Ο άνθρωπος από την εμφάνισή του στη Γη, λάτρεψε τη φύση με πολλούς τρόπους, καθ’ όσον βρισκόταν άρρηκτα δεμένος μαζί της σε κάθε βήμα της εξέλιξής του. Την λάτρεψε ως μητέρα, ως θεότητα, ως μαγική οντότητα. Από τότε μέχρι τώρα πολλές μεταβολές έχουν λάβει χώρα, στον άνθρωπο, στη φύση, στη μεταξύ τους σχέση και φτάνοντας στο σήμερα η σχέση αυτή κινδυνεύει σε μεγάλο βαθμό να καταστραφεί.

Αρκετά ρεύματα έχουν εμφανιστεί προσπαθώντας να αποκαταστήσουν και να διατηρήσουν την προαιώνια αυτή σχέση με πολλαπλούς τρόπους. Ένα από αυτά είναι και η Γουίκα (Wicca) ή όπως αποκαλείται από κάποιους Γουίτσκραφτ (Witchcraft) ή απλά Κραφτ (Craft).

Τι είναι η Γουίκα

Η Γουίκα είναι μια νεοπαγανιστική, φυσιοκεντρική λατρεία, ένας δυναμικός και απαιτητικός πνευματικός δρόμος που στοχεύει στην προσωπική ανάπτυξη, στο συντονισμό με τους ρυθμούς της Φύσης και σε μια στενή σχέση με το Θείο. Ταυτόχρονα στοχεύει στη δημιουργία ενός υγιέστερου κόσμου, στη βελτίωση της κοινωνίας και στην ίαση της Γης. Θεωρείται ότι βασίζεται στις αρχαίες προχριστιανικές λατρείες της Φύσης, ενώ η σύγχρονη εμφάνισή της προσδιορίζεται χρονικά γύρω στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα και αντλεί στοιχεία από διάφορους τομείς και παραδόσεις, όπως η αστρολογία, η βοτανολογία, η μυθολογία, η αρχετυπική ψυχολογία, ο φεμινισμός και η επιστήμη.

Η Γουίκα δεν διαθέτει ιερά κείμενα και βασίζεται κυρίως στην προφορική παράδοση. Θεωρεί, ότι η πρωταρχική ενέργεια που δημιουργεί όλα όσα υπάρχουν επάνω στον πλανήτη προσωποποιείται σε δύο όψεις: την θηλυκή δημιουργική δύναμη του σύμπαντος, την Μεγάλη Μητέρα, την Ντιάνα, την Μεγάλη Θεά που πολλές φορές ταυτίζεται με τη Μητέρα Γη και την αρσενική γονιμοποιό δημιουργική δύναμη, τον Κερνούνο, τον κερασφόρο Θεό.

Οι ομάδες που εξασκούν την Γουίκα συγκεντρώνονται για να γιορτάσουν και να πραγματοποιήσουν τελετουργίες χρησιμοποιώντας μουσική, χορό και ψαλμωδίες, οραματισμό και θεατρικά δρώμενα. Όλα κάτω από τον ηθικό κανόνα Γουίκαν Ρέντε (Wiccan Rede) που συνοψίζεται στη φράση «Κάνε ό,τι θέλεις, αρκεί να μη βλάπτεις τους άλλους» και στον Τρίπτυχο Νόμο σύμφωνα με τον οποίο ό,τι κάνουμε, καλό ή κακό, θα μας επιστραφεί στο αντίστοιχο τριπλάσιο.

Ο ιδρυτής ή ανανεωτής της Γουίκα

Ιδρυτής της σύγχρονης Γουίκα ή Μαγικής Τέχνης είναι αναμφισβήτητα ο Άγγλος Τζέραλντ Μπροσό Γκάρντνερ (Gerald Brosseau Gardner) που γεννήθηκε το 1884 και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Άπω Ανατολή. Ήρθε σε επαφή με ιθαγενείς πολιτισμούς και τη δεκαετία του 1930 επέστρεψε στην Αγγλία και γνώρισε ανθρώπους που εξασκούσαν την παγανιστική μαγική θρησκεία της προχριστιανικής Ευρώπης. Μυήθηκε σε αυτήν από την Ντόροθι Κλάτερμπακ (Dorothy Clutterbuck) το 1939 και το 1949 δημοσίευσε το High Magic’s Aid, ένα ιστορικό μυθιστόρημα όπου περιγράφει τη μεσαιωνική μαγεία. Το πιο γνωστό του έργο είναι Το Βιβλίο των Σκιών (The Book of Shadows), στο οποίο καταθέτει όσα διδάχτηκε από την παλιά του ομάδα, στοιχεία που άντλησε από τον Άλιστερ Κρόουλι (Aleister Crowley), από τον Ελευθεροτεκτονισμό και από το Κλειδί του Σολομώντα. Παρουσίασε, έτσι, μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία φυσικής μαγείας η οποία παραμένει έως σήμερα γνωστή ως Γκαρντνεριανή παραδοσιακή μαγεία επηρεάζοντας ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Ο Γκάρντνερ πέθανε το 1964 και μετά το θάνατό του γράφτηκαν αρκετά βιβλία για την Γουίκα.

