Ο Γκεόργκι Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ (George Ivanovich Gurdjieff), συγκαταλέγεται στους σύγχρονους δασκάλους της εσωτερικής αναζήτησης. Μυστικιστής, φιλόσοφος, συγγραφέας και μουσικοσυνθέτης, αναφέρεται ως ο αναζητητής της αλήθειας που έστρεψε την προσοχή του στην εξερεύνηση των «γιατί» της ζωής.

Υπήρξε αινιγματική φυσιογνωμία με πνεύμα χαρισματικό, φέρνοντας στο φως μια νέα μέθοδο πρακτικής αυτοβελτίωσης και διδασκαλίας, που εμπεριέχει στοιχεία από νεοπλατωνισμό, γνωστικισμό, χριστιανισμό, βουδισμό, ζωροαστρισμό, ινδουισμό και ισλαμισμό ιδιαίτερα από τη διδασκαλία των σούφι μυστικιστών.

Η απελευθερωτική του φιλοσοφία, γνωστή με το όνομα «Η Εργασία», έδωσε κορυφαία θέση στον εσωτερισμό στη δεκαετία του ΄20 και προετοίμασε τον δρόμο για τις κλασικές σήμερα τεχνικές της ομαδικής θεραπείας και των ομάδων συνάντησης.

Η διδασκαλία του γνωστή ως ο «Τέταρτος Δρόμος», φιλοδοξούσε να συνενώσει και να υπερβεί τους γνωστούς τρεις παραδοσιακούς δρόμους προς την πνευματική ολοκλήρωση -του φακίρη, του μοναχού και του γιόγκι.

Η αρχή της διδασκαλίας του είναι ότι ο άνθρωπος στη διάρκεια της ζωής του ζει σαν σε ένα όνειρο, υποκειμενικά, αγνοώντας την ουσία του υλικού αλλά και του πνευματικού κόσμου, αδυνατώντας δηλαδή να συλλάβει το όλο. Πίστευε πως ο άνθρωπος μπορεί να δραπετεύσει από αυτήν την κατάσταση «ύπνου», μέσα από συνειδητή προσπάθεια, ώστε να δει καθαρά, να αφυπνιστεί, να αντιληφθεί το επιστητό στην πληρότητά του, να αποκτήσει αυτεπίγνωση και μαζί συνείδηση συμπαντική.

Πίστευε πως «Ο Άνθρωπος έχει καθετί μέσα του. Μέσα μου έχω τον ήλιο, το φεγγάρι, τον Θεό. Είμαι όλη η ζωή στην ολότητά της. Για να το καταλάβει κανείς πρέπει να γνωρίσει τον εαυτό του». Έλεγε πως «Τίποτα δεν είναι νεκρό, χωρίς ζωή, στη φύση, απλώς υπάρχουν διαβαθμίσεις ζωτικότητας και διαφορετικές κλίμακες. Όλη η ύλη που γνωρίζουμε είναι ζωντανή ύλη και με τον τρόπο της έχει νοημοσύνη».

Η Ζωή του

Ο Γκουρτζίεφ γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη της Αρμενίας, σημερινό Γκιούμρι, μεταξύ 1866 και 1877, με πιθανότερη ημερομηνία τη 13η Ιανουαρίου 1866. Το ακριβές έτος γέννησής του παραμένει άγνωστο. Τόσο η Όλγα ντε Χάρτμαν (Olga de Hartmann), η γυναίκα που ο Γκουρτζίεφ αποκαλούσε «η πρώτη φίλη της εσωτερικής μου ζωής», όσο και η Λουίζ Γκόπφερτ Μάρτς (Louise Goepfert March), αρχική γραμματέας του, θεωρούσαν ότι γεννήθηκε το 1872.

Η μητέρα του Ευδοκία Ελευθεριάδου είχε Αρμενική καταγωγή και ο πατέρας του Ιωάννης Γεωργιάδης ήταν από τον Πόντο, ξυλουργός στο επάγγελμα κι ερασιτέχνης τραγουδοποιός. Το επώνυμο Γκουρτζίεφ ήταν η ρωσική εκδοχή του ελληνικού επώνυμου Γεωργιάδης. Τα πρώτα χρόνια του τα πέρασε στο Καρς της Τουρκίας, που είχε τότε προσαρτήσει η τσαρική Ρωσία. Σπούδασε στο ρωσικό κολέγιο της πόλης και προοριζόταν για στρατιωτικός γιατρός ή ιερωμένος, ήταν όμως πνεύμα ανήσυχο, περιπετειώδες και πολυμήχανο, με δίψα για μάθηση και έρευνα. Από μικρός ασχολήθηκε με τον αποκρυφισμό, στον χώρο του οποίου τον εισήγαγε ο πατέρας του. Έτσι, τα παράτησε όλα, ξεκινώντας ένα μακροχρόνιο «ταξίδι αναζήτησης», αλλά και συλλογής γνώσεων, ιδεών κι εμπειριών, σε Καύκασο, Κεντρική Ασία, Μέση Ανατολή, Θιβέτ πιθανόν, Ιταλία, Ελλάδα και άλλα μέρη, επιδιδόμενος κυρίως στο εμπόριο για τα προς το ζην, έως ότου επιστρέφει στη Ρωσία το 1912.

