Η έννοια της ψυχολογικής βοήθειας και θεραπείας είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τις ανάγκες της κοινωνίας μας. Στο διάβα των χρόνων και με τη διατύπωση των διαφορετικών κλάδων και ρευμάτων της επιστήμης της Ψυχολογίας έκαναν την εμφάνισή τους ποικίλα μονοπάτια ψυχολογικής θεραπείας, επιτρέποντας σε κάποιον να επιλέξει εκείνο που αισθάνεται ότι θα τον βοηθήσει περισσότερο.

Η θεραπεία Γκεστάλτ, όντας ξεχωριστή από την Ψυχολογία Γκεστάλτ, αποτελεί ένα τέτοιο μονοπάτι. Ανήκει και αυτή στον κλάδο των ψυχολογικών προσεγγίσεων που συναντιούνται με τους συναφείς όρους ουμανιστική, ολιστική ή υπερπροσωπική (transpersonal) προσέγγιση[1]. Πρόκειται για ψυχολογικές θεωρήσεις που λαμβάνουν υπόψη την πνευματικότητα ως στοιχείο έρευνας των περιεχομένων της ψυχής, προκειμένου να ορίσουν την ψυχική ισορροπία, να ερμηνεύσουν τα ψυχολογικά φαινόμενα και να ασκήσουν θεραπευτική πράξη. Κυρίαρχο στοιχείο είναι η ολιστική προσέγγιση της θεραπείας, ενώ στις μεθόδους τους συμπεριλαμβάνονται ο διαλογισμός, η αυτοσυγκέντρωση, η λατρευτική διάθεση, οι εργασίες ατραπού κ.α.

Η εμφάνιση της θεραπείας Γκεστάλτ

Το 1951 δημοσιεύτηκε στις Η.Π.Α. ένα βιβλίο με τίτλο Θεραπεία Γκεστάλτ, Ενθουσιασμός και Ανάπτυξη στην Ανθρώπινη Προσωπικότητα, (Gestalt Therapy, Excitement and Growth in the Human Personality)[2], προϊόν συνεργασίας των Φρήντριχ Σ. Περλς (Friedrich S. Perls), ψυχολόγου, Πωλ Γκούντμαν (Paul Goodman), κριτικού-συγγραφέα, και Ράλφ Χέφερλινε (Ralph Hefferline), μαθητή και ασθενή του Περλς. Σε αυτό για πρώτη φορά αναφέρεται δημόσια ο όρος «θεραπεία Γκεστάλτ», μιας καινοτόμου για την εποχή εκείνη ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, που υπόσχεται να έχει ρόλο σε κάθε πεδίο ψυχοθεραπείας, από την απλή συμβουλευτική υποστήριξη, έως την αντιμετώπιση κλινικών περιπτώσεων. Στο βιβλίο αυτό για πρώτη φορά, παρατίθενται οι εμπειρικές έρευνες και τα πρώτα καταγεγραμμένα αποτελέσματα της μεθόδου, αναλύεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί μέθοδοι, ενώ παρουσιάζονται οι ουσιώδεις διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα άλλα ρεύματα ψυχολογίας και την ψυχανάλυση. Το βιβλίο είχε μεγάλη απήχηση στο κοινό και αρκετοί στράφηκαν στη μελέτη και εφαρμογή της θεραπείας Γκεστάλτ.

Πίσω από αυτήν τη δημοσίευση υπάρχει μια πορεία χρόνων μελέτης και εμπειρικής εφαρμογής, που οφείλεται στον Φρήντριχ Περλς και την Λόρε Πόσνερ (Lore Posner), μετέπειτα Λάουρα Περλς (Laura Perls). Και οι δύο γερμανικής καταγωγής, συναντήθηκαν το 1926, από τότε που σπούδαζαν ψυχολογία. Οι θεωρίες της Κάρεν Χόρνεϊ (Karen Horney) και του Βίλχελμ Ράιχ (Wilhelm Reich) επηρέασαν τα αρχικά βήματα των σπουδών τους, παρακολουθώντας μαθήματα της πρώτης, ενώ ο Φριτς Περλς έγινε μέλος των τεχνικών σεμιναρίων του δευτέρου στην Βιέννη, το 1927. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του θεωρητικού πλαισίου επάνω στο οποίο βασίστηκε η μέθοδός τους έπαιξαν οι επιρροές που άσκησαν επάνω τους οι δυτικοί φιλόσοφοι και διανοητές (κυρίως υπαρξιστές), αλλά και η πνευματική τους αναζήτηση μέσα από τη μελέτη του Ταοϊσμού και του Ζεν Βουδισμού[3].

