Η ιστορία της δεν είναι απλά η ιστορία μιας μορφωμένης, χαρισματικής, ενάρετης γυναίκας, αλλά μιας φιλοσόφου, αστρονόμου, μαθηματικού, διευθύντριας της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, μιας διανοήτριας της εποχής, που τοποθετήθηκε φιλοσοφικά ακολουθώντας τις ιδέες του Πλάτωνα και των νεοπλατωνικών.

Υπήρξε λάτρης του δωδεκάθεου και παγανίστρια, ενώ ταυτόχρονα είχε βαπτιστεί χριστιανή. Πίστευε στον Έναν Δημιουργό και στις διάφορες εκδηλώσεις Του, ή μορφές που Εκείνος παίρνει, προκειμένου να έρθει κοντύτερα στον άνθρωπο και να τον οδηγήσει στο Φως. Πίστευε στους Έλληνες θεούς, στους νόμους της φύσης, στους νόμους της λογικής και στις ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος, χωρίς επιβεβλημένα δόγματα. Δίδασκε τη λυτρωτική δύναμη της λογικής και ταυτόχρονα αναζητούσε τον Θεό μέσα από τη θρησκευτική αποκάλυψη. Η παρουσία της ακροβατούσε μεταξύ αρμονίας και ομορφιάς. Ήταν εξαιρετική ρήτορας, με τεράστια ευρυμάθεια, προσηλωμένη και απόλυτα ηθική, υπέρμαχος του ασκητισμού, μα πάνω από όλα ήταν μια ελεύθερη γυναίκα του αρχαίου κόσμου.

Η μυθιστορηματική παρουσίαση της «τελευταίας Ελληνίδας φιλοσόφου», όπως χαρακτηρίστηκε, συγκίνησε αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρωτοεμφανίστηκε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία κατά την εποχή του Διαφωτισμού. Η προσωπικότητά της αποτελεί σύμβολο πολιτισμού, καθώς προσέφερε τον εαυτό της στα ιδεώδη του ελληνικού κόσμου, της αρμονίας, της τέχνης και της μεταφυσικής, του θείου και της ύλης, της ψυχής και του σώματος.

Πέρα από τις περιγραφές του φιλόσοφου Τζον Τόλαντ (John Toland), του φιλοσόφου και ιστορικού Βολταίρου (Voltaire), του ιστορικού Μορίς Μπαρές (Maurice Auguste Barrés) και του ποιητή Λεκόντ ντε Λιλ (Charles Marie René Leconte de Lisle), το έργο του ιστορικού Τσαρλς Κίνγκσλεϊ (Charles Kingsley) Υπατία ή οι Νέοι Εχθροί με το Παλιό Πρόσωπο, μνημονεύει τον ρόλο της στην ανάδειξη του ελληνικού πνεύματος και το πλήγμα που αυτό δέχτηκε με τον θάνατο και την απώλεια του έργου της.

Ο ποιητής Λεκόντ ντε Λιλ εκφράζεται για αυτήν με τους παρακάτω στοίχους:

«Σε χτύπησε και σε καταδίκασε ο δόλιος Γαλιλαίος,
όμως από την πτώση σου έγινες ακόμα πιο σπουδαία!
Και τώρα της Αφροδίτης το κορμί και το μυαλό του Πλάτωνα,
για πάντα ξαναγύρισαν στον γαλανό ουρανό της Ελλάδας».

Κατακρεουργήθηκε από τον κλήρο της Αλεξάνδρειας, και αυτή η πράξη έχει θεωρηθεί ως «είσοδος της ανθρωπότητας στον μεσαίωνα». Η ανθρωπότητα στιγματίζεται αιωνίως από τη δολοφονία της «ενσάρκωσης της ομορφιάς και της σοφίας».

