Προς το τέλος του 1493 στο χωριουδάκι Αϊνσίλντεν κοντά στη Ζυρίχη γεννιέται μια από τις πιο αντιφατικές μα συνάμα εξαιρετικά σημαντική προσωπικότητα, ένα από τα πιο ιδιόμορφα κι ανήσυχα πνεύματα της εποχής. Επηρέασε σημαντικά την εποχή που η Ευρώπη μεταβαίνει από τα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα στη φωτεινή περίοδο της Αναγέννησης.

Μια εποχή που είναι καθοριστική για την ευρωπαϊκή αλλά και την παγκόσμια ιστορία, που χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια αποτίναξης του σκοταδισμού, της άγνοιας, του φόβου και της προκατάληψης και είναι η πηγή μιας άλλης κοινωνικής και συνειδησιακής διάστασης, όπου συναντιούνται κι αλληλεπηρεάζονται διάφορα πολιτισμικά στοιχεία γεννώντας νέα, πολλά υποσχόμενα δεδομένα για την εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Ο Θεόφραστος Παράκελσος που το πλήρες του όνομα, έτσι όπως ο ίδιος το διαμόρφωσε, είναι: Aurelius Philippus Theophrastus Paracelsus Bombast von Hohenheim, ήρθε στον κόσμο σε μια περίοδο που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως λυκαυγές της Αναγέννησης.

Έμελλε να αφήσει το όνομά του στην ιστορία ως διάσημος γιατρός, αλχημιστής φιλόσοφος και αποκρυφιστής και θα χαρακτηριστεί ως Λούθηρος της ιατρικής μιας και το έργο του σηματοδοτεί μια μεγάλη μεταρρύθμιση στην ιατρική επιστήμη και την επιστήμη γενικότερα. Το εξαιρετικού εύρους και βάθους έργο του, εκτός από την σημαντική εξέλιξη που φέρνει στον τομέα της ιατρικής, χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι δρα καταλυτικά για την εξάπλωση της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας και παράδοσης στην Ευρώπη.

Νεανικά Χρόνια – Σπουδές - Μια Ζωή Δρόμος

Πατέρας του ήταν ο Βίλχελμ Μπόμπαστ, νόθος γιος του Γκέοργκ Μπόμπαστ του Χόχενχαϊμ, Πρύτανη του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Ήταν γιατρός και θέλησε ο γιος του να τον διαδεχθεί στο επάγγελμα κι έτσι από πολύ νωρίς τον έστρεψε σε αντίστοιχες σπουδές. Ο Παράκελσος κληρονόμησε από τον πατέρα του την ιπποτική αρετή και την φιλοδοξία για έναν ανώτερο πολιτισμό αλλά και την αγάπη για έναν ανώτερων αξιών πολιτισμό.

Δεν ήταν όμως η προτροπή του πατέρα το μοναδικό κίνητρο για την ιατρική, άλλα και ο θάνατος της μητέρας όταν ήταν ακόμα πολύ μικρός, απώλεια που επηρέασε γενικότερα τον χαρακτήρα και κατά πάσα πιθανότητα ερμηνεύει αρκετά ιδιοσυγκρασιακά του χαρακτηριστικά. Ο χαμός της μητέρας θα μετασχηματιστεί αφενός σε μια παθιασμένη αναζήτηση και υπηρεσία στην ιατρική κι αφετέρου σε λατρεία προς τις δυο Μητέρες που λάτρεψε απεριόριστα όπως ο ίδιος αναφέρει: Τη Μητέρα Φύση και τη Μητέρα Εκκλησία οι οποίες όπως φαίνεται υποκατέστησαν την πραγματική, βιολογική του μητέρα.

Ήταν εκ φύσεως ατίθασο, ερευνητικό και διεισδυτικό πνεύμα και οι σπουδές αντί να περιορίσουν το νεαρό, και να τον πειθαρχήσουν στις ιατρικές μεθοδολογίες της εποχής, προξένησαν την αντίδραση του. Γιατί ο απώτερος στόχος του ήταν να βρει τρόπο να πραγματοποιεί το θαύμα της ουσιαστικής, απόλυτης αποκατάστασης της ζωής, να βρει το ελιξίριο της νεότητας και ήταν πεπεισμένος ότι μπορούσε να βρει τρόπο να αποτρέψει τον θάνατο.

Η εμβέλεια των ιατρικών γνώσεων της εποχής εκείνης, καθορίζονταν κυρίως από τις θεωρίες του Γαληνού και του Αβικέννα και οι θεραπευτικές αγωγές περιορίζονταν σε αφαιμάξεις, υποκλυσμούς και άλλα παρόμοια. Αυτή η εκδοχή της ιατρικής τον περιόριζε αφόρητα. Όσο περισσότερο εμβάθυνε στην ιατρική τόσο περισσότερο αμφισβητούσε τα παραδοσιακά ακαδημαϊκά δεδομένα.

Δεν υπάρχουν ιδιαίτερες αναφορές σχετικά με το ποιοι ήταν οι πρώτοι δάσκαλοι και καθοδηγητές του. Εκτός από τον πατέρα που τον ενέπνευσε στις επιστήμες της φύσης και στη μεταστοιχείωση των μετάλλων, υπάρχει μόνο η αναφορά στις σημειώσεις του, εκείνων των ονομάτων που θεωρούσε ότι τον επηρέασαν καθοριστικά. Ένας από αυτούς είναι ο Ιωάννης Τριθέμιος. Φαίνεται ότι είναι ο άνθρωπος που τον εισήγαγε στις απόκρυφες τέχνες όπως δείχνει όλη η μετέπειτα πορεία της ζωής του.

Ο Ιωάννης Τριθέμιος του Σπόνχαϊμ, κληρικός, ηγούμενος του Τάγματος των Βενεδικτίνων, χαρακτηριζόταν ως «Pansophiae splendor magnus» (Μέγας πάνσοφος φωτισμένος) και είχε πολύ μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξη του εσωτερισμού με διάσημους μαθητές Παράκελσο και τον Κορνήλιο Αγρίππα[1].

Όπως μαρτυρά το έργο του Παράκελσου, η επίδραση του Τριθέμιου και πιθανόν κι άλλων παρόμοιων διδασκάλων ήταν μεγάλη στη ζωή του. Ήταν συνεπής με τις εσωτερικές διδασκαλίες και παρέμεινε κοντά στις πηγές τους στην αναζήτηση της θεραπευτικής γνώσης.

