Η ψυχή δεν είναι λιγότερο πραγματική από το σώμα. Αν και δεν μπορεί να ψηλαφηθεί, μπορεί όμως να γίνει άμεσα και πλήρως αισθητή καθώς και να παρατηρηθεί. Είναι ένας κόσμος αφεαυτού που διέπεται από νόμους, συγκρότηση και διαθέτει τα δικά του εκφραστικά μέσα. Όσα γνωρίζουμε για την ύπαρξή μας ή για τον κόσμο φθάνουν σε μας μέσω της ψυχής.

Όταν αναφέρεται στον όρο «Ψυχή» ο Κ. Γκ. Γιουνγκ (C. G. Jung), εννοεί όλο το σύνολο των ψυχικών διαδικασιών συνειδητών και ασυνείδητων. Από ανθρωπολογικά ευρήματα γνωρίζουμε πως η συνείδηση αποτελεί προϊόν μεταγενέστερης χρονικά διαφοροποίησης. Επιπλέει σαν νησί στον απέραντο ωκεανό του ασυνείδητου, ο οποίος πραγματικά περιβάλλει ολόκληρο τον κόσμο. Η ψυχή, ιδιαίτερα στον δυτικό πολιτισμό, είναι κυρίως προσανατολισμένη να προσαρμόζεται στην εξωτερική πραγματικότητα. Η σφαίρα της συνείδησής μας περιβάλλεται από περιεχόμενα του ασυνείδητου. Περιεχόμενα που παραμερίζουμε ή που καταπνίγουμε, γιατί μας είναι δυσάρεστα απωθημένα ή καταπιεσμένα.

Το ασυνείδητο είναι παλαιότερο από τη συνείδηση, είναι το αρχέγονο στοιχείο από το οποίο προβάλλει η συνείδησή μας πάντα ανανεωμένη. Η πεποίθηση ότι η βασική μας λειτουργία και στάση είναι εκείνη της συνείδησης είναι σφαλερή διότι το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας το περνάμε στο ασυνείδητο. Είτε κοιμόμαστε είτε ονειροπολούμε. Η συνείδησή μας ανταποκρίνεται με τις αντιδράσεις μας στην εξωτερική πραγματικότητα αλλά το ασυνείδητο προσφέρει αντιδράσεις μέσα από την ανθρώπινη πείρα και είναι ανάλογη με τις ανάγκες τις πιο εσωτερικής ζωής του ανθρώπου. Έτσι επιτρέπει στο άτομο να αναλάβει μια στάση σύμφωνα με τις συνολικές παρορμήσεις της ψυχής. Με το «Εγώ», λέει ο Γιουνγκ, κατανοώ ένα σύμπλεγμα απεικονίσεων που αποτελεί το κέντρο του πεδίου της συνείδησής μου και διαθέτει ταυτότητα και συνέχεια. Όλη η εμπειρία μας του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου πρέπει να περάσει μέσα από το εγώ, προκειμένου να γίνει αντιληπτή.

Η συνείδησή μας αποτελείται από τέσσερις βασικές λειτουργίες που είναι παρούσες στην ιδιοσυγκρασία κάθε ανθρώπου και είναι η σκέψη, η διαίσθηση, το συναίσθημα και η αίσθηση. Η σκέψη είναι η λειτουργία μέσω της οποίας προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο, χρησιμοποιώντας λογικά συμπεράσματα. Τα συναισθήματα από την άλλη μας βοηθούν να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσω του ευχάριστου-δυσάρεστου ή της αποδοχής και της απόρριψης.

Ο Γιουνγκ τις δύο άλλες λειτουργίες αίσθηση και διαίσθηση τις ονομάζει μη λογικές, γιατί παρακάμπτουν τον λόγο και λειτουργούν με κρίσεις. Η αίσθηση αντιλαμβάνεται τα πράγματα όπως είναι, ενώ η διαίσθηση λειτουργεί μέσω της εσωτερικής αντίληψης που είναι πιο ασυνείδητη λειτουργία. Οι άνθρωποι εξ ιδιοσυγκρασίας κατέχουν και τις τέσσερις λειτουργίες, αλλά η εμπειρία δείχνει ότι επικρατεί μία λειτουργία που αναπτύσσεται, κυριαρχεί και έντονα διαφοροποιείται, γίνεται η κυρίαρχη και δίνει την κατεύθυνσή της και την ποιότητά της. Ο Γιουνγκ, μετά από εμπειρία χρόνων, επιλέγει αυτές τις τέσσερις ως βασικές λειτουργίες.

