Άνιμα και Άνιμους, είναι τα αρχέτυπα του θηλυκού και του αρσενικού, που ενυπάρχουν στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, στο συλλογικό ασυνείδητο. Λειτουργούν ως θεματοφύλακες αυτού του ανεξερεύνητου κόσμου, σχηματίζοντας μια γέφυρα ανάμεσα στο προσωπικό και το απρόσωπο, το συνειδητό και το ασυνείδητο.

Από τη μία ανήκουν στην ατομική συνείδηση και από τη άλλη έχουν τις ρίζες τους στο συλλογικό ασυνείδητο φέρνοντας στην εφήμερη συνείδησή μας τα περιεχόμενα και τις δυνάμεις μιας άγνωστης ή και ξεχασμένης ψυχικής ζωής, που απορρέει από το μακρινό μας παρελθόν. «Είναι ο νους των άγνωστων προγόνων μας, ο τρόπος που σκέφτονταν και αισθάνονταν, ο τρόπος που βίωναν τη ζωή και τον κόσμο, τους θεούς και τους ανθρώπους».

Η ψυχολογική έρευνα μας λέει ότι, η άνιμα και ο άνιμους, προέρχονται από τις κληρονομικές συλλογικές εικόνες ανδρών και γυναικών, καθώς και από τις λανθάνουσες αρσενικές και θηλυκές αρχές που ενυπάρχουν σε όλα τα άτομα. Συναντώνται συχνά σε όνειρα, οράματα και φαντασιώσεις, στη λογοτεχνία και την τέχνη, στον μύθο και στην αναλυτική θεραπεία.

Εκδηλώνονται στην αλληλεπίδραση ανδρών-γυναικών, στους έρωτες, τις διαθέσεις και τις ιδιορρυθμίες τους. Λειτουργούν σε ολόκληρη την έκταση της ανθρώπινης έκφρασης, από τη σεξουαλικότητα και την υλικότητα του σώματος έως τις βαθύτερες πνευματικές προτροπές. Πρόκειται για ψυχολογικούς παράγοντες, που εκδηλώνονται μέσω εικόνων, επιδρούν στην ψυχή, αποζητώντας να προσληφθούν και να ενσωματωθούν.

Εκδήλωση και Λειτουργία

Σύμφωνα με τον Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (Carl Gustav Jung), κάθε άντρας φέρνει μέσα του την εικόνα και την επιρροή του θηλυκού, ομοίως κάθε γυναίκα την εικόνα του αρσενικού, που ασκεί τη δική της επιρροή. Αποτελούν την «κληρονομική δυνατότητα» του άνδρα και της γυναίκας να βιώσουν ο ένας την εικόνα του άλλου.

Για να περιγράψει αυτές τις αρχετυπικές δυνάμεις, ο Γιουνγκ δανείστηκε τους όρους «anima» και «animus» από τη λατινική γλώσσα, που παραπέμπουν γενικότερα στις έννοιες «ψυχή» και «πνεύμα». Το λατινικό «anima»[1] αναφέρεται γενικότερα σε ιδέες όπως η αναπνοή, ο αέρας, ο άνεμος, η ψυχή, το πνεύμα και η ζωτική δύναμη. Στα κλασικά κείμενα της καθολικής θεολογίας και φιλοσοφίας γίνεται συχνά λόγος για την «anima», ως «ψυχή» του ανθρώπου[2], καθώς και για την «anima mundi», την κοσμική ψυχή[3].

Ακόμα περισσότερες έννοιες έχει το «animus». Σημαίνει νους, λογική ψυχή, διάνοια, συνείδηση, θέληση, πρόθεση, θάρρος, πνεύμα, ζωή, ευαισθησία, συναίσθημα, πάθος, υπερηφάνεια, σφοδρότητα, οργή. Προέρχεται από το πρωτοϊταλικό «anamos», ενώ συγγενεύει με το αρχαίο ελληνικό «ἄνεμος» (σχετικό με ánemos, άνεμος, αύρα)[4].