Η μόνη περιγραφή της περιπλάνησής του εμφανίζεται στο βιβλίο του Συνάντηση με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους. Μέσα από αυτές τις διηγήσεις αναδεικνύεται η δίψα του να βρει απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα, όπως: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής πάνω στη Γη»; «Γιατί υπάρχω»; Όπως αναφέρει ο ίδιος, πρόθεσή του υπήρξε οι ιδέες που εμπεριέχονται στη δεύτερη σειρά των συγγραφών του, να χρησιμεύσουν ως προπαρασκευαστικό δομικό υλικό που θα εδραίωνε στη συνείδηση του εσωτερικού αναζητητή έναν νέο κόσμο. Οι περισσότεροι σχολιαστές υποστηρίζουν το ιστορικό αυτό σύγγραμμα ως ανεξήγητο. Κάθε κεφάλαιο φέρει το όνομα ενός μεμονωμένου «εξαιρετικού ανθρώπου», όπου όλοι είναι μέλη μιας κοινωνίας «αναζητητών της αλήθειας».

Μετά τον θάνατο του Γκουρτζίεφ, ο Τζον Γκόντολφιν Μπένετ (John Godolphin Bennett)[1], έπειτα από εκτενείς έρευνες, πρότεινε ότι αυτοί οι χαρακτήρες ήταν συμβολικοί για τους τρεις τύπους ανθρώπων στους οποίους αναφέρθηκε ο Γκουρτζίεφ: οι Πρώτοι με επίκεντρο το φυσικό τους σώμα, οι Δεύτεροι με επίκεντρο τα συναισθήματά τους και οι Τρίτοι με επίκεντρο το μυαλό τους. Ισχυρίζεται ότι είχε συναντήσεις με δερβίσηδες, φακίρηδες και απογόνους των εξαφανισμένων Εσσαίων, των οποίων η διδασκαλία είχε διατηρηθεί, όπως είπε, σε ένα μοναστήρι στο Σαρμούνγκ. Το βιβλίο έχει επίσης μια γενική εξιστόρηση αναζήτησης που περιλαμβάνει έναν χάρτη της «προ-άμμου Αιγύπτου» (pre-sand Egypt), ενώ καταλήγει σε μια συνάντηση με την «Αδελφότητα Σαρμούνγκ»[2].

Αρχές του 1912 φθάνει στη Μόσχα, έχοντας ήδη γνώση της Θεοσοφικής Εταιρίας της Μαντάμ Ελένα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ (Helena Petrovna Blavatsky), καθώς και των Ορθόδοξων-Αποκρυφιστικών φιλοσοφιών του ιερέα Πάβελ Αλεξάντροβιτς Φλορένσκι (Pavel Alexandrovitch Florensky). Διαθέτει ήδη ένα ολοκληρωμένο σύστημα εσωτερικής γνώσης και πρακτικής, και αντί να εγκολπωθεί σε κάποιο ήδη οργανωμένο σύστημα εφεύρει το δικό του, στο οποίο συνδύασε ταυτόχρονα και κάποια στοιχεία υπαρξισμού και ψυχολογίας.

Έτσι, δημιουργεί έναν πρώτο κύκλο μαθητών, οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από τον χώρο του πολιτισμού και της διανόησης, και πραγματοποιείται η αρχή της εξωτερίκευσης της νέας διδασκαλίας και πρακτικής του. Τα επόμενα χρόνια η φήμη του φτάνει έως την Αγία Πετρούπολη, όπου προσελκύει τον φιλόσοφο Πήτερ Ντεμιάνοβιτς Ουσπένσκι (Peter Demianovits Ouspensky)^[3], που έμελλε να γίνει ο πιο γνωστός μαθητής του. Την ίδια χρονιά παντρεύεται στην Αγία Πετρούπολη τη Γιούλια Οστρόφσκα (Julia Ostrowska). Μέχρι το 1916 οι μαθητές του φθάνουν τους τριάντα.

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, ο Γκουρτζίεφ εγκαταλείπει την Αγία Πετρούπολη και επιστρέφει στην Αρμενία και τη γενέτειρά του Αλεξανδρούπολη. Συνεχίζει τη διδασκαλία του και ιδρύει κύκλους σε πολλές πόλεις της ευρύτερης περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου.

Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων, ο Γκουρτζίεφ εγκαθίσταται στην Κωνσταντινούπολη και μελετά την τελετουργία και τις τεχνικές των Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων, που αποτέλεσαν βασικό μέρος της μεταγενέστερης δουλειάς του. Χαρακτηριζόταν από σκληρή σωματική άσκηση, έντονο συναισθηματισμό, περίπλοκες χορευτικές ασκήσεις, ενώ οι συμμετέχοντες προέρχονταν κοινωνική ή πολιτιστική βαθμίδα. Είχαν όλα σχεδιαστεί με σκοπό να αλλάξουν τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις και ιδέες σχετικά με τον εαυτό και να προωθήσουν την πορεία της αυτεπίγνωσης.