Κάτω από τη σκιά της ανόδου του εθνικοσοσιαλισμού στην Γερμανία, το 1933 οι Περλς αποφάσισαν να μεταναστεύσουν. Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Ολλανδία μετανάστευσαν στη Νότια Αφρική. Εκεί το 1942 δημοσιεύουν το βιβλίο Εγώ, Πείνα και Επιθετικότητα: Αναθεώρηση της Θεωρίας και της Μεθόδου του Φρόιντ (Ego, Hunger and Aggression: A Revision of Freud's Theory and Method)[4], το οποίο θεωρείται ο πρόδρομος της θεραπείας Γκεστάλτ. Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε μία ψυχολογική προσέγγιση που ενσωμάτωνε την ενσυνειδητότητα και την επίγνωση ως μέρος του θεραπευτικού της μοντέλου[5].

Σε εκείνα τα πρώτα βήματα ο όρος που χρησιμοποιήθηκε ήταν «συγκέντρωση» για την αποκατάσταση της συνειδητής αντίληψης, η οποία διακρίνεται σε διάφορες βαθμίδες και μορφές, όπως: ενδιαφέρον, προσοχή, εστίαση, δηλαδή το είδος της συγκέντρωσης που οδηγεί σε μια στενή, ενδελεχή εποπτεία ενός ζητήματος.

Το 1946, οι Περλς μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη, όπου ο Φρήντριχ εργάστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα με τον Βίλχελμ Ράιχ και την Κάρεν Χόρνευ, και στη συνέχεια μετακόμισε στην Καλιφόρνια, ενώ η Λάουρα παρέμεινε στη Νέα Υόρκη συνεχίζοντας το θεραπευτικό της έργο και διαμορφώνοντας ένα πρόγραμμα «θεραπείας Γκεστάλτ ανατολικής ακτής».

Μετακομίζοντας στην Καλιφόρνια, ο Φρήντριχ Πέρλς συνεργάστηκε με το Ινστιτούτο Έσαλεν (Esalen)[6], που θεωρούσε αυθεντικό τόπο πνευματικής αναζήτησης. Στα γραπτά του αναφέρει ότι εκεί βίωσε την εμπειρία μιας θρησκείας χωρίς Θεό! Στο Έσαλεν πραγματοποιούσε εκπαιδευτικά εργαστήρια ενώ συνέχισε την πρακτική και την εξέλιξη της Γκεστάλτ αναπτύσσοντας τη μέθοδο «θεραπείας Γκεστάλτ δυτικής ακτής».

Εκείνη την εποχή δημιούργησαν φιλική σχέση με τον συγγραφέα, ποιητή ψυχοθεραπευτή και φιλόσοφο Πωλ Γκούντμαν (Paul Goodman)‎‎, έναν αναρχικό στοχαστή, που είχε υιοθετήσει τις ραϊχικές θεωρίες, ο οποίος αγκάλιασε με θέρμη την θεραπεία Γκεστάλτ, συγγράφοντας μάλιστα το θεωρητικό τμήμα του βιβλίου που την έκανε γνωστή. Με την κυκλοφορία του βιβλίου η θεραπεία Γκεστάλτ έγινε γνωστή και διαδόθηκε στην Ευρώπη, καθώς αρκετοί ψυχολόγοι άρχισαν να την εφαρμόζουν. Η ελευθερία που παρείχε στην εφαρμογή της συνέβαλλε σημαντικά στην εξάπλωσή της καθώς και στη δημιουργία διαφόρων παραλλαγών και τάσεων τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Η.Π.Α.

Θεμελιώδεις Έννοιες και Ορολογία

Αρχικά ο Φριτς Περλς είχε στο μυαλό του να χρησιμοποιήσει τον όρο «υπαρξιακή θεραπεία»[7], καθώς θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντική την πλήρη επαφή του ατόμου με την ίδια του την ύπαρξη και σε συνειδητή σχέση με το περιβάλλον του. Με την έννοια ύπαρξη λογιζόταν και η πνευματική διάσταση του ατόμου, καθώς θεωρείται ότι είναι διαμορφωμένο με στοιχεία που καθορίζονται ακόμη και πριν από τη γέννησή του[8]. Αλλά η ομοιότητα του όρου με τον υπαρξισμό του λογοτέχνη, φιλόσοφου και ακτιβιστή Ζαν Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre) θεωρήθηκε προβληματική κι απορρίφθηκε.

Αντ’ αυτού επιλέχθηκε ο όρος Γκεστάλτ (Gestalt), δανεισμένος από την αναπτυσσόμενη τότε Ψυχολογία Γκεστάλτ. Προέρχεται από το ρήμα γκεστάλτεν (gestalten), που σημαίνει διαμορφώνω – σχεδιάζω μία συνεκτική δομή με συγκεκριμένο νόημα. Εναλλακτικά στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται ο όρος μορφολογική ψυχολογία. Οι Περλς βεβαίωναν ότι η επίτευξη ενός ισχυρού «γκεστάλτ» συνιστά θεραπεία για ένα άτομο. Μέσω της θεραπείας αυτής όλα τα αποκομμένα τμήματα της ύπαρξης συνειδητοποιούνται και συντίθενται σε ένα όλον, επιφέροντας ισορροπία.