Έτσι ο Παράκελσος άντλησε δεδομένα από αρχαίες αναφορές, εσωτερικές παραδόσεις και πηγές, αρχαία μυστήρια, αλχημεία, ακόμη και από λαϊκές δεισιδαιμονίες, όπως σήμερα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τις εκλαϊκευμένες πρακτικές θεραπευτικές τεχνικές που χρησιμοποιούσαν πνευματική προσέγγιση, αν και ήταν εξαιρετικά κριτικός απέναντι σε αυθαίρετα και μη αποδεδειγμένα στην πράξη αποτελέσματα.

Η καρδία του φλεγόταν για υπηρεσία στην ιατρική και η ερευνητική του διάνοια δεν επέτρεπε σε καμία αναστολή ή ακαδημαϊκό καθωσπρεπισμό να σταθεί εμπόδιο στην αναζήτηση κάθε δυνατής θεραπευτικής μεθόδου, εισάγοντας παγανιστικά, αποκρυφιστικά, φιλοσοφικά κι αλχημικά στοιχεία σε τέτοιο βαθμό ώστε να κατηγορηθεί ακόμη και για τσαρλατανισμό. Το ισχυρό κίνητρο, τη δύναμη που τον ενεργοποιούσε και τον θωράκισε με πάθος, ώστε να ξεπερνά κάθε αρνητική κριτική, ο ίδιος το ονόμαζε συμπόνια: «Η συμπόνια», γράφει, είναι δάσκαλος του γιατρού.

Αφού πέρασε τα νεανικά χρόνια στη γενέτειρά του και στη συνέχεια στο Βίλαχ της Αυστρίας, έφυγε για σπουδές στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας που την εποχή εκείνη ήταν ένα εξαιρετικά προοδευτικό ίδρυμα. Ήταν τότε μόνο 16 ετών. Αμέσως μετά φοίτησε στα πανεπιστήμια της Βιέννης, της Φεράρα όπου πήρε τον τίτλο του διδάκτορα, και του Τιρόλο όπου σπούδασε ορυκτολογία.

Με την ολοκλήρωση των σπουδών του εργάστηκε στη Δανία ως στρατιωτικός ιατρός και στη συνέχεια κατατάχθηκε στις στρατιωτικές δυνάμεις της Βενετίας υπηρετώντας και πάλι σαν γιατρός. Σύντομα, διαπιστώνει ότι η Δυτική Ευρώπη δεν του επαρκεί. Προκειμένου να έρθει σε επαφή με τις αρχαίες μυητικές παραδόσεις, αποφάσισε να ταξιδέψει οπουδήποτε είχε την υπόνοια ότι θα βρει κάποιο ίχνος που θα τον οδηγούσε σε κάποια θεραπευτική μέθοδο, γνώση ή πρακτική.

Γνώριζε ήδη από τις σπουδές του στην Ιταλία ότι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 πολλοί διανοούμενοι και λόγιοι του Βυζαντίου είχαν αναζητήσει καταφύγιο στη δύση. Αυτοί οι άνθρωποι έφεραν μαζί τους πληθώρα αρχαίων συγγραμμάτων ελληνικής γραμματείας και άλλων ανατολικών πηγών από τις οποίες η δύση μέχρι τότε ήταν αποκομμένη και τους συνόδευε η φήμη ότι ήταν γνώστες «διαφορετικών» γνώσεων και παραδόσεων. Έτσι έθεσε ως προορισμό την Μικρά Ασία για να φτάσει κάποια στιγμή στην Κωνσταντινούπολη. Στο ταξίδι αυτό έλπιζε να βρει κάποιους εναπομείναντες που θα τον έφερναν σε επαφή με τις πηγές αυτών των αρχαίων παραδόσεων. Δεν περιορίστηκε όμως στην Πόλη παρά η αναζήτησή του τον οδήγησε ακόμη μακρύτερα. Έφτασε στους Τατάρους όπου μαθήτευσε στους σαμάνους τους. Ταξίδεψε στην Ισπανία όπου έψαχνε να βρει στοιχεία από την επιρροή του Αραβικού και Ιουδαϊκού πολιτισμού, λέγεται ότι έφτασε στην Αίγυπτο και στις Αραβικές χώρες, ότι μυήθηκε από τους μάγους και υπάρχει η φήμη ότι έφτασε ως τις Ινδίες αντλώντας γνώσεις, κι εμπειρία εσωτερική και θεραπευτική.

Το 1524 πολυταξιδεμένος επέστρεψε κι εγκαταστάθηκε στη Βασιλεία όπου απέκτησε φήμη εξαιτίας της μεγάλης επιτυχίας που είχαν οι θεραπείες του. Το αποτέλεσμα ήταν να του παραχωρηθεί θέση καθηγητή ιατρικής στο πανεπιστήμιο και η ευθύνη των φαρμακαποθηκών της πόλης. Ανέλαβε, έχοντας βαθιά μέσα του την φλόγα να σπάσει κάθε φραγμό, να απελευθερωθεί από κάθε στερεότυπη σκέψη, να ξεπεράσει κάθε περιορισμό που τον εμπόδιζε να βρει και να μεταδώσει το μυστήριο της ζωής που κατά την γνώμη του ήταν το κλειδί για την θεραπεία.

Γρήγορα όμως συγκρούστηκε με την ακαδημαϊκή κοινότητα και τον φαρμακευτικό και ιατρικό περίγυρο της Βασιλείας τόσο έντονα ώστε αναγκάστηκε να φύγει κακήν κακώς κυνηγημένος από την πόλη. Το 1526 σε ηλικία 35 ετών βρίσκεται στο Τίμπινγκεν περιστοιχισμένος από μια ομάδα ακολούθων μαθητών. Στο τέλος εκείνης της χρονιάς αποφασίζει να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στο Στρασβούργο. Αλλά η φλογερή του ιδιοσυγκρασία δεν άφηνε περιθώρια για κανενός είδους μονιμότητα έτσι φεύγει κι από εκεί σύντομα, συνεχίζοντας την ζωή, έρευνα, δράση κι ιατρική πράξη περιπλανώμενος από μέρος σε μέρος, κερδίζοντας τα προς το ζην με ότι τρόπο έβρισκε.