Η Ζωή και η Δράση της

Υπολογίζεται ότι γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 370 μ.Χ. και δολοφονήθηκε το 415 μ.Χ., στην ίδια πόλη. Η χρονολογία αυτή βασίζεται στην πληροφορία του Ησύχιου, ότι έφτασε στο απόγειο της καριέρας της στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Αρκαδίου. Αν είχε γεννηθεί το 370, θα βρισκόταν στην ωριμότητά της γύρω στο 400, που ήταν περίπου το μέσο της βασιλείας του Αρκαδίου. Ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Μαλάλας (Ioannis Malalae) υποστηρίζει ότι την εποχή του θανάτου της η Υπατία ήταν αρκετά μεγάλη σε ηλικία. Ούτε είκοσι πέντε ετών, όπως αναφέρει ο Κίνγκσλεϊ, ούτε σαράντα πέντε, όπως πιστεύεται γενικά. Βασιζόμενοι στον Μαλάλα, ορισμένοι λόγιοι, μεταξύ των οποίων και ο Στέφαν Βολφ (Stephan Wolf), υποστηρίζουν ότι η φιλόσοφος γεννήθηκε γύρω στο 355 και ήταν περίπου εξήντα ετών όταν πέθανε.

Το όνομά της εμφανίζεται στις πηγές με δύο διαφορετικές γραφές, Υπατία και Υπατεία, αλλά η πρώτη είναι πιο κοινή και πρόκειται για το θηλυκό του Υπάτιος. Ήταν ένα όνομα που το χρησιμοποιούσαν τόσο οι ειδωλολατρικές όσο και οι χριστιανικές οικογένειες. Όπως όμως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Βυζαντινός ιστορικός του 14ου αιώνα, μόνο το όνομα εκείνης της φιλοσόφου έγινε τελικά συνώνυμο της σοφής και συνετής γυναίκας. Ο ίδιος αποκαλούσε την Ευδοκία, σύζυγο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, δεύτερη Υπατία, όταν αναφερόταν στις αρετές, στη μόρφωση και στις διαλεκτικές της ικανότητες. Η περιγραφή του υπαινίσσεται ότι στην ύστερη περίοδο του Βυζαντίου, οι γυναίκες που ήταν γνωστές για την αγάπη τους στις επιστήμες και τη φιλοσοφία, αναφέρονταν με αυτήν την ονομασία.

Ήταν κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα του Αλεξανδρέως. Σύμφωνα με τον ιστορικό Έντουαρντ Γουάτς (Edward J. Watts), διετέλεσε υπεύθυνος του Μουσείου ή Σχολής της Αλεξάνδρειας, που περιλάμβανε χώρους μελέτης και διαλέξεων, κήπους και ιερά, καθώς και την ίδια τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Ο Θέωνας αναφέρεται και ως τελευταίος διευθυντής της Βιβλιοθήκης, πριν την καταστροφή της. Με βάση τις μαρτυρίες, οι μαθητές του διακρίνονταν για την αφοσίωσή τους στην επιστήμη και, κυρίως, στα έργα του Πτολεμαίου.

Μεταξύ των επιστημονικών συνεργατών του, η Υπατία κατείχε τη σημαντικότερη θέση. Οι πηγές εκτιμούν ότι ως μαθηματικός είχε υπερβεί τις ικανότητες του πατέρας της. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Φιλοστόργιος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, έχοντας μυηθεί από τον πατέρα της στα απόκρυφα μαθηματικά, ξεπέρασε τον δάσκαλό της τόσο στα μαθηματικά όσο και στην αστρονομία. Ο γραμματικός Ησύχιος ο Αλεξανδρινός, αναφερόμενος στην οξύνοια και στη φήμη της, τονίζει τις ικανότητες που τη διέκριναν κατά τη συνεργασία με τον πατέρα της. Με τη σειρά του, ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Δαμάσκιος, συνοψίζοντας τις γνώμες των προκατόχων του, παρατηρεί ότι «ήταν εκ φύσεως περισσότερο προικισμένη και ικανή από τον πατέρα της», άξια μεγάλου σεβασμού.

