Μια εμπνευσμένη μελέτη που αποκαλύπτει τους μηχανισμούς της καλλιτεχνικής έμπνευσης και της δημιουργικής έκφρασης σε κάθε τομέα της ζωής.

Από τον Richard Buckminster Fuller

Ο Ρίτσαρντ Μπάκμινστερ Φούλερ ήταν ένας από τους σημαντικότερους νεωτεριστές του 20ου αιώνα. Εκτός από διεθνούς φήμης σχεδιαστής, ήταν και μηχανικός με καινοτόμες πατέντες, επίσης μαθηματικός, αρχιτέκτονας, ποιητής, φιλόσοφος, περιβαλλοντολόγος και οραματιστής.

Γεννήθηκε το 1895 στο Μίλτον της Μασαχουσέτης, όπου και πέθανε σε ηλικία 88 ετών το 1983. Γονείς του υπήρξαν δυο ρηξικέλευθοι άνθρωποι, ο R. Buckminster Fuller και η Caroline Wolcott Andrews. Φοίτησε στην Ακαδημία του Μίλτον και συνέχισε τις σπουδές του στο Χάρβαρντ (1913-1915), όπου ο ανατρεπτικός και ασυμβίβαστος χαρακτήρας του δημιούργησε προβλήματα. Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ως «αταίριαστο στη συμβατική, παρωχημένη αδελφότητα του Πανεπιστημίου».

Το 1927, σε ηλικία 32 ετών, χρεοκοπημένος μετά την πτώχευση της κατασκευαστικής εταιρίας στην οποία ήταν μέτοχος βλέποντας την τετράχρονη κόρη του να πεθαίνει από πνευμονία, έφτασε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Τελευταία στιγμή αποφάσισε να ασχοληθεί με ένα πείραμα για να βρει «τί μπορεί να κάνει από μόνο του ένα άτομο για να συνδράμει στην αλλαγή του κόσμου, ευνοώντας ολόκληρη την ανθρωπότητα».

Εργαζόμενος μετέπειτα σε κολέγιο της Βόρειας Καρολίνας, και με τη βοήθεια μιας ομάδας καθηγητών και μαθητών, ξεκίνησε την εργασία του πάνω στο αντικείμενο που θα τον έκανε διάσημο και που θα προκαλούσε επανάσταση στο χώρο της μηχανικής: τον Γεωδαιτικό Θόλο. Αυτό που κατάφερε ο Φούλερ ήταν να κάνει τόσο τους μαθητές όσο και τους καθηγητές να σκεφτούν «πέρα από το προφανές», να αμφισβητήσουν τη σύμβαση.

Δίδαξε σε αρκετές Σχολές και Πανεπιστήμια ενώ το 1965 εγκαινίασε τη «Δεκαετία της Παγκόσμιας Επιστημονικής Σχεδίασης» στη συνάντηση της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων στο Παρίσι, που ήταν αφιερωμένη στην εφαρμογή των αρχών της επιστήμης για την επίλυση των προβλημάτων της ανθρωπότητας. Έδωσε πολλές διαλέξεις ανά τον κόσμο, σε θέματα που αφορούσαν τη σχεδίαση πάνω σε ένα ευρύ φάσμα ιδεών, σχεδίων και εφευρέσεων, κυρίως στον τομέα της, πρακτικής και φτηνής, στέγασης και μεταφοράς και την κάλυψη του προβλήματος της ανεπάρκειας των κατοικιών με την ανακατασκευή των πόλεων.

Όλα τα έργα του σχεδιάζονταν έχοντας ως σκοπό τη δημιουργία αντικειμένων που θα μπορούσαν να παρέχουν στον κόσμο μια καλύτερη ποιότητα ζωής, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον. Η χρήση ελαφρού μετάλλου και πλαστικού ως κύρια δομικά υλικά κατόρθωναν να προσφέρουν μια φτηνή και καθολική μορφή στέγασης, εύκολα υλοποιήσιμης, και μάλιστα χωρίς περιορισμό μεγέθους. Τα πιο γνωστά ήταν ο Γεωδαιτικός Θόλος, το αεροδυναμικό αυτοκίνητο Dymaxion, ο ακριβής Dymaxion χάρτης του κόσμου, το αυτόνομο, ενεργειακά αποδοτικό και φτηνό Dymaxion σπίτι.

Κάθε πραγματικά μεγάλος καλλιτέχνης είναι ένας σοφός. Κάθε σοφός πραγματικά μεγάλος είναι ένας καλλιτέχνης. Και επειδή και ο ένας και ο άλλος είναι εφευρέτες, τους θεωρώ «καλλιτέχνες-σοφούς-εφευρέτες».