Φλογερή Ιδιοσυγκρασία

Ήταν τύπος μικρού αναστήματος, με παράξενα φαρδιά λεκάνη, αραιή τριχοφυΐα και ζωσμένος πάντα με ένα σπαθί στη μέση που ποτέ δεν αποχωριζόταν, εκκεντρικός, νευρικός κι οξύθυμος. Ισχυρές αντιθέσεις στην ψυχοσύνθεση του προξενούσαν μια διαρκή εσωτερική σύγκρουση. Πιθανό σε αυτή την πολικότητα να οφείλεται η σχεδόν δαιμονική του ενέργεια. Αυτή η ενέργεια δεν ήταν ένα χαρισμένο θείο δώρο αλλά συνοδευόταν από ορμητική και εριστική ιδιοσυγκρασία, που ήταν συχνά βίαιη και ανυπόμονη, από αλαζονεία, και από το αίσθημα ανικανοποίητου που διαρκώς τον κατάτρεχε. Στη γλώσσα του δεν χαριζόταν, η συμπεριφορά του δεν γνώριζε όρια κι έτσι με την συμπεριφορά του κέρδιζε τόσο επιστήθιους κι αφοσιωμένους φίλους όσο κι άσπονδους εχθρούς.

Το λάβρο πάθος που είχε ενάντια στην ιατρική σχολή του Γαληνού, η οποία κατά την γνώμη του συνόψιζε όλες τις άχρηστες αντιλήψεις περί ιατρικής, τον οδήγησε να κάψει βιβλία του Γαληνού και του Αβικέννα στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας, σε μια επίδειξη με νίτρο και θείο, πράξη που έγινε η αφορμή να τον κυνηγήσουν από την πόλη. Με παρόμοιες συμπεριφορές έκοψε μια για πάντα κάθε δεσμό με την παραδοσιακή ιατρική της εποχής και την θεσμική της διδασκαλία. Αυτός ο φανερά συγκρουσιακός χαρακτήρας βαθιά μέσα του, παλλόταν από το πάθος της αναζήτησης. Όχι οποιασδήποτε τυχαίας αναζήτησης για την κάλυψη ενός ιδιοτελούς σκοπού ή μιας τυχοδιωκτικής διάθεσης. Αντίθετα όπως ο ίδιος αναφέρει στα συγγράμματά του, η αναζήτησή του προσανατολιζόταν προς το Φως.

Στη μελέτη του και στο συγγραφικό έργο που άφησε, το Φως είναι θεμελιώδες ερώτημα και το συναντάμε στα θρησκευτικά του ερωτηματικά, στον αλχημικό του δρόμο, αλλά και ως ουσία που διαποτίζει το μαγικό-θεραπευτικό του έργο. Αυτό αναζητούσε! Το Φως από όπου πηγάζει η ζωή. Είχε πλέον την πεποίθηση, ότι οι γνώσεις του σύγχρονού ιατρικού κατεστημένου, είναι αποπροσανατολιστικές για τον θεραπευτή και για αυτό ήταν χρέος του να αντιταχθεί στο σκοτάδι του μεσαίωνα που επηρέαζε την επιστήμη και την ιατρική πράξη, να το πολεμήσει διαδίδοντας Φως.

Το Πνεύμα της Εποχής

Οι πραγματείες των αρχαίων Ελλήνων που επανέρχονται στο προσκήνιο της διανόησης της δύσης, συγκλονίζουν τους ερευνητές και τους μελετητές και έτσι το καθαρό αρχαίο ελληνικό φως αρχίζει να απλώνεται στον δυτικό κόσμο σηματοδοτώντας την επανέναρξη της εξέλιξης του ανθρώπινου γένους μετά από μια μεγάλη περίοδο οπισθοδρόμησης:

Οι στίχοι του Άγγελου Σιλέσιου που ζει αργότερα από τον Παράκελσο στην Αναγέννηση εκφράζει εξαιρετικά το πνεύμα της εποχής:

«Είμαι τόσο μεγάλος όσο ο Θεός,
Και αυτός είναι μικρός σαν κι εμένα,
Αυτός δεν μπορεί να είναι υπεράνω εμού,
Ούτε εγώ κάτω από αυτόν.»

Διαπιστώνουμε αναμφίβολα την πρόθεση να αναγνωριστεί το ανθρώπινο εγώ ως συγγενές του Θεού. Αυτό είναι και το χαρακτηριστικό ρεύμα της Αναγέννησης, να αναγνωριστεί στον άνθρωπο η αξία, η πνευματική δύναμη και η ομορφιά του, σε μια περίοπτη θέση δίπλα στο Θεό.

Αν εξετάσουμε τη φρασεολογία, σύνταξη και ορολογία που χρησιμοποιούσε ο Παράκελσος στα συγγράμματά του, θα μας μείνει η εντύπωση ότι επηρεάζονταν κατά πάσα πιθανότητα περισσότερο και από το πνεύμα της εποχής παρά από ακαδημαϊσμό και μια προσεκτική ματιά μαρτυράει ότι χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο ύφος κι εγκαταλείπει την λόγια, ρητορική έκφραση διότι έχει στόχο την κατανόηση των κειμένων του από απλούς ανθρώπους, δίνοντας αξία σε κάθε άνθρωπο όπως αρμόζει στο Διαφωτισμό που έρχεται.

«Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι ανεπηρέαστος από το πνεύμα της εποχής του. Ανεξάρτητα από τις συνειδητές πεποιθήσεις μας, είμαστε όλοι ανεξαιρέτως, υποκείμενοι στο πνεύμα που διαποτίζει το πλήθος των ανθρώπων την συγκεκριμένη εποχή. Η ελευθερία καθενός εκτείνεται μόνο μέχρι εκεί που φτάνει η συνείδησή του. Από εκεί και πέρα, ενδίδει ασυνείδητα σε επιρροές του περιβάλλοντός. Αν και δεν μπορεί να είναι ξεκάθαρη η σχέση που έχουν αυτές οι επιδράσεις με τις βαθύτερες αιτίες των λόγων και των πράξεών μας, ωστόσο υπάρχουν.» (C.G. Young. “Paracelsus as a Spiritual Phenomenon”)[2].

Για να προσδιορίσουμε το πνεύμα της εποχής αρκεί να αναφερθούμε σε σύγχρονούς του Παράκελσου εντοπίζοντας ομοιότητες. Για παράδειγμα, ανάμεσα σε άλλους σύγχρονούς του Παράκελσου είναι ο αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος. Ο Κοπέρνικος από παρατηρήσεις διαπιστώνει ότι το πλανητικό σύστημα είναι ηλιοκεντρικό δηλαδή ότι η γη και οι άλλοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο κι όχι γύρω από την γη όπως ήταν μέχρι τότε οι πεποιθήσεις.