Εκτός από την γκαρντνεριανή Γουίκα υπάρχουν ακόμη αρκετές άλλες παραδόσεις που λειτουργούν. Οι πιο γνωστές είναι: Η Αλεξανδρινή, που ονομάστηκε έτσι από τον βρετανό Αλέξανδρο Σάντερς (Alejandro Sanders) και δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην τελετουργική μαγεία. Η Ντιανική Γουίκα, που λατρεύει αποκλειστικά την Θεά (Άρτεμη ή Ντιάνα) και συνδυάζει την πνευματικότητα με πολιτικά και κοινωνικά στοιχεία. Η Κελτική Γουίκα, η οποία αποτελείται από παραδόσεις που χρησιμοποιούν στην κελτική μυθολογία. Η Ελληνική Γουίκα, που χρησιμοποιεί το ελληνορωμαϊκό πάνθεο στις λατρείες της. Η Γουίκα των Ξωτικών, που δίνει έμφαση στον πολυθεϊσμό, την αυτοανάπτυξη και τη θεουργία. Η Κληρονομική Μαγική Τέχνη, όπου η παράδοσή τους φτάνει αρκετά πίσω στο χρόνο και ασχολούνται με τη βοτανολογία και με λαϊκές μαγικές παραδόσεις. Η Σαξονική Γουίκα, που ιδρύθηκε το 1973 και λατρεύει με τον ίδιο τρόπο τη Θεά και το Θεό χρησιμοποιώντας αιρετές διαδικασίες για τα μέλη της. Η Μαγική Τέχνη ως Επιστήμη, που ιδρύθηκε το 1955 από την Λόρι Κάμποτ (Lory Kampot) και θεωρεί ότι η ανθρωπότητα προέρχεται από άλλα πλανητικά συστήματα. Η ίδια διδάσκει παραψυχολογία, αστρολογία, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, θεραπεία και αναδρομή σε προηγούμενες ζωές. Η PectiWita, η θρησκεία των γηγενών κατοίκων της Σκωτίας η οποία δίνει έμφαση στη φυσική Μαγεία και στη Μαγική Τέχνη περισσότερο ως τρόπο ζωής παρά ως λατρεία των θεοτήτων, ενώ διαδίδεται μέσα σε οικογένειες που ασκούν τη βοτανολογία και τη μαντεία. Ο Γουικανικός Σαμανισμός, που ιδρύθηκε από τη Σελένα Φοξ (Selena Fox) και συνδυάζει τη Γουίκα με την ανθρωπιστική ψυχολογία και σαμανικές πρακτικές στοχεύοντας στην ίαση και στην αλλαγή της συνείδησης. Τέλος η Γεωργιανή Εκκλησία, η οποία είναι παραδοσιακή αγγλική παράδοση, τιμάει τη Θεά και το Θεό στα οκτώ Σάββατα και στην Πανσέληνο και ιδρύθηκε από τον Γεώργιο Πάτερσον (George Patterson).

Η γέννηση, η αναγέννηση και η καταγωγή της Γουίκα

Η Γουίκα είναι σήμερα η πιο διαδεδομένη λατρεία στη Βρετανία και την Αμερική. Ο όρος Wicca (Μάγος στα παλιά αγγλικά) θεωρείται ετυμολογικά συγγενής με τη λέξη witch (μάγισσα, μάγος) και μπορεί να προέρχεται από τη γερμανική ρίζα wic που σημαίνει στρέφω ή λυγίζω. Έτσι, οι μάγισσες και οι μάγοι θεωρούνται άνθρωποι που μεταβάλλουν την πραγματικότητα. Κάποιοι πιστεύουν, ότι η λέξη witch σχετίζεται με το επίθετο wise (σοφή-ός) και επομένως οι Γουικανοί και οι Γουικανές είναι εκείνοι που αναζητούν τη Σοφία. Η Γουίκα, λοιπόν, προσδιορίζεται ως WiseCraft (Σοφή Τέχνη) ή Witchcraft (Μαγική Τέχνη).

