Η γοητεία του παραμυθιού βρίσκεται στον τρόπο που εκείνο αποκαλύπτει την εσωτερική μας φύση, με τις άπειρες ηθικές, ψυχικές και πνευματικές της δυνατότητες. Είναι η αναζήτηση για το νόημα της ζωής.

«Μια φορά και έναν καιρό.......»

Πόσο συχνά όταν ήμαστε παιδιά δε ζητήσαμε να μας διαβάσουν οι μεγαλύτεροι παραμύθια, κουρνιάζοντας μέσα στη ζεστή τους αγκαλιά. Πόσοι από εμάς δεν αποκοιμήθηκαν δίπλα στο τζάκι με τη γλυκιά φωνή της γιαγιάς που αφηγείτο τις απίστευτες ιστορίες της. Πόσες φορές δεν ταξιδέψαμε σε τόπους μαγικούς, ονειρεμένους παρέα με ξωτικά, νεράιδες, μάγισσες αλλά και ζώα με μαγική λαλιά. Πόσες άλλες δεν ταυτιστήκαμε με τους ήρωες στα όνειρά μας ζώντας στους κόσμους της φανταστικής περιπέτειας.

Όλοι έχουμε αναρωτηθεί για το τι κρύβεται μέσα στον κόσμο των παραμυθιών. Τι συμβολίζουν όλα αυτά που μας συντρόφευσαν μαγεύοντάς μας ως παιδιά αλλά και ως μεγάλοι; Τι ήταν όλα όσα μας έκαναν να αγωνιούμε γουρλώνοντας τα μάτια ταυτιζόμενοι με τους ήρωες των ιστοριών. 'Αραγε υπάρχει η νεραϊδονονά; υπάρχουν οι δράκοι; τα ξωτικά; οι μαγικοί θησαυροί;

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, το μαγικό ταξίδι στον κόσμο των παραμυθιών και ας προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε τι κρύβει μέσα του κάθε παραμύθι. Όμως, πώς ξεκίνησαν να δημιουργούνται τα παραμύθια; Μια εκδοχή για την καταγωγή των παραμυθιών είναι η παράδοση, ο μύθος του κάθε λαού. Κάθε χώρα έχει τη δική της φανταστική ιστορία με καλές και κακές νύμφες, ξωτικά που βοηθούν τους ανθρώπους και άλλα με κακούς σκοπούς που θέλουν να τους καταστρέψουν. Μαγικά τζίνι με δυνάμεις φοβερές, τέρατα τρομερά αλλά και καλόκαρδους μάγους με μαγικές δυνάμεις που όταν τις χρησιμοποιούν σωστά είναι θαυματουργές. Βέβαια, οι ομοιότητες των παραμυθιών από χώρα σε χώρα είναι εκπληκτικές, κι αυτό γινόταν είτε γιατί μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά, είτε γιατί ξεπηδούσαν μέσα από τον κόσμο της φαντασίας, χρησιμοποιώντας κοινούς ήρωες-αρχέτυπα.

Ανάμεσα στις πολλές επιστημονικές θεωρήσεις για το παραμύθι, η ψυχολογική θεωρία το προσέγγισε και το ερμήνευσε με τρεις διαφορετικούς τρόπους: με την κλινική προσέγγιση, τη χρήση δηλαδή μαγικών παραμυθιών για τη διάγνωση και την ψυχαναλυτική θεραπεία των ασθενών, τη θεωρητική προσέγγιση, που βασίζεται στη μελέτη του ανθρώπινου ψυχισμού, και την κειμενοαναλυτική προσέγγιση, η οποία μελετά και αναλύει το παραμύθι με ψυχαναλυτικούς όρους. Η θεωρία αυτή δεν μπόρεσε να δώσει ικανοποιητική απάντηση όσον αφορά στην προέλευση του παραμυθιού, πλην όμως προσέφερε νέα διάσταση στη μελέτη του.