Ένας ακόμη σημαντικός σύγχρονός του είναι ο Μαρτίνος Λούθηρος θεολόγος που αμφισβητεί την εκκλησιαστική εξουσία του Πάπα, προτείνει την αναμόρφωση της εκκλησίας δημιουργώντας με τις θέσεις του το κίνημα του Λουθηρανισμού, σημαντικό ιστορικό σημείο για τον Προτεσταντισμό.

Ο Έρασμος του Ρότερνταμ, Ολλανδός καθολικός ιερέας, θεολόγος και δάσκαλος που είχε γνωριστεί με τον Παράκελσο, σατύριζε επικριτικά τις καταχρήσεις της Εκκλησίας, υπερμαχήθηκε μιας ειρηνικής Ευρώπης και αποδίδε εξαιρετική σημασία στην παιδεία.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση «οικουμενικού ανθρώπου» (homo universalis) που αναδυόταν ως πρότυπο ανθρώπου στα χρόνια της Αναγέννησης που σύμφωνα με τους ανθρωπιστές πρέπει να επιδίδεται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, ώστε να αποκτήσει μία πολυδιάστατη προσωπικότητα, που θα του επιτρέψει να καθορίζει ο ίδιος με τη γνώση και τον προσωπικό του αγώνα το πεπρωμένο του.

Αναδύεται λοιπόν η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και εξουσιών που δυναμώνει από την επίδραση του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Αυτό είναι ένα επαναστατικό για την εποχή εκείνη, επιστημονικό πνεύμα που διαποτίζει έντονα την προσωπικότητα του Παράκελσου και τον ωθεί σε δράση.» C.G. Young. (C.G. Young. “Paracelsus as a Spiritual Pheno-menon”)[2].

Αντισυμβατικό και Θεμελιώδες Έργο για την Ιατρική Επιστήμη

Με την απροκατάληπτη στάση και σκέψη του διείσδυσε ερευνητικά σε οποιαδήποτε γνώση μπορούσε να προσεγγίσει και ελεύθερα, δημιούργησε, συνέθεσε νέα γνώση, νέα πρακτική και θεωρητική βάση για την ιατρική, καθώς κινήθηκε με τρόπο που η επιστημονική κοινότητα με τις σημερινές αντιλήψεις θα θεωρούσε σε κάποιες περιπτώσεις ψευδεπιστημονικό κι αυθαίρετο. Αυτό ακριβώς το στοιχείο που στη σύγχρονη επιστήμη συχνά αποτελεί ταμπού και ελάχιστοι ρισκάρουν, δηλαδή την σύνθεση απόκρυφης ή πνευματικής προέλευσης γνώσης με την επιστημονική, ήταν θεμελιώδες στο έργο του Παράκελσου και παρήγαγε θησαυρούς σε πολλούς τομείς.

Τα θεραπευτικά του δόγματα και συμπεράσματα είναι καταγεγραμμένα σε εννέα βιβλία που έγραψε περίπου το 1520. Ένα δέκατο βιβλίο περιείχε δεδομένα που κράταγε φυλαγμένα στην μνήμη του προκειμένου να το αποκαλύψει μόνο σε όποιον αποκήρυσσε τον Αριστοτέλη, τον Αβικέννα και τον Γαληνό και στη θέση τους αναγνώριζε τον Παράκελσο. Θεωρούσε ότι το βιβλίο αυτό είναι ένας θησαυρός για την ανθρωπότητα που δεν πρέπει να πέσει στα χέρια ανάξιων. Οι μαθητές του όμως τον έπεισαν και κατάγραψε το δέκατο βιβλίο γνωστό ως «Σχετικά με τα κρυφά μυστήρια της φύσης».

Μελετητές του έργου του θεωρούν ότι υπήρξε εμπνευστής της μοντέρνας ιατρικής βιοχημείας και φαρμακολογίας διότι αυτός εμπνεύσθηκε και εισηγήθηκε το φάρμακο δηλαδή την συστηματοποιημένη εισαγωγή χημικών ουσιών ορυκτής, συνθετικής ή φυτικής προέλευσης στον οργανισμό σε θεραπευτικές δόσεις.

Διαπιστώνουν επίσης ήταν ο πρώτος γιατρός που τόλμησε να μιλήσει για επαγγελματικές ασθένειες όπως την κατάσταση των πνευμόνων στους ανθρακωρύχους.

Επιπλέον θεμελίωσε ως βάση της ιατρικής πράξης την παρατήρηση του ασθενούς σε σχέση με το περιβάλλον κι όχι τις αυθαίρετες συμπτωματολογικές συνταγές που αναφέρονταν στα αρχαία συγγράμματα.

Εκτός από την αντίληψη ότι η ασθένεια είναι μια εκδήλωση ανισορροπίας των θεμελιωδών στοιχείων σε ένα ασθενή, διατύπωσε την άποψη ότι η θεραπεία μπορεί να έρθει απέξω από το σώμα του ασθενή με φάρμακα, αλλά και την άποψη ότι η ασθένεια μπορεί να είναι η εισβολή κάποιας ξένης ουσίας από το περιβάλλον στον οργανισμό που προκαλεί την ανισορροπία.

Στην προσπάθειά του να εξάγει εργαστηριακά την πεμπτουσία της παπαρούνας, κατέληξε στην παραγωγή του λάβδανου, του πρώτου οπιούχου σκευάσματος που χρησιμοποιήθηκε για παυσίπονο. Επιπλέον χρησιμοποίησε το ιώδιο, και το θείο για απολυμάνσεις.

Ο Παράκελσος θεωρείται ότι είναι εφάρμοσε θεραπευτικά σχήματα ομοιοπαθητικής μεθοδολογίας αφού επηρεασμένος από τον Ιπποκράτη ισχυριζόταν ότι το όμοιο γιατρεύει το όμοιο και έδινε συνταγές στους ασθενείς με στοιχεία φαρμακευτικά που σύμφωνα με το νόμο των αναλογιών ήταν όμοια με τα συμπτώματα. Έγραψε, αυτό που προξενεί την ασθένεια, σε μικρές δόσεις την γιατρεύει[2].