Το 1920, ο Γκουρτζίεφ γίνεται ευρύτερα γνωστός στο κοινό της Ευρώπης. Αρχίζει να δίνει διαλέξεις σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, προσελκύοντας πλήθος ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τη διδασκαλία του. Σε ορισμένους κύκλους η φήμη του ήταν ήδη μυθική, καθώς αρκετοί ήταν εκείνοι που είχαν βιώσει έντονη έλξη για τη διδασκαλία του. Στόχευε αφενός στην υπέρβαση των συμβατικών αξιών, αφετέρου στην επίτευξη της θεληματικής - συνειδητής αυτοπραγμάτωσης.

Το 1922, μαζί με λίγους ακολούθους, επανιδρύει το Ινστιτούτο για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου, που είχε εγκαινιάσει στην Τιφλίδα το 1919, μία σχολή αυτοβελτίωσης με κοινοβιακό πνεύμα. Εγκαταστάθηκε σε έναν πύργο σε κτήμα διακοσίων στρεμμάτων έξω από το Παρίσι, στο δάσος του Φοτενεμπλό, κοντά στην Αβόν. Αυτό θα αποτελέσει το κέντρο των δραστηριοτήτων του. Όμως το 1924 τραυματίζεται σοβαρά σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, όπου σώζεται ως εκ θαύματος, και την ίδια εποχή ξεκινά να γράφει τα κυριότερα έργα του. Στη συνέχεια, το 1926, χάνει τη σύζυγό του Όλγα από καρκίνο και το 1929 μεταβαίνει στη Βόρειο Αμερική, όπου αποκτά νέους μαθητές. Το 1933, λόγο οικονομικών προβλημάτων, θα κλείσει οριστικά το Ινστιτούτο και θα μετακομίσει σε ένα διαμέρισμα στο Παρίσι, όπου μέχρι τον θάνατό του συγκεντρώνονταν οι οπαδοί του.

Συνεχίζει να διδάσκει και να γράφει έως τον θάνατό του, στις 29 Οκτωβρίου 1949, έχοντας δώσει τις τελευταίες οδηγίες του στη μαθήτριά του Ζαν ντε Σαλτσμάν (Jaanne de Salzman), η οποία εργάστηκε συστηματικά για τη διάδοση του συστήματος και των ιδεών του σε αρκετές χώρες, επικουρούμενη και από άλλους μαθητές του. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Σας αφήνω όλους σε ένα υπέροχο χάος!».

Ο Γκουρτζίεφ αναφέρει ότι συντηρούσε οικονομικά τον εαυτό του από το εμπόριο. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του έκανε διάφορες δουλειές και δραστηριότητες. Το μόνο αυτοβιογραφικό έργο για εκείνη την περίοδο είναι ο Κήρυξ του Ερχόμενου Καλού. Σε αυτό αναφέρει ότι ενεργεί ως υπνοθεραπευτής που ειδικεύεται στη θεραπεία εθισμών.

Τα παιδικά χρόνια που πέρασε στο Καρς τον επηρέασαν βαθιά. Ένας τόπος τριγυρισμένος από εκτεταμένες πεδιάδες, οροπέδια, στέπες και ψηλά βουνά που περιβάλλονταν από έναν πολυεθνικό και πολύγλωσσο πληθυσμό, γεμάτο σεβασμό για τους ταξιδιώτες, τους μύστες και τους αγίους, καθώς και για τον θρησκευτικό συγκρητισμό και προσηλυτισμό. Τόσο η πόλη του Καρς όσο και η γύρω περιοχή φιλοξενούσαν έναν πολύμορφο πληθυσμό από Αρμένιους, Ρώσους, Έλληνες του Καυκάσου, Γεωργιανούς, Τούρκους, Κούρδους, χριστιανικές κοινότητες της κεντρικής Ευρώπης, Γερμανούς του Καυκάσου, Εσθονούς, καθώς και ρωσικές σεχταριστικές κοινότητες, όπως οι Μολοκάνοι, Ντούχομποροι, Πρίγκουνι και Σουμπότνικ. Ο Γκουρτζίεφ κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην κοινότητα των Γιαζίντι.

Μιλούσε άπταιστα τα αρμενικά, τα ποντιακά ελληνικά, τα ρωσικά και τα τουρκικά, ενώ απέκτησε ευχέρεια σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Οι πρώτες του εσωτερικές επιρροές ήταν από τον πατέρα του, ερασιτέχνη ασίκ ή βάρδικο ποιητή, και τον ιερέα της ρωσικής εκκλησίας Ντιν Μπορς (Dean Borsh). Ο νεαρός Γκουρτζίεφ διάβαζε μανιωδώς τη ρωσόφωνη επιστημονική βιβλιογραφία. Επηρεασμένος από αυτά τα γραπτά, και έχοντας δει μία σειρά από φαινόμενα που δεν μπορούσε να εξηγήσει, διαμόρφωσε την πεποίθηση ότι υπήρχε μια κρυμμένη αλήθεια που δεν υπήρχε στην επιστήμη ή στην επικρατούσα θρησκεία.