Η ιστορική έρευνα υποστηρίζει ότι η Υπατία ταξίδεψε για σπουδές σε Αθήνα και Ιταλία. Στην Αθήνα γαλουχήθηκε με τον πνευματικό πλούτο της πόλης, παρακολουθώντας μαθήματα στη Νεοπλατωνική Σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και μαθητεύοντας κοντά στον Πρόκλο, αλλά και στον Ιεροκλή. Αφιερώθηκε στη μελέτη των επιφανών προκατόχων της, Ευκλείδη και Πτολεμαίου, ενώ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη φιλοσοφία και ακόμα περισσότερο για την παγανιστική θρησκευτική λογοτεχνία και τις παλιές ελληνικές μαντικές μεθόδους.

Η Αλεξάνδρεια θαυμαζόταν από ολόκληρο τον κόσμο και ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πόλη στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Αποτελούσε ένα κλειστό σύμπαν, ολοκληρωμένο, τέλειο και συγκροτημένο, που ικανοποιούσε τις ανάγκες κάθε πνευματικού αναζητητή. Είχε μουσείο, βιβλιοθήκη, αρχαίους ναούς, χριστιανικές εκκλησίες, κύκλους θεολόγων, φιλοσόφων και ρητόρων, είχε σχολές μαθηματικών και ιατρικής, κατηχητικό σχολείο και ραβινική συναγωγή. Ζούσε όμως μια περίοδο αναταραχών, με πολλή ένταση και μίσος μεταξύ Εβραίων και Χριστιανών, μια εποχή που όλα άλλαζαν. Ήταν η περίοδος όπου η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, αν και τμηματικά, καταστρεφόταν, ξεκινώντας από το 48 π.Χ., με πιθανή οριστική χρονολογία το 391 μ.Χ.

Αποτελούσε πόλο έλξης για τους διανοούμενους της εποχής. Ήταν ένας φωτεινός φάρος για την επιστήμη και τη διάδοσή της. Εκεί η Υπατία δίδασκε μαθηματικά, φιλοσοφία και αστρολογία, ανέλυε τα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου του Περγαίου, ενώ ήταν και πρόεδρος της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας. Την συμβουλεύονταν πολλοί επιφανείς της εποχής της και αυτή η λαμπρότητά της εξαπλώθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στη Συρία και στην Κυρήνη. Σύμφωνα με τον βυζαντινό εγκυκλοπαιδιστή Σούδα, «ήταν επίσημα διορισμένη να ερμηνεύει μεταξύ άλλων το δόγμα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη».

Παρότι η ίδια υπήρξε πολυγραφότατη, κανένα από τα έργα της δεν σώζεται και έχουμε μόνο αναφορές για αυτά. Μόνο οι τίτλοι των μαθηματικών έργων της είναι γνωστοί. Πολλοί από τους μαθητές της ήταν σημαντικές προσωπικότητες, ανήκαν στους ανώτατους κύκλους της αριστοκρατίας της πόλης, όπως ο επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος και ο Ρωμαίος έπαρχος της Αλεξανδρείας Ορέστης. Η ίδια επηρεάστηκε φιλοσοφικά από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο.

Στα τέλη του 4ου αιώνα στη Σχολή της Αλεξάνδρειας ο νεοπλατωνισμός εκπροσωπήθηκε από τον Θέωνα και την κόρη του Υπατία. Ανάμεσα στους μαθητές της Υπατίας συνυπήρχαν και συνδιαλέγονταν χριστιανοί και παγανιστές. Κοινός τόπος, και συνάμα κοινός στόχος, χριστιανισμού και νεοπλατωνισμού υπήρξε η ένωση με τον Θεό και η σωτηρία της ψυχής.

Αναγνωρίζεται ότι στη διάρκεια της ώριμης περιόδου της ζωής της, η διδασκαλία και οι φιλοσοφικές δραστηριότητές της στην Αλεξάνδρεια είχαν προσελκύσει έναν σημαντικό αριθμό επιφανών νέων, εθνικούς και χριστιανούς, οι οποίοι, εντυπωσιασμένοι από τα πνευματικά και διανοητικά της χαρίσματα, την είχαν αποδεχτεί ως δασκάλα τους. Ασχολούνταν με φιλοσοφικά θέματα, μελετούσαν τις μαθηματικές επιστήμες, διάβαζαν κάθε είδους θρησκευτική φιλολογία και έκαναν αστρονομικά πειράματα.