Τον απασχόλησε ακόμη και το ερώτημα αν μπορεί να δημιουργηθεί άνθρωπος από άψυχα υλικά και δήλωσε ότι μπορεί να δημιουργήσει τον homunculus (το ανθρωπάριο) όρος που πρωτοχρησιμοποιείται από τον ίδιο. Σε αναφορές σχετικά με χαμένα γραπτά του αλλά και σε γραπτά που αποδίδονται σε αυτόν περιγράφεται η «συνταγή»: De natura rerum (1537)[3].

Σχετικά με την προσέγγιση της ιατρικής, από εσωτερική σκοπιά, δύσκολα μπορεί κανείς να διαχωρίσει από τα γραπτά του κάτι που να μην διαπνέεται από εσωτερικά ή μαγικά στοιχεία και να μην συγκερνά πολλές διαφορετικές εσωτερικές παραδόσεις όπως την σύνθεση φιλοσοφιών Ελληνικής και Αιγυπτιακής προέλευσης με την Καββάλα, την Αλχημεία ή την Αστρολογία. Επιπλέον μπορεί κανείς να αναγνωρίσει πολλούς νεολογισμούς σε ορολογίες που αντλούνται από τις εσωτερικές παραδόσεις και μαρτυρούν την πρακτική εφαρμογή του εσωτερισμού.

Όπως για παράδειγμα η λέξη Pagoyum που είναι ένας αγαπημένος του νεολογισμός, που προκύπτει από τη λατινική λέξη paganum (σημαίνει παγανιστικό) και την εβραϊκή λέξη goyim (βιβλικός όρος που σημαίνει ότι κάποιος δεν είναι εβραϊκής φυλής). Και τη χρησιμοποιεί για να δηλώσει ότι η γνώση της φύσης των ασθενειών είναι παγανιστική, δεδομένου ότι προέρχεται από το «Φως της Φύσης» δηλ. την παρατήρηση των φυσικών φαινομένων και όχι από την αποκαλυπτική γνώση που διαβάζει κανείς στις Γραφές.

Η μαγεία, θεωρούσε ότι έχει την δύναμη να διδάξει ιατρική καλύτερα από κάθε βιβλίο. Ειδικά το γιατρό που αντλεί τη γνώση του από το Φως της Φύσης. Ο πιο κοντινός μαθητής του, ο Adam von Bodenstein, το θέτει ως εξής: «Η Σπαγειρική γνώση (νεολογισμός που εισάγει ο Παράκελσος και σημαίνει προϊόν αλχημικής διαδικασίας) είναι γνώση για τη φύση όχι αποκαλυπτική, αλλά εμπειρική.»

Σε θεωρητικό επίπεδο, διαφωνούσε με τον Αριστοτέλη ότι τα τέσσερα στοιχεία είναι τα κατΆ εξοχήν θεμελιώδη, πίστευε ότι δημιουργούνται από τις τρεις ανώτερες αρχές που είναι το θείο που παράγει τη φωτιά, ο υδράργυρος που παράγει την ρευστότητα, και το αλάτι που παράγει την στερεή κατάσταση. Αλλά εκτός από τα θεμελιώδη στοιχεία εισάγει εκ νέου ένα επιπλέον στοιχείο που είχε προαναφέρει και ο Αριστοτέλης. Ο Παράκελσος θεωρούσε ότι αυτό το πέμπτο στοιχείο, η πεμπτουσία είναι ένα Κοσμικό Φως Ζωής που διαπνέει τα πάντα και στο ζωικό βασίλειο διατρέχει τις φλέβες. Συνδυασμένο δε από όλα τα εκδηλωμένα όντα συνιστούσε το παγκόσμιο πνεύμα. Τα παραπάνω συνειστούν θεωρητικές διαπιστώσεις - πορίσματα από το πρακτικό εσωτερικό και θεραπευτικό του έργο και ήταν πεπεισμένος ότι έργο του θεραπευτή είναι να διαχωρίσει τα στοιχεία ούτως ώστε να ανυψώσει ότι μολυσμένο υπάρχει και προκαλεί ασθένεια, στο επίπεδο της καθαρής πεμπτουσίας που είχε θεραπευτική δράση.

Την πεμπτουσία χαρακτήριζε ο Παράκελσος ως υδράργυρο που όμως δεν πρέπει να συγχέεται με το χημικό στοιχείο, αλλά είναι ο φιλοσοφικός υδράργυρος που εμπεριέχεται σε κάθε τι και είναι ανώτερης υπόστασης από τον καθαρά υλικό υδράργυρο. Έτσι επιχειρούσε μέσα από τις εργαστηριακές του αλχημικές, εργαστηριακές αποστάξεις να εξάγει την πεμπτουσία από διάφορα υλικά και είχε καταλήξει ότι το μελισσόχορτο την περιείχε στην πιο αγνή της μορφή διότι παρουσίαζε εξαιρετικές θεραπευτικές δράσεις.

Επίσης εισηγήθηκε την ύπαρξη μαγνητικών ρευστών μέσω των οποίων αλληλεπιδρούν συστήματα και οντότητες, ανοίγοντας έτσι το δρόμο και την βάση για τον Μεσμερισμό που εμφανίστηκε πολύ αργότερα. Ισχυρίστηκε μάλιστα ότι επικοινωνούσε δια μέσου των μαγνητικών ρευστών με ανθρώπους που βρίσκονταν πολύ μακριά ή έχουν ήδη πεθάνει.

Ενστερνίστηκε και δίδαξε την ύπαρξη του αιθερικού και του αστρικού σώματος αλλά και την αναλογία του ανθρώπινου σώματος με το ηλιακό σύστημα. Κάθε τι, έλεγε, που η αστρολογία έχει φανερώσει μέσα από την μελέτη της σχέσης των ουράνιων σωμάτων μπορεί να εφαρμοστεί και στον άνθρωπο. Ο θεραπευτής για τον Μικρόκοσμο δηλαδή τον άνθρωπο είναι το ανάλογο με τον Θεό για τον Μακρόκοσμο δηλαδή το σύμπαν.