Η Διδασκαλία και το Έργο του

Η βασική του θέση και διδασκαλία είναι ότι ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του βίου του ζει σχεδόν καθ' ολοκληρία μηχανικά και ονειρικά. Κοιμάται, χωρίς να έχει πραγματική επίγνωση της εξωτερικής και κυρίως της εσωτερικής του πραγματικότητας. Δεν έχει αληθινή συνειδητότητα ή θέληση. Δεν είναι ελεύθερος. Τα πάντα σε αυτόν συμβαίνουν. Αυτή η κατάσταση του αφαιρεί το δικαίωμα να εξυψωθεί σε ανώτερη πνευματική κατάσταση και να εξελιχθεί. Μπορεί, ωστόσο, να αφυπνιστεί μέσω της συνειδητής προσπάθειας. Μπορεί να βρει την αληθινή του θέση ως ανθρώπινο ον στη Δημιουργία, όμως αυτό προϋποθέτει μια βαθιά εσωτερική μεταμόρφωση. Χρειάζεται να χάσει τις προκατειλημμένες αντιλήψεις του και να ενώσει τους ποικίλους εαυτούς του -τα Εγώ- με αρμονία. Δουλεύοντας κανείς με τον εαυτό του, μπορεί να υψωθεί πάνω από τη μηχανιστική του ύπαρξη, να φτιάξει μια ψυχή και να κερδίσει την αθανασία.

Το σύστημά του το ονόμασε ο «Τέταρτος Δρόμος» ή ο «Δρόμος του Πονηρού» ή του «Πανούργου Ανθρώπου». Εξήγησε ότι υπάρχουν τρεις παραδοσιακοί δρόμοι για την πνευματική ολοκλήρωση - την αθανασία, αυτή του φακίρη, του μοναχού και του γιόγκι. Ο φακίρης υπόκειται σε τρομερές φυσικές δοκιμασίες, μαρτύρια και επαναπρογραμματισμό, για να υποτάξει το σώμα του στις θελήσεις του, χωρίς όμως να δίνει κάποια διέξοδο στη διάνοια ή στο συναίσθημα. Ο μοναχός κατέχει μεγάλη πίστη και παραδίδεται στη συναισθηματική του δέσμευση με τον Θεό, αλλά υποφέρει σωματικά και λιμοκτονεί διανοητικά. Ο γιόγκι μελετά και στοχάζεται πάνω στα μυστήρια της ζωής, αλλά δεν έχει συναισθηματική ή σωματική έκφραση.

Στον Τέταρτο όμως Δρόμο, ένα σύστημα που δεν παρέμεινε αμετάβλητο, οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να υποφέρουν σωματικά, συναισθηματικά ή διανοητικά βάσανα, αλλά απλά ξεκινούν από τις δικές τους εμπειρίες της ζωής. Δουλεύουν με τον εαυτό τους όπως αυτός είναι, προσπαθώντας να εναρμονίσουν όλα τα μονοπάτια, χρησιμοποιώντας κάθε τέχνασμα που ξέρουν για να κρατούν σε «εγρήγορση» τους εαυτούς τους. Ο δρόμος αυτός προς την αυτογνωσία, δεν απαιτεί να αποσυρθεί ο άνθρωπος από τη συνηθισμένη του ζωή. Δεν έχει καθορισμένη μορφή και πρώτα από όλα θα πρέπει να τον ανακαλύψει κανείς. Συνδυάζει την εργασία ταυτόχρονα στο σώμα, στο συναίσθημα και στον νου. Η μέθοδός του στηρίζεται στη μουσική, στον χορό, στις διαλέξεις και στην ομαδική εργασία, με στόχο να προωθήσει την ολοκληρωμένη και ισορροπημένη εσωτερική ανάπτυξη, μία διαδικασία ανόδου στα διάφορα επίπεδα αυτογνωσίας. Πίστευε στη συνεργασία και στην κοινότητα, εκεί όπου πρέπει να χάσεις τον εαυτό σου προκειμένου να τον ξαναβρείς σε ένα υψηλότερο επίπεδο.

Παράλληλα με άλλες πνευματικές παραδόσεις, ο Γκουρτζίεφ δίδαξε ότι ένα άτομο πρέπει να καταβάλει σημαντική προσπάθεια για να πραγματοποιήσει τη μεταμόρφωση που οδηγεί στην αφύπνιση. Αναφέρεται στην προσπάθεια που γίνεται πράξη ως «Το Έργο» ή «Εργασία στον Εαυτό». Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, «Το να δουλεύεις με τον εαυτό σου δεν είναι τόσο δύσκολο όσο το να θέλεις να εργαστείς, λαμβάνοντας την απόφαση να το κάνεις».

Στη διδασκαλία του, αναφέρεται επίσης στο ζήτημα της θέσης της ανθρωπότητας στο σύμπαν και στη σημασία της ανάπτυξης λανθανόντων δυνατοτήτων -που θεωρούνται το φυσικό μας χάρισμα ως ανθρώπινα όντα- αλλά σπάνια αφυπνίζονται. Δίδαξε ότι τα υψηλότερα επίπεδα συνείδησης, τα υψηλότερα σώματα, η εσωτερική ανάπτυξη και η εξέλιξη είναι πραγματικές δυνατότητες, που απαιτούν συνειδητή εργασία μέσα στο εσώτερο φως για να επιτευχθούν. Υποστήριζε ότι το σύμπαν κυβερνάται από δύο κοσμικούς κανόνες: τον Νόμο του Τρία και τον Νόμο του Επτά ή της Οκτάβας.