Δίπλα της μαθήτευσαν εξέχουσες μορφές, όπως ο Ησύχιος, ο Αθανάσιος και ο Θεοδόσιος.  Συγγενείς και φίλοι του Συνέσιου υπήρξαν επίσης μαθητές της: ο αδερφός του Ευόπτιος, ο θείος του Αλέξανδρος, ο καλύτερος φίλος του Ηράκλειος μαζί με τον αδερφό του Ολύμπιο. Για να καταλάβουμε τη δύναμη και τη μόρφωσή τους, ο Ησύχιος ήταν κυβερνήτης της Άνω Λιβύης, ο Αθανάσιος ήταν γνωστός Αλεξανδρινός σοφιστής και ο Θεοδόσιος γραμματικός, που έγραψε κανόνες για ρήματα και ουσιαστικά. Ο Συνέσιος έγινε Επίσκοπος της Κωνσταντινούπολης, ενώ ο αδερφός του υπήρξε διάδοχός του. Ο Ολύμπιος ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας από τη Σελεύκεια με διασυνδέσεις στην Αλεξάνδρεια, ενώ ο Ηράκλειος έγινε νομάρχης της Κωνσταντινούπολης.

Η πιο σημαντική πηγή πληροφόρησης σχετικά με τον κύκλο των μαθητών, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε η ομάδα και τη φύση της διδασκαλίας της Υπατίας, είναι η αλληλογραφία του Συνέσιου. Οι σύγχρονοι λόγιοι έχουν τονίσει κατ' επανάληψη τη σημασία αυτού του υλικού για την ανασύνθεση της επαρχιακής ζωής της Κυρήνης, καθώς και των διαφόρων όψεων της πολιτικής και κοινωνικής ζωής των τελευταίων ρωμαϊκών και βυζαντινών περιόδων. Οι 156 επιστολές που έχουν διασωθεί περιλαμβάνουν αλληλογραφία τόσο με την Υπατία όσο και με τους συμμαθητές του, την εποχή των σπουδών του μαζί της. Δεν υπάρχει κανένα ντοκουμέντο από άλλους μαθητές -με μόνη εξαίρεση τον Δαμάσκιο- και κανένα γράμμα της ίδιας προς αυτούς. Έτσι, παραμένουμε στον Συνέσιο, με τις επιστολές και ορισμένα κείμενά του, όπως είναι το Δίων ή Περί της καθ' εαυτόν διαγωγής, το Προς Παιόνιον υπέρ του δώρου αστρολαβίου και τους Ύμνους.

Ήταν τέτοια η βαθιά αφοσίωση που είχε ο Συνέσιος στη δασκάλα του, που ήταν πρόθυμος να εγκαταλείψει την πατρική του γη για χάρη της. Ιδιαίτερη ήταν επίσης και η σύνδεση που είχε αναπτύξει και η ίδια με τους μαθητές της, μια μακρόχρονη σχέση στοργής και διαρκούς αφοσίωσης. Θεωρούσαν την Υπατία όχι μόνο δασκάλα της φιλοσοφίας, αλλά και μητέρα ή αδελφή. Αυτός ο στενός κύκλος μαθητών, μέσα στον οποίο προτιμούσαν να αποκαλούνται «εταίροι», είχε βαθύτατους δεσμούς. Η Υπατία δίδασκε ακόμα και στο σπίτι της, σε μαθητές οι οποίοι έρχονταν «από παντού», ενώ έδινε και διαλέξεις στο ευρύτερο κοινό, με θέμα πάντα τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ή σχόλια στο έργο ορισμένων σημαντικών μαθηματικών και αστρονόμων[1].