Πιστεύω πως κάθε ανθρώπινο ον γεννιέται καλλιτέχνης-σοφός-εφευρέτης, και πως η ζωή στομώνει σιγά-σιγά τις κλίσεις και τις ικανότητές του. Έτσι, από την νεανική ηλικία οι περισσότεροι άνθρωποι, για ένα καλό ξεκίνημα στη ζωή, έχουν χάσει ένα-δυο από αυτά τα μεγάλα μέσα τους αν δεν τα έχουν χάσει και τα τρία. Όταν λοιπόν μιλώ για έναν καλλιτέχνη ή έναν σοφό ή έναν εφευρέτη, μιλώ για πνεύματα που ψαλίδισαν τα φτερά τους οι περιστάσεις. Το ψαλίδισμα αυτό μπορεί να οδηγεί στην ειδίκευση, η οποία ίσως να δίνει πολύ ωραία αποτελέσματα, αλλά συμβαίνει κι εδώ ό,τι με τα ωραία φρούτα: σπάνια είναι τόσο νόστιμα και θρεπτικά όσο η απλή «μέση καλή ποικιλία».

Στο διάστημα των πενήντα τελευταίων ετών, στον κύκλο των πανεπιστημιακών επιστημόνων της σειράς (δηλαδή σε επιστήμονες με περιορισμένο πνεύμα), διαπίστωσα προσωπικά μιαν αληθινή αντιπάθεια, μιαν άρνηση να αποδώσουν την παραμικρή σημασία, για να μην πω την παραμικρή σοβαρότητα, στο φαινόμενο διαίσθηση. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν αποκτήσει την υπερβολικά αποκλειστική συνήθεια να μη βλέπουν πια τίποτα έξω από δική τους περιοχή -πολύ σημαντική στη βάση της- του φυσικού πειράματος.

Βρέθηκαν μερικοί «παιδαγωγοί» που αρνήθηκαν τη νομιμότητα της διαίσθησης, την όποια κατηγορούν ότι είναι μεταφυσικής τάξης. Δημιουργούν μια πλάνη και το λάθος μπερδεύοντας τη μεταφυσική με τη μαγεία. Αν το χαρακτηριστικό της μαγείας είναι ότι δεν μπορεί να αποδειχθεί με πειραματικές μεθόδους, αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει καμία μαγεία με την όποια μπορεί να ταυτισθεί η μεταφυσική. Γιατί η τελευταία περιλαμβάνει στο χώρο της όλα όσα μπορούν να αποδειχθούν πειραματικά: τα χωρίς υλική υπόσταση φαινόμενα, όπως τα μαθηματικά καθώς και όλα όσα ανήκουν στη σφαίρα της σκέψης. Η μεταφυσική είναι το ίδιο πραγματική όσο και η φυσική και μάλιστα έχει μεγαλύτερη διάρκεια. Κάθε τι που είναι φυσικής τάξης βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη, ενώ η μεταφυσική τείνει, με μια διαδικασία διαυγούς σκέψης, όλο και πιο προχωρημένη προς μιαν απλότητα και μια σταθερότητα ακατάλυτες.

Τα ντοκουμέντα που διαθέτουμε για μερικούς μεγάλους επιστήμονες και για τις στιγμές που έκαναν τις μεγάλες ανακαλύψεις τους μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε ότι χρησιμοποιούν εύκολα τη λέξη διαίσθηση στις προσωπικές τους σημειώσεις. Ο καθηγητής Northrup του Πανεπιστημίου του Γέιλ και ο AIfred Garret στο Flash οf Genius, μελέτησαν την ιδιωτική αλληλογραφία, το προσωπικό ημερολόγιο και τα οικογενειακά αρχεία μερικών επιστημόνων τους όποιους όλος ο κόσμος αναγνωρίζει σαν «μεγάλους σοφούς», γιατί η επιστημονική τους προσφορά υπήρξε θεμελιώδης και αύξησε σημαντικά την κυριαρχία της ανθρώπινης διάνοιας πάνω στο φυσικό περιβάλλον. Και οι δύο εξέτασαν όλα όσα οι μεγάλοι αυτοί άνδρες έχουν γράψει πριν, στη διάρκεια και αμέσως μετά από τις ανακαλύψεις τους, φέρνοντας έτσι στο φως τη μύχια σκέψη αυτών των σοφών όταν, δίχως να το ξέρουν, ήταν έτοιμοι να κάνουν τις ανακαλύψεις αυτές, αγνοώντας πως θα γίνονταν δεκτές και πως θα τις χρησιμοποιούσε η ανθρωπότητα.