Η Προέλευση των Παραμυθιών

Οι αρχαιότερες γραπτές ιστορίες που ανακαλύφθηκαν ήταν στην Ανατολή και αποτελούνταν από μια συλλογή από σανσκριτικά παραμύθια με πέντε βιβλία, τα Ινδικά Πανχατάντρα (Indian Panchatandra). Δε γνωρίζουμε πότε γράφτηκαν, πιστεύεται όμως ότι έφτασαν στην Ελλάδα την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα βιβλία αυτά τα χρησιμοποιούσαν για να εκπαιδεύσουν τους νεαρούς ινδούς αριστοκράτες. Υπάρχουν επίσης οι βουδιστικοί Θρύλοι Πατάκα (Pataka Legends), οι οποίοι έχουν γραφτεί πριν από 2000 χρόνια και οι περσικοί μύθοι Νεράιδες και Τζίνια, ενώ οι αρχαιότεροι από όλους εμφανίστηκαν στην Αίγυπτο το 1400 π.Χ.

Η παλαιότερη συλλογή παραμυθιών στην Ευρώπη εμφανίστηκε μετά την εποχή της Αναγέννησης στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία το 1550 από τον Στραπαρόλα, όταν δημοσίευσε τα Νότι Πιατσέβολι (Le Piacevoli Notti Di). Αποτελούνταν από μια συλλογή που περιελάμβανε αστεία, αινίγματα και ιστορίες. Έναν αιώνα αργότερα ο Τζιαν - Μπατίστα Μπαζίλ (Giambattista Basile) έγραψε το Πενταήμερο (Pentamerone) το οποίο θεωρείται και η καλύτερη συλλογή παραμυθιών. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες μεταφράστηκαν στα γαλλικά γύρω στο 1560-76 και δημοσιεύτηκαν από τον Περρώ (Charles Perrauth) με τίτλο Ιστορίες των Ξωτικών. Αυτή η συλλογή ήταν η αρχή για την εδραίωση των παραμυθιών στην Ευρώπη. Ο γάλλος Σεντύβ μελέτησε τα παραμύθια του Περρώ και διατύπωσε την άποψη ότι προέρχονταν από παλιές τελετουργίες. Στη συνέχεια ακολούθησαν τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ (Grimm) από την Γερμανία.

Ο γάλλος Βαν Γκένεπ (Ban Gennep) σύνδεσε το παραμύθι με τον τοτεμισμό και τις σχετικές τελετές. Ο γερμανός Νάουμαν (Naumann) υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλά ίχνη λατρευτικών τελετών στο παραμύθι, πρέπει όμως να διερευνηθούν προσεκτικά. Οι θεωρίες αυτές έχουν συμβάλλει στην κατανόηση των παραμυθιών, αλλά δεν μας εξηγούν την καταγωγή τους. Σήμερα τα βιβλία των παραμυθιών είναι δημοφιλή όχι μόνο σαν ιστορίες για παιδιά αλλά και σαν αντικείμενο μελέτης ανθρωπολογικών, ψυχολογικών και μεταφυσικών ερευνών.

Τα παραμύθια από πάντα είχαν από πολύ μεγάλη σημασία και δεν ήταν απλά ένας τρόπος ψυχαγωγίας. Θεωρήθηκε πως είχαν καταστροφικά αποτελέσματα που παραβίαζαν θρησκευτικά και μαγικά ταμπού που σχετίζονται με αυτά. Κατά την εποχή του Μεσαίωνα κάποια απαγορεύτηκαν διότι θεωρήθηκαν ως παγανιστικά μαγικά εργαλεία ή ιδεολογήματα εξέγερσης κατά της φεουδαρχικής κοινωνίας όπου, ο φτωχός νέος της κατώτατης κοινωνικής τάξης φτάνει να παντρευτεί την βασιλοπούλα υπερβαίνοντας το εθιμικό δίκαιο.

