Η μυθολογία και ο συμβολισμός είναι δυο διαφορετικές «γλώσσες» επικοινωνίας του ανθρώπου, τις οποίες χρησιμοποίησε από τα πρώτα βήματα της εξελικτικής του πορείας. Τούτοι οι δυο διαφορετικοί τρόποι έκφρασης συχνά συνεργάστηκαν και αλληλεπέδρασαν στην ανθρώπινη φύση, προκειμένου να κατανοήσει τα βαθύτερα μυστήρια του κόσμου.

Μέσα από τους μύθους και τα σύμβολα συνεργάζονται αρμονικά η ανθρώπινη σκέψη με τη φαντασία και ανοίγονται πλατύτερα μονοπάτια κατανόησης. Έχει ειπωθεί πως σε ένα αληθινό μυθολόγημα, το νόημά του δεν θα μπορούσε να εκφραστεί με ακρίβεια και ολοκληρωμένα με μη μυθολογικό τρόπο. «Η μυθολογία δεν είναι απλά ένας τρόπος έκφρασης κατά τον οποίο θα μπορούσαμε να διαλέξουμε μια απλούστερη και κατανοητή μορφή. Όπως η μουσική, έτσι και η μυθολογία μπορεί να είναι κατά καιρούς λιγότερο ή περισσότερο προσιτή. Υπάρχουν στιγμές που οι σπουδαιότερες “σκέψεις” εκφράζονται μόνο με τη μουσική, καθώς δεν έχουν τη δυνατότητα να εκφραστούν με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τη μυθολογία. Όπως η μουσική έχει ένα ικανοποιητικό νόημα –από την άποψη πως κάθε νοηματικό σύνολο είναι ικανοποιητικό- έτσι και το μυθολόγημα έχει το ικανοποιητικό νόημά του. Αυτό το νόημα είναι αρκετά δύσκολο να μεταφραστεί στη γλώσσα της επιστήμης, επειδή μπορεί να εκφραστεί ολοκληρωμένα μόνο με μυθολογικούς όρους.

«Η ορθή στάση απέναντι στη μυθολογία προβάλλει μέσα από αυτή τη συνδυασμένη, γεμάτη νόημα, εικονογραφική και μουσική όψη της: αφήνεις τα μυθολογήματα να μιλήσουν και εσύ απλά ακούς. Κάθε ερμηνεία πρέπει να είναι ανάλογη με την ερμηνεία ενός μουσικού ή ποιητικού έργου τέχνης. Είναι βέβαια φανερό πως απαιτείται ένα ιδιαίτερο “αυτί” –όπως συμβαίνει στη μουσική και την ποίηση»[1].

Από τη στιγμή, ωστόσο, που προσεγγίζουμε τη μυθολογία, στην ουσία ιχνηλατούμε τα σύμβολα που χρησιμοποιεί ο κάθε μύθος. Τι είναι όμως σύμβολο; Ο ινδουϊστής φιλόσοφος Ανάντα Κουμαρασβάμι (Ananda Coomaraswamy) ορίζει το συμβολισμό ως «η τέχνη του σκέπτεσθαι με εικόνες». Ο Γιόχαν Γκαίτε (Johann Goethe), πάλι, υποστηρίζει πως χάρη στο σύμβολο μπορεί να επιτευχθεί μια ζωντανή, αν και στιγμιαία, αποκάλυψη του ανεξιχνίαστου. Ενώ ο Πολ Ντιλ (Paul Diel) συμπεραίνει ότι το σύμβολο είναι ένα ακριβές μέσο έκφρασης που αντιστοιχεί ουσιαστικά στην εσωτερική ζωή, αν και συχνά συναντιέται στον εξωτερικό κόσμο. Σε ένα άλλο επίπεδο ανάλυσης, χρησιμοποιούμε τα σύμβολα επειδή πάρα πολλά πράγματα βρίσκονται πέρα από τα όρια της δεδομένης μας αντίληψης. Συνεπώς, οδηγούμαστε στη συχνή χρήση συμβολικών όρων για να παρουσιάσουμε έννοιες που δεν μπορούμε ούτε να προσδιορίσουμε, ούτε να καταλάβουμε απόλυτα[2].

Ένας μύθος που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και που αξίζει κανείς να επιχειρήσει μια ερμηνευτική και συμβολική ανάλυσή του είναι εκείνος του Πήγασου και του Βελλεροφόντη (ήρωα της Κορίνθου και της Λυκίας).