Η ολιστικότητα της θεραπείας Γκεστάλτ συνίσταται στη θεώρηση του ανθρώπου ως αδιαχώριστη ενότητα σώματος, νου, συναισθημάτων, ψυχής και πνεύματος. Συμπεριλαμβάνει επιπλέον το περιβάλλον, καθώς θεωρεί ότι το άτομο μπορεί να εξεταστεί και να κατανοηθεί πλήρως μόνο σε σχέση με αυτό. Η Γκεστάλτ προωθεί την εξερεύνηση της εμπειρίας στο σύνολό της αντί την ανάλυσή της σε μεμονωμένα στοιχεία.

Η σύνδεση περιβάλλοντος και ατόμου μπορεί μεταφορικά, να γίνει κατανοητή από το παράδειγμα: αν ένα λευκό σημείο είναι μία «δομή», ένα «γκεστάλτ», μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο αν το φόντο είναι διαφορετικού χρώματος, ενώ δεν μπορεί να φανεί σε ένα επίσης λευκό φόντο.

Ο Περλς θεωρούσε ότι ένα από τα πιο συχνά αίτια εκδήλωσης παθολογικών συμπτωμάτων ψυχικής φύσης είναι η έλλειψη επίγνωσης αισθήσεων που διαφεύγουν από τη συνειδητότητα και δεν γίνονταν αντιληπτές. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει ικανοποιητική αντίληψη των σωματικών του αισθήσεων, μα ενδέχεται να του λείπει η επίγνωση των αισθήσεων από ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Κάτι τέτοιο προκαλεί ένα πλέγμα προβλημάτων σε σχέση με τα όρια επαφής του με το περιβάλλον. Σύμφωνα με την μέθοδο Γκεστάλτ, αυτή η ελλιπής συνειδητοποίηση θεωρείται αιτία πολλών ψυχοπαθολογικών ανισορροπιών.

Η επίγνωση ή συνειδητότητα, που θεωρείται τόσο σημαντικός παράγοντας στη θεραπεία Γκεστάλτ, αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο των διαφόρων παραδόσεων πνευματικής αναζήτησης, και είναι αντικείμενο επίτευξης μέσω διαλογισμών και ενατενίσεων, όπου με την κατάλληλη εκπαίδευση φτάνει κανείς να διακρίνει ιδιαίτερα εκλεπτυσμένες πνευματικές και ψυχικές εκδηλώσεις[9]. Αντίστοιχα στην Γκεστάλτ η αυτογνωσία είναι απαραίτητη για την προσωπική ανάπτυξη και θεραπεία, καθώς το άτομο παροτρύνεται να συνειδητοποιήσει ακόμη και φευγαλέες σκέψεις, αδιόρατα συναισθήματα και σχεδόν ασυνείδητες συμπεριφορές. Η δύναμη που οδηγεί σε αυτορρύθμιση είναι η αυτογνωσία, η οποία βοηθά τους ανθρώπους να βρουν μια νέα προοπτική, να ανακτήσουν τη δημιουργικότητά τους, τον αυθορμητισμό και τη ζωτικότητά τους, να προσαρμοστούν δημιουργικά με το περιβάλλον τους, ενεργοποιώντας τις φυσικές διαδικασίες της θεραπείας[10].

Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της θεραπείας Γκεστάλτ είναι η αποδοχή της στάσης «εδώ και τώρα», με την έννοια ότι ισορροπημένο είναι να ζει κανείς στο παρόν, κι όχι να εμμένει σε ζητήματα του παρελθόντος ή να ανησυχεί άσκοπα για το μη ελέγξιμο μέλλον. Αν κάποιο πρόβλημα προέρχεται από το παρελθόν, ο σύμβουλος - θεραπευτής φροντίζει να αναδείξει τον τρόπο που αυτό δρα και περιπλέκει το παρόν, περιορίζοντας την επίδρασή του.

Οι άνθρωποι βρίσκονται σε συνεχή διεργασία με τον εαυτό και σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μέσω αυτού που στην ορολογία Γκεστάλτ ονομάζεται όριο επαφής. Το όριο επαφής είναι ταυτόχρονα σημείο διαχωρισμού και συνοχής μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος. Στο όριο επαφής ενός ισορροπημένου ατόμου λειτουργούν ανεμπόδιστα οι διαδικασίες με τις οποίες το άτομο δέχεται κι αφομοιώνει νέα πράγματα και η συνείδηση, η επίγνωση, η κίνηση, η δράση, η σκέψη, το συναίσθημα κ.λπ. συνυφαίνονται και ρέουν αρμονικά κατά την εξελικτική του διαδρομή.