Σε πολλές χώρες, όπως για παράδειγμα στη Βόρεια Αφρική, πιστεύεται ότι εκείνος που διηγείται παραμύθια, όσο ο ήλιος λάμπει, κινδυνεύει να χάσει τα μαλλιά του. Σε άλλα μέρη πιστεύεται ότι τα παραμύθια πρέπει να λέγονται μόνο κατά τη διάρκεια του θερισμού. Όμως, ο παραδοσιακός και ασφαλής τρόπος και χρόνος για να διαβάσει κάποιος παραμύθια είναι το βράδυ, κοντά στο τζάκι, με κλειστές τις πόρτες και παράθυρα. Η επιτυχία των παραμυθιών σε όλες τις χώρες και τους πολιτισμούς του κόσμου εδώ και χιλιάδες χρόνια δείχνει ότι μέσα από τα διάφορα επίπεδα ερμηνείας τους, έχουν να διδάξουν τόσο τους ενήλικες όσο και τα παιδιά. Παρόλο που τα παραμύθια υπάρχουν από τόσο παλιά σε όλον τον κόσμο, οι πλοκές τους είναι σχετικά λίγες και υπάρχουν ομοιότητες σε όλες τις χώρες μια και αλλάζουν προσαρμοζόμενες κάθε φορά στο νέο πολιτιστικό τους περιβάλλον.

Θεματολογία των Παραμυθιών

Το παραμύθι συγκινεί και ψυχαγωγεί όλους τους λαούς της Γης από τα πανάρχαια χρόνια. Η υπόθεσή του δε δεσμεύεται από τόπο και χρόνο και τα πρόσωπά του είναι φανταστικά. Στα παραμύθια συναντάμε πλήθος από απίθανα και απίστευτα γεγονότα. Αυτά όμως που για το σημερινό άνθρωπο είναι φανταστικά, για τον πρωτόγονο αποτελούσαν τον αληθινό του κόσμο, όπως αυτός τον έβλεπε ή όπως τον εξηγούσε απλοϊκά. Όλος ο κόσμος του πρωτόγονου ανθρώπου, η θεωρία του για τη γέννηση του κόσμου, ο φόβος του για τα διάφορα φυσικά φαινόμενα, η πίστη του στη μαγεία, στη δεισιδαιμονία, στις υπερφυσικές ικανότητες των μάγων, η στενή του σχέση με τα ζώα, τα οποία θεωρούσε συντρόφους, τα όνειρα που τον μετέφεραν σε άγνωστους τόπους με τρόπο ανεξήγητο, πέρασε μέσα στα παραμύθια.

Τα πιο συχνά θέματα που βρίσκουμε στα παραμύθια είναι αυτά που ασχολούνται με την κάθοδο της ψυχής στον κόσμο, την εμπειρία της μέσα στη ζωή, τα προβλήματα και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει για την επίτευξη της ενότητας και την ουσιαστική μύηση της ύπαρξης. Στα παραμύθια η πλοκή εμφανίζεται με μια σειρά ατυχιών στην αρχή, ενώ στο τέλος καταλήγουν όλα τακτοποιημένα και ευτυχισμένα για τους ήρωες. Η πιο γνωστή υπόθεση είναι αυτή του χαμένου παράδεισου που ξανακερδήθηκε όπως στην ιστορία της Σταχτοπούτας.

Υπάρχουν όμως και ιστορίες που πραγματεύονται ένα ταμπού και την παραβίασή του –όπως το άνοιγμα μιας απαγορευμένης πόρτας ή ενός δωματίου, ή μια ερώτηση που απαγορεύεται να τη θέσεις– στοιχεία που εμφανίζονται στα παραμύθια για τον Κυανοπώγωνα και στον κύκλο του κοριτσιού-κύκνου. Αυτά τα παραμύθια ανάγονται στον μύθο του Έρωτα και της Ψυχής. Ιστορίες με ταμπού συνήθως σχετίζονται και με τη Δύναμη του Ονόματος. Όπως, για παράδειγμα, η ιστορία του Ραμπλεστίλτσκιν που βασίζεται στο όνομα, χωρίς να ασχολείται με κάποιο ταμπού, και μας δείχνει πόσο εύκολα μπορούν να ανακατευτούν τα θέματα μεταξύ τους.