Ο Βελλεροφόντης πρωτοείδε τον Πήγασο στην πηγή Πειρήνη να πίνει νερό και θαύμασε το ακτινοβόλο άτι. Και από τότε ένα και μόνο είχε καρφωθεί μέσα στο μυαλό του και μία επιθυμία είχε ριζώσει μέσα στα σωθικά του: να τον δαμάσει. Και πραγματικά, μετά από θεϊκή παρέμβαση πέτυχε το σκοπό του. Το χρυσό χαλινάρι που δάμασε τον Πήγασο του το έδωσε η ίδια η θεά Αθηνά. Αμέσως ο Βελλεροφόντης κατασκεύασε βωμό στην Ιππεία Αθηνά και θυσίασε έναν ταύρο στον Ποσειδώνα, τον αλογοδαμαστή θεό.

Ο Βελλεροφόντης πέρασε πολλές δοκιμασίες στις οποίες τον είχε υποβάλλει ο Ιοβάτης. Νίκησε τη Χίμαιρα με τη βοήθεια του Πήγασου. (Η Χίμαιρα ήταν τέρας με τρία κεφάλια, κατσίκας, λέοντα και δράκοντα και αντίστοιχο σώμα με τα χαρακτηριστικά αυτών των ζώων). Νίκησε τους Σόλυμους και τις Αμαζόνες, αλλά τέλος από τη ματαιοδοξία του θέλησε να ανέβει καβάλα στον Πήγασο, στον ΄Ολυμπο. Ο Δίας έστειλε μια αλογόμυγα που τσίμπησε τον Πήγασο και λέγεται ότι έχασε το φως του.

Τι συμβολίζει, λοιπόν, ο Πήγασος; Πρόκειται για σύμβολο αέναο, με διαχρονική αξία στο πέρασμα των αιώνων. Ο Πήγασος πετάει πέρα από περιορισμούς και συμβατικότητες. Για τους Ρωμαίους το όνομα σήμαινε «ισχύς» και το συνδύαζαν με την «αθανασία». Πιθανά να είναι ένα αρχέτυπο που υπηρετεί την ομορφιά μέσα από τις τέχνες, όπως την ποίηση, τη ζωγραφική, το γραπτό λόγο. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να το θεωρήσουμε ως ένα ιδεατό πρότυπο που επαναλαμβάνεται με διαφορετικές μορφές και σχετίζεται άμεσα με ό,τι αποκαλούμε δημιουργική φαντασία.

Γενικώς, οι μυθολογικές μορφές συνιστούν τέτοια πρότυπα και είναι προϊόντα της δημιουργικής φαντασίας, συνεπώς θα πρέπει να μεταφράζονται σε εννοιολογική γλώσσα. Μια γλώσσα της οποίας τα κλειδιά δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι διαθέσιμα, αλλά από τη στιγμή που καταφέρνει κανείς να τ' ανακαλύψει, τότε θα έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει όλες εκείνες τις ασυνείδητες διεργασίες που βρίσκονται στις ρίζες αυτών των αρχέγονων εικόνων. Σε καθεμία από αυτές τις εικόνες υπάρχει ένα μικρό κομμάτι ανθρώπινης ψυχολογίας και ανθρώπινης μοίρας, ένα υπόλειμμα από τις χαρές και τις λύπες που έχουν επαναληφθεί αμέτρητες φορές στην ιστορία μας και κατά μέσο όρο ακολουθούν πάντα την ίδια πορεία. Μοιάζει σαν μια κοίτη ποταμού που είναι χαραγμένη βαθιά στην ψυχή, μέσα στην οποία τα νερά της ζωής, αντί να ρέουν όπως πριν σε ένα πλατύ αλλά ρηχό ρυάκι, φουσκώνουν ξαφνικά σχηματίζοντας ένα δυνατό ορμητικό ποτάμι. Αυτό συμβαίνει κάθε φορά που καταφέρνει κάποιος να προσεγγίσει εκείνες τις συγκεκριμένες βαθύτερες διεργασίες που βοήθησαν να διαμορφωθεί η αρχέγονη εικόνα.

Μιλάμε πολλές φορές για «αχαλίνωτη φαντασία», για «φαντασία που καλπάζει». 'Ισως ο Πήγασος να μπορεί να εκφράσει πολλά όπως: ελευθερία στοχασμού, περιπλάνηση στο στερέωμα των ιδεών, άφημα και ταξίδεμα στα απαλά σύννεφα και σεργιάνι στον κόσμο θωρώντας τα πράγματα από ψηλά, άγγιγμα του Ασυνείδητου… Είναι ένα από τα ζωντανά σημεία που η δυναμική τους τα έχει καταστήσει παλλόμενα στο ρου του χρόνου, σε παγκόσμιο σημειολογικό επίπεδο.