Ο Νόμος του Τρία ελέγχει τις λειτουργίες του σύμπαντος, βασιζόμενος σε τρεις δυνάμεις, τη δράση, την παθητικότητα και την ουδετερότητα. Υποστήριζε ότι ο άνθρωπος έχει τρεις «εγκεφάλους», τρία «κέντρα»: το Διανοητικό, το Κινητικό και το Συναισθηματικό. Οι τρεις αντίστοιχοι εγκέφαλοι είναι τοποθετημένοι στο κεφάλι, στην σπονδυλική στήλη και στο ηλιακό πλέγμα. Ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι μία συνεχής μάχη μεταξύ των τριών αυτών εγκεφάλων του. Η κυριαρχία του ενός έναντι των άλλων οδηγεί στην καταστροφή και στον θάνατο. Αρμονία σημαίνει ισορροπία των τριών, και μόνο τότε αρχίζει το έργο της πνευματικής αλχημείας. Οι άνθρωποι έχουν επίσης τρία σώματα, το φυσικό, το συναισθηματικό και το πνευματικό, που τρέφονται από τρία είδη τροφής: εδώδιμα, αέρα και εντυπώσεις. Δουλεύοντας με τους εαυτούς τους μπορούν να υψωθούν από το φυσικό στο πνευματικό και να κατασκευάσουν ανώτερες ουσίες από τις τροφές που καταναλώνουν. Πρόκειται για μία πορεία αλχημικής μεταλλαγής.

Ο Νόμος του Επτά ή Οκτάβας αντιστοιχεί στην Πυθαγόρεια Θεωρία των Αρμονικών, και ο Γκουρτζίεφ διακήρυττε ότι μέσα από τις μουσικές δονήσεις μπορούν να μελετηθούν οι νόμοι του σύμπαντος. Οι δονήσεις αυτές προέρχονται από διάφορες πηγές και κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Διασταυρώνονται, συγκρούονται, ενισχύουν, αποδυναμώνουν ή εμποδίζουν η μία την άλλη, και ούτω καθεξής. Η περίοδος διπλασιασμού των δονήσεων, ή η γραμμή ανάμεσα σε έναν δεδομένο αριθμό δονήσεων και στο διπλάσιο αυτού του αριθμού, ονομάζεται οκτάβα.

Ο Γκουρτζίεφ είδε τις διαδικασίες της ζωής να κυβερνώνται από την επανάληψη των επτά σταδίων ανάπτυξης, οι οποίες προχωρούν μόνο όταν τους δοθεί κάποιο «σοκ» (ώθηση ή δόνηση), με τον ίδιο περίπου τρόπο που η μουσική συνεχίζει την πορεία της στις οκτάβες, πάνω από μικρότερα ή μεγαλύτερα διαστήματα. Αν τη στιγμή που η οκτάβα περνάει από μία παύση εισχωρήσει ένα πρόσθετο «σοκ», θα συνεχίσει να αναπτύσσεται ανεμπόδιστα, επιτρέποντας στις γραμμές των δυνάμεων να φτάσουν σε έναν προμελετημένο σκοπό. Το πρόσθετο «σοκ» μπορεί να είναι είτε τυχαίο είτε ελεγχόμενο. Στο τυχαίο «σοκ» οι οκτάβες αλλάζουν κατεύθυνση, ακολουθώντας καθοδική πορεία. Αν μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις στιγμές των παύσεων και να δημιουργούμε τα πρόσθετα «σοκ», με άλλα λόγια να μάθουμε να εφαρμόζουμε στις δικές μας δραστηριότητες τη μέθοδο που χρησιμοποιούν οι κοσμικές δυνάμεις όταν δημιουργούν πρόσθετα «σοκ», οι οκτάβες αλλάζουν πορεία ακολουθώντας μία ανοδική εξελικτική πορεία. Αρκεί ο άνθρωπος να επιθυμεί να εγκαταλείψει τον συνηθισμένο ρόλο του παθητικού θεατή και να «παρακολουθεί» αυτά που συμβαίνουν σε αυτόν και γύρω από αυτόν.

Το υπέρτατο σύμβολο του Γκουρτζίεφ ήταν το εννεάγραμμο, ένας κύκλος η περιφέρεια του οποίου διαιρείται σε εννέα σημεία, δίνοντας ένα άνισο εξάπλευρο και ένα τρίγωνο. Το εννεάγραμμο δείχνει ολόκληρο το σύμπαν, τους νόμους του τρία και του επτά και πώς οι άνθρωποι διασχίζουν τα διαστήματα της ανάπτυξης μέσω των «σοκ» που τους έρχονται από Εκείνον Που Ξέρει. «Το Εννεάγραμμο», αναφέρει, «είναι το θεμελιώδες ιερόγλυφο μιας παγκόσμιας γλώσσας, το οποίο έχει τόσα διαφορετικά μηνύματα όσα επίπεδα ανθρώπων μπορούν να υπάρχουν. Το Εννεάγραμμο είναι η ίδια «διαρκής κίνηση» που οι άνθρωποι αναζητούσαν από την αρχαιότητα και δεν μπόρεσαν να τη βρουν…είναι η διαρκής κίνηση και ακόμα η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών!»