Η θεματολογία του Ιάσονα και της Μήδειας, που συναντιέται παντού, εμφανίζεται στη Βασίλισσα με τα χρυσά μαλλιά. Τα απίθανα κατορθώματα που απαιτούνται από τον ήρωα, εμφανίζονται στα παραμύθια απ' όλο τον κόσμο. Τα ζώα που μπορούν και μιλούν, που είναι χρήσιμα στον άνθρωπο, ή αυτά που έχουν μαγικές ιδιότητες εμφανίζονται σε όλα τα παραμύθια του κόσμου και αυτό σχετίζεται με τον μύθο του Παράδεισου.

Κάποιες φορές το ζώο που βοηθά τον άνθρωπο δεν απαιτεί ανταλλάγματα, απλώς χρησιμοποιεί τις μαγικές δυνάμεις του ή ακόμα και την εξυπνάδα του για να βοηθήσει τον ήρωα και την ηρωίδα όπως, για παράδειγμα, στον «Παπουτσωμένο Γάτο», όπου ο γάτος βοηθά τον αφέντη του να γίνει βασιλιάς, ή όπως τα πουλιά ή άλλα ζώα βοηθούν τη Σταχτοπούτα να πάει στον χορό και μετά τη βοηθούν να παντρευτεί τον πρίγκιπά της. Ένα επίσης δημοφιλές θέμα είναι αυτό του άσχημου πλάσματος που συχνά εμφανίζεται ως ο σύζυγος. Συνήθως ο ήρωας/ηρωίδα υποφέρει από μια κατάρα που αργότερα με σύμμαχο την αγάπη ή την βαθιά αφοσίωση ενός προσώπου λειτουργεί απελευθερωτικά. Παράδειγμα η «Ωραία και το Τέρας», ο Βάτραχος - Πρίγκιπας. Αυτά τα παραμύθια έχουν διπλή μεταμόρφωση καθώς η ηρωίδα βοηθά να μεταμορφωθεί από τέρας ή βάτραχο σε πρίγκιπα αλλά και το αντίστροφο, καθώς, ο ήρωας βοηθά την ηρωίδα να εγκαταλείψει ένα μειονέκτημα μια αδυναμία του χαρακτήρα της, τη βοηθά στην ουσία να ωριμάσει, να ολοκληρωθεί, να τελειοποιηθεί.

Τα θέματα που προέρχονται από αγαπημένα παραμύθια, έχουν πολλά χαρακτηριστικά και συγκεντρώνουν τη γνήσια φύση της παράδοσης. Τα πρότυπα υποδείγματα αποτελούνται από εικόνες και σύμβολα όμοια σε όλο τον κόσμο, αρχέτυπες εικόνες και συμβολισμούς βαθιά ριζωμένους στο ασυνείδητο της ύπαρξης που βοηθούν τον άνθρωπο να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλει αλλά και το άγνωστο και ανεξήγητο της δημιουργίας και των νόμων της. Τα παραμύθια, οι μύθοι, οι θρύλοι έχουν τις ρίζες τους βαθιά μέσα στην ανθρώπινη φύση, η οποία αναζητάει συνεχώς τους λόγους ύπαρξής της. Κάποτε ανάφερε ο Σολζενίτζιν (Solzhenitsyn) στην απονομή των βραβείων Νόμπελ «Μερικά πράγματα οδηγούν σ' έναν κόσμο πέρα από λόγια.... Είναι σαν αυτόν, τον μικρό καθρέφτη στα παραμύθια – κοιτάς μέσα του και αυτό που βλέπεις δεν είναι ο εαυτός σου. Για μια στιγμή είδες το 'Αφθαστο... και η ψυχή σου το αναζητά».