Βήμα-βήμα οδηγούμαστε σε μια σχέση με το ΄Υδωρ –ο Πήγασος είναι γιος του Ποσειδώνα του θεού των Υδάτων και της Μέδουσας. Ο Περσέας είχε αποκόψει το κεφάλι της Μέδουσας. Από εκεί ξεπήδησε του υπέροχο κατάλευκο άτι και ο γίγαντας Χρυσάωρ, με το χρυσό σπαθί. Το Νερό λοιπόν είναι η πηγή, η καταγωγή του Πήγασου. Το Νερό με όλες τις ιδιότητες που εκφράζει: 'Εμπνευση, Εσωτερικότητα, επαφή με το βάθος, τους Εσωτερικούς Κόσμους. Υπάρχει ο εξαγνισμός μέσω του Νερού –εισερχόμαστε με τον Πήγασο σε αυτούς τους χώρους, αφού ξεπλύνουμε από πάνω μας και από μέσα μας τη σκόνη της καθημερινότητας. Ο Πήγασος εκφράζει όλα αυτά. Είναι η «δημιουργική φαντασία», το κλειδί που ανοίγει τη θύρα για τα Εσωτερικά Πεδία.

Βλέπουμε τον Πήγασο σε έναν τέτοιο ρόλο «μεσολάβησης» μεταξύ Γης και Ουρανού. Εδώ ας μην ξεχνάμε ότι η Αθηνά, η θεά της Σοφίας, είναι αυτή που τιθάσευσε τον Πήγασο, αφού σε όνειρο δίνει στον Βελλεροφόντη το χρυσό χαλινάρι. Μόνο η ανώτερη φρόνηση, η σοφία μπορεί να δαμάσει την ως τότε «αχαλίνωτη» φαντασία και να την καταστήσει δημιουργική.

Ο Βελλεροφόντης, μόνο ιππεύοντας τον Πήγασο, νικάει τη Χίμαιρα, αυτό το τέρας που αναπαριστά, όπως δηλώνει το όνομά της, τη «θυμαπάτη», δηλαδή το πλαστό και διαστρεβλωμένο κομμάτι της φαντασίας. Κι ο Βελλεροφόντης για πολλούς ήταν γιος του Ποσειδώνα. Είναι το συνειδητό τμήμα της ύπαρξής μας, ο παράγων «άνθρωπος». Η Ιππεία Αθηνά, στην οποία ο μάντης συμβούλευσε τον Βελλεροφόντη να κατασκευάσει βωμό, μαζί με τον ίδιο τον Βελλεροφόντη, τον Πήγασο, τον Χρυσάορα και τη Χίμαιρα, αποτελούν μια αλυσίδα, μια αναπόσπαστη πεντάδα.

Στην κορυφή της Πεντάδας βρίσκεται η Αθηνά που δρα ως το πνευματικό στοιχείο. Ο Χρυσάωρ είναι το πύρινο, ο Βελλεροφόντης το αέρινο στοιχείο, εφόσον διέσχιζε τους αιθέρες. Ο Πήγασος αντιπροσωπεύει το υδάτινο στοιχείο και, τέλος, η Χίμαιρα την υλική πλευρά των πραγμάτων.

Η ιστορία λέει πως ο Βελλεροφόντης εξέπεσε της εύνοιας των θεών. Αντίθετα, ο Πήγασος και ο Χρυσάωρ εγκαταλείπουν τη γόνιμη γη και πηγαίνουν στα ουράνια δώματα του Ολύμπου.

Τελικός απολογισμός: Με τη νίκη κατά της Χίμαιρας, το ανθρώπινο στοιχείο είναι λιγότερο έντονο, αναβλύζει πλέον το ηρωικό. Το υδάτινο στοιχείο και το πύρινο-Χρυσάωρ (βλέπουμε πως ο γίγαντας φέρνει πλέον στον Δία τον κεραυνό), ανυψώνονται στα Ανώτερα Επίπεδα 'Υπαρξης.

Σημειώσεις

[1]. Βλ. Καρλ Γκ. Γιουνγκ & Καρλ Κερένυι, Η Επιστήμη της Μυθολογίας, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1989.
[2]. Βλ. Φιλοσ. Σύλλογος Ιάμβλιχος, Συμβολισμός και Αναζήτηση, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1992.

E.T.A