Άνιμα και ο άνιμους, δύο όροι συγγενικοί, οι οποίοι ενσωματώθηκαν στην Αναλυτική Ψυχολογία του Γιουνγκ μεταξύ 1920-23. Ο πρώτος περιγράφει την εσωτερική θηλυκή πλευρά του άνδρα, ο δεύτερος, την εσωτερική αρσενική πλευρά της γυναίκας. Αναφέρονται σε αρχετυπικές μορφές, που ανήκουν αφενός στην ατομική συνείδηση, αφετέρου στο συλλογικό ασυνείδητο όπου και έχουν την έδρα τους.

Σχετίζονται, λοιπόν, με τη σύνδεση ανάμεσα στο συνειδητό και στο ασυνείδητο, στο ατομικό και στο συλλογικό, στο προσωπικό και το απρόσωπο. Πρόκειται για ψυχολογικές ιδιότητες, για αφηρημένα σύνολα συμβόλων, που συνθέτουν το συνολικό αρχέτυπο του Εαυτού, που διαπερνά όλες τις πτυχές της ψυχής.

Ο Γιουνγκ μελέτησε διεξοδικά τους διαφορετικούς τρόπους που οι δύο πολικά αντίθετοι χαρακτήρες, άνιμα και άνιμους, λειτουργούσαν στον ψυχικό κόσμο των ασθενών του, αλλά και στο ευρύτερο πλαίσιο των ανθρώπινων σχέσεων και των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής.

Διαπίστωσε ότι εκφράζουν το βαθύτερο τμήμα της ύπαρξης, πέρα από τον προσωπικό εαυτό. Εκείνο που ανήκει στην ψυχή ή το πνεύμα, και ονομάζει «μη-εγώ». Αντιπροσωπεύουν τον «εσωτερικό μας σύντροφο», την παρουσία του «γνήσιου άλλου» στην ανθρώπινη ψυχή.

Στον άνδρα, η άνιμα λειτουργεί ως ένα «a priori»[5] στοιχείο διαθέσεων, αντιδράσεων και παρορμήσεων, ενώ στη γυναίκα, ο άνιμους συνδέεται με τις δεσμεύσεις, τις πεποιθήσεις και τις εμπνεύσεις της. Και για τους δύο είναι αυτό που τους ωθεί προς καθετί πηγαίο και ουσιαστικό, που μπορεί να ενυπάρχει στην ψυχική ζωή.

Παρόλο που αποτελούν, ως επί το πλείστον, άπιαστα, ασυνείδητα περιεχόμενα, μπορεί να έλθει κανείς σε επαφή μαζί τους, αν τα παρατηρήσει και εργαστεί με αυτά, κατά την αυτογνωσία. Τότε καθίστανται περισσότερο συνειδητά.

Θετικές και Αρνητικές Μορφές

Τα άνιμα και άνιμους κάνουν αισθητή την παρουσία τους μέσω εικόνων που απορρέουν από το ασυνείδητο, τις οποίες συναντάμε κυρίως στους μύθους, στα όνειρα και στις φαντασιώσεις. Δεν αναφέρονται σε πραγματικούς άνδρες και γυναίκες αλλά σε ψυχικούς δυναμισμούς. Παρόλα αυτά επηρεάζουν τις σχέσεις του ατόμου με τις πραγματικές γυναίκες και τους άνδρες, ενώ, αντιστρόφως, επηρεάζονται από αυτές τις σχέσεις, καθώς και από τα ισχύοντα πρότυπα του πολιτισμού.

Εξωτερικεύονται στην καθημερινή ζωή μέσω προβολής[6], επάνω σε ανθρώπους, αλλά και αντικείμενα, με θετικό ή αρνητικό τρόπο. Ο Γιουνγκ τόνισε ότι, όπως όλα τα αρχέτυπα, «αναπτύσσουν ευνοϊκά και δυσμενή, φωτεινά και σκοτεινά, καλά και κακά αποτελέσματα». Μερικές φορές «εκείνη» ή «εκείνος» μπορεί να εμφανίζεται ως αρνητικός εκπρόσωπος, υποκινώντας βία και καταστροφές, και άλλες φορές μπορεί να λάμψει ως θεός ή θεά, ως εικόνα του πλήρως συνειδητοποιημένου εαυτού.