Όταν προκύπτει ένα ζήτημα προς επίλυση, ενεργοποιείται ένας προσωρινός ψυχολογικός μηχανισμός, που εξυπηρετεί την αυτορρύθμιση προκειμένου να προσαρμοστεί το άτομο στο περιβάλλον του. Αντίθετα, όταν για κάποιο λόγο ο ψυχολογικός μηχανισμός αποκτήσει μόνιμο χαρακτήρα, με έντονα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την ισορροπημένη λειτουργία του ατόμου, τότε σύμφωνα με τη θεραπεία Γκεστάλτ συμβαίνει μια «διαταραχή» ή «διακοπή ορίου επαφής». Κι όταν, εξαιτίας διαταραχών, δεν ολοκληρώνεται πλήρως η δομή Γκεστάλτ στο άτομο, τότε το αποτέλεσμα ονομάζεται «ημιτελής δομή».

Στην Γκεστάλτ η ημιτελής δομή και οι διακοπές ορίου επαφής, επειδή συνήθως δεν συμβαίνουν στο επίπεδο του συνειδητού, προξενούν νευρώσεις που ταξινομούνται σε πέντε επίπεδα:

α. επίπεδο νεύρωσης ψεύδους: έλλειψη αυθεντικότητας και επικράτηση πλάνης.

β. φοβικό επίπεδο νεύρωσης: πιο αυθεντικές αντιδράσεις μα η δράση κυριαρχείται από φόβο.

γ. αδιεξοδικό επίπεδο: κυριαρχεί η αποφυγή του πόνου και η αναστολή της δράσης.

δ. εσωστρεφώς εκρηκτικό επίπεδο: αυξημένη επίγνωση, μα κυριαρχεί ο φόβος για αλλαγή και η αναβλητικότητα στην ανάληψη δράσης.

ε. εξωστρεφώς εκρηκτικό επίπεδο: το άτομο ανακάμπτει και αποκαθίσταται η αυθεντικότητα.

Η διερεύνηση και αναγνώριση του επιπέδου της νεύρωσης είναι θεμελιώδες στάδιο στη θεραπευτική διαδικασία. Είναι απαραίτητη η πλήρης ταυτοποίηση των εσωτερικών μηχανισμών που δημιουργούν εμπλοκές και προκαλούν διακοπή ορίου επαφής ή ημιτελείς δομές. Η ξεκάθαρη ψυχική εικόνα του ατόμου θα δώσει τη δυνατότητα να εφαρμοστούν οι κατάλληλες τεχνικές προκειμένου να επέλθει η εξισορρόπηση του ατόμου, απομακρύνοντας όλα τα επίπεδα νευρώσεων και να ολοκληρωθεί η θεραπεία Γκεστάλτ.

Μεθοδολογία και Τεχνικές

Όπως προαναφέρθηκε, ένας σπουδαίος λόγος της εξάπλωσης της θεραπείας Γκεστάλτ είναι η ελευθερία που παρέχει στους ψυχολόγους ως προς τη μεθοδολογία και τις τεχνικές, που προέρχονται από οποιαδήποτε ψυχολογική ή φιλοσοφική προσέγγιση.

Η θεραπεία Γκεστάλτ επηρεάστηκε ιδιαίτερα από προϋπάρχοντα φιλοσοφικά ρεύματα και ψυχοθεραπευτικές μεθόδους. Μεταξύ άλλων, βασίστηκε στη διαλογική φιλοσοφία του Μάρτιν Μπούμπερ (Martin Mordechai Buber), τη φαινομενολογική φιλοσοφία της ετερότητας που αναπτύχθηκε από τον Εμανυέλ Λεβινάς (Emmanuel Levinas), και έχει κοινό έδαφος με τις σύγχρονες ψυχοδυναμικές και διυποκειμενικές ψυχοθεραπείες. Η θεραπεία Γκεστάλτ είναι απόλυτα σχεσιακή στη φιλοσοφία, τη θεωρία της προσωπικότητας, την κλινική μεθοδολογία και την πρακτική της. Η προοπτική της θεραπείας Γκεστάλτ είναι ότι όλα τα φαινόμενα κατασκευάζονται και οργανώνονται από σχεσιακές διαδικασίες. Στη διαλογική μέθοδο, εκφράζεται η αυθεντική, προσωπική ανταπόκριση του θεραπευτή στην εκάστοτε κατάσταση του θεραπευόμενου. Η σχέση τους ως αλληλεπίδραση είναι το θεμέλιο για υψηλότερη πνευματική εξέλιξη και των δύο, και αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερη συνάντηση, που απαιτεί υψηλό βαθμό αυθεντικότητας και ειλικρίνειας, στοιχεία θεμελιώδη για την Γκεστάλτ.