Ο Northrup βρήκε πολλά πρότυπα σκέψης και ενέργειας κοινά σε όλους αυτούς τους επιφανείς άνδρες. Όλοι απέδωσαν τις ανακαλύψεις τους πρώτα από όλα στη διαίσθηση. Έπειτα σε αυτό που έκαναν στα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη διαίσθηση και τέλος, στον τρόπο με τον όποιον ενήργησαν προοδευτικά στη συνέχεια. Όλοι οι άνθρωποι έχουν διαισθήσεις φαίνεται όμως ότι η διαφορά ανάμεσα στους κοινούς θνητούς και τα εξαιρετικά όντα έγκειται στις αμέσως κατοπινές ενέργειες.

Τίποτα δεν θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα και να κάνει κατανοητή τη συμπεριφορά του μεγάλου καλλιτέχνη από την εξήγηση αυτή που δίνει για τον εαυτό του ο μεγάλος σοφός. Οι μεγάλοι σοφοί και οι μεγάλοι καλλιτέχνες δεν είναι μόνο όντα υποκειμενικά και αδιάφορα, είναι επίσης εφευρέτες με αντικειμενικό πνεύμα που έχουν συναίσθηση των ευθυνών τους.

Προσπαθώ να αποφύγω τη χρήση λέξεων που έχουν μόνο μυστική σημασία. Όχι ότι είμαι εναντίον του μυστηρίου. Αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν περιοχές όπου μερικά γεγονότα που, σε πρώτη εκτίμηση φαίνονται μαγικά ή μυστηριώδη, όταν τα υποβάλει κανείς στον επιστημονικό πειραματισμό, αφήνουν να γίνουν αντιληπτές φυσικές αρχές τέλεια λογικές, σε πείσμα των αμαθών.

Γιατί υπάρχει το σύμπαν; Να ένα πρόβλημα που ανήκει και θα ανήκει πάντα στη σφαίρα του μυστηρίου. Ούτε να περιμένετε μια απάντηση στο ερώτημα: «Γιατί υπάρχω;». Σε αυτά τα μεγάλα «γιατί» είναι πιθανόν ότι δεν θα μπορέσει κανείς ποτέ να δώσει απάντηση.

Μπορεί όμως να απαντήσει στα «πώς». Και κατά τη γνώμη μου, η διαίσθηση ανήκει σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία. Μπορώ να προσδιορίσω αυτό που εννοώ με τη λέξη διαίσθηση κατά τον ακόλουθο τρόπο: ο άνθρωπος τείνει να πιστεύει ότι η ζωή του κυλά κατά το μεγαλύτερο μέρος της μέσα στο φωτισμένο πεδίο της συνείδησης και ότι το υποσυνείδητό του παίζει μόνο ελάσσονα ρόλο. Και όμως, η επιστήμη της συμπεριφοράς, χάρη στο ηλεκτρόδιο που εξερευνά τον εγκέφαλο και χάρη στα ντοκουμέντα που έχουν συσσωρευτεί σχετικά με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, αποδεικνύει ότι κατά 99.99 τοις εκατό ενεργούμε υποσυνείδητα και μόνο κατά 0,01 τοις εκατό ενσυνείδητα. Αν θέλετε να πεισθείτε για αυτό, σκεφθείτε ότι η κάθε μία από τις εκατομμύρια τρίχες του κεφαλιού σας φυτρώνει με σχήματα και χρώματα καθορισμένα, χωρίς εσείς να διευθύνετε αυτή την ανάπτυξη συνειδητά, χωρίς καν να ξέρετε γιατί έχετε μαλλιά. Αν σας συμβεί να τραυματιστείτε, θαυμαστά συνεργεία υπερμικροσκοπικών κυττάρων στήνουν τις σκαλωσιές που θα επιτρέψουν τις αναγκαίες επισκευές εκεί που χρειάζεται και χωρίς εσείς να καταλάβετε πώς. Όταν τρώτε, η συνείδησή σας δεν αντιλαμβάνεται τις ποσότητες τροφής που θα χρειαστούν στη διατήρηση των λειτουργιών του δέρματος ή για την παρασκευή του αίματος ούτε είναι ικανή να κατανείμει τα χημικά συστατικά που εισάγετε στον οργανισμό σας ανάμεσα στους πολυαριθμότατους αδένες και τα εκατομμύρια βιολογικά εργαστήρια όπου παρασκευάζονται οι ορμόνες σας. Στον εγκέφαλό σας υπάρχουν περίπου δύο τετράκις εκατομμύρια φορείς, δύο τετράκις εκατομμύρια άτομα που η λειτουργία τους είναι θαυμαστά συντονισμένη. Εσείς ούτε που το ξέρετε και, βεβαίως, δεν ισχυρίζεστε ότι διευθύνετε την τόσο αποτελεσματική δράση αυτών των ατόμων. Και να που αρχίζουμε να παίρνουμε μια ιδέα της τόσο περίπλοκης, της τόσο εξαιρετικά τέλειας λειτουργίας του υποσυνείδητού μας.