Δυσπιστώντας απέναντι στην «ηθική», την οποία περιγράφει ως διαφορετική σε κάθε πολιτισμό, συχνά αντιφατική και υποκριτική, αναγνωρίζει ιδιαίτερα τη σημασία της «συνείδησης». Κατά τον Γκουρτζίεφ η διεύρυνση της συνείδησης δεν γίνεται μόνο προς την κατεύθυνση των ανώτερων κόσμων, αλλά συγχρόνως και προς τα κάτω. Παραδείγματος χάρη, όταν ένας άνθρωπος αρχίζει να αισθάνεται τη ζωή των πλανητών, αρχίζει συγχρόνως να αισθάνεται τη ζωή των ατόμων. Επιστήμονες στη Φυσική φαίνεται να έχουν επίσης ανακαλύψει αυτό το τρισυπόστατο. Οι σύγχρονοι φυσικοί έχουν αποδείξει ότι αυτό που συμβαίνει στην κλίμακα του «απείρως μικρού», μπορεί να εξηγήσει τι συμβαίνει και στην κοσμική κλίμακα αυτήν του «απείρως μεγάλου». Ο Άνθρωπος έχοντας τη δική του θέση σε αυτήν την αρχιτεκτονική του Σύμπαντος, συμμετέχει και στη ζωή του αμέσως ανώτερου κόσμου, καθώς επίσης και του αμέσως κατώτερου. Ο ίδιος είναι ένα αληθινό σύστημα-διάμεσο στην τριάδα «πλανήτες-άνθρωπος-άτομα».

Πίστευε πως «Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της συνειδητότητάς του, και η συνειδητότητα δεν μπορεί να εξελιχθεί ασυνείδητα. Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της θέλησής του, και η θέληση δεν μπορεί να εξελιχθεί αθέλητα. Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της δύναμης του να “δρα”, και η δράση δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα των πραγμάτων που απλώς συμβαίνουν».

Υποστήριζε πως σε διάφορα αρχαία κείμενα υπήρχε ένα βαθύτερο ξεχωριστό νόημα, όπως για παράδειγμα στη Βίβλο, καθώς και σε πολλές θρησκευτικές προσευχές. Πίστευε ότι τέτοια κείμενα έχουν έννοιες πολύ βαθύτερες από αυτές που συνήθως τους αποδίδονται.

Δίδαξε στους ανθρώπους πώς να αυξάνουν και να εστιάζουν την προσοχή και την ενέργειά τους με διάφορους τρόπους, και να ελαχιστοποιούν την αφηρημάδα και την «απουσία» τους. Αυτή η εσωτερική ανάπτυξη του εαυτού είναι η αρχή μιας πιθανής αλλαγής, στόχος της οποίας είναι να μεταμορφώσει τον άνθρωπο σε αυτό «το φωτεινό ον που έπρεπε να είναι».

Παρείχε τις συνθήκες στις οποίες η εσωτερική προσοχή μπορούσε να ασκηθεί πιο εντατικά, και δίδασκε στους μαθητές του «ιερούς χορούς» ή «κινήσεις», γνωστές ως «Κινήσεις Γκουρτζίεφ», τις οποίες εκτελούσαν ομαδικά, με απόλυτο συντονισμό αρμονία και πειθαρχία. Έλεγε, επίσης, πως υπάρχουν χοροί οι οποίοι ελισσόμενοι υπενθυμίζουν τους Νόμους που διέπουν τις μυστικές κινήσεις των άστρων και των ανθρώπων, αποτελώντας τα ζωντανά σύμβολά του, και που μπορούμε παραδίνοντας όλο μας το είναι σε αυτές να τραφούμε από την Πηγή της Ζωής. Εδώ ανήκει και η προτροπή «χορέψτε για τους αρχαιότερους μεγάλους προφήτες». Άφησε ένα σύνολο μουσικής, εμπνευσμένο από όσα είχε ακούσει σε επισκέψεις του σε απομακρυσμένα μοναστήρια και άλλα μέρη, γραμμένη για πιάνο, σε συνεργασία με τον μαθητή του Τόμας ντε Χάρτμαν (Thomas de Hartmann).

Χρησιμοποίησε, επίσης, διάφορες ασκήσεις, όπως την άσκηση «Σταμάτα», για να καλλιεργήσει την αυτοπαρατήρηση στους μαθητές του. Με την τέχνη του αιφνιδιασμού, δημιουργούσε «σοκ» που βοηθούσαν τους μαθητές του να αφυπνιστούν από τη συνεχή ονειροπόληση, τα οποία ήταν πάντα δυνατά και ανά πάσα στιγμή.