Ο θεραπευτής αντί να θεωρείται αυθεντία, όπως συμβαίνει στις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές σχολές, αντιμετωπίζεται ως σύμβουλος - συνεργάτης σε μια ισότιμη σχέση με τον αποδέκτη. Θεραπευτής και θεραπευόμενος αναπτύσσουν μαζί τεχνικές κι ασκήσεις σε ένα ταξίδι αμοιβαίας ανάπτυξης επίγνωσης και αυτογνωσίας. Όταν ο εισηγητής διαπιστώνει ότι έχει έρθει η στιγμή να προτείνει μια νέα άσκηση, εξηγεί τι ακριβώς θέλει να πετύχει με τη συγκεκριμένη διαδικασία σε έναν ισότιμο διάλογο.

Ένα άλλο στοιχείο που ενσωματώνεται στη θεραπεία Γκεστάλτ είναι η θεωρία πεδίου του Γερμανού ψυχολόγου Κουρτ Λέβιν (Kurt Lewin), που την ανέπτυξε στο πλαίσιο της Ψυχολογίας Γκεστάλτ, και η οποία εξηγεί την αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τη θεωρία πεδίου, ο θεραπευόμενος ωθείται να αλλάζει διαρκώς οπτική και παροτρύνεται να διερευνήσει τις διεργασίες προσαρμογής που επιστρατεύει για να συσχετιστεί με ένα «πεδίο» - περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο γίνεται διακριτός ο τρόπος που ενεργοποιούνται οι προκαταλήψεις κι άλλοι παρόμοιοι συμπεριφορικοί, αντιληπτικοί και ψυχικοί μηχανισμοί και αναπτύσσεται η επίγνωση των αυτοματοποιημένων προτύπων συμπεριφοράς. Στο θεμελιώδες βιβλίο, Θεραπεία Γκεστάλτ, Ενθουσιασμός και Ανάπτυξη στην Ανθρώπινη Προσωπικότητα (Perls, Hefferline, και Goodman) του 1951, το πεδίο περιγράφεται ως μια σφαίρα επιρροής παρόμοια με ένα πεδίο δύναμης.

Η φαινομενολογική θεώρηση είναι άλλη μια παράμετρος που λαμβάνεται υπόψη κατά τη θεραπεία Γκεστάλτ. Σχετίζεται με την υπερβατική φαινομενολογία, όπως σκιαγραφήθηκε από τον φιλόσοφο Έντμουντ Χούσερλ (Edmund Husserl), η οποία αποσκοπεί σε μια αντικειμενική κατανόηση του κόσμου μέσω της ανακάλυψης καθολικών λογικών δομών στην ανθρώπινη υποκειμενική εμπειρία. Υπό αυτήν την έννοια, εστιάζει στην παρατήρηση και τη μελέτη των φαινομένων της συνειδητότητας.

Σύμφωνα με αυτήν, δεν επιχειρείται η μελέτη της συνείδησης από την οπτική γωνία της κλινικής ψυχολογίας ή της νευρολογίας. Αντίθετα, επιδιώκεται ο προσδιορισμός των βασικών ιδιοτήτων και δομών της εμπειρίας. Ο θεραπευτής παραμερίζει κάθε προκατάληψη, αξίωση και προσδοκία σχετικά με τη διαδικασία θεραπείας, προκειμένου να αποδεχθεί, απολύτως ανοιχτά και αμερόληπτα, την εκάστοτε κατάσταση που ζητά αλλαγή. Έχει σημασία η ξεκάθαρη παρατήρηση και καταγραφή αυτού που συμβαίνει ως φαινόμενο, χωρίς καμία απολύτως ερμηνεία ή διάγνωση. Ο δε θεραπευόμενος συγκεντρώνει την προσοχή του στην όσο το δυνατόν πληρέστερη βιωματική αντίληψη όλων των ψυχικών εκδηλώσεων, και στην περιγραφή όλων των βιωμάτων του χωρίς την παραμικρή αναστολή ή κριτική στάση.

Κατά την εφαρμογή της θεραπείας είναι θεμελιώδες το άτομο να ωθείται στη λήψη αποφάσεων και στην ανάληψη της ευθύνης των συνεπειών τους. Με αυτόν τον τρόπο αποκλείονται τα νοητικά τεχνάσματα που κάποιες φορές διεγείρονται αυτόματα και λειτουργούν ασυνείδητα, ώστε να αποποιηθεί την ευθύνη του. Η ανάληψη της ευθύνης ύπαρξης θεωρεί τους ανθρώπους υπεύθυνους για το πώς επιλέγουν να βλέπουν τον κόσμο, πώς αντιδρούν σε αυτόν και τον τρόπο της ζωής που επιλέγουν, ακόμα κι αν, οι ίδιοι, συχνά θεωρούν ότι δεν καμία έχουν ευθύνη για ότι τους συμβαίνει. Με την ευθύνη ύπαρξης, κατά τη θεώρηση των θεραπευτών Γκεστάλτ, δίνεται έμφαση στην υποχρεωτική ανταπόκριση στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Οι απαντήσεις που δίνουμε κάθε στιγμή, οι αποφάσεις και οι πράξεις μας, έχουν συνέπειες για τις οποίες είμαστε οι ίδιοι υπεύθυνοι.