Ο άνθρωπος αγνοεί τη γλώσσα του ως τη στιγμή που θα τύχη να τη δαγκώσει, και αγνοεί το μάτι του μέχρι που να μπει μέσα κάποιο σκουπιδάκι. Όσο αισθάνεται καλά, δεν έχει παρά μια ολική συνείδηση του είναι του. Όταν νοιώθει άρρωστος, αποκτά επίγνωση πως κάποιο μέρος του υποσυνείδητου είναι του, δεν λειτουργεί καλά. Αν οι άνθρωποι έπρεπε να πάνε σε κάποιο σουπερμάρκετ για να αγοράσουν τα διάφορα επί μέρους οργανικά τμήματα που συνθέτουν το σώμα τους, και να προχωρήσουν έπειτα στη συναρμολόγηση τους, είναι σίγουρο πως δεν θα υπήρχε κανένα ανθρώπινο ον.

Με τη λέξη «διαίσθηση» εννοώ αυτό το ημισυνειδητό πήγαινε-έλα που δημιουργείται στο σύνορο που χωρίζει τη συνείδηση από το υποσυνείδητο. Να ένα παράδειγμα: τεντώνω τα δυο μου χέρια μπροστά οριζοντίως, με τους δείχτες ορθωμένους προς τον ουρανό. Ανοίγω έπειτα τα μπράτσα μου απομακρύνοντας τα το ένα από το άλλο, στο οριζόντιο πάντα πεδίο, και διαπιστώνω ότι μπορώ να εξακολουθώ να βλέπω τους δυο μου δείκτες συγχρόνως, ακόμη και όταν ο κάθε βραχίονας μου σχηματίζει ορθή γωνία με την κατεύθυνση του βλέμματός μου. Μαθαίνω έτσι ότι το οπτικό μου πεδίο έχει ένα γωνιακό άνοιγμα 180 μοιρών. Ωστόσο νόμιζα προηγούμενα ότι έβλεπα μόνο μπροστά μου, υπό μια αρκετά κλειστή γωνία. Ξέρω τώρα πώς όταν κοιτάζω ενσυνείδητα ίσια μπροστά μου, το υποσυνείδητό μου πληροφορείται ό,τι γίνεται δεξιά και αριστερά και θα φροντίσει να με ειδοποιήσει αν συμβεί κάτι από τα πλάγια. Η προειδοποίηση μου έρχεται σαν μια διαίσθηση που εξαπολύει η πλάγια όραση στην όποια δεν δίνω προσοχή, μα που ελέγχεται από τα υποσυνείδητα όργανα του εγκεφάλου μου, τα όποια, ανάμεσα στα άλλα, με προειδοποιούν για ενδεχόμενο κίνδυνο.

Στην ολότητά τους σχεδόν τα ανθρώπινα όντα γεννιούνται ίσα, όσον αφορά τα φυσιολογικά μέσα: έχουν δυο μάτια, μια μύτη, δυο αυτιά, δυο πόδια. Ο εγκέφαλός τους αποτελείται από τον ίδιο περίπου αριθμό κυττάρων, και όλα έχουν διαισθήσεις.

Το παιδί είναι μια δέσμη ενεργών διαισθήσεων. Πρόκειται ακριβώς για τις ενεργές εκείνες διαισθήσεις που τις αποκαλούμε αυθόρμητες. Το παιδί είναι ένα σύνολο από δέσμες διαισθήσεων που εκφράζονται αυθόρμητα. Κατά τη γέννηση, ενεργεί μόνο το υποσυνείδητό του. Και οι διαισθήσεις του τού φαίνονται τόσο φυσικές που θα φθάσει στην εφηβική ηλικία χωρίς να αντιληφθεί ότι το συνειδητό και το υποσυνείδητο είναι δυο πράγματα διαφορετικά. Αλλά, στις περισσότερες περιπτώσεις, θα του μάθουν από νωρίς να δυσπιστεί στις διαισθήσεις του. Δεν θα αργήσει να καταλάβει ότι αυτές του προξενούν στενοχώριες.