Ο Γκουρτζίεφ θεωρούσε ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι αυτογνωσίας ήταν από μόνες τους ανεπαρκείς και συχνά οδηγούσαν σε διάφορες μορφές στασιμότητας και τέλματος. Οι μέθοδοί του σχεδιάστηκαν για να συμπληρώσουν τα παραδοσιακά μονοπάτια με σκοπό την επίσπευση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Μερικές φορές ονόμαζε αυτές τις μεθόδους ανάπτυξης Ο Δρόμος του Κατεργάρη, επειδή αποτελούσαν ένα είδος συντόμευσης, που διαφορετικά θα χρειάζονταν χρόνια για ουσιαστικά αποτελέσματα. Ο έμπειρος δάσκαλος βλέπει τις ατομικές απαιτήσεις του μαθητή και του θέτει καθήκοντα που θα τον οδηγήσουν σε συνειδησιακή μεταμόρφωση.

Ο γνωστός Ινδός γκουρού Όσο Ραζνίς (Osho Rajneesh) είχε επηρεαστεί από τη διδασκαλία του, παρότι έβρισκε «ατελές» το σύστημά του. Το 1963 εκδίδεται ένα από τα σπουδαιότερα έργα του, Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους, το οποίο έκανε ταινία ένας άλλος μεγάλος λάτρης του, ο σκηνοθέτης Πίτερ Στίβεν Πολ Μπρουκ (Peter Stephen Paul Brook). Με αφορμή το έργο του γυρίστηκαν και ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, ενώ οι Μόντυ Πάιθονς (Monty Pythons) τον μνημόνευσαν με μια σατιρική αναφορά στο Νόημα της Ζωής.

Έγραψε πολλά μουσικά έργα, θαυμαστά και μοναδικά. Η μουσική του χωρίζεται σε τρεις διακριτές περιόδους. Η «πρώτη περίοδος» είναι η πρώιμη μουσική, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής από το μπαλέτο Ο Αγώνας των Μάγων. Είναι η μουσική των πρώιμων ομάδων που χρονολογούνται γύρω στο 1918.

Η μουσική της «δεύτερης περιόδου», για την οποία ο Γκουρτζίεφ έγινε πιο γνωστός, γράφτηκε σε συνεργασία με τον Ρώσο συνθέτη Τόμας ντε Χάρτμαν, περιγράφεται ως η μουσική Γκουρτζίεφ-ντε Χάρτμαν. Χρονολογείται στα μέσα της δεκαετίας του 1920, προσφέροντας ένα πλούσιο ρεπερτόριο με ρίζες στη λαϊκή και θρησκευτική μουσική του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας, τη ρωσική ορθόδοξη θρησκευτική μουσική και άλλες πηγές.

Η «τελευταία μουσική περίοδος» είναι μουσική αυτοσχεδιασμοί αρμονίου, που συχνά ακολουθούσε τα δείπνα που παρέθετε ο Γκουρτζίεφ στο Παρίσι κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ο Γκουρτζίεφ σε συνεργασία με τον Χάρτμαν συνέθεσε γύρο στα διακόσια έργα.

Το ευρύτερο ενδιαφέρον για τον Γκουρτζίεφ ανανεώθηκε γύρω στη δεκαετία του '60, όταν πολλοί είδαν στο πρόσωπό του έναν πρώιμο «ταξιδευτή», έναν σπουδαίο και εμπνευσμένο μυστικιστή, ταυτόχρονα γήινο και πνευματικό, έναν οικείο και σύγχρονο γκουρού. Εκτός των Πέτερ Ουσπένσκι, Τόμας ντε Χάρτμαν και Πίτερ Μπρουκ, ο Γκουρτζίεφ απέκτησε πολλούς μαθητές, μεταξύ των οποίων ο θεατρικός σκηνοθέτης Γιέρζι Γκροτόφσκι (Jerzy Grotowski), οι συγγραφείς Ζακ Λακαριέρ (Jacques Lacarrière) και Κάθριν Μάνσφηλντ (Katherine Mansfield), ο πολιτικός Άλφρεντ Οράζ (Alfred Orage), οι μουσικοί Ρόμπερτ Φριπ (Robert Fripp) και Κιθ Τζάρετ (Keith Jarrett), ο ψυχολόγος Τίμοθι Λίρι (Timothy F. Leary), ο αρχιτέκτονας Φρανκ Λόιντ Ράιτ (Frank Lloyd Wright).

Μεταξύ των έργων του, μοναδική υπήρξε η τριλογία με τίτλο Όλα και τα Πάντα. Ο πρώτος τόμος, που ολοκληρώθηκε από τον Γκουρτζίεφ λίγο πριν τον θάνατό του και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1950, είναι η «Πρώτη Σειρά», με τίτλο Μία Αντικειμενικά Αυθαίρετη Κριτική της Ζωής του Ανθρώπου  ή Τα Παραμύθια του Βελζεβούλ στον Εγγονό του. Είναι ένα μακροσκελές αλληγορικό έργο που αφηγείται τις εξηγήσεις του Βελζεβούλ στον εγγονό του, σχετικά με τα όντα του πλανήτη Γη και τους νόμους που διέπουν το σύμπαν. Προσφέρει μία τεράστια πλατφόρμα σχετικά με τη βαθύτερη φιλοσοφία του Γκουρτζίεφ.