Θεώρησε επίσης ότι για την θεραπεία, η δύναμη της θέλησης τόσο του θεραπευτή όσο και του θεραπευόμενου, καθώς και η οραματιστική φαντασία έχουν πολύ σημαντικό ρόλο και μπορούν να καθορίσουν την έκβαση της. Επίσης έλεγε ότι η σχέση θεραπευτή θεραπευόμενου μπορεί να αποδειχθεί ισχυρότερη από κάθε φάρμακο. Είχε φτάσει στο συμπέρασμα ότι ο διαυγής οραματισμός της δημιουργικής φαντασίας, καθώς και η ακλόνητη θέληση και πίστη είναι η βάση κάθε μαγικής πράξης. Επειδή οι άνθρωποι συνήθως δεν έχουν τη δύναμη για απόλυτη πίστη και τέλεια φαντασία, το αποτέλεσμα είναι ότι η τέχνη της μαγείας μοιάζει πως έχει αμφίβολα αποτελέσματα ενόσω θα μπορούσε να ασκείται με απόλυτη βεβαιότητα.

Μαγεία - Αλχημεία – Θρησκεία, το Φως της Φύσης και το Φως του Πνεύματος

Την εποχή που ζούσε ο Παράκελσος, ακόμη το πνευματικό στοιχείο δεν είχε διαχωριστεί από τις φυσικές επιστήμες όπως έγινε στη συνέχεια, κάποιες φορές μάλιστα με αδόκιμο και χοντροκομμένο τρόπο.

Αστρονομία και αστρολογία ήταν ακόμη ταυτόσημες, ο Κέπλερ αλλά και κατοπινοί πιονέροι των επιστημών κατάστρωναν ωροσκόπια. Στη θέση της σημερινής χημείας υπήρχε η αλχημεία. Φυλαχτά, τάλισμαν, ξόρκια για την επούλωση πληγών και ασθενειών θεωρούνταν αυτονόητα.

Ένας άνθρωπος τόσο διψασμένος για γνώση, όπως ο Παράκελσος δεν θα μπορούσε να παρακάμψει μια ενδελεχή έρευνα για όλα αυτά τα πράγματα και να ανακαλύψει το ουσιαστικό βάθος που υπήρχε πίσω από τις επιφανειακές λαϊκές αντιλήψεις. Να διαπιστώσει ότι εντυπωσιακά αξιόλογα αποτελέσματα προέκυπταν από τη χρήση κατάλληλων γνώσεων και να τις εφαρμόσει στην πράξη. Αποστρεφόταν τις θεωρίες που δεν συνοδεύονταν από πρακτική εφαρμογή, κι αξιολογούσε την αποτελεσματικότητα κάθε μεθόδου, όχι ιδεοληπτικά, από την θεωρία που την παρήγαγε, αλλά από το πραγματικό αποτέλεσμα που προξενούσε. Έτσι χρησιμοποίησε τεχνικές που προέρχονταν από τον χώρο του εσωτερισμού χωρίς να βάζει διαχωριστικά στεγανά μεταξύ των πηγών από όπου αντλούσε τις γνώσεις του προκειμένου να θεραπεύσει. Μάλιστα χλεύαζε τους γιατρούς, επειδή δεν καταλάβαιναν τίποτα από τη μαγεία που θεωρούσε ότι ήταν εξαιρετικά χρήσιμη στην υπηρεσία της θεραπείας.

Σχετικά με το Φως, και ειδικά στον τρόπο που προσεγγίζεται ως μαγικό «υλικό», ο ίδιος ο Παράκελσος λέει σε ελεύθερη, διασκευή στο έργο Astronomia magna, ed. Sudhoff, XII, p, 23; «De podagricis», ed. Huser, I, p. 566: «Πάρτε παράδειγμα τον Αδάμ και τον Μωυσή και τους άλλους προγόνους του ανθρώπου: Κοίταξαν εντός τους, έψαξαν να βρουν τι υπήρχε μέσα τους και τότε τους φανερώθηκαν όλες τις Καββαλιστικές τέχνες και δεν αντίκρισαν τίποτε ξένο προς τον άνθρωπο που να τους έχει αποκαλυφθεί είτε από τον Διάβολο, είτε από άλλα πνεύματα, αλλά όλη η γνώση τους προέρχεται από το ίδιο το Φως της Φύσης.

Αυτό το Φως είναι ενεργό και φανερώνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου οπότε πρέπει να χρησιμοποιείται ο ύπνος και όχι πάντα η εγρήγορση για αντίστοιχες τέχνες, που πηγάζουν από την ίδια την φύση που είναι ενεργή εντός μας. Για αυτούς που αναζητήσουν το Φως μέσα στον ύπνο τους, είναι το ίδιο το Φως της Φύσης που γίνεται μέντορας τους.»

«Οι παγανιστές ήσαν ακόμα σε επαφή με το Φως της Φύσης», ισχυρίζεται ο Παράκελσος, «έλκονται από αυτό και χαίρονται με αυτό που είναι θεϊκό παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι είναι θνητοί. Πριν την έλευση του Χριστού, ο κόσμος ήταν ακόμα λουσμένος μόνο με το Φως της Φύσης, αλλά με την έλευση του Χριστού που είναι επίσης ένα μείζον Φως, αυτό της φύσης έδειχνε πλέον λιγότερο ισχυρό. Οπότε θα πρέπει να διαχωρίζουμε και να ερμηνεύουμε τη φύση, σύμφωνα με το πνεύμα της φύσης, το Λόγο του Θεού, σύμφωνα με το πνεύμα του Θεού, και το Διάβολο σύμφωνα με το δικό του πνεύμα επίσης.»

Πολλά στοιχεία για τον Παράκελσο θα παρέμεναν ακατανόητα αν δεν τα αντίκριζε κανείς υπό το πρίσμα της αλχημικής του ταυτότητας. Η προέλευση σχεδόν του σύνολου της φιλοσοφίας του, στο μέτρο που αυτή δεν είναι καββαλιστική προέρχεται από την αλχημεία και τον ευρύτερο εσωτερισμό και είναι προφανές από τα γραπτά του ότι γνώριζε το σύνολο της Ερμητικής λογοτεχνίας. Για τον Παράκελσο η αλχημεία δεν ήταν απλά και μόνο μια επιστήμη των υλικών αλλά μια πνευματική επιστήμη που απαιτούσε ηθική συμμετοχή εκ μέρους αυτού που την ασκεί.

Ο ανώτερος αλχημιστής πίστευε δεν είναι απλώς ένας θεωρητικός αλλά κάποιος που δρα στον Κόσμο. Ο Παράκελσος τόνιζε πάντα ότι η σοφία είναι μια ιδιότητα που οφείλει να ασκείται πρακτικά και να έχει έμπρακτα αποτελέσματα κι όχι να είναι ένα θεωρητικό μόνο σχήμα.

