπο που θα είμαστε στο μέλλον. Ο κύκλος έχει να κάνει με τον άκουσμα του παλμού, την ταύτιση με το ρυθμό, την αίσθηση του μουσικού τόνου των πραγμάτων.

Ενώ ο κύκλος είναι η εγγενής πτυχή της πληρότητας, το δέντρο είναι η αυτόνομη όψη. Το δέντρο είναι μια διπλή μεταφορά. Αντιπροσωπεύει το μεγάλο κεντρικό άξονα ολόκληρου του κόσμου, γύρω από τον οποίο όλα περιστρέφονται, και αντιπροσωπεύει τον κεντρικό άξονα του ψυχολογικού και του πνευματικού είναι μας, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η ατομική εμπειρία της ζωής μας.

Για την ψυχή το δέντρο αντιπροσωπεύει τον πυρήνα ανάπτυξης του συνόλου του εαυτού και η έμφαση αποδίδεται στην ατομική ανάπτυξη. Το δέντρο είναι η ορμητική βλάστηση κάθε ατομικής ζωικής δύναμης και η ώθηση του ατόμου να φέρει καρπούς. Είναι η εικόνα από την οποία αντλεί το άτομο τον εσωτερικό πυρήνα της ανάπτυξής του, τον πυρήνα που επιδιώκει την ικανότητα, τη φρόνηση και την επαφή με το θείο -ο πυρήνας που ξέρει πού στέκει στον κόσμο και είναι σε θέση να αντλήσει από την καταγωγή του και από τον ύπνο, από τα όνειρα και τα ασυνείδητο.

Μια Εικόνα Θεραπείας

Ένα παράδειγμα της προσέγγισης του δέντρου και του κύκλου σε θεραπευτικά θέματα είναι το πρόγραμμα αποκατάστασης δώδεκα σταδίων των Ανώνυμων Αλκοολικών. Σε αυτό το πρόγραμμα ανεβαίνει κανείς το δέντρο, στρέφοντας τη θέληση και τη ζωή του στη φροντίδα του θείου και κατέρχεται στο σκοτάδι των ριζών του δέντρου, διερευνώντας τα βάθη της ατομικής του ύπαρξης. Κατόπιν εργάζεται για την αποκατάσταση του κύκλου του με τη συμμετοχή όλων των ανθρώπων. Το δωδέκατο στάδιο είναι μια κλασική σύνθεση του κύκλου και του δέντρου: «Επιτυγχάνοντας την πνευματική αφύπνιση (Δέντρο) ως αποτέλεσμα των δώδεκα σταδίων, μεταφέρουμε το μήνυμα στους άλλους, και ασκούμε αυτές τις αρχές σε όλες τις υποθέσεις μας (Κύκλος)».

Όπως οι δείχνουν οι παραδόσεις της σοφίας, το αρχέτυπο δέντρο - κύκλος είναι ακόμα βαθύτερο και ισχυρότερο από το αρχέτυπο των δώδεκα σταδίων. Ως παράδειγμα, αρκεί να αναφέρουμε ότι ο κύκλος αφορά όλο τον κόσμο, όχι μόνο τα άλλα ανθρώπινα όντα. Από την προοπτική του κύκλου δεν μπορούμε να είμαστε ολοκληρωμένοι, εκτός αν ενεργήσουμε σε ορθή σχέση με ολόκληρο τον πλανήτη και όλα τα πλάσματά του. Η εικόνα του δέντρου και του κύκλου διδάσκει επίσης το δρόμο της οικολογικής συνείδησης στην εσωτερική της διάσταση. Όλοι ανήκουμε εδώ, ο κύκλος του πλανήτη είναι το σπίτι μας.

Βιβλιογραφία

    • Cox, Harvey, “Christianity”, στο Arvind Sharma (ed.), Our Religions, HarperSanFrancisco, San Francisco, 1993,
       σσ. 357–423.
    • DeMallie, Raymond J., The Sixth Grandfather, University of Nebraska Press, Lincoln, NE, 1984.
    • Fordham, Frieda, An Introduction to Jung's Psychology, Penguin Books, Baltimore, 1968.
    • Holler, Clyde, Black Elk's Religion: The Sun Dance and Lakota Catholicism. Syracuse University Press, Syracuse,
      NY, 1995.
    • Jung, C. G., Alchemical Studies. (Collected Works 13), Princeton University Press, Princeton, 1967.
    • Landaw, Jonathan - Andy Weber, Images of Enlightenment, Tibetan Art in Practice. Snow Lion Publications,
      Ithaca, NY, 1993.
    • Neihardt, John, G. Black Elk Speaks. Pocket Books, New York, 1972.

Κ.Π.