Ο αριθμός τέσσερα από παλαιότερες εποχές εθεωρείτο έκφραση της πληρότητας, της ολοκλήρωσης και της ολότητας. Αν και ο νους δεν είναι δυνατόν να κυριαρχείται από περισσότερες της μίας λειτουργίας, κάθε φορά το άτομο μπορεί κατά την πορεία του προς μία ολοκληρωμένη συνείδηση να διαφοροποιήσει την λειτουργία του και να φθάσει προσεγγιστικά στην «ολοκλήρωση». Επιπλέον, διακρίνει δύο τύπους χαρακτήρων που καθορίζουν την στάση με την οποία ενεργούμε προς την εξωτερική και την εσωτερική εμπειρία. Ο εσωστρεφής και ο εξωστρεφής, ο ένας ή ο άλλος τύπος προσανατολισμού καθορίζει τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε στα αντικείμενα του εξωτερικού και του εσωτερικού κόσμου και γενικά την φύση της υποκειμενικής εμπειρίας.

Ο εξωστρεφής προσανατολίζεται κυρίως από τους εξωτερικούς κανόνες, το πνεύμα της εποχής και γενικότερα από τον κόσμο που βρίσκεται έξω από τον εαυτό του. Η στάση του εσωστρεφούς από την άλλη, καθορίζεται κυρίως από υποκειμενικούς παράγοντες και συχνά προσαρμόζεται ελάχιστα στο περιβάλλον του, η βάση του προσανατολισμού του είναι το υποκείμενο. Αυτές οι δύο ιδιοσυγκρασιακές στάσεις είναι ριζωμένες στην βιολογική δομή μας και καθορίζονται μετά από την γέννηση του ατόμου. Μπορούν να τροποποιηθούν σημαντικά μέσα από συνειδητή προσπάθεια και πιο ουσιαστικά μέσω κάποιας εσωτερικής ανασυγκρότησης που επέρχεται μέσα από επίπονη διαδικασία ψυχικής ανάπτυξης ή από ανάλυση. Στο πρώτο μισό της ζωής μας, μας κυβερνά ο ιδιοσυγκρασιακός τύπος και είναι η στάση που μας παρέχει η φύση επιτρέποντας να βρούμε καλύτερα τον δρόμο μας μέσα στον κόσμο. Ο εξωστρεφής, τα πηγαίνει καλά κατά το πρώτο μισό της ζωής του και ο εσωστρεφής κατά τον δεύτερο, η ζυγαριά είναι λίγο-πολύ ισορροπημένη και επικρατεί δικαιοσύνη. Ο κίνδυνος που ενέχουν και οι δύο τάσεις είναι η «μονοπλευρικότητα», διότι η φύση η ίδια μας ωθεί προς την ολοκλήρωση της ψυχής και εκεί χρειάζεται συνέχεια να προσπαθούμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο ισορροπημένοι.

Ο βαθμός διαφοροποίησης της συνείδησης συνδέεται επίσης με αυτό που ο Γιουνγκ ονομάζει persona, κοινώς προσωπείο, και είναι εκείνο το τμήμα του εγώ που στρέφεται προς τον εξωτερικό κόσμο. Είναι μία σύμβαση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, μεταξύ των απαιτήσεων του περιβάλλοντος και της εσωτερικής ανάγκης του ανθρώπου. Μια ορθή λειτουργία της persona είναι ουσιαστική για την ψυχική υγεία και απαραίτητη για να αντιμετωπισθούν με επιτυχία οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος.

Το ασυνείδητο, ο μέγας αντισταθμιστικός παράγοντας της συνείδησης αποτελείται από δύο περιοχές, μια προσωπική και μια συλλογική. Το προσωπικό ασυνείδητο αποτελείται από ξεχασμένα-απωθημένα και υποσυνείδητα υλικά όλων των ειδών. Τα ασυνείδητα περιεχόμενα συνδέουν τον νου με το παρελθόν μέσω ψυχολογικών στοιχείων και αρχέτυπων καταστάσεων. Το συλλογικό ασυνείδητο περιλαμβάνει την πνευματική κληρονομιά της εξέλιξης της ανθρωπότητας η οποία ξαναγεννιέται στην εγκεφαλική δομή κάθε ατόμου. Σε αυτό ακούμε την φωνή της ανεπηρέαστης αρχέγονης φύσης και ονομάζεται κατά τον Γιουνγκ «αντικειμενική ψυχή». Οι εικόνες που έρχονται μέσα από το ασυνείδητο και μας δίνουν πληροφορίες είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο έρχονται έμμεσα και εκδηλώνονται μέσα από συμπτώματα-συμπλέγματα μέσα από σύμβολα που βλέπουμε στα όνειρα μέσα από φαντασιώσεις και οράματα.