Δρουν ως διαμεσολαβητές μεταξύ ασυνείδητου και προσωπικότητας, για να μεταβιβάσουν τη γνώση που ο άνθρωπος απέκτησε, στην πορεία της εξέλιξής του, σε σχέση με το θηλυκό και αρσενικό στοιχείο. Έτσι αποτελούν για τον άνθρωπο ένα κληρονομικό σύστημα ψυχικής προσαρμογής.

Άνιμα

Είναι, όπως προαναφέρθηκε, το θηλυκό στοιχείο ή πνεύμα, η εσωτερική όψη της ανδρικής ψυχής που εκφράζει θηλυκές ψυχολογικές τάσεις. Στη θετική, ευνοϊκή της εκδήλωση, θεωρείται πηγή ζωής και δημιουργικής ικανότητας για τον άνδρα, και καθορίζει τη σχέση του με το ασυνείδητο. Εκείνη τον οδηγεί προς την πνευματική ωρίμανση, όταν ο ίδιος αρχίζει να στρέφεται εντός του, αναζητώντας τις βαθύτερες ανάγκες και δυνατότητες της ψυχής του.

Στις παραδόσεις των Εσκιμώων, καθώς και άλλων αρκτικών φυλών, ο σαμάνος θεραπευτής, φοράει γυναικεία ενδύματα, ή αποτυπώνει πάνω του θηλυκά σύμβολα. Είναι το θηλυκό πνεύμα, που τον οδηγεί στη «χώρα των πνευμάτων», σε αυτό που ονομάζουμε ασυνείδητο. Αποτελεί το μέσο της επικοινωνίας του με τις δυνάμεις του υπερπέραν, τον βοηθό στο δύσκολο έργο του.

Θετικές ιδιότητες της θηλυκής φύσης, όπως η αγάπη, η τρυφερότητα, η υπομονή, η φροντίδα, η προσοχή, η καλοσύνη και η συμπόνια, μπορούν να ενεργοποιηθούν στον άνδρα μέσω της άνιμα. Η ευαισθησία απέναντι στη φύση, προέρχεται επίσης από αυτήν. Συμπληρώνει και εξισορροπεί τη φυσική προδιάθεση του άνδρα προς τη λογική σκέψη, προσφέροντας έμπνευση, διαίσθηση και προαίσθηση.

Στον αντίποδα, μία αρνητική άνιμα γεννά ασαφή συναισθήματα και διαθέσεις. Μπορεί να αμβλύνει τον χαρακτήρα του άνδρα, κάνοντάς τον ματαιόδοξο, απροσάρμοστο, κυκλοθυμικό, ανίκανο ή φιλάσθενο. Έναν άνθρωπο γεμάτο δυσαρέσκεια, την οποία σκορπίζει παντού γύρω του.

Σπρώχνει, επίσης, τον άνδρα να απαρνηθεί την πραγματικότητα, κυνηγώντας το απραγματοποίητο: ένα ουτοπικό όνειρο αγάπης, ευτυχίας, μητρικής ζεστασιάς, ένα φάντασμα γεννημένο από κάποιον ανεκπλήρωτο πόθο. Ενδέχεται μάλιστα να τον παρασύρει ακόμα και σε ακραίες τάσεις. Το θηλυκό πνεύμα μπορεί να γίνει τότε ψυχρό και ανελέητο, σαν τις τρομαχτικές όψεις της ίδιας της φύσης.

Μπορεί να υπονομεύσει τη σκέψη και το συναίσθημα του άνδρα, που γίνεται τότε υπερευαίσθητος, και κατακλύζεται από οξυθυμία ή υπερβολή. Δεν είναι λίγες οι φορές που εκφράζει μοχθηρία, ζήλια και ανηθικότητα. Κάνει συχνά παρατηρήσεις πικρές, φαρμακερές, υποτιμητικές, βασισμένες στη διαστροφή της πραγματικότητας.