Όσο η επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς προοδεύει τόσο περισσότερο διαπιστώνουμε ότι η αληθινή εκπαίδευση του ανθρώπου εξαρτάται εξ ολοκλήρου από μια αυτοπειθαρχία που αποκτά κατά τρόπο φυσικό, διότι έχει την πηγή της στα χρωμοσώματά του και εμπνέεται από τις διαισθήσεις του. Σηκώνεται όρθιος, βαδίζει και μιλά μόνον όταν τα χρωμοσώματά του προστάξουν τον εγκέφαλό του να θέσει σε κίνηση για πρώτη φορά ορισμένους μοχλούς που διαθέτει αφότου γεννήθηκε και όχι όταν οι γονείς του νομίζουν ότι του μαθαίνουν αυτές τις πράξεις. Αν συμβεί κάτι να μην πηγαίνει καλά στον εγκέφαλο, οι γονείς δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Όλη σχεδόν η σχετική διδασκαλία δεν χρησιμεύει παρά για να επανορθώσει το κακό που έγινε κατά την προσχολική ηλικία στην αυθόρμητη συντονιστική ικανότητα του εγκεφάλου του παιδιού και στις έμφυτες προδιαθέσεις που το ωθούν να θέλει να καταλάβει και να γίνει κατανοητό. Η ανώτερη εκπαίδευση, όταν είναι επιτυχής, έχει σαν σκοπό να κάνει τους νέους να ξεμάθουν με μια διαδικασία αυτοπειθαρχίας, όλες τις αντί-γνώσεις που τους έχωσε στο μυαλό μια «ενήλικη» κοινωνία, διαποτισμένη με δεισιδαιμονίες και λαθεμένες ιδέες.

Στο μέτρο που κατορθώνω να τα ερμηνεύσω, τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν κατά τη γέννησή τους όλα τα φυσικά μέσα και τα φυσικά χαρίσματα που συνδέονται µε αυτό που ονομάζουμε «μεγαλοφυΐα». Αλλά οι προοδευτικές απαγορεύσεις που τους επιβάλλει η λάθος εννοούμενη ανάπτυξη ταπεινώνουν τις μεγαλοφυΐες, όταν δεν τις εκμηδενίζουν εντελώς.

Ας εξετάσουμε από πιο κοντά αυτά που μας διδάσκει ο πειραματισμός σχετικά με το κατώφλι της λειτουργίας της διαίσθησης, που βρίσκεται σε μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα στις υποσυνείδητες οργανικές διαδικασίες και στη συνειδητή σκέψη. Ξέρω εδώ και πολύ καιρό πως όταν δεν έχω ούτε ξυπνητήρι ούτε κάποιον για να με ξυπνήσει, αν είμαι πολύ κουρασμένος, και δεν διαθέτω, π.χ. παρά μόνο περίπου τρεις ώρες για ύπνο, μου αρκεί πριν αποκοιμηθώ, να σκεφθώ ένα ή δύο συγκεκριμένα γεγονότα που η χρονική τους διάρκεια να ανταποκρίνεται ακριβώς στον χρόνο που θέλω να μείνω κοιμισμένος.  Ξυπνώ πάντα, λοιπόν, ακριβώς μόλις συμπληρωθεί ο χρόνος που θέλω. Το ίδιο συμβαίνει και με πολλούς άλλους, πράγμα που σημαίνει πως δεν είμαι ο μόνος που διαθέτω αυτή την ικανότητα. Αλλά συμβαίνουν μέσα μας πάμπολλα φυσιολογικά γεγονότα κυκλικού χαρακτήρα που έχουν συντονισθεί με εξαιρετική ακρίβεια, όπως π.χ. οι χτύποι της καρδιάς. Παρόλο που αυτός ο συντονισμός δεν γίνεται συνειδητά, ενσωματώνεται ωστόσο κατά τρόπο ακριβή στο πολυπλοκότατο σύνολο των ευρύτερων κύκλων του ηλιακού συστήματος. Έτσι, αυτή η ικανότητα που έχουμε να καθορίζουμε εκ των προτέρων τον χρόνο του ύπνου μας, είναι ένα παράδειγμα που αποδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο ότι, ένας συντονισμός δημιουργημένος συνειδητά από τον άνθρωπο περνά το κατώφλι του υποσυνειδήτου για να αναφανεί πάλι στο πεδίο της συνείδησης.