Τη διέκρινε πνευματικότητα και ελευθερία στον λόγο και την έκφραση. Σε αυτό βοηθούσε το πολιτισμικό μωσαϊκό της Αλεξάνδρειας, όπου συνδυάζονταν ελληνικοί, ρωμαϊκοί και αιγυπτιακοί νόμοι, σε συνδυασμό και με τη γεωγραφική της θέση, καθώς και η μερική αυτονομία των κατακτημένων επαρχιών από τους Ρωμαίους. Η Υπατία, ως μια γυναίκα ελεύθερη, μπορούσε να επιλέξει ποιους νόμους θα ακολουθούσε, χωρίς την παρέμβαση των Ρωμαίων. Γενικότερα, κάθε γυναίκα μπορούσε να έχει τη δική της περιουσία ή επιχείρηση. Έτσι η Υπατία δεν ήταν υποχρεωμένη σε ελέγχους ή επίβλεψη.

Τα Μαθηματικά και οι Εφαρμογές της 

Το λεξικό του Σούδα, ή Σουίδα[2], αποκαλύπτει ότι η Υπατία έγραψε έναν τόμο με τίτλο Ο Αστρονομικός Κανών. Σε αυτό το σύγγραμμα μελετά και εμβαθύνει περισσότερο στους τομείς των μαθηματικών συγγραμμάτων του πατέρα της. Μελετητές αναφέρουν ότι ο Αστρονομικός Κανών ήταν μία συλλογή από αστρονομικούς πίνακες. Άλλοι θεωρούν ότι ήταν ένα σχόλιο σχετικά με τον Πτολεμαίο, ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του οποίου είναι η Αλμαγέστη[3].

Άλλες αναφορές στο λεξικό του Σούδα γίνονται στους τίτλους των έργων της Υπατίας. Δυστυχώς έχουν χαθεί τα τμήματα αυτών όπου η Υπατία ανέλυε τους κώνους του Απολλωνίου και την αριθμητική του Διόφαντου. Και τα δύο έργα αναφέρονταν σε μαθηματικές εξισώσεις ανώτερης τάξης. Επειδή η προσέγγιση του Απολλώνιου ήταν γεωμετρική και του Διόφαντου αριθμητική, καταλαβαίνουμε ότι η Υπατία ήταν εξοικειωμένη τόσο με τις αλγεβρικές όσο και με τις γεωμετρικές αναπαραστάσεις υψηλότερης τάξης εξισώσεων. Το έργο Κωνικά του Απολλώνιου Περγαίου, του καλούμενου «μεγάλου γεωμέτρη», θεωρείται από τα πιο δύσκολα έργα της αρχαιότητας, και μαζί με τα Αριθμητικά του Διόφαντου, θεωρείται πως έθεσαν τα θεμέλια για τη σύγχρονη προβολική γεωμετρία.

Μια άλλη πηγή πληροφοριών για τις μαθηματικές δραστηριότητες της Υπατίας είναι, όπως προαναφέρθηκε, η αλληλογραφία του Συνέσιου, ο οποίος αποκαλύπτει ότι σπούδασε φιλοσοφία και αστρονομία κάτω από την καθοδήγησή της. Αναφέρεται στη δημιουργία επιστημονικών οργάνων, όπως ο αστρολάβος και το υγρόμετρο, με τη χρήση της γνώσης των μαθηματικών και της γεωμετρίας. Υπάρχει μία θεωρία της στερεογραφικής προβολής, για την κατασκευή μιας πιο πρακτικής δισδιάστατης συσκευής. Ο Συνέσιος, γράφοντας για τον Παίωνα, δηλώνει ότι είχε σχεδιάσει τον αστρολάβο με τη βοήθεια της Υπατίας και ότι κατασκευάστηκε από τα καλύτερα υλικά της αργυροχοΐας.

Η Αντιπαράθεση με την Εκκλησία

Ο μαθητής της Συνέσιος την αναφέρει με σεβασμό στις επιστολές του, και σε μία από αυτές την αποκαλεί «σεβασμιότατη και θεοφιλέστατη φιλόσοφο». Πολλοί ήταν εκείνοι που τη σέβονταν και τη θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της, ενώ υπήρχαν και κάποιοι που τη ζήλευαν.