Στο ακόλουθο μυστικιστικό κείμενο του Μεσαίωνα, η άνιμα αποκαλύπτει μία διττή φύση στον εραστή της, μιλώντας του με αυτά τα λόγια:

Είμαι το λουλούδι των αγρών κι ο κρίνος της κοιλάδας. Είμαι η μάνα του πανέμορφου έρωτα, του φόβου, της γνώσης, της άγριας ελπίδας. Είμαι ο μεσολαβητής που κάνει τα στοιχεία να μονιάζουν. Ψυχραίνω το ζεστό, θερμαίνω το ψυχρό. Νοτίζω το στεγνό, ξηραίνω το υγρό, και μαλακώνω το σκληρό. Είμαι ο νόμος στο στόμα του ιερέα, ο λόγος στο στόμα του προφήτη, η συμβουλή στο στόμα του σοφού. Σκοτώνω και δίνω ζωή, και τίποτα δεν ξεφεύγει από το χέρι μου[7].

Άνιμους

Αντίστοιχα και ο άνιμους, εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, ασκώντας θετική ή αρνητική επιρροή στη γυναίκα ως: πατρική φιγούρα, μυστηριώδης και συναρπαστικός εραστής, όμορφος ξένος, πάστορας ή καθηγητής. Βασιλιάδες, πρίγκιπες και μάγοι του παραμυθιού αποτελούν επίσης εκδηλώσεις του. Επιπλέον, προσωποποιείται συχνά με μια ομάδα ανθρώπων.

Εκδηλώνεται κυρίως με τη μορφή μιας κρυφής και ιερής πίστης, και σπανιότερα μέσω ερωτικών φαντασιώσεων. Γεννά απόψεις, έχοντας συχνά χαρακτήρα σταθερών πεποιθήσεων που δεν κλονίζονται εύκολα, ή αρχών που είναι απαραβίαστα έγκυρες. Έχει, μάλιστα, λεχθεί ότι ο άνιμους είναι μία «συλλογή από πατέρες και άλλες αρχές», που καταρτίζει αδιαμφισβήτητες, «από καθέδρας» λογικές αποφάσεις. Απεικονίζει στην ψυχική ζωή της γυναίκας το φάσμα των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων που εκείνη συνδυάζει, ή έχει καλλιεργήσει, για να τη συνδέσουν με το «αρσενικό»: λόγος, θέληση, έλεγχος, τάξη.

Στη θετική του πλευρά, ο άνιμους παρουσιάζει συγγένεια με το αρχέτυπο του ήρωα, προσφέροντας δύναμη και προσανατολισμό για μεγάλα επιτεύγματα. Προσωποποιεί την τιμιότητα, το θάρρος και την πρωτοβουλία. Μπορεί να αποτελέσει κίνητρο και μεσολαβητικό παράγοντα για πνευματικές δραστηριότητες και μονοπάτια πνευματικής ανάπτυξης. Συνδέει τη γυναίκα με την πνευματική εξέλιξη της εποχής της και την κάνει επιδεκτική και σε δημιουργικές ιδέες. Σε παλαιότερες εποχές, της ανέθεταν, μάλιστα, το καθήκον να διαβάζει το μέλλον ή τη θέληση των θεών.

Εννοείται πως όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ο άνιμους παύει να προσκολλάται σε απόλυτες ιδέες. Η γυναίκα πρέπει να βρει το θάρρος και την ευρύτητα του πνεύματος, για να θέσει υπό αμφισβήτηση τον ιερό χαρακτήρα των πεποιθήσεών της. Μονάχα τότε θα μπορεί να αφομοιώνει τις υποδείξεις του ασυνείδητου και να καταλαβαίνει τις προθέσεις του ουσιαστικού Εαυτού.

Στη δυσμενή του έκφραση, όμως, ο άνιμους εκδηλώνεται ως αρνητική πατρική φιγούρα, κλέφτης ή φονιάς, κακός μάγος, ή αρσενικός δαίμονας. Ως «δαίμονας του θανάτου», μπορεί να κρατήσει τη γυναίκα μακριά από όλες τις πραγματικές σχέσεις και να την απομακρύνει από τον κόσμο. Με αυτήν την μορφή, προσωποποιεί όλες τις μισοσυνειδητές ψυχρές κι ολέθριες σκέψεις, που πλημμυρίζουν τη γυναίκα. Μια όψη από ένα αρνητικό άνιμους μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από μια επικίνδυνη συμμορία εγκληματιών.