Η ιστορία της Γουίκα, όπως αναφέρει ο Γκάρντνερ, στο βιβλίο του The Meaning of Witchcraft έχει ως εξής: Η Γουίκα ξεκίνησε στην προϊστορία με τις αρχέγονες τελετές της φωτιάς, του κυνηγιού και της γονιμότητας. Πολύ αργότερα εξελίχθηκε σε πλήρες θρησκευτικό σύστημα το οποίο δεχόταν την ύπαρξη μιας ανώτερης θεότητας. Η θεότητα αυτή ήταν ακατανόητη και άπιαστη για τον άνθρωπο. Για αυτό και οι άνθρωποι άρχισαν να λατρεύουν τους κατώτερους θεούς, ως μεσολαβητές προς την ανώτερη θεότητα. Οι θεοί αυτοί ήταν η Θεά της γονιμότητας και ο κερασφόρος σύντροφός της, ο Θεός. Αργότερα εξελίχθηκε στην «Πίστη του Φεγγαριού» (The faith in Moon) γνωστή και ως «Τάγμα του Φεγγαριού» (The order of Moon). Η επιβίωσή της ήταν πολύ δύσκολη, γιατί εκείνη την περίοδο στους κόλπους των Κελτών είχε αναπτυχθεί και διαδοθεί η πίστη των Δρυίδων η οποία ήταν Ηλιοκεντρική. Όπως αναφέρεται σε χειρόγραφο-σύγγραμμα του μοναστηρίου της Γλασκόβης, οι μάχες μεταξύ Δρυίδων και Γουικανών ήταν πολύ βίαιες… «Πολλές μάχες είχαν ταλανίσει την περιοχή της κυριαρχίας των Κελτών. Αν και αυτές οι μάχες δεν γίνονταν με οργανωμένο στρατό, πολλοί ήταν οι νεκροί και από τις δύο πλευρές. Η μάχη έληξε όταν ο αρχηγός της “Φεγγαρόφωτης” παράταξης, γνωστός ως ΄Ιρβιν, δέχτηκε να παραδοθεί στους “Ακόλουθους του Ήλιου”, οι οποίοι είχαν φέρει τον εχθρό τους σε πολύ δύσκολη θέση λόγω της αριθμητικής υπεροχής τους. Τελικά ο αρχηγός Ίρβιν εκτελέστηκε μέρα μεσημέρι και η σωρός του παραδόθηκε το ίδιο βράδυ στους ακολούθους του, οι οποίοι πέτυχαν ειρήνη με επαχθείς όρους»… Αργότερα, οι Γουικανοί αναγκάστηκαν να κρύψουν εντελώς τη θρησκεία τους εξαιτίας της εισβολής των Ρωμαίων, των Σαξόνων και των Νορμανδών. Ύστερα έπεσαν θύματα των διωγμών των Ρωμαιοκαθολικών. Φτάνοντας στον 20ο αιώνα η θρησκεία της Γουίκα είχε κατακερματιστεί. Δεν υπήρχε ενιαίο δόγμα και πολλά από τα στοιχεία της είχαν χαθεί στους αιώνες. Το μόνο που είχε μείνει ήταν λίγες ομάδες που δεν είχαν καμία επαφή και επικοινωνία μεταξύ τους».

Τέλος, ο Γκάρντνερ αναφέρει ότι η Γουίκα «αναστήθηκε» στη Μεγάλη Βρετανία από τον ίδιο και την Ανώτατη Ιέρειά του, Ντορίν Βαλιέντε (Doreen Edith Dominy Valiente), καθώς και από άλλους που ανέμειξαν τα στοιχεία της δικής τους Γουίκα με στοιχεία από διαφορετικές θρησκείες και τελετουργικές λατρείες.

Υπάρχει, βέβαια και η άποψη, ότι η Γουίκα είναι μια λατρεία που δημιουργήθηκε από ένα κράμα Κέλτικης πίστης και τελετών διάφορων θρησκευτικών ρευμάτων, η οποία δανείστηκε τις τελετουργικές της μορφές από την αφροαμερικάνικη θρησκεία ενώ πήρε στοιχεία από το Τάγμα των Ροδόσταυρων και τον Ελευθεροτεκτονισμό.