Προσπαθούσε να πείσει τον αυστηρό πατριάρχη Κύριλλο[4] ότι υπάρχει μόνο μία μικρή διαφορά ανάμεσα στον νεοπλατωνισμό και στον χριστιανισμό: «Τα λόγια είναι κάπως διαφορετικά, αλλά η ουσία είναι η ίδια». Η Υπατία ομολογεί ότι το πρόσωπο του Ιησού είναι ιερό για αυτήν, αλλά επίσης ότι νιώθει πολύ κοντά στους θεούς που περιβάλλονται από την αιώνια ύλη του σύμπαντος. Οι θεότητες αποκαλύπτονται με την ομορφιά της φύσης, με τη λάμψη των αστρικών σωμάτων, με το θαύμα της τέχνης, με την πνευματικότητα των μύθων που αναζητούν την αλήθεια. Ενώ ο Κύριλλος δήλωνε: «Οι θεοί σου θα γίνουν σκόνη κάτω από το πόδι του θριαμβευτή Χριστού», προκαλώντας τη γεμάτη πάθος πεποίθηση της Υπατίας:

Λάθος, Κύριλλε. Ζουν στην ψυχή μου. Όχι όπως τους βλέπεις εσύ, με εφήμερη μορφή, με ανθρωπινά πάθη ακόμα και στον ουρανό, να λατρεύονται από τον αξιοκαταφρόνητο όχλο, αλλά όπως τους έχουν δει τα υπέροχα πνεύματα στον αστρικό χώρο, όπου δεν υπάρχουν κατοικίες: Δυνάμεις τον σύμπαντος, γεμάτες εσωτερική αρετή, αρμονική ένωση της γης και του ουρανού, που χαροποιούν τη σκέψη, τα μάτια και τα αφτιά, που προσφέρουν ένα εφικτό ιδεώδες σε όλους τους συνετούς και μια ορατή όψη της ομορφιάς της ψυχής. Αυτοί είναι οι δικοί μου θεοί!

Απόσπασμα από το βιβλίο του Λεκοντ ντε Λιλ, Υπατία και Κύριλλος, ένα βιβλίο γεμάτο έκσταση και ρομαντική μαγεία, για τον Ελληνικό πολιτισμό και τη φιλοσοφία.

Ο Θάνατος της Υπατίας

Η περίοδος που έζησε η Υπατία χαρακτηρίζεται από θρησκευτικές ανακατατάξεις. Η παλιά θρησκεία φεύγει και μια νέα εγκαθιδρύεται. Ο φανατισμός και η αγριότητα είναι έκδηλα, παρόλο που υπάρχουν πολλά δόγματα που κηρύσσουν τη μη βία, όπως και οι περισσότερες θρησκείες. Βέβαια αυτή η μη βία ερμηνεύεται από το κάθε δόγμα με έναν διαφορετικό τρόπο.

Για τον θάνατό της έγραψαν οι ιστορικοί Σωκράτης ο Σχολαστικός και Ιωάννης Νικίου. Ο πρώτος ήταν επηρεασμένος από το χριστιανικό κίνημα της εποχής και μεταξύ άλλων έγραφε πως η Υπατία «σαγήνευε τους ανθρώπους με τα σατανικά τεχνάσματά της». Σύμφωνα με τον δεύτερο, ο θάνατος της φιλοσόφου ήταν αποτέλεσμα μιας διαμάχης του έπαρχου Ορέστη της Αλεξάνδρειας και του επισκόπου της Αλεξάνδρειας Κύριλλου.

Πολυσυζητημένο είναι το θέμα της εμπλοκής του Κύριλλου ή όχι στη δολοφονία της νεοπλατωνικής φιλοσόφου και στην υποκίνηση στάσεων και βίαιων εκδηλώσεων: κάποιοι μελετητές τον εμπλέκουν άμεσα στα γεγονότα αυτά, ενώ άλλοι ελαχιστοποιούν τον ρόλο και την ευθύνη του.