Επιπλέον, μια εμμονή με τον άνιμους, εκ μέρους της γυναίκας, μπορεί να την οδηγήσει να θυσιάσει τη ζωή της για τις πιο παράλογες ιδέες. «Όταν μια γυναίκα διδάσκει πίστη με δυνατή φωνή, επίμονη, αντρίκια, ή ζητά να την επιβάλει δημιουργώντας βίαιες σκηνές, εύκολα αναγνωρίζεται σε αυτήν ο κρυμμένος αντρισμός».

Ο άνιμους μπορεί να γίνει σκληρός και ανελέητος. Συγκρούεται ξαφνικά στη γυναίκα με κάτι πεισματικό, ψυχρό, ολότελα απρόσιτο. Η γνώμη του σπάνια μπορεί να αντικρουστεί, γιατί είναι αληθινή, με έναν όμως γενικό τρόπο. Είναι μια γνώμη που φαίνεται λογική, αλλά συχνά απέχει από τις περιστάσεις της στιγμής.

Το εγώ ταυτίζεται τότε με συναισθήματα και σκέψεις, σε σημείο που να μην μπορεί να διαχωριστεί από αυτές και να τις αναγνωρίζει. «Κατέχεται» στην κυριολεξία από το ασυνείδητο πρόσωπο. Και μονάχα όταν σταματήσει αυτή η κατάσταση της «κατοχής», διαπιστώνει με τρόμο πως είπε κι έκαμε πράγματα διαμετρικά αντίθετα με τις σκέψεις του και τα πραγματικά του αισθήματα, πως ήταν το έρμαιο ενός παράξενου ψυχικού παράγοντα.

Προβολές του Ασυνείδητου

Είναι γεγονός ότι τόσο η θετική όσο και η αρνητική εκδοχή των δύο αυτών αρχετύπων εκδηλώνεται στη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του και τους άλλους. Όλες αυτές οι όψεις, τόσο του θηλυκού όσο και του αρσενικού πνεύματος, συνήθως προβάλλονται σε πραγματικά πρόσωπα, σαν αναμενόμενες ιδιότητές τους, υφαίνοντας γύρω τους οποιοδήποτε όνειρο.

Για παράδειγμα, η προβολή ψυχικών περιεχομένων ανάμεσα σε ανθρώπους του αντίθετου φύλου αποτελεί σύνηθες φαινόμενο.

Ο άνδρας προβάλλει την εσωτερική του άνιμα στη γυναίκα και η γυναίκα τον δικό της άνιμους στον άνδρα. Στην ουσία πρόκειται για ασυνείδητα περιεχόμενα που καθένας φέρει μέσα του χωρίς να το αντιλαμβάνεται. Το πρόσωπο που συνήθως το άτομο ερωτεύεται, αντανακλά το δικό του άνιμα ή άνιμους, με τις όποιες θετικές και αρνητικές όψεις. «Διαλέγουμε κατά κανόνα ένα σύντροφο που αντιπροσωπεύει το ασυνείδητο τμήμα της ψυχής μας»[8].

Αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί ότι η άνιμα και ο άνιμους συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την κρίσιμη επιρροή της μητέρας και του πατέρα. Ο τρόπος που ο γιος έχει βιώσει τη σχέση του με τη μητέρα, επηρεάζει και αντανακλά τη θηλυκή παρουσία (άνιμα) στον ψυχικό του κόσμο. Ανάλογη επιρροή έχει και η σχέση κόρης-πατέρα, στο αρσενικό της άνιμους. Αργότερα προβάλλονται στον μετέπειτα σύντροφο που επιλέγεται για μια σχέση, αλλά και στη στάση απέναντι στη ζωή γενικότερα.