Θεωρούσε ότι για κάθε κακό, υπάρχει πάντα στη φύση το αντίθετο καλό, για κάθε ασθένεια, υπάρχει θεραπεία. Αξιολογούσε την αλχημεία όχι γιατί πίστευε ότι μπορεί να μετατρέψει τα μέταλλα σε χρυσό, αλλά διότι με αυτή θα προσέγγιζε την γνώση για τις δύο Μητέρες την Γήινη και την Ουράνια, την Μητέρα Φύση και την Μητέρα Εκκλησία, όπως αποκαλούσε τον Θεό.

Συνδέοντας έτσι την φυσική του φιλοσοφία με την πίστη του, δήλωνε ότι ο Χριστός δεν ήρθε στη γη ως δάσκαλος ή φιλόσοφος αλλά ως θεραπευτής. Τα μεγαλύτερα του θαύματα ήταν θεραπείες και η έλευσή του έγινε για να μας θεραπεύσει από το τραύμα της αμαρτίας. Με την αλχημεία επομένως συνδυάστηκαν για τον Παράκελσο ταυτόχρονα η φυσική και η θεία θεώρηση του Κόσμου.

Ήταν λοιπόν ένας μελετητής και πρακτικός, αλχημιστής, φιλόσοφος που συνδύαζε τις παγανιστικές με τι Χριστιανικές θρησκευτικές αντιλήψεις του οι οποίες όμως έρχονταν με μια πρώτη ανάγνωση σε μετωπική αντίθεση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της εποχής. Όπως γράφει ο ίδιος: «Το παραδέχομαι είμαι παγανιστής αλλά ταυτόχρονα χριστιανός.» Όμως με μια πιο προσεκτική προσέγγιση μπορούμε να κατανοήσουμε ότι η αντίφαση λύνεται αν προσέξουμε ότι πίσω της βρίσκεται η εναγώνια προσπάθεια για εναρμόνιση των θεωριών που οδηγούν σε μία και μοναδική θεότητα πίσω από την πολυμορφία των εκδηλώσεών της.

Ο άνθρωπος κατά τον Παράκελσο, περιέχει τόσο ένα Φυσικό Φως, αλλά και ένα Υπερφυσικό. Όπως ο ίδιος γράφει στη Philosophia sagax υπάρχουν, δύο είδη γνώσης σε αυτόν τον κόσμο: Μια αιώνια και μια παροδική. Οι αιώνια πηγάζει απΆ ευθείας από το Φως του Αγίου Πνεύματος, και η άλλη απ' ευθείας από το Φως της Φύσης. Αυτή η γνώση, λέει, η δεύτερη «δεν είναι από σάρκα και αίμα, αλλά φτάνει απευθείας από τα αστέρια στη σάρκα και διαχέεται στο αίμα. Αυτό είναι θησαυρός! Είναι το ύψιστο φυσικό αγαθό».

Είναι γεγονός ότι όσον αφορά στην φύση αυτών των δύο πηγών γνώσης επικρατεί απροσδιοριστία στο λόγο του Παράκελσου, κι αυτό γίνεται αφενός διότι είναι ο πρόδρομος στην αυγή ενός συνειδησιακού βήματος και αφετέρου διότι είναι δύσκολο να διακρίνει ζητήματα τα οποία δεν είναι πλήρως προσδιορισμένα.

Για αυτό ακριβώς, η σχέση της γνώσης εξ αποκαλύψεως με τη γνώση που κατακτάται ως προϊόν επιστημονικού μόχθου είναι η κύρια σύγκρουση που συντελείται στη συνείδηση του.

Με την αλχημεία γεννήθηκε η επιστημονική πρακτική της παρατηρησιακής καταγραφής των φαινομένων in vivo και της πειραματικής-εργαστηριακής επανάληψης τους in vitro, επιστημονικά εργαλεία που δάμασαν τις δυνάμεις της φύσης ώστε να εξυπηρετήσουν τον άνθρωπο, σε βαθμό που δεν είχε γίνει ποτέ πριν. Ακριβώς στο κατώφλι της μετάβασης αυτής στέκεται ο Παράκελσος.

Ο Παράκελσος παραδεχόταν ότι το Φως της Φύσης εκπορεύεται από το Άγιο Πνεύμα και απαιτεί κι αυτό μια διαισθητική σύλληψη της πραγματικότητας, ένα είδος φώτισης. Η αυθεντικότητα και η δύναμη της ίδιας του της εμπειρίας σε αυτή την επαφή του με την Φύση και το Φυσικό Φως είναι αυθεντική και αναμφισβήτητα αποτελεσματική. Είναι μάλιστα θεμέλιο της σκέψης του και μια από τις συνέπειες ήταν η σύγκρουσή του με το ακαδημαϊκό κατεστημένο των ιατρικών σχολών.

Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών θέσεων συνεχίστηκε κι από τους μαθητές του με επίθεση στην αριστοτελική φιλοσοφία. Ήταν μια στάση που άνοιξε το δρόμο για την φυσική επιστημονική έρευνα και φύτεψε το σπόρο για να χειραφετηθούν οι φυσικές επιστήμες από την εσφαλμένη, δυναστευτική χρήση της παράδοσης.

Αυτή η απελευθερωτική πράξη είχε εξαιρετικά γόνιμες συνέπειες, οδήγησε στη σύγκρουση μεταξύ της γνώσης και πίστης που καθόρισε αργότερα, την πνευματική ατμόσφαιρα του δέκατου ένατου αιώνα. Σήμερα πλέον η επιστήμη και η τεχνολογία μοιάζουν να είναι κυρίαρχες. Και στις μέρες μας εμφανίζεται η αντίθετη όψη του νομίσματος: Η κακή χρήση τους με αποτέλεσμα την επιδείνωση της κατάστασης του πλανήτη σε κάποιους τομείς και της ανθρωπότητας.

Ο Παράκελσος δεν είχε καμία βεβαιότητα για τα επακόλουθα και το αποτέλεσμα της στάσης του. Ως μεσαιωνικός Χριστιανός, εξακολουθεί να ζει σε έναν ενιαίο κόσμο και δεν διαπιστώνει ότι οι δύο πηγές της γνώσης, η θεία και η φυσική, είναι αλληλοσυγκρουόμενες όπως αργότερα θα αποδειχθεί. Είναι όμως συνεπής με την συνείδηση του έτσι όπως διαμορφώθηκε από όλη του την εκπαίδευση αλλά κι από την ίδια του την φύση. Ακολούθησε το εσωτερικό του κάλεσμα ωθήσεις που ένιωθε να τον ωθεί σε δράση.