Τα γεγονότα έχουν ως εξής: με ένα διάταγμα, ο Ορέστης ρύθμιζε τις δημόσιες ταραχώδεις γιορτές των Εβραίων. Το διάταγμα αυτό τοιχοκολλήθηκε και ένας χριστιανός ονόματι Ιέραξ  ανακοίνωσε τις νέες ρυθμίσεις φωναχτά. Οι Εβραίοι το θεώρησαν προσβλητικό και απευθύνθηκαν στον Έπαρχο, όπου αυτός με τη σειρά του διέταξε τον δημόσιο βασανισμό του.

Εξοργισμένος ο Κύριλλος εξαπέλυσε επίθεση κατά των Εβραίων. Μετά από συνεχιζόμενες και αλλεπάλληλες αντεπιθέσεις, ο Κύριλλος εξορίζει όλους τους Εβραίους από την Αλεξάνδρεια, επιτρέποντας στους χριστιανούς να σφετεριστούν τις περιουσίες τους. Ο έπαρχος Ορέστης εμπλέκεται υπέρ των Εβραίων και οι εντάσεις κορυφώνονται.

Περίπου πεντακόσιοι φανατικοί μοναχοί τάσσονται ως πολεμιστές στο πλευρό του Κύριλλου και ένας από αυτούς, ο Αμμώνιος, πετροβολά τον Ορέστη τραυματίζοντάς τον στο κεφάλι. Ο Αμμώνιος συλλαμβάνεται, βασανίζεται και εκτελείτε.

Τότε εμπλέκεται στην ιστορία η Υπατία ως σύμβουλος και φίλη του Έπαρχου. Ο Σωκράτης ο Σχολαστικός θεωρεί την Υπατία θύμα των περιστάσεων, καθώς κατηγορήθηκε από τους χριστιανούς ότι έστρεφε τον Ορέστη εναντίων τους.

Η Υπατία δεν έκρυψε ποτέ τη μη χριστιανική θρησκευτικότητά της, καθώς είχε πλήρη πνευματική ανεξαρτησία και ανοχή των εκκλησιαστικών αρχών, κάτι που αλλάζει όταν ο Κύριλλος στέφεται επίσκοπος.

Μια ημέρα του Μαΐου του 415, ο όχλος που λειτουργούσε ανεξέλεγκτα, καθοδηγούμενος από τον κληρικό Πέτρο[5], διέπραξε το αποτρόπαιο έγκλημα στη διάρκεια της Σαρακοστής. Η Υπατία επέστρεφε στο σπίτι της, έχοντας κάνει τον συνηθισμένο της περίπατο στην πόλη. Την έβγαλαν βίαια από την άμαξά της και την έσυραν στην εκκλησία Καισάρειον, ένα πρώην ιερό της αυτοκρατορικής λατρείας. Εκεί έσκισαν τα ρούχα της και τη σκότωσαν με θραύσματα αγγείων, οστράκων. Ύστερα έσυραν το πτώμα της έξω από την πόλη, σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον, όπου το παρέδωσαν στην πυρά.

Το μαρτυρικό τέλος αυτής της λαμπρής πανεπιστήμονος, έχει χαρακτηριστεί ως «το τέλος της κλασικής αρχαιότητας». Πολλοί ερευνητές, μάλιστα, χωρίζουν την εποχή του Παγανισμού από την εποχή του Χριστιανισμού σύμφωνα με την ημερομηνία του θανάτου της.

Επίλογος

Ο Λεκόντ ντε Λιλ αγαπούσε ιδιαίτερα την κλασική λογοτεχνία. Είχε μεταφράσει αρκετούς Έλληνες ποιητές και δραματουργούς και θεωρούσε τον ελληνισμό σαν ολοκλήρωση των ιδανικών της ανθρωπότητας, «την αρμονία και την ομορφιά συνδυασμένη με τη σοφία». Για τον Λεκόντ ντε Λιλ η Υπατία εκφράζει, στη δυτική φαντασία, την ενσάρκωση της φυσικής ομορφιάς και της αθανασίας του Ελληνικού πνεύματος, ακριβώς όπως τα ιδανικά της Ελλάδας διαμόρφωσαν το ευρωπαϊκό πνεύμα.