Έχει διαπιστωθεί ότι άνδρες, υπερευαίσθητοι, ανασφαλείς ή οξύθυμοι, με αγχώδη, δύστροπο χαρακτήρα, συνδέονται με κάποια αρνητική μητρική επιρροή. Εκείνος, ωστόσο, που συνειδητοποιεί και υπερβαίνει αυτήν την αρνητική αντίδραση, ανδρώνεται και ωριμάζει. Έτσι, ο διαχωρισμός της άνιμα από την εικόνα της μητέρας, δίνει τη δυνατότητα στον άνδρα να έχει σχέσεις έξω από το μοντέλο γιου-μητέρας και αντιπροσωπεύει ένα κεντρικό βήμα ανάπτυξης. Από την άλλη, ο πατέρας ενσαρκώνει πρώτος την εικόνα του άνιμους για ένα κορίτσι, ενώ συχνά χρωματίζει τον άνιμους με αδιαμφισβήτητες, δογματικές πεποιθήσεις. Ενδέχεται, ωστόσο, να απέχουν από την αληθινό εαυτό της γυναίκας, που ασυνείδητα τις υιοθετεί.

Σε κάθε περίπτωση, το επίπεδο λειτουργίας των άνιμα και άνιμους διαμορφώνεται ανάλογα με την εξέλιξη της ανθρώπινης συνείδησης. Όσο περιορίζεται, τόσο αυτά εκφράζουν κατώτερα συμπλέγματα της προσωπικότητας, αντί ανώτερες όψεις της ψυχής. Ενδέχεται τότε στις σχέσεις των ανθρώπων, και ειδικότερα των δύο φύλλων, να εκδηλωθούν προστριβές, ή ακόμα και συγκρούσεις, σε μια δίνη ασυνείδητων ενεργειών.

Εξέλιξη και Ψυχική Ολοκλήρωση

Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, μεταξύ θηλυκού-αρσενικού (άνιμα-άνιμους) υφίσταται μια βαθειά σχέση αλληλεπίδρασης, αρχετυπική. Σε ένα υψηλό εσωτερικό επίπεδο, βρίσκονται σε τέλεια ισορροπία, σε μία ιδανική μορφή συζυγίας[9] που ονομάζει «ανδρόγυνο». Αποτελεί ένα πρότυπο για τις διαδικασίες της ψυχολογικής διερεύνησης και της εξατομίκευσης[10] ή ψυχικής ανάπτυξης, πέρα από τις ατέλειες της σύγχρονης ανθρωπότητας.

Το πρότυπο αυτό αποτυπώνεται με σαφήνεια στα παραμύθια, όπου η πριγκίπισσα ή η βασίλισσα, παντρεύεται αντίστοιχα τον πρίγκιπα ή τον βασιλιά, δηλώνοντας την τελική ένωση των αντιθέτων. Η ίδια ιδέα εκφράζεται με αλληγορικό τρόπο και στη γλώσσα των αλχημιστών, οι οποίοι αναφέρονται στον «χημικό γάμο» των στοιχείων. Στην ταοϊστική παράδοση, η αρμονική αλληλεπίδρασή μεταξύ Γιν-Γιανγκ, Θηλυκό-Αρσενικό, εμπεριέχει την ίδια ιδέα.

Τα άνιμα και άνιμους δεν είναι στατικά. Εξελίσσονται, όπως ακριβώς και η ψυχή, μέσα από τέσσερα στάδια εξέλιξης. Σύμφωνα με τον Γιουνγκ και τη Μαρί Λουίζ φον Φραντς (Marie-Louise von Franz), τα τυπικά «αναπτυξιακά στάδια» της άνιμα στους άνδρες είναι κατά σειρά:

α) Το «πρωτόγονο», αισθησιακά ελκυστικό θηλυκό, που αντανακλά τις βιολογικές ανάγκες και τα ένστικτα. Αντιπροσωπευτικό της σύμβολο θεωρείται η Εύα. β) Η ρομαντική θηλυκή όψη, της ομορφιάς και της αισθητικής, συνδυάζοντας και στοιχεία ερωτικά, όπως η Ελένη στον Φάουστ. γ) Το τρίτο συνδέεται με την Παρθένο Μαρία, στην οποία η Αγάπη (Έρως) φτάνει στο ύψος της πνευματικής αφοσίωσης, σε έναν «πνευματικοποιημένο» έρωτα. Στη μυστικιστική εμπειρία, η άνιμα ως Παρθένος οδηγεί το πνεύμα σε ελευθερία. δ) Υψηλότερο, όμως, θεωρείται το στάδιο της σοφίας. Συμβολίζεται από την Αθηνά Παλλάδα, τη Σαπιέντια ή Σοφία, τη Σουλαμίτιδα από το Άσμα Ασμάτων. Η ψυχική εξέλιξη του σύγχρονου άνθρωπου σπάνια προσεγγίζει αυτό το στάδιο εξέλιξης.

Σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές, ο άνιμους περιλαμβάνει επίσης τέσσερα στάδια εξέλιξης: α) Ως σωματώδης ή αθλητικός άνδρας, προσωποποιεί την απλή φυσική δύναμη, όπως το σύμβολο του Ταρζάν. β) Έπειτα είναι ο ρομαντικός άνδρας, μία ψυχή καλλιτεχνική, ή ο άνθρωπος της δράσης, μία μορφή ηρωική. Τον διακατέχει το πνεύμα της πρωτοβουλίας και της ικανότητας να ενεργεί οργανωτικά. γ) Στο τρίτο στάδιο, ο άνιμους γίνεται «ο φορέας του λόγου», και παρουσιάζεται με χαρακτηριστικά όπως εκείνα του καθηγητή, του ιερέα ή κάποιου ηγέτη. δ) Στην πλέον ανώτερή του έκφραση ενσαρκώνει τον σοφό οδηγό της πνευματικής αλήθειας. Γίνεται ο μεταβιβαστής της θρησκευτικής εμπειρίας, προσδίδοντας καινούργιο νόημα στη ζωή. Προσφέρει στη γυναίκα πνευματική σιγουριά και εσωτερική στήριξη, αντισταθμίζοντας τη φαινομενική της αδυναμία.

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος αποκτά συνείδηση όλων αυτών των όψεων και των δυνατοτήτων εντός του, τα πράγματα αλλάζουν ώστε άνιμα και άνιμους κατανοούνται ως περιεχόμενά του. Τότε παύει, να μεταβιβάζει τα δικά του ελαττώματα στους άλλους. Η προβολή αποσύρεται και η ψυχική ενέργεια επιστρέφει στον κάτοχό της, που αρχίζει τώρα τη γνωριμία με τον εαυτό του.

Στο βιβλίο του Οι Αόρατοι Συνεργάτες «The Invisible Partners», ο Τζων Α. Σάνφορντ (John A. Sanford) επισημαίνει ότι το κλειδί για τον έλεγχο των άνιμα και άνιμους είναι η αναγνώρισή τους όταν εκδηλώνονται και η εξάσκηση της ικανότητάς μας να τα διακρίνουμε από την πραγματικότητα. Εφόσον, μάλιστα, παίζουν βασικό ρόλο σε κάθε ερωτική σχέση, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό να μην ταυτίζεται κανείς με τις αμοιβαίες προβολές τους. Μόνο τότε είναι δυνατή η συνειδητή αντιμετώπιση αυτών των εσωτερικών δυνάμεων και η εξισορρόπησή τους.

Ιδιαίτερα σημαντικός θεωρείται και ο διαχωρισμός των άνιμα και άνιμους από την εικόνα των γονέων. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στον άνδρα και τη γυναίκα, να δημιουργήσουν σχέσεις έξω από το μοντέλο γιου-μητέρας, κόρης-πατέρα, και αντιπροσωπεύει ένα βασικό βήμα στην ανάπτυξή τους.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές αναλύουν τις εικόνες της άνιμα και του άνιμους που εμφανίζονται στα όνειρα κατά τον ύπνο. Θεωρούνται σημαντική πηγή γνώσης, που μεταφέρουν πληροφορίες ιδιαίτερα χρήσιμες στη θεραπεία, την ανάπτυξη και την ολοκλήρωση του ατόμου, όταν διερευνούνται σε βάθος. Πρόκειται για εικόνες της εσωτερικής ζωής που, είτε δραματικές είτε ευτυχισμένες, λένε αλήθειες για τον εαυτό που δεν μπορούν να παραβλεφθούν.