Τα συμπτώματα μοιάζουν ενδείξεις φυσικές ή ψυχικές της διακοπής της κανονικής ροής της ενέργειας. Αποτελούν ένα σήμα κινδύνου για κάποιο βραχυκύκλωμα και μπορούν να βοηθήσουν να επιβραδύνουν την συνείδηση. Τα συμπλέγματα είναι τα αδύνατα σημεία του ατόμου και υποδεικνύουν κάτι το οποίο δεν έχει ολοκληρωθεί. Η προέλευσή τους είναι το συχνά αποκαλούμενο σοκ ή ψυχικό τραύμα. Υπάρχουν, κατά κάποιο τρόπο, για να μας γλιτώνουν από την ψυχική αδράνεια και μας δείχνουν ό,τι υπάρχει μέσα μας, ασυμβίβαστο, μη αφομοιωμένο και συγκρουόμενο.

Τα αρχέτυπα είναι κυρίαρχοι παράγοντες ή αρχέγονες εικόνες του συλλογικού ασυνείδητου που επηρεάζουν και το ατομικό ασυνείδητο. Το αρχέτυπο μπορεί να εκδηλωθεί όχι μόνο σε στατική μορφή σαν εικόνα, αλλά και με μία δυναμική διαδικασία για να διαφοροποιήσει κάποια λειτουργία της συνείδησης. Στην πραγματικότητα όλες οι τυπικές ανθρώπινες εκδηλώσεις της ζωής, βιοψυχολογικές ή πνευματικές στηρίζονται σε μία αρχετυπική βάση. Τα αρχέτυπα λοιπόν προϋπάρχουν και ενυπάρχουν μέσα στην ψυχή, είτε συλλογική είτε ατομική. Λέει ο Γιουνγκ ότι, «η δημιουργία αντίληψης, ο σχηματισμός ιδεών, είναι η πατρική αρχή του λόγου που αγωνίζεται αέναα να απελευθερωθεί από το αρχέγονο σκοτάδι της μήτρας, από τον κόσμο του ασυνείδητου. Στην αρχή και τα δύο ήταν ένα και κανένα δεν μπορεί να υπάρξει δίχως το άλλο, ακριβώς όπως το φως δεν θα είχε νόημα σε έναν κόσμο δίχως σκοτάδι. Ο κόσμος υπάρχει μόνο επειδή αντίθετες δυνάμεις αλληλοεξισορροπούνται».

Για τον Γιουνγκ λοιπόν τα αρχέτυπα αντιπροσωπεύουν το σύνολο των δυνατοτήτων της ανθρώπινης ψυχής λανθανουσών και μη, ένα αχανές απόθεμα προγονικής γνώσης για τις βαθιές σχέσεις μεταξύ θεού, ανθρώπου και σύμπαντος. Για να απελευθερώσει κανείς αυτό το απόθεμα στην ψυχή του, να το αφυπνίσει και να το ενοποιήσει με τη συνείδηση, χρειάζεται να ξεφύγει από την απομόνωσή του και να ακολουθήσει την αιώνια κοσμική διαδικασία. Τα αρχέτυπα ήταν πάντα και είναι ζωντανές ψυχικές δυνάμεις που απαιτούν να εκληφθούν σοβαρά, διότι από πάντα ήταν φορείς προστασίας και σωτηρίας και η παράβασή τους έχει σαν συνέπεια τους «κινδύνους της ψυχής».

Το νόημα και ο σκοπός της γιουγκιανής ψυχολογίας είναι να ανακουφίσει τον σύγχρονο άνθρωπο από την απομόνωση και την σύγχυση του σύγχρονου πολιτισμού, επιτρέποντάς του να βρει την θέση του στο ρεύμα της ζωής. Τον βοηθά να ολοκληρωθεί συνειδητά και εκούσια ενώνοντας την φωτεινή πλευρά του με την σκοτεινή και ασυνείδητη.

Σύνδεση 

• Μετασχηματισμοί του libido
• Ο Jung και η Γέννηση της Αστρολογικής Ψυχολογίας Από τον Glenn Perry, Ph.D., MFT

E.Π.