Συμβολισμός των Παραμυθιών

Η συμβολική μορφή και ο αρχέτυπος χαρακτήρας τους κάνει τα παραμύθια κατανοητά σε όλους τους ανθρώπους, διαφορετικών ηλικιών, εποχών, πολιτισμών. Παρέχει τις γέφυρες και ένα μέσον αναγωγής από τον ένα βαθμό κατανόησης στον επόμενο, όχι μόνο ανάμεσα στους πολιτισμούς αλλά και ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα του ίδιου του ανθρώπου, στην φωτεινή αλλά και στη σκοτεινή του πλευρά, στις συναισθηματικές, πνευματικές του συγκρούσεις. Τα αρχέτυπα σύμβολα του γένους επιβάλλονται και μέσα από αυτά εκφράζονται οι ανάγκες του ανθρώπου.
Ας ξεκινήσουμε όμως να δούμε κάποια παραμύθια και τι συμβολίζει το καθένα.

Η Σταχτοπούτα

«Μια φορά και ένα καιρό ήταν ένας καλός άντρας και ζούσε μαζί με την καλόκαρδη γυναίκα του και την όμορφη κόρη τους. Ξαφνικά η γυναίκα αρρώστησε και πέθανε. Τότε ο άντρας παντρεύτηκε μια δεύτερη γυναίκα που είχε δύο κόρες.» Κάπως έτσι ξεκινάει το παραμύθι της Σταχτοπούτας και μαζί ξεκινάνε και τα βάσανά της, αφού η μητριά της δεν τη συμπαθούσε. Εδώ βλέπουμε το συμβολισμό του Χαμένου Παραδείσου, την κάθοδο της ψυχής στον κόσμο, όπου πρέπει να υποφέρει τις δοκιμασίες. Η Σταχτοπούτα ήταν αναγκασμένη να καθαρίζει το τζάκι από τις στάχτες και λέγεται ότι το όνομά της το πήρε από αυτή την καθημερινή εργασία που έπρεπε να κάνει στο σπίτι.

Τι συμβολίζει όμως το τζάκι; Το τζάκι συμβολίζει την εξορία, τις στάχτες των νεκρών, την ταπείνωση και τη θλίψη. Είναι ένα αρχαίο έθιμο για τους δυστυχισμένους να κάθονται στις στάχτες, μέχρι να τους προσκαλέσουν να καθίσουν σε ένα καλύτερο μέρος. Οι στάχτες συμβολίζουν επίσης το πόσο μικρή είναι η ζωή. Το τζάκι όμως συμβολίζει και κάτι άλλο, ένα ιερό κέντρο, το μέρος που εμφανίζονται τα πνεύματα με τη μορφή της φωτιάς. Αντικατοπτρίζει τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με τους νεκρούς, και συμβολίζει την είσοδο προς τον άλλο κόσμο. Η Σταχτοπούτα κατ' αυτόν τον τρόπο καταλαμβάνει και μια πνευματική θέση πέρα από την φυσική. Το τζάκι είναι επίσης ένας τόπος ασφαλές από τα πνεύματα που τριγυρνούν μέσα στη νύχτα. Στους Κέλτες η λατρεία των νεκρών επικεντρώνονταν γύρω από το τζάκι. Το τζάκι είναι ακόμα τόπος απ' όπου πηγάζει ζεστασιά, τόπος γυναικείας κυριαρχίας όπως στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε η Εστία όπου η γυναίκα πριν από οποιαδήποτε εργασία έπρεπε να τιμήσει τη θεά του σπιτιού, και δεν έπρεπε να σβήσει η φωτιά. Η θέση της δίπλα στο τζάκι παραλληλίζει τη Σταχτοπούτα με τη θεά Εστία. Η Σταχτοπούτα περιποιείται τη φωτιά, επομένως είναι το πνεύμα, η ψυχή, η πανέμορφη, ενώ οι δυο αδερφές της είναι το σώμα και ο νους. Οι τρεις αδελφές μαζί αντιπροσωπεύουν τα τρία στάδια της εξέλιξης του ανθρώπου που οδηγούν στην αυτογνωσία.