Η μεταθανάτια δεύτερη σειρά, Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους (1963), που επιμελήθηκε η γραμματέας του Ζαν ντε Σαλτσμάν, είναι γραμμένη με φαινομενικά προσιτό τρόπο, ως απομνημονεύματα των πρώτων χρόνων του. Περιέχει, ωστόσο, και μερικές μυθοπλασίες, όπως και αλληγορικές δηλώσεις, που ονομάζει «Αραβικές Νύχτες». Η μεταθανάτια Τρίτη Σειρά του, Η Ζωή Είναι Αληθινή Μόνο Όταν Είμαι, γραμμένη ημιτελής και επιμελημένη επίσης από την γραμματέα του Ζαν ντε Σαλτσμάν, περιέχει μια οικεία περιγραφή των εσωτερικών αγώνων του Γκουρτζίεφ των τελευταίων χρόνων, καθώς και μεταγραφές ορισμένων διαλέξεών του. Ένας τεράστιος και αυξανόμενος όγκος έχει γραφτεί για τις ιδέες και τις μεθόδους του Γκουρτζίεφ, αλλά τα δικά του συναρπαστικά γραπτά παραμένουν οι πρωταρχικές πηγές.

Ήταν ταξιδευτής του κόσμου, ερευνητής, διαλογιστής, μουσικός, έμπορος και τεχνίτης, που εμπνεόταν από τα πρότυπα των δερβίσηδων, τις παραδοσιακές λαϊκές μουσικές της ανατολής, τη βυζαντινή τέχνη, την αλεβική[4] και τη σουφική παράδοση. Έγραψε τέσσερα βιβλία: Η Ζωή Είναι Πραγματική Μόνο Όταν «Είμαι», Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους, Ο Γκουρτζίεφ Μιλά στους Μαθητές του, Όλα και τα Πάντα: Σειρά Πρώτη, Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον Εγγονό του. Στο έργο του συμπεριλαμβάνονται ένα μπαλέτο, τριακόσιες συνθέσεις για πιάνο και διακόσιοι «Ιεροί Χοροί και Κινήσεις».

«Ένα από τα σημαντικά ανθρώπινα λάθη, που πρέπει να αναφερθεί,
είναι η ψευδαίσθηση του ανθρώπου για το Εγώ του».

Στην Ελλάδα, η Κίνηση Γκουρτζίεφ ή Σύστημα Γκουρτζίεφ, ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με τις ονομασίες «Ίδρυμα Γκουρτζίεφ», «Ινστιτούτο Γκουρτζίεφ» και «The Fellowship of Friends», που έχουν ως έργο τη διάδοση των ιδεών του και την ανάπτυξη της συνείδησης με βάση τα κείμενα και τις πρακτικές του.

Επιπλέον, το «Κέντρο Γκουρτζίεφ» δραστηριοποιείται σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο Κρήτης και συνεργάζεται άμεσα με το «Κέντρο Γκουρτζίεφ» του Λονδίνου (The Gurdjieff Society), που μαζί με τα άλλα δύο κύρια κέντρα στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη, ακολουθεί την αυθεντική γραμμή της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ, όπως δόθηκε από τον ίδιο και στη συνέχεια από τους πρώτης γενιάς μαθητές του.

Πηγές

• Γεώργιος Γκουρτζίεφ, Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια. 
• Ίδρυμα Γκουρτζίεφ 
• Ινστιτούτο Γκουρτζίεφ 
• Ο Γκουρτζίεφ και η Θεωρία Συστημάτων - Εναλλακτική Δράση 
• Guiley, R. E., Harper's Εγκυκλοπαίδεια Μυστικιστικών και Παραφυσικών Εμπειριών, Εκδόσεις ANUBIS, 1999.

 Σημειώσεις

[1] Ο John Godolphin Bennett ήταν Βρετανός ακαδημαϊκός και συγγραφέας. Είναι περισσότερο γνωστός για τα βιβλία του σχετικά με την ψυχολογία και την πνευματικότητα, ιδιαίτερα για τις διδασκαλίες του G. I. Gurdjieff.
[2] Η Αδελφότητα Σαρμούνγκ (Sarmoung) αναφέρεται και ως Σαρμούν ή Σαρμάν. Θεωρείτο πως ήταν μια εσωτερική αδελφότητα των Σούφι με έδρα την Ασία. Η φημισμένη ύπαρξη της αδελφότητας έφερε στο φως τα γραπτά του G. Ι. Gurdjieff.
[3] Ο Πήτερ Ουσπένσκι ήταν Ρώσος μαθηματικός, φιλόσοφος, συγγραφέας, ψυχολόγος, που κινήθηκε κυρίως στο χώρο του εσωτερισμού και της ψυχολογίας.
[4] Οι Αλεβήδες, ή Αλεβίτες ή Αλαουίτες, είναι θρησκευτική και πολιτιστική κοινότητα στην Τουρκία και δευτερευόντως σε άλλες χώρες, με δεκάδες εκατομμύρια μέλη. Ο αλεβισμός έχει ορισμένες ομοιότητες με το σιιτικό Ισλάμ, αλλά θεωρείται μία ανεξάρτητη μουσουλμανική θρησκεία, με επιρροές από τη φιλοσοφία των Σούφι.

Δ.Π.