Η επαναστατικότητα και η κριτική του Παράκελσου σταματούσε τόσο στην εκκλησία όσο και στην αλχημεία, που πίστευε ένθερμα ότι του παραχωρούσαν, ως Μητέρες όπως είδαμε, την γνώση του Φωτός, η κάθε μια με τον τρόπο της.

Θάνατος

Την τελευταία δεκαετία της ζωής του φαίνεται ότι υπήρξε μέσα του μια πνευματική-συνειδησιακή μεταστροφή. Αποποιήθηκε κάθε περιουσία και κάθε υλική κατοχή. Περιπλανήθηκε ως επαίτης και αλήτης όπως ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν στο Ίνσμπουργκ, στο Βιπένο και το Μοράνο χτυπημένες περιοχές από την τρομερή επιδημία πανώλης που είχε αποδεκατίσει το μεγαλύτερο μέρος του Ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Αφοσιώθηκε στην θεραπεία και την ανακούφιση κυρίως των αδύναμων και των φτωχών χωρίς αμοιβή. Προσέγγιζε τα πράγματα με έναν όλο και πιο μυστικιστικό τρόπο θεώρησης.

Ζούσε πλέον απόλυτα ταυτισμένος με τις ωθήσεις Φωτός που ένιωθε να τον πλημμυρίζουν.

Απεβίωσε στα 48 του, 24 Σεπτέμβρη 1541, στο Ζάλτσμπουργκ, και μόνο η ημερομηνία και ο τόπος θεωρούνται σχεδόν βέβαια. Ένα νέφος μυστηρίου καλύπτει τα αίτια του θανάτου του. Άλλοι ισχυρίζονται ότι δηλητηριάστηκε από δοκιμή ιατρικής συνταγής, άλλοι ότι σε ενέδρα τον έσπρωξε κάποιος στον γκρεμό.

Σημειώσεις

[1]. Paracelsus: An Introduction to Philosophical Medicine in the Era of the Renaissance, Walter Pagel
[2]. Encyclopedia Britannica, Paracelsus biography
[3]. Grafton, Anthony (1999). Natural Particulars: Nature and the Disciplines in Renaissance Europe. MIT Press.
      pp. 328–329

Βιβλιογραφία

   • Paracelsus (1493-1541)." Encyclopedia of Occultism and Parapsychology. 2001. Encyclopedia.com. 27 May. 2015.
   • MORAN, BRUCE T. "Paracelsus (1493/94–1541)." Europe, 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern
      World. 2004. Encyclopedia.com. 27 May. 2015 .
   • "Philippus Aureolus Paracelsus." Encyclopedia of World Biography. 2004. Encyclopedia.com. 27 May. 2015 .
   • "Paracelsus, Philippus Aureolus." UXL Encyclopedia of World Biography. 2003. Encyclopedia.com. (May 27,
       2015).
   • Bassett, David A. "Paracelsus." Chemistry: Foundations and Applications. 2004. Encyclopedia.com. 27 May. 2015.
   • C.G. Young. Volume 13 Of The Collected Works Of Alchemical Studies. “Paracelsus as a Spiritual Phenomenon”.
     Bolungen Series XXPrinceton.
   • C.G. Young, Το Πνεύμα στον Άνθρωπο την Τέχνη και τη Λογοτεχνία, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2004.
   • Ο Αλχημιστής Θεόφραστος Παράκελσος -Επιλεγμένα Κείμενα, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2014.
   • Goldammer, Kurt. Paracelsus: Natur und Offenbarung. Hannover-Kirchrode, 1953.
   • Grafton, Anthony . Natural Particulars: Nature and the Disciplines in Renaissance Europe. MIT Press. 1999.
   • Grell, Ole Peter, ed. Paracelsus: The Man and His Reputation, His Ideas, and Their Transformation. Leiden, 1998.
   • Hall, Manly Palmer. Paracelsus, His Mystical and Medical Philosophies. Los Angeles, CA: Philosophical Research
     Society, 1980.
   • Hargrave, John. The Life and Soul of Paracelsus (1951).
   • Hartmann, Franz. The Life of Philippus Theophrastus Bombast of Hohenheim Known by the Name of Paracelsus
     and of the Substance of his Teachings. London: George Redway, 1887; Retd. with: The Prophecies of
     Paracelsus; Occult Symbols and Magic Figures. Blauvelt, N.Y.: Rudolf Steiner Publications, 1973.
   • The Hermetic and Alchemical Writings of Aureolus Philippus Theophrastus Bombast, of Hohenheim, called
     Paracelsus the Great. 2 vols. Edited by Arthur E. Waite. London: James Elliott, 1894. Reprint, New Hyde Park,
     N.Y.: University Books, 1967.
   • Jacobi, Jolande, ed. (1942, reprint 1988). Paracelsus, Selected Writings, tr. Norbert Gutman. Princeton, NJ:
      Princeton University Press.
   • Pachter, Henry M. Paracelsus: Magic into Science (1951), and Sidney Rosen, Doctor Paracelsus (1959).
   • Pagel, Walter. Paracelsus. Basel, 1958.
   • Partington, J. R. (1961). A History of Chemistry, Vol. 2. New York: Martino Publishing.
   • Paracelsus. Sämtliche Werke. Edited by Karl Sudhoff and Wilhelm Matthiessen, 1922–1933; rept. Hildesheim,
     1996.
   • Sigerist, Henry E., ed. (1941, reprint 1996). Paracelsus: Four Treatises. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
   • Stillman, John M. Theophrastus Bombast von Hohenheim called Paracelsus; his Personality and Influence as
     Physician, Chemist and Reformer. LaSalle, Ill.: Open Court Publishing, 1920.
   • Stoddart, Anna M. The Life of Paracelsus. London: J. Murray, 1911.
   • Webster, Charles. From Paracelsus to Newton: Magic and the Making of Modern Science. Cambridge, Mass.:
     Cambridge University Press, 1982.
   • Weeks, Andrew. Paracelsus: Speculative Theory and the Crisis of the Early Reformation. Albany: State University
     of New York Press, 1997.
   • —— Sämtliche Werke: Zweite Abteilung: Theologische und Religionsphilosophische Scriften. Edited by Kurt
     Goldammer. Wiesbaden, 1955.

Λ.Κ.