Οι αδελφές της Σταχτοπούτας συμβολίζουν ακόμη την εσωτερική και πνευματική ασχήμια, αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις του κακού που βρίσκονται στην απληστία, τη ζήλια και τη ματαιοδοξία. Η μητριά αντιπροσωπεύει την σκοτεινή και καταστροφική όψη της γυναικείας φύσης, που σε άλλα παραμύθια μεταμορφώνεται σε κακιά μάγισσα, θα μπορούσαμε να την παραλληλίσουμε με την ιστορία της Λίλιθ και του Αδάμ καθώς αντιπροσωπεύει το σκότος και την καταστροφή. Οι μητριές όπως στη Σταχτοπούτα και τη Χιονάτη συμβολίζουν ακόμη τον χαμένο Παράδεισο και την σκληρή πραγματικότητα του κόσμου όπου το άτομο αντιμετωπίζει τη σκοτεινή πλευρά της Μεγάλης Μητέρας.

Μεγάλο ρόλο στο παραμύθι παίζει η νεκρή μητέρα της Σταχτοπούτας. Εμφανίζεται σαν άσπρο περιστέρι, σύμβολο της αγνής αγάπης, μιας αγάπης που δίνει δύναμη στην ηρωίδα για να υπομείνει όλα τα βάσανα.

Η μεταμόρφωση της Σταχτοπούτας συμβολίζει τις κρυμμένες δυνάμεις της ψυχής και δείχνουν τη διαδρομή της προς τον Παράδεισο. Η Σταχτοπούτα βγάζει τα λερωμένα ρούχα της και φοράει τον φωτεινό Μανδύα της Δόξας, το Φως των Ουρανών.

Το γυάλινο γοβάκι έχει μαγικές ιδιότητες καθώς στην Αλχημεία το γυαλί συμβολίζει την πνευματική τελειότητα, τη λάμψη, την καθαρότητα και τη διαύγεια.

Τέλος, η αναζήτηση του Πρίγκιπα με σκοπό να βρει τη Σταχτοπούτα και να παντρευτούν συμβολίζει την ένωση, τον Ανδρόγυνο και την κατάκτηση του χαμένου Παραδείσου.

Ο Παπουτσωμένος Γάτος

Τα ζώα πάντα βοηθούν τους ανθρώπους, η γάτα εμφανίζεται συχνά και όχι μόνο στον παπουτσωμένο γάτο. Ο γάτος δεν είναι μόνο κολπατζής με σκοπό να πετύχει τον στόχο του, είναι παράλληλα και φύλακας που προστατεύει τη ζωή των θνητών. Αυτός άλλωστε είναι και ο πιο σημαντικός ρόλος των ζώων στα παραμύθια και τον συνεχίζουν ακόμη και μετά τον θάνατό τους. Μερικές φορές τα ζώα δρουν από μόνα τους, ενώ άλλες φορές υπάρχει σχέση αμοιβαιότητας. Οι ήρωες σώζουν ή βοηθούν το ζώο και αυτό από ευγνωμοσύνη τους ανταποδίδει τη σωτηρία, όταν χρειάζεται η επέμβαση των δυνάμεων τους.

Η Ωραία και το Τέρας

Σε αυτό το παραμύθι συναντάμε μια πεντάμορφη η οποία βρίσκεται κάτω από την εξουσία ενός τέρατος. Η ηρωίδα τον βλέπει σαν τέρας, απλά της απαγορεύεται να τον δει την νύχτα. Όταν παραβιαστούν οι κανόνες και η πεντάμορφη δει τον μαγεμένο ήρωα τότε αυτός εξαφανίζεται ή εκείνη τον εγκαταλείπει. Μετά θα πρέπει να πετύχει γενναία κατορθώματα για να τον ξαναβρεί. Με τη βοήθεια των ζώων τον βρίσκει και τελικά λύνονται τα μάγια και τον παντρεύεται. Σε αυτό το παραμύθι κατανοούμε ότι δεν πρέπει να κρίνουμε σύμφωνα με την εξωτερική εμφάνιση, θα πρέπει να ξεπερνάμε τους φόβους μας, και συνειδητοποιούμε ότι η αληθινή αγάπη επιβάλλεται σε κάθε μορφή μαγείας και βγαίνει πάντα νικήτρια.