Αξιόλογοι ερευνητές και ερευνήτριες επηρέασαν τη σύγχρονη Γουίκα. Ανάμεσά τους ο Κάρολος Γκάντφρι Λέλαντ (Charles Leland) (1824-1903) πρωτοπόρος στη μελέτη της λαογραφίας, ο Ρόμπερτ Γκρέιβς (Robert Graves) (Λευκή Θεά), η Ντίον Φόρτσιουν (Dion Fortune) (Ιέρεια της Θάλασσας, Τραγοπόδαρος Θεός), και η Μάργκαρετ Άλις Μάρει (Margaret Alis Myrray), ξεχωριστή ανθρωπολόγος και αιγυπτιολόγος.

Εάν υποθέσουμε, ότι ο Γκάρντνερ είναι ο πατέρας της σύγχρονης μαγείας, τότε η Ντορήν Βαλιέντε είναι η μητέρα της. Στο Βιβλίο των Σκιών περιγράφονται πρακτικές επηρεασμένες έντονα από έργα των Κάρολος Λέλαντ, Άλιστερ Κρόουλι και ΜακΓκρέγκορ Μάδερς (MacGregor Mathers). Πολλά από τα στοιχεία που εμπεριείχε ο Γκάρντνερ στη συγγραφή του βιβλίου ήταν κατακερματισμένα και αποδιοργανωμένα. Η Ντορήν Βαλιέντε ανέλαβε το έργο της αναδιοργάνωσης του βιβλίου και το σημαντικότερο που έκανε ήταν να του δώσει πνοή και πρακτική μορφή. Σε αυτή τη νέα μορφή, κάθε γουικανή ομάδα οφείλει να αντιγράφει, αλλά και να συμπληρώνει τις δικές της εμπειρίες.   

Η φιλοσοφία της Γουίκα

Η θεότητα στη Γουίκα εκφράζεται μέσα από την Θεά και τον Θεό που ενσαρκώνουν το Θηλυκό και το Αρσενικό, τα δύο βασικά στοιχεία της Φύσης τα οποία είναι απαραίτητα για τη γέννηση της ζωής. Η Θεά είναι η προϊστορική Μεγάλη Θεά, είναι η Γαία, η Άρτεμη (Ντιάνα), η τριπλή όψη της Σελήνης, είναι η Ίσιδα, είναι η Μητέρα Γη. Eίναι η πανδώτειρα και η παντολέτειρα, Κυρία της ζωής και του θανάτου. Είναι η Μούσα που αφυπνίζει τις δημιουργικές δυνάμεις των ανθρώπων, αλλά και η Νύχτα, το μυστηριώδες σκοτάδι που συνδέεται με τη διαίσθηση και την ενόραση. Ο Θεός είναι ο Κερνούνος (Κερασφόρος), ο Πάνας, ο Διόνυσος, ο Όσιρις, ο Ήλιος. Είναι η δύναμη, η αναζήτηση. Ο Θεός είναι Έρως αλλά είναι μαζί και Λόγος, η δύναμη του μυαλού. Όπως και η Θεά, ο Θεός ενοποιεί όλα τα αντίθετα. Ο Θεός είναι μαζί και ο φωτεινός ήλιος, η ζωοδότρια ενεργοποιητική δύναμη και το σκοτάδι της νύχτας και του θανάτου...[^[1]]

Παρόλο που ο Θεός αποτελεί δευτερεύουσα όψη στη λατρεία της Γουίκα, οι δύο όψεις λειτουργούν αρμονικά, συμπληρωματικά, ως μέρος του αιώνιου κύκλου της ζωής και του θανάτου αλλά και της αναγέννησης που ακολουθεί.