Το αισθητικό συναίσθημα και η διαίσθηση είναι το ίδιο πράγμα. Αλλά το ένα είναι η υποκειμενική και το άλλο η αντικειμενική πλευρά ενός συστήματος επικοινωνίας ανάμεσα στο συνειδητό και το υποσυνείδητο. Η υποκειμενική αισθητική πλευρά εγκαθιστά ανάμεσα στη συνείδηση και το υποσυνείδητο, με επάνοδο στη συνείδηση, μια επικοινωνία τέτοιας ακρίβειας και ταχύτητας ώστε σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο ένας άνθρωπος μπορεί να εκτιμήσει χωρίς προσπάθεια, σχεδόν δίχως να ξέρει ότι το έχει κάνει, και κατά προσέγγιση χιλιοστομέτρου, την περίμετρο μιας γυναικείας γάμπας σε απόσταση πενήντα βημάτων. Υπάρχει ένα πλήθος υποσυνείδητων εκτιμήσεων αισθητικού χαρακτήρα που επιδρούν έτσι κατά τρόπο ισχυρό, και δίχως να το υποπτεύονται, στην ενσυνείδητη σκέψη των ανθρώπινων όντων.

Ο καλλιτέχνης-σοφός-εφευρέτης που φθάνει έτσι στην ώριμη ηλικία είναι ένα άτομο που δεν έχει χάσει ούτε την αρχική ενορατική και συντονιστική του ικανότητα, ούτε το πνεύμα πρωτοβουλίας που του επιτρέπουν να ενεργεί σε οποιαδήποτε κατάσταση. Είναι το ον που αντιλαμβάνεται πώς, όταν οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν συνεχώς τις ίδιες κινήσεις, ένα μηχάνημα θα μπορούσε να κάνει την εργασία αυτή στη θέση τους. Έτσι οδηγείται στην ανακάλυψη αυτού του μηχανήματος. Πριν από μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, κάποιος καλλιτέχνης-σοφός-εφευρέτης, βλέποντας τους ανθρώπους να αντλούν το νερό με τις χούφτες τους, συνέλαβε την ιδέα πώς αυτή η δουλειά που επαναλαμβάνεται τόσο συχνά, θα μπορούσε να διευκολυνθεί σε μεγάλο βαθμό αν χρησιμοποιούσε κανείς μια βαθουλή πέτρα ή ένα σκαμμένο κομμάτι ξύλο, ένα καλάθι πολύ σφιχτά πλεγμένο, ένα πήλινο κύπελλο ή ένα ραμμένο δέρμα. Πρόσεξε έπειτα ότι θα μπορούσε να φτιάξει ένα πολύ μεγαλύτερο δοχείο, μια πελώρια «χούφτα», που θα του επέτρεπε να μεταφέρει το νερό. Χάρη στη διαίσθηση και τη φαντασία του, η ανθρωπότητα μπόρεσε να εξοικονομεί τις πολυάριθμες ώρες που αφιέρωνε στην ατέλειωτη άντληση του νερού, και να τις χρησιμοποιεί σε άλλες επωφελέστερες εργασίες.