«Είναι η μόνη που ζει άθικτη και αιώνια,
ο Θάνατος διαλύει ακόμη και το σύμπαν,
αλλά η Ομορφιά θαμπώνει με τη φλόγα της.
Όλα ξαναγεννιούνται μαζί της,
κι οι κόσμοι πάντα βρίσκονται κάτω από το άσπρο της πόδι!»

Η Υπατία περνά στην αθανασία και στέκεται στο κατώφλι των φιλοσοφικο-θρησκευτικών εξελίξεων του 5ου αιώνα, οι οποίες προκαλούν τεράστιο ενδιαφέρον στους σύγχρονους ερευνητές της ύστερης αρχαιότητας. Αυτός ο πνευματικός κύκλος που δημιουργήθηκε τον 4ο αιώνα, αποτελούμενος από τη φωτισμένη δασκάλα και τους μαθητές της, είχε ως στόχο τη θρησκευτική εμπειρία ως πρωταρχικό ιδεώδες της φιλοσοφίας. Αποζητούσαν να βιώσουν πνευματικά την αλήθεια της ζωής και της φύσης. Να κατανοήσουν τη μαγεία της εκδήλωσης του κόσμου και να μεταδώσουν αυτό το Φως.

 Σημειώσεις

[1] Τζιέλσκα 1997, Υπατία η Αλεξανδρινή.
[2] Είναι ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά λεξικά ή εγκυκλοπαίδειες, το οποίο γράφτηκε τον 10ο αιώνα. Ενδεχομένως Σούδας, ή Σουίδας, να είναι το όνομα του συντάκτη του. Περιέχει 30.000 λήμματα, πολλά από τα οποία περιέχουν στοιχεία από πηγές που διαφορετικά θα είχαν χαθεί στον καιρό μας. Το λεξικό του είναι ένα από τα πολυτιμότερα έγγραφα για την ελληνική φιλολογία, τη γραμματική και τη λογοτεχνική ιστορία.
[3] Το Μαθηματική Σύνταξις ή Αλμαγέστη (Almagest, δηλαδή Μέγα Βιβλίο) αποτελεί το μεγαλύτερο και σημαντικότερο αστρονομικό σύγγραμμα της Αρχαιότητας, η αυθεντία του οποίου διατηρήθηκε μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα. Αποτελεί την κύρια πηγή στην οποία ανατρέχουν οι αστρονόμοι μέχρι και σήμερα για ιστορικά δεδομένα, καθόσον υπήρξε ο βασικός αστρονομικός οδηγός για περίπου μιάμιση χιλιετία.
[4] Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας (378-444 μ.Χ.) υπήρξε επίσκοπος Αλεξανδρείας μεταξύ των ετών 412 και 444. Ήταν κεντρική μορφή της συνόδου της Εφέσου το 431. Αν και αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα, θεωρείται εκ των κορυφαίων δογματικών της ορθόδοξης Εκκλησίας και έχει συγγράψει πολλά θεολογικά συγγράμματα, τα οποία του απέφεραν τον χαρακτηρισμό του στύλου της Ορθοδοξίας και περίοπτη θέση ανάμεσα στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς.
[5] Ο Πέτρος ήταν εκκλησιαστικός δάσκαλος, ίσως κληρικός κατώτερου βαθμού, όπου στον Ιωάννη Νικίου εμφανίζεται και σαν «δικαστής».

Πηγές

• Τζιέλσκα, Μαρία, Υπατία η Αλεξανδρινή, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 1997.
• Wallis, R.T., Νεοπλατωνισμός, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Αθήνα 2002.

Σύνδεσμοι

• Υπατία, Βικιπαίδεια
• Υπατία. Η Αλεξανδρινή φιλόσοφος που βασανίστηκε και δολοφονήθηκε από φανατικούς Xριστιανούς, που την έγδαραν και τη διαμέλισαν, ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Υπατία, η γυναίκα που δολοφονήθηκε γιατί ήταν επιστήμονας, tvxs
• Υπατία: Η πρώτη γυναίκα μαθηματικός και φιλόσοφος, ma8imatikos.gr

Δ.Π.