Η Κοκκινοσκουφίτσα

Στην ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας περιλαμβάνεται κάθε στοιχείο του χωρισμού από τη μητέρα. Στο δάσος εμφανίζεται η απειλή με τη μορφή του λύκου, η παρουσία του είναι σκοτεινή, η προειδοποίηση της μητέρας της Κοκκινοσκουφίτσας να το αποφύγει, ακολουθεί το φάγωμα και η είσοδος στο σκοτάδι του θανάτου και τέλος η ανάσταση σε μια καινούρια ζωή. Η ανθρωπολογία ανακαλύπτει σε αυτές τις ιστορίες το συμβολισμό της θάλασσας που καταπίνει τον ήλιο την νύχτα. 'Αλλες ερμηνείες υποστηρίζουν ότι το κόκκινο σκουφάκι είναι το κόκκινο της αυγής, ή ο μεσημεριανός ήλιος. 'Αλλοι το βλέπουν ως ένα τελετουργικό καπέλο. Ο λύκος συμβολίζει το χειμώνα και το σκοτάδι κατά την Σκανδιναβική μυθολογία. Κατά τον Πλουά, ο οποίος συμφωνεί με τον συμβολισμό του λύκου και συμπληρώνει ότι η Κοκκινοσκουφίτσα είναι η φωτεινή πλευράς της θηλυκότητας, ενώ ο κυνηγός είναι ο ήρωας που σώζει την Κοκκινοσκουφίτσα από το τέρας. Η γιαγιά συμβολίζει τον παλιό χρόνο που φαγώνεται από τον Χειμώνα.

Παραμύθι και Εκπαίδευση

Το παραμύθι, έχει ως σκοπό να ψυχαγωγήσει τα παιδιά, να τους τραβήξει το ενδιαφέρον, να τους γεμίσει με εικόνες, να τους διεγείρει τη φαντασία, να τους εισάγει σε κόσμους μυθικούς ονειρικούς όπου τα πάντα είναι εφικτά. Το παραμύθι καλλιεργεί το πνεύμα στα παιδιά, ξεκαθαρίζει τα συναισθήματά τους να αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες και ταυτόχρονα να προτείνει λύσεις στα προβλήματά τους. Να κάνει το αδύνατο δυνατό. Οι ιστορίες και οι μύθοι δεν μπορούν να τα προσφέρουν αυτά στο βαθμό που το παραμύθι το ίδιο το μπορεί.

Τα παραμύθια εντυπωσιάζουν τα παιδιά, τα παραμύθια του κάθε τόπου γίνονται ένας τρόπος μάθησης για τα παιδιά διότι είναι ο λαϊκός πολιτισμός του κάθε τόπου και δεν έχουν μόνο μορφή διασκέδασης ή ψυχαγωγίας αλλά η επίδρασή τους πάει ακόμα μακρύτερα σε κοινωνικό επίπεδο.

Το παραμύθι μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την παρέμβαση του ανθρώπου σε μια κατάσταση που τον περιβάλλει. Μερικοί αμφισβητούν την αξία του ή και το απορρίπτουν διότι υποστηρίζουν πως κάνει το παιδί ονειροπόλο, αντί για δραστήριο και πως παρασέρνει σε ένα κόσμο το παιδί που δεν είναι ρεαλιστικός. Ξεχνούν όμως ότι το παραμύθι βρίσκεται εδώ από πάρα πολύ παλιά και σκοπό έχει την διέγερση της φαντασίας του παιδιού αλλά και του ενήλικα, ικανοποιεί σε φανταστικό επίπεδο τις πιο βαθιές επιθυμίες του κάθε ανθρώπου. Μέσα από το παραμύθι το παιδί ηρεμεί, γαληνεύει από τις καθημερινές εντάσεις που βιώνει.

Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των παραμυθιών, διότι μέσα από τη διήγηση μπορεί να βρει λύσεις στα προβλήματά του που θα μπορούσαν με μεγάλη πιθανότητα να ήταν δικά του χωρίς όμως να το γνωρίζει. Οι προτάσεις που ξεκινούν ένα παραμύθι, «Ήταν μια φορά και ένα καιρό», μεταφέρουν το παιδί σε ένα κόσμο μαγικό, φανταστικό παρασέρνοντας μαζί τους σε ένα ταξίδι εξωπραγματικό. Το ταξίδι αυτό μέσα στο φανταστικό και το εξωπραγματικό δεν αφήνει το παιδί να σκεφτεί ότι το αφορούν άμεσα όλα αυτά, ή το απειλούν. Οι ήρωες των παραμυθιών είναι απλοί και αδύναμοι άνθρωποι, χωρίς ταλέντα. Στην ουσία τα παραμύθια αφηγούνται την παιδική ηλικία ενός παιδιού μέχρι και την ενηλικίωσή του και αφηγούνται όλες τις περιπέτειες που περιλαμβάνει αυτή η ηλικία. Ο ήρωας προχωρεί μόνος του για κάποιο χρονικό διάστημα, μόνο όμως νοιώθει και το παιδί στη σημερινή κοινωνία που ζούμε. Η επαφή του παιδιού με τη φύση, όπως ένα δέντρο, ένα ζώο στα οποία νοιώθει πιο κοντά το παιδί, βοηθά τον ήρωα να βρει τον δρόμο του. Τα παραμύθια επιβεβαιώνουν το παιδί ότι μπορεί να είναι κυνηγημένο όμως όπως στα παραμύθια έτσι και αυτό θα βρει τον δρόμο του στην πορεία της ζωής, θα βρει την βοήθεια που έχει ανάγκη, καθώς το παιδί παρηγορείται με τα τεχνάσματα του «Κοντορεβιθούλη», τη μεταμόρφωση του «Ασχημόπαπου», την περιπέτεια της «Χάνσεν και Γκρέτελ», την επιμονή της «Σταχτοπούτας». Τα παιδιά που είναι ήρωες στα παραμύθια μπορούν να αποδείξουν στα παιδιά που διαβάζουν ένα παραμύθι ή που ακούν, ότι όλα τα προβλήματα τους μπορούν να λυθούν με μαγικό τρόπο, ακόμα κι αν αυτό φαντάζει μακρινό ή ακατόρθωτο. Συγχρόνως τα Παραμύθια εξασκούν τη φαντασία του παιδιού, όταν αυτό θα προσπαθήσει να το μεταφέρει με τον δικό του τρόπο στα κοντινά του πρόσωπα.

Η γοητεία του παραμυθιού βρίσκεται στον τρόπο που εκείνο αποκαλύπτει την εσωτερική μας φύση, με τις άπειρες ηθικές, ψυχικές και πνευματικές του δυνατότητες. Είναι η αναζήτηση για το νόημα της ζωής. Η υπόθεση είναι διάφορες παραλλαγές του τρόπου με τον οποίο ο ήρωας ή η ηρωίδα αντιμετωπίζουν μεγάλες δυνάμεις. Οι δοκιμασίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του ατόμου, μέχρι να πετύχει την προσωπική του ολοκλήρωση και μετά την οριστική του πραγμάτωση μέσα στην ένωση. Τα παραμύθια που μεγαλώσαμε μαζί τους μας βάζουν σε ένα κόσμο φανταστικό, ονειρικό, μαγικό, μας κάνουν ένα με τον ήρωα ή την ηρωίδα, μας γεμίζουν με εικόνες και χρώματα και μας ταξιδεύουν σε τόπους μυστικούς, μαγικούς που για να τους ανακαλύψουμε χρειαζόμαστε το μαγικό ραβδάκι.

«......και ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα».

Βιβλιογραφία

    • Cooper J. C., Ο Θαυμαστός Κόσμος των Παραμυθιών, εκδόσεις Θυμάρι, 1998.
    • Μαλαφάντης Κ., Το Παραμύθι στην Εκπαίδευση, Εκδόσεις Ατραπός, 2007.

Ε.Ρ.