Από την πλευρά του, ο ίδιος ο Γιουνγκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε άνθρωπος αποζητά να βιώσει τη ζωή πληρέστερα, έχοντας ανάγκη από αναπλήρωση και αλληλοσυμπλήρωση. Για να μπορέσει να ολοκληρωθεί, χρειάζεται να συναντήσει, να αγκαλιάσει και να εργαστεί με το εσωτερικό του άνιμα ή άνιμους. Καλείται να αποδεχτεί, να αγκαλιάσει και να ενσωματώσει τις μη εξελιγμένες πλευρές του εαυτού, που δεν έχουν επαρκώς αναπτυχθεί και να τις εξελίξει.

Σημειώσεις

[1] Anima, Wiktionary, The Free Dictionary, διαθέσιμο online.
[2] Βλέπε, για παράδειγμα, το «Anima Naturaliter Christiana» (Ψυχή εκ Φύσεως Χριστιανική), στον Τερτυλλιανό (Apol. 17.6; Patrologia Latina 1:377). Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας του 2ου αιώνα Τερτυλλιανός, έλεγε ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι «ἐκ Φύσεως Χριστιανική». 
[3] Anima mundi, Wikipedia, The Free Encyclopedia, διαθέσιμο online.
[4] Animus, Wiktionary, The Free Dictionary, διαθέσιμο online.
[5] Ως ένα στοιχείο (εννοείται διαθέσεων, αντιδράσεων και παρορμήσεων) που προϋπάρχει, από πριν.
[6] Προβολή (projection): Στην ψυχανάλυση, ένας ασυνείδητος αμυντικός μηχανισμός κατά τον οποίο σκέψεις, συναισθήματα και παρορμήσεις αποδίδονται σε άλλους ανθρώπους.
[7] Γιουνγκ 1980, Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολά του, σ. 186.
[8] Jacobi 2005, Βασικές Αρχές της Ψυχολογίας του C.G. Jung, σ. 170.
[9] Ο όρος «συζυγία» αφορά στη σύνδεση των αντιθέτων. Εδώ ο Γιουνγκ τον χρησιμοποιεί ειδικά στη σχέση των άνιμα-άνιμους.
[10] Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε την εξατομίκευση ως «πραγμάτωση του Εαυτού ή αυτοπραγμάτωση». Πρόκειται για διαδικασία ωρίμανσης, ολοκλήρωσης και ένωσης των αντιθέτων, κατά την οποία η ψυχή ωριμάζει με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με το φυσικό σώμα. Αποτελεί τον κύριο στόχο που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού της ζωής του.

Πηγές

• Jacobi, J., Βασικές Αρχές της Ψυχολογίας του C.G. Jung, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 2005.
• Jung, C. G., Αιών, Έρευνες στη Φαινομενολογία του Εαυτού, Εκδόσεις Ίσης, Ρέθυμνο 2014.
• Jung, C. G., Δύο Δοκίμια στην Αναλυτική Ψυχολογία, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1990.
• Jung, C. G., Η Ψυχολογία της Μεταβίβασης, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1997.
• Γιουνγκ, Κ. Γ., Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολά του, Εκδόσεις Αρσενίδης, Αθήνα 1980.
• Goss, P. (2015), Jung: A Complete Introduction, John Murray Press, London.
• Jung, C. G. (1954), Development of Personality, Collected Works of C. G. Jung, Volume 17, Princeton, N.J.: Princeton University Press.
• Jung, C. G. (1967), Symbols of Transformation, Collected Works of C.G. Jung, Volume 5, Princeton, N.J.: Princeton University Press.
• Sandford, J. A. (1980), The Invisible Partners: How the Male and Female in Each of Us Affects Our Relationships, Paulist Press, N.Y.
• Straus, Marc J. (2000), Symmetry, Triquarterly Books/Northwestern University Press, Evanston, Illinois.

Σύνδεσμοι

• Anima and Animus, Wikipedia, The Free Encyclopedia ανάκτηση 2/12/2021.
• Animus und Anima, Wikipedia, Die Freie Enzyklopädie, ανάκτηση 3/12/2021.
• Animus, Wiktionary, The Free Dictionary, ανάκτηση 3/12/2021.
• Anima, Wiktionary, The Free Dictionary, ανάκτηση 3/12/2021.

Α.Μ.