Η πρακτική εφαρμογή όσων προαναφέρθηκαν προϋποθέτει μια σειρά από τεχνικές οι οποίες διαμορφώθηκαν μέσα στα χρόνια, αλλά και εξαιτίας της διαφορετικότητας των πολλών θεραπευτικών κέντρων Γκεστάλτ ανά τον κόσμο. Μπορούμε να σημειώσουμε τις πιο διαδεδομένες που ξεχωρίζουν:

α. Διάλογος: είναι σύντομες δηλώσεις κι ερωτήσεις του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο, για να διευκολύνει την αυτογνωσία, την εξερεύνηση των συναισθημάτων και των σκέψεων ή για να προκαλέσει αντιδράσεις. Αυτός ο διάλογος, όταν απαιτείται για την ολοκλήρωση της θεραπείας, μπορεί να κορυφωθεί σε τέτοιο επίπεδο αντιπαράθεσης που να εκφραστεί με εκρηκτικότητα.

β. Ασκήσεις: σχεδιασμένες με σκοπό να αυξήσουν την επίγνωση του ατόμου, για το πώς διαμορφώνει τον εαυτό του προκειμένου να προσαρμοστεί σε κάποιο συγκεκριμένο περιβάλλον.

γ. Πειράματα: που αφορούν την επιδίωξη δοκιμασιών, την εξερεύνηση και το εσκεμμένο βίωμα, ως μια μαθησιακή εμπειρία που φέρνει νέα, βιωματική, σημαντική γνώση.

δ. Εργασίες: πάνω σε ζητήματα που πρέπει να γίνουν μέσα στην καθημερινότητα ως διερεύνηση των μηχανισμών συσχέτισης με το περιβάλλον και τον εαυτό.

ε. Παιχνίδια ρόλων: όπου ζητείται από τον θεραπευόμενο να συμπεριφερθεί μπαίνοντας στη θέση κάποιου άλλου, ακόμη και να ταυτιστεί μαζί του και να μιμηθεί συμπεριφορές που κανονικά θα απέφευγε.  

Ως παραλλαγή των παιχνιδιών ρόλων συχνά στην Γκεστάλτ χρησιμοποιείται η τεχνική της άδειας καρέκλας. Στην άδεια καρέκλα, υποτίθεται ότι κάθεται ένα απών, υποθετικό πρόσωπο με το οποίο ο θεραπευόμενος καλείται να κάνει διάλογο, φανερώνοντας με αυτό τον τρόπο τον εσωτερικό διάλογο που λαμβάνει χώρα στο μυαλό του.

στ. Άλλα μέσα: που επίσης επιστρατεύονται, πέρα από τη λεκτική έκφραση και επικοινωνία θεωρούνται εξαιρετικά σημαντικά, όπως η προσοχή στην αναπνοή, τον ήχο ή την ένταση της φωνής, η παρατήρηση στη χρήση συγκεκριμένων λέξεων ή εκφράσεων, η παρατήρηση των κινήσεων και στάσεων του σώματος. Μπορεί να ζητηθεί η επανάληψη μεγαλόφωνα μιας συγκεκριμένης φράσης - σύνοψης ενός βιώματος ή να ζητηθεί να εκφραστεί μια κατάσταση ζωγραφικά, με ήχους ή κίνηση. Σε αυτές τις διαδικασίες ευαισθητοποιείται η αυτοπαρατήρηση λεπτών εκδηλώσεων, όπως συμβαίνει σε αρκετές πνευματικές παραδόσεις. Η διάκριση αυτών των λεπτών εκδηλώσεων θεωρείται προαπαιτούμενο για την επίτευξη εσωτερικών μεταμορφώσεων και συνειδησιακών αλλαγών[11].

Ταξίδι στην Επίγνωση

Η θεραπεία Γκεστάλτ ασκείται διεθνώς σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα κι έτσι η σχετική βιβλιογραφία και οι κλινικές μελέτες έχουν δημιουργήσει ένα εκτενές πλέγμα αναφορών για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς της.