Δύο είναι οι θεμελιώδεις ηθικοί κανόνες που στηρίζουν τη φιλοσοφία της Γουίκα. Ο πρώτος κανόνας, Γουίκαν Ρέντε, εκφράζει τον σεβασμό προς τη θεότητα, τη Μητέρα γη αλλά και κάθε πλάσμα έμβιο ή μη αυτού του κόσμου. Καθώς όλα συνδέονται μεταξύ τους, όλα τα είδη ζωής, η γη και τα αστέρια, υπάρχει αλληλεπίδραση και μεγάλη ευθύνη για τις πράξεις των Γουικανών. Έτσι, κάθε πράξη που γίνεται πρέπει να είναι για το καλό όλων. Ταυτόχρονα η συμπόρευση με τους κοσμικούς νόμους είναι σοφία, ενώ, αντίθετα η εναντίωση σε αυτούς οδηγεί σε χάος. Στον δεύτερο ηθικό κανόνα, ο Τρίπτυχος Νόμος, ό,τι κάνουμε, καλό ή κακό θα μας επιστραφεί στο αντίστοιχο τριπλάσιο. Ο κανόνας αυτός στηρίζεται στο νόμο του αιτίου και του αποτελέσματος (κάρμα), αποτελεί δέσμευση ακόμα και για τον πιο ισχυρό Γουικανό στο να μην βλάψει κάποιον ή να προκαλέσει κάτι κακό. Καθώς τα αποτελέσματα των πράξεων δεν περιορίζονται σε μία ενσάρκωση, ο μάγος επιζητά δικαιοσύνη και όχι εκδίκηση, γνωρίζοντας ότι η απόδοση του τρίπτυχου νόμου είναι αναπόφευκτη.

Η δομή της Γουίκα

Υπάρχουν στον κόσμο δεκάδες ολιγομελείς αυτόνομες ομάδες (coven) οι οποίες τελούν τις λατρείες τους κυρίως στη φύση, καθώς σχετίζονται άμεσα με αυτήν, ωστόσο εάν δεν είναι εφικτό μπορεί να λειτουργήσουν και σε εσωτερικούς χώρους ή σπίτια. Παρόλο που ουσιαστικά κάνουν το ίδιο είδος δουλειάς, η μεθοδολογία τους μπορεί να διαφέρει σημαντικά, ανάλογα με τον κλάδο που ακολουθούν. Η Γουίκα δεν προσηλυτίζει και όποιος ενδιαφέρεται θα πρέπει να αναζητήσει τις ομάδες. Η εισδοχή σε κάποια ομάδα προϋποθέτει εκπαίδευση στις αρχές και στη φιλοσοφία της. Οι ομάδες λειτουργούν κάτω από την εποπτεία της Ιέρειας και του Ιερέα οι οποίοι αποτελούν και τους ύψιστους κοινωνούς με τις δυνάμεις και τη θεότητα. Εφαρμόζουν διάφορες ιεροτελεστίες στη διάρκεια του χρόνου, αλλά οι σημαντικότερες είναι 8 και είναι γνωστές ως Σάμπατ. Περιλαμβάνουν το Χειμερινό ηλιοστάσιο, την Εαρινή ισημερία, το Θερινό ηλιοστάσιο, και τη Φθινοπωρινή ισημερία, γιορτάζοντας σε αυτές την αλλαγή των εποχών, τη γέννηση και την πορεία του ήλιου μέσα στο χρόνο, αλλά και τη ζωή της Μητέρας Γης σε συνάφεια με τις εποχές. Η Ιμπόλκ, στις 2 Φεβρουαρίου, είναι η γιορτή των κεριών και αποτελεί τελετή κάθαρσης αφιερωμένη στην παρθένα θεά. Η Μπελτέιν είναι η γιορτή των λουλουδιών και του οργασμού της Φύσης, ενώ η Λουγκχνασάντχ είναι η γιορτή που χαιρετίζονται οι καρποί της ένωσης του θεού με τη θεά. Τέλος, η Σαμχαίν είναι η γιορτή των Νεκρών και θεωρείται περίοδος όπου μπορούν να αποδώσουν τιμές στους νεκρούς και να εισακουστούν.

Ιδιαίτερη θέση στη λατρεία της Γουίκα κατέχει η Σελήνη, καθώς θεωρείται ότι κινεί, κρατά και καθοδηγεί τις ενέργειες μέσα από την εναλλαγή των φάσεών της στο ουράνιο στερέωμα. Έτσι, κάποιες συναντήσεις πραγματοποιούνται στη φάση γεμίσματος της Σελήνης όταν επιδιώκεται η ανάπτυξη, η έναρξη νέων σχεδίων, η ενόραση και πνευματική εξύψωση, η εξουδετέρωση εχθρών και στοιχείων του κακού. Οι μέρες πριν την Πανσέληνο είναι οι κατάλληλες για καρποφορία και ολοκλήρωση.