Ο καλλιτέχνης-σοφός-εφευρέτης γεννήθηκε ταυτόχρονα με την ιστορία του ανθρώπου. Η κόρη μου είναι χορεύτρια. Στα χρόνια της μαθητείας της, θέλησε να πληροφορηθεί για τη φύση αυτής της τέχνης της, φαινόταν πραγματικά πώς θα έπρεπε στην αρχή να συνδεθεί με κάποιες θεμελιώδεις βιολογικές παρορμήσεις. Παρατήρησε λοιπόν τον χορό των πουλιών και των εντόμων και διαπίστωσε ότι αυτά τα πλάσματα μένουν ακίνητα, εξαιρετικά ακίνητα, όταν κάτι τα ανησυχεί. Υπήρχε στα αλήθεια κάποιος κίνδυνος στην κίνηση. Και δεν αποφάσιζαν να κινηθούν παρά μόνο για δυο λόγους, για δύο ισχυρές δυνάμεις: την πείνα και το ένστικτο της αναπαραγωγής. Αυτές οι δύο παρορμήσεις εξουδετέρωναν τον φόβο τους. Η κόρη μου βάλθηκε έπειτα να μάθει πώς οι άνθρωποι άρχισαν να χορεύουν. Ίσως, πριν από πάρα πολλά χρόνια, να υπήρξε ένας άνθρωπος που βρισκόταν μακριά από τη φυλή του ίσως να ήταν επάνω σε κάποιο βουνό που δέσποζε στο χωριό του. Πεινούσε κι είχε πάει σε αναζήτηση τροφής για τον εαυτό του και τη φυλή του. Έμεινε πολλές μέρες ακίνητος και ξαφνικά βρήκε τροφή. Έπρεπε να ειδοποιήσει τη φυλή, να την κάνει να καταλάβει πως είχε βρει κάτι για να φάνε. Και τότε, εκεί ψηλά στο βουνό, άρχισε να κάνει μεγάλες κινήσεις που η φυλή του θα μπορούσε να τις δει από το χωριό, Ίσως έτσι να γεννήθηκε ο χορός. Φαίνεται πραγματικά πως στην αρχή ο χορός είχε ως σκοπό να εκφράζει μηνύματα. Η ανθρώπινη ζωή συστηματοποιήθηκε πάνω σε δυο βασικά πρότυπα δραστηριότητος: τους κυνηγούς και τους γεωργούς. Οι γεωργοί βρίσκονταν νοτιότερα από τους κυνηγούς. Γενικά, διαπιστώνει κανείς δυο τύπους χορών στον κόσμο, ανάλογα με τις ασχολίες της μιας ή της άλλης ομάδας. Οι κυνηγοί του Βορρά, που μιλούσαν για ζώα, είχαν τη συνήθεια να κινούν τις κνήμες και το κάτω μέρος του σώματος τους. Οι άνθρωποι των γεωργικών περιοχών του Νότου μιμούνταν τις κινήσεις των φύλλων, την ταλάντευση των κλαδιών, χρησιμοποιώντας περισσότερο τα χέρια και το επάνω μέρος του σώματός τους, όπως το βλέπουμε ακόμη στους χορούς της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ πιθανό ο χορός να γεννήθηκε κατά τον τρόπο που φαντάστηκε η κόρη μου. Και άλλες τέχνες αναπτύχθηκαν πιθανώς κατά τον ίδιο τρόπο. Στη φυλή που αναφέραμε πιο πάνω, κάποιος θέλησε να χαράξει ένα σχέδιο του χορού που είδε επάνω σε ξύλο, σε όστρακα ή στον τοίχο της σπηλιάς. Έπειτα ένας άλλος σκέφτηκε ότι μπορούσαν να μεταφέρουν πολύ πιο μακριά το μήνυμα του χορού αν χάραζαν τις κινήσεις σε μικρά αντικείμενα που θα τα μετέφεραν στο γειτονικό χωριό. Με τον καιρό, αυτά τα σχέδια τυποποιούνταν όλο και πιο πολύ, ώσπου δημιουργήθηκε ή πικτογραφία και αργότερα το αλφάβητο.

Ύστερα από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, οι χορευτικές αυτές κινήσεις έχασαν τη χρησιμότητά τους σαν μέσα επικοινωνίας. Αλλά οι άνθρωποι ήθελαν να εξακολουθήσουν να χορεύουν. Αναζήτησαν τότε μια αιτιολόγηση της επιθυμίας τους και είπαν ότι χόρευαν για τη σωτηρία τους. Έτσι, όπως πολλές άλλες μορφές της τέχνης, ο χορός ενσωματώθηκε στη θρησκεία, στις τελετουργίες, στον τρόπο ζωής των ανθρωπίνων κοινοτήτων.

Είναι λοιπόν οι καλλιτέχνες-σοφοί-εφευρέτες σιγά-σιγά μεταμόρφωσαν και εξακολουθούν να μεταμορφώνουν εντελώς το περιβάλλον του ανθρώπου. Χάρη στη δραστηριότητά τους έχουν ήδη λυθεί τα μισά περίπου προβλήματα που η εξάλειψή τους θα εξασφαλίσει την υλική και οικονομική επιτυχία ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Όπως σημειώσαμε ήδη, η πλειονότητα των ανθρώπων που γεννιούνται με τα χαρίσματα αυτά που τους κάνουν καλλιτέχνες, σοφούς και εφευρέτες μαζί, τα βλέπουν, από την παιδική τους ηλικία, να υποχωρούν στο σύνολό τους ή κατά ένα μέρος τους. Ο ένας μπορεί να κρατήσει τις κριτικές ικανότητές του, του καλλιτέχνη, του σοφού, ένας άλλος μόνο την εφευρετική του ικανότητα.

Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, οι σοφοί αυτού του κόσμου παραδέχτηκαν ότι η σημερινή τεχνολογία επιτρέπει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα να ζήσει σε βιοτικά επίπεδα ανώτερα ακόμη και από αυτά που γνώρισαν ποτέ οι πιο ευνοημένοι από την τύχη άνθρωποι. Ύστερα από αυτό η διαίσθησή μου μού λέει πως, από εδώ κι εμπρός ανήκει στους καλλιτέχνες-σοφούς-εφευρέτες, που έφθασαν στην ώριμη ηλικία δίχως να χάσουν πολλές από τις αρχικές τους ικανότητες να δημιουργήσουν. Σε αυτούς που επινόησαν βιομηχανικά εκμεταλλεύσιμες τεχνικές καινοτομίες ώστε να εξασφαλίσουν τον υλικό και οικονομικό θρίαμβο του ανθρώπου μέσα σε μια κατάσταση γενικής αφθονίας, ώστε να μειωθούν οι αδελφοκτόνοι αγώνες, επισημοποιημένοι ή όχι, σε σημείο που να είναι αβλαβείς. Έτσι το έργο των καλλιτεχνών-σοφών-εφευρετών θα επιτρέψει στους ανθρώπους, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, να γνωρίσουν επιτέλους το νόημα της λέξης ειρήνη.

Έρχομαι τώρα στον καλλιτέχνη-σοφό-εφευρέτη που είναι ειδικευμένος αποκλειστικά στην τέχνη: τον γλύπτη, τον ζωγράφο, που όταν χρειαστεί, αναλαμβάνει να παρουσιάσει τα πράγματα μέσα σε ένα είδος αντιτάξεως με μόνο σκοπό να μεταδώσει στους ανθρώπους, µε τον έμμεσο αυτό τρόπο, τον καρπό των στοχασμών του επάνω στο θέμα αυτού πού θα έπρεπε να γνωρίζουν για τον εαυτό τους και για το σύμπαν μέσα στο οποίο ζουν.

Η διαίσθηση, το αισθητικό συναίσθημα και ο ρόλος ακόμη του ανθρώπου στο σύμπαν είναι βασικά, επίμονα επαναστατικά. Σύμφωνα με τη θεωρία της αβεβαιότητος ή απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ: «Η πράξη της μέτρησης αλλοιώνει το μετρούμενο αντικείμενο». Εξ άλλου, ο Τ. Σ. Έλιοτ είχε ήδη γράψει: «Η πράξη της αναθεώρησης της ιστορίας αλλοιώνει την ιστορία». Ενωρίτερα, ακόμη, ο Έζρα Πάουντ ισχυριζόταν ότι: «Η πράξη του σκέπτεσθαι αλλοιώνει τη σκέψη». Δεν υπάρχει πια άμεσο σύμπαν. Δεν υπάρχει ακριβής αλήθεια. Ο καλλιτέχνης-σοφός-εφευρέτης μπορεί μόνο να μειώσει το περιθώριο πλάνης.

Στις αρχές του 20ου αιώνας, διάφοροι καλλιτέχνες-σοφοί-εφευρέτες, επαγγελματίες καλλιτέχνες, κατάλαβαν ότι ορισμένες πολιτιστικές συνήθειες που έχουμε κληρονομήσει, εξαίρετες καθαυτές, έχουν γίνει επικίνδυνες σε αυτή τη στιγμή της ιστορίας μας, με την έννοια ότι ο ρομαντικός χαρακτήρας τους ενεργεί σαν ναρκωτικό που εμποδίζει τον άνθρωπο να προβλέψει την εξέλιξή του και να πάρει συνειδητά μέρος σε αυτήν. Ο άνθρωπος γεννιέται ολότελα ανυπεράσπιστος κι έτσι χρειάζεται να ασχολούνται οι άλλοι μαζί του και το περιβάλλον να του είναι ευνοϊκό. Όσο ενηλικιώνεται, γίνεται γενικά πιο ικανός να ασχοληθεί με τις υποθέσεις του και μερικές φορές με τις υποθέσεις των άλλων. Σε αυτή τη στιγμή της ιστορίας μια ανθρωπότητα αρκετά αφελής και αμαθής έως τώρα, της οποίας οι κατακτήσεις άνηκαν στη σφαίρα του υποσυνείδητου, καλείται από την καθολική εξέλιξη να συμμετάσχει υπό την καθοδήγηση των καλλιτεχνών-σοφών-εφευρετών, σε μια κίνηση που θα φέρει τον άνθρωπο, από την παρασιτική κατάσταση στην όποια βρίσκεται επάνω στον πλανήτη μας, στην κατάσταση ενός όντος ενσωματωμένου στο σύμπαν, έξυπνου, αποτελεσματικού και εξουσιαστή των ενεργειακών πηγών που διαθέτει.

Πηγή

    • Richard Buckminster Fuller, Η Τέχνη και ο Άνθρωπος: Ο Καλλιτέχνης - Σοφός - Εφευρέτης, Ουνέσκο, 1971