Σε σχετικές μελέτες[12][13], καταμετράται ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική για τις αγχώδεις διαταραχές. Χωρίς να είναι επιστημονικά ερμηνευμένος ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι τεχνικές της, αποδίδει καλύτερα στατιστικά αποτελέσματα από αρκετά είδη θεραπείας, σε πολλούς θεραπευτικούς και συμβουλευτικούς τομείς. Αυτή η υψηλή αποτελεσματικότητα ισχύει ακόμη και σε σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές, που παρατηρούνται σε ψυχιατρικούς ασθενείς, όπως η σχιζοφρένεια, αλλά και με ήπια προβλήματα, όπως κατάθλιψη, άγχος, εθισμός και ψυχοσωματικές διαταραχές[14]. Επίσης, αποδεικνύεται πολύ χρήσιμη για ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για επίλυση διαπροσωπικών συγκρούσεων.

Η Γκεστάλτ εξελίσσεται διαρκώς και χρησιμοποιείται σε ένα ολοένα πιο ευρύ φάσμα, όπως η ομαδική θεραπεία, η θεραπεία ζευγαριών και η οικογενειακή θεραπεία. Η επίδραση της Γκεστάλτ ανιχνεύεται σε άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής - συμπεριφορικής θεραπείας και του συνόλου των θεραπειών που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα.

Η ιδιόμορφη κι ελκυστική φύση των τεχνικών Γκεστάλτ και τα θετικά αποτελέσματα ενθαρρύνουν επαγγελματίες συμβούλους και θεραπευτές να τις εντάξουν στη θεραπευτική τους πράξη, παρόλο που μπορεί οι ίδιοι να ακολουθούν άλλα ψυχολογικά ρεύματα. Πλήθος ανθρώπων, που έχουν ασχοληθεί σε βάθος με την Γκεστάλτ, χαρακτηρίζουν συχνά τις εμπειρίες τους ως βαθιά πνευματικές και μεταμορφωτικές.

Η φύση της επιστημονικής τεκμηρίωσης της Γκεστάλτ επιτρέπει σε θεραπευτές και συμβούλους να εισάγουν τεχνικές από διάφορα πεδία, κυρίως εσωτερικών πνευματικών παραδόσεων, που συμβάλλουν ευεργετικά στα θεραπευτικά αποτελέσματα. Μάλιστα κάποιοι θεωρούν σκόπιμο να συμπεριληφθεί θεσμικά η έννοια της πνευματικότητας στη θεραπεία Γκεστάλτ[15].

Ο Περλς χαρακτήριζε «εμπειρία αιχμής» το βίωμα της πλήρους επίγνωσης και της κατανόησης του εαυτού ως μέρος του περιβάλλοντος σε ένα συνεκτικό όλον, ενώ σύγχρονοι ερευνητές το περιγράφουν ως «μικρές φωτίσεις σατόρι» κατά την ορολογία του βουδισμού ζεν[16].

Η σύνδεση θεραπείας Γκεστάλτ και βουδισμού, που υπήρχε εξαρχής με την επίδραση του Περλς, άνοιξε ένα κανάλι μεταξύ των δύο πνευματικών ρευμάτων. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί πλήθος θεραπευτικών προσεγγίσεων, που ενσωματώνουν θεμελιωδώς τη βουδιστική ψυχολογία και ιδιαίτερα την ενσυνειδητότητα σε θεραπείες Γκεσταλτ, με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα[17]. Τεχνικές της θεραπείας Γκεστάλτ χρησιμοποιούνται στην πράξη, ως ομαδική συμβουλευτική, εισάγοντας τη χρήση ομαδικών διαλογισμών σε χώρους εργασίας, καθώς και στην ομαδική συμβουλευτική υποστήριξη σπουδαστών για ανάπτυξη της επίγνωσης και της ενσυνειδητότητας[18], με καταμετρημένα θετικά αποτελέσματα[19].

Η θεραπεία Γκεστάλτ, διατυπώνοντας μια ολιστική θεώρηση της ανθρώπινης φύσης, αποτελεί ένα ακόμη μονοπάτι εσωτερικής μεταμόρφωσης, συνεισφέροντας σημαντικά στην κατάκτηση αυτογνωσίας και στην ανάληψη της προσωπικής ευθύνης για πνευματική εξέλιξη, αλλάζοντας έμπρακτα την καθημερινότητα των αναζητητών που την επιλέγουν[20].

Είναι βέβαιο πως σημαντικός αριθμός ανθρώπων αντιμετωπίζει τη θεραπεία Γκεστάλτ περισσότερο ως ψυχαγωγία και συχνά ως ένα ταξίδι προσωπικής, πνευματικής ανάπτυξης. Οι τεχνικές της εμπνέουν ανθρώπους να ξεφύγουν από τη ζώνη ασφαλείας τους και με επίγνωση αναλαμβάνουν την ευθύνη της ύπαρξής τους στην περιπέτεια της ζωής.