Για τους οπαδούς της Γουίκα σημαντικό ρόλο παίζουν τα σύμβολα και κάποια εργαλεία που χρησιμοποιούν στο λατρευτικό τους έργο. Ανάμεσα σε αυτά είναι το πεντάγραμμο, ο κύκλος, η σπείρα, ο λαβύρινθος, τα κεριά, το θυμίαμα, το αλάτι, το δισκοπότηρο, το μαχαίρι, οι κρύσταλλοι, τα ταρώ κλπ. Όλα σχετίζονται με τα στοιχεία του σύμπαντος, με το πνεύμα, τη φύση, τη μητέρα γη την αλληλένδετη σχέση που ενυπάρχει και διαπνέει τα πάντα μέσα σε αυτόν τον αιώνιο κοσμικό χορό των ορατών και αόρατων δυνάμεων.

Μέσα από τις ιεροτελεστίες τους δημιουργείται μια ατμόσφαιρα που έχει ως κύριο σκοπό την αναβίωση της προαιώνιας σχέση με τη Μητέρα Φύση. Παρόλα αυτά τους ταύτισαν με το σατανισμό, λόγω της σύνδεσης με τη Γουίτσκραφτ του Μεσαίωνα, και τους κατηγόρησαν για σεξουαλικά όργια, επειδή κάποιες ομάδες συμμετείχαν γυμνοί σε κάποιες από τις τελετές τους. Και οι δύο ισχυρισμοί διαψεύδονται από την ίδια τη βασική τους φιλοσοφία, της ηθικές αρχές και τους κανόνες συμπεριφοράς που έχουν διαμορφώσει.

Η Γουίκα πιστεύει στην ύπαρξη των φυσικών δυνάμεων και στη δυνατότητα χειρισμού τους για το καλό όλων των ανθρώπων. Το ζητούμενο δεν είναι η ανάπτυξη ψυχικών ικανοτήτων και η χρήση μαγικών τεχνικών, αλλά η επαφή με τη Φύση, τη Μητέρα Γη και τη θεότητα που βρίσκεται μέσα σε όλα. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που πολλοί Γουικανοί και Γουικανές συμμετέχουν ενεργά στο περιβαλλοντικό κίνημα και χρησιμοποιούν ακόμη και μαγικές τεχνικές για την προστασία της Φύσης. Ζώντας μέσα σε μια μεταβατική εποχή, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν μια φιλοσοφία που θα παρέχει μια διαφορετική αντίληψη για το Θείο, τα δύο φύλα, τη Φύση και τη θέση των ανθρώπινων όντων μέσα σε αυτήν. Η Γουίκα φαίνεται να προσφέρει κάτι σημαντικό: την αναζήτηση της ισορροπίας και της αρμονίας τόσο ανάμεσα στο Θηλυκό και στο Αρσενικό, όσο και ανάμεσα στην ανθρωπότητα και στη Φύση. Η Θεά, η Μητέρα Γη μπορεί να κινητοποιήσει τους ανθρώπους έτσι ώστε να αποφευχθεί μια οικολογική καταστροφή. Η ιερότητα της γυναίκας, της ζωής και της Φύσης, που έχει υποβιβαστεί είναι καιρός να έρθει ξανά στο προσκήνιο και να λειτουργήσει αποτελεσματικά για την αρμονική συνέχιση της ζωής επάνω στον πλανήτη.

Σημειώσεις

^[1] Η Στάρχοκ είναι συγγραφέας αρκετών βιβλίων, ακτιβίστρια, και οικοφεμινίστρια. Ίδρυσε το Earth Activist Training και διδάσκει ένα σχέδιο περμακουλτούρας βασισμένο στην πνευματικότητα ενώ ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο δίνοντας διαλέξεις και διδάσκοντας την πνευματικότητα της γης, τα εργαλεία της τελετουργίας και τις δεξιότητες του ακτιβισμού.

Βιβλιογραφία

• Scott Cunningham, Wicca: Ο απόλυτος πρακτικός οδηγός, Αρχέτυπο, 2008.
• Μήνη Χαρίκλεια, Νεοπαγανισμός, Αρχέτυπο, 2000.
• Gerard B. Gardner, The Meaning of Witchcraft, Amazon, 1959.
• Gerard B. Gardner και Doreen Valiente, Book of Shadows, 1950.
• Ανεξήγητο, τεύχος 159, Wicca, Η Θρησκεία της Φύσης, Όλγα Κάσσα.

 Σύνδεσμοι

https://el.eferrit.com/gerald-gardner-gardnerian-wicca/
WICCA η τέχνη της μαγείας....|
https://www.medium-anatolis.com/mageia-wicca/
https://el.wikipedia.org/wiki/Wicca
http://www.artofwise.gr/forum/index.php?/topic/3547-
https://www.metafysiko.gr/?p=739

Δ.Π.