Σημειώσεις

[1]Naranjo, 1978; Williams, 2006.
[2] Gestalt Therapy, Excitement and Growth in the Human Personality.
[3] Crocker, Sylvia Fleming (2005) Phenomenology, existentialism, and eastern thought, in Gestalt Therapy, History, Theory, and Practice. Thousand Oaks/New Delhi/London: Sage Publications.
[4] Ego, Hunger and Aggression: A Revision of Freud's Theory and Method.
[5] Barlow, 1983; Crocker & Philippson, 2005; Doelger, 1978; Elliot & O'Neill, 2005; Gold & Zahm, 2018; Kennedy & Tang; Truscott, 2010; Zhang, 2019.
[6] esalen.org/: Το Ινστιτούτο Έσαλεν ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Μέρφυ (Michael Murphy) και τον Ρίτσαρντ Πράις (Richard Price) στην Καλιφόρνια την δεκαετία του 1960 με σκοπό να συνδυαστούν οι πνευματικές αποκαλύψεις της Ανατολής με τις επιστημονικές επαναστάσεις της Δύσης. Στο ινστιτούτο ερευνώνται και καλλιεργούνται τα καλύτερα στοιχεία του Ζεν Βουδισμού, της Δυτικής ψυχολογίας και της γιόγκα σε ένα όραμα που υπερβαίνει τα δόγματα της συμβατικής θρησκείας όπου ο φυσικός κόσμος γίνεται εξίσου σημαντικός με τον πνευματικό, όπου η επιστήμη και η πίστη είναι σύμμαχοι.
[7] Wheeler, 2005.
[8] Bowman & Leakey, 2006; Williams, 2006.
[9] Kara, 2020.
[10] Brownell, 2010.
[11] Σύμφωνα με τον Williams 2006.
[12] Butollo, M. Krüsmann, M. Maragkos, A. Wentzel: Kontakt zwischen Konfluenz und Isolation: Gestalttherapeutische Ansätze in der Angsttherapie. Vortrag gehalten auf der Tagung ''Wege aus der Angst – Möglichkeiten und Chancen der Therapie bei Angststörungen'', veranstaltet von MASH (Münchner Angst-Selbsthilfe), November 1995.
[13] Hartmann-Kottek: Wissenschaftliche Ergänzungsdaten zur Gestalttherapie. In: L. Hartmann-Kottek (Hrsg.): Gestalttherapie - Faszination und Wirksamkeit. Psychosozial-Verlag, Gießen 2014, S. 350.
[14] Uwe Strümpfel: Datenbasis zum Buch ''THERAPIE DER GEFÜHLE – Forschungsbefunde zur Gestalttherapie''. (therapie-der-gefuehle.de [PDF; 262 kB; abgerufen am 31. Dezember 2018].
[15] Crocker, 1998; Gürdil Birinci, 2017; Naranjo, 1978; Williams, 2006.
[16] Williams (2006).
[17] BUDDHIST PSYCHOLOGY AND CONTEMPORARY GESTALT THERAPY
[18] The Impact of a Mindfulness-Gestalt Based Counseling Group on Undergraduate College Students
[19] Περίπτωση αντιμετώπισης του εργασιακού άγχους στην Κορέα Gestalt Group Meditation Therapy Effect on Occupational Stress and Anxiety in Working Women Kim, Sung-Bong (Naturopathy, Dongbang Graduate University)
[20] Joyce και Sills 2014, σ. 289.

Βιβλιογραφία

• Φριτς Περλς, Η Προσέγγιση Γκεστάλτ, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα, 1989.
• Φριτς Περλς, Αυτόπτης μάρτυρας στη θεραπεία Γκεστάλτ, Εκδόσεις Γλάρος, 1989.
• Πέτρος Ρούσσος, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) (PDF), ΕΚΠΑ. σελ. 4.
• Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου, Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες - Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: ΙΙΙ (PDF), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
• Fritz Perls, Θεραπεία Γκεστάλτ και Ανθρώπινες Δυνατότητες, Gestalt Synthesis, Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2023.
• Laura Perls, Κάποιες Πτυχές της Ψυχοθεραπείας Γκεστάλτ, Gestalt Synthesis, Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2023.
• Paul Goodman, Θεραπεία Γκεστάλτ: Κάποιες Διαφορές στη Γενική Θεραπευτική Στάση, Gestalt Synthesis, Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2023.

Σύνδεσμοι

• Todd Grande, What is Gestalt therapy, Youtube
• Psychology, Η Πύλη της ψυχολογίας
• net: Gestalt
• Gestaltfoundation, Κέντρο Ψυχοθεραπείας και εκπαίδευσης
• Ανθρωπιστική ψυχολογία
• Rosemarie Wulf, The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory
• Jutta Keijo Pieper, Gestalt Psychotherapy and Zen, similarities and differences
• Lynn Williams, Spirituality and Gestalt: A Gestalt-Transpersonal Perspective

Λ.Κ.