Η γνώση των τσάκρα έρχεται από τα βάθη του χρόνου, μέσα από τον πολύμορφο πλούτο της ανατολικής παράδοσης. Πρόκειται για κέντρα στο ανθρώπινο σώμα που συνδέονται με την ζωτική ενέργεια ή πράνα (prana)[i], μια λεπτεπίλεπτη ενέργεια που κατά την ανατολική παράδοση διαρρέει στον εκδηλωμένο κόσμο, συνδέει μεταξύ τους τα πάντα και ρέει στο ανθρώπινο σώμα διαμέσου των τσάκρα.

Η λειτουργία τους μπορεί να διευθετηθεί, να καλλιεργηθεί και να βελτιωθεί με την απαραίτητη καθοδήγηση από έμπειρο εκπαιδευτή, που προτείνει κατάλληλες ασκήσεις για τα καλύτερα φυσικά και πνευματικά οφέλη.

Τσάκρα στην Eσωτερική Παράδοση της Ανατολής

Η παλαιότερη ίσως καταγραφή[ii] της λέξης τσάκρα που ετυμολογικά προέρχεται από την σανσκριτική εκδοχή της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής ρίζας *kwelə (ελληνικά: κύκλος), βρίσκεται στον ύμνο Keśin, εδάφιο 10.136 της Ριγκβέδα[iii], όπου αναφέρεται ο τσακραβαρτίν ως κυρίαρχος των σφαιρών - κύκλων - τσάκρα που «γυρίζει τον τροχό της επικυριαρχίας του» προς όλες τις κατευθύνσεις γύρω από ένα κέντρο:

Ο ακτινοβόλος (τσακραβαρτίν)[iv] στηρίζει το πυρ.
Ο ακτινοβόλος στηρίζει το νερό.
Ο ακτινοβόλος στηρίζει τον ουρανό και τη γη.
Ο ακτινοβόλος στηρίζει την εκδήλωση ολόκληρου του διάχυτου[v].
Αυτός ο ακτινοβόλος, ονομάζεται Φως.

Αντίστοιχα, σε βουδιστικά κείμενα[vi][vii] του 8ου αιώνα μ.Χ. αναφέρονται εσωτερικά ενεργειακά κέντρα, με τα συνώνυμα, τσάκα (cakka: περιστρεφόμενος δίσκος), πάντμα (padma: λωτός) και πίθα (pitha: ανάχωμα).

Τα τσάκρα ως ενεργειακά κέντρα στο ανθρώπινο σώμα αναφέρονται στα κείμενα της ταντρικής παράδοσης Κουμπτζικαμάτρα (Kubjikāmata), Καουλαντζαναρίγια (Kaulajñānanirnaya) και σε πηγές από τις διδασκαλίες του Ινδουισμού, του Βουδισμού, του Τζαϊνισμού[viii], όπου περιγράφονται πρακτικές τεχνικές που συνδέονται με την αφύπνιση και την ενεργοποίησή τους με σκοπό την επίτευξη καταστάσεων συνείδησης όπου βιώνεται η εκστατική ενότητα με το Όλον.

Επίσης στη Χάθα Γιόγκα[ix], συναντάμε αρχαίες αναφορές, για πρακτικές που διατηρούνται ζωντανές μέχρι σήμερα, για τεχνικές αφύπνισης των τσάκρα με τη χρήση ασάνα, δηλαδή ορισμένων στάσεων του σώματος, με πραναγιάμα, που είναι αναπνευστικές ασκήσεις, και με μούντρα, που είναι ειδικές στάσεις - χειρονομίες.

Σύμφωνα με την παράδοση η πράνα ρέει στο ανθρώπινο σώμα διαμέσου των ενεργειακών καναλιών νάντι (nāḍi). Σε ορισμένα σημεία του κεντρικού νάντι, κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, εντοπίζονται τα τσάκρα, που ενεργοποιούνται και περιστρέφονται ανάλογα με το εξελικτικό επίπεδο κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.

Η κοινά αποδεκτή άποψη είναι πως τα τσάκρα δεν λειτουργούν το ίδιο σε όλους τους ανθρώπους. Θεωρείται πως στον πνευματικά ακαλλιέργητο άνθρωπο τα ανώτερα τσάκρα, από την καρδιά και πιο πάνω, δεν είναι καθόλου ή είναι ελάχιστα ενεργά. Από τη στιγμή που η συνειδητότητα διευρύνεται και ξεκινά οποιαδήποτε αναζήτηση και εμβάθυνση στα ψυχικά περιεχόμενα, τότε αρχίζουν σταδιακά να λειτουργούν όλο και περισσότερα κέντρα και επέρχεται ένα είδος πνευματικού προσανατολισμού.

Εν γένει στην ελεγχόμενη και εύρυθμη λειτουργία τους τα τσάκρα επιτρέπουν την ροή της πράνα και χαρακτηρίζονται ως «ανοιχτά», ενεργοποιημένα. Αντιθέτως, όταν η ροή της πράνα για κάποιο λόγο παρεμποδίζεται και δεν ρέει ελεύθερα μέσα από τα τσάκρα, τότε θεωρούνται ότι είναι «κλειστά», ανενεργά. Όταν ένα τσάκρα κλείνει, έχει ως συνέπεια την δυσαρμονική σχέση με το περιβάλλον και τον εαυτό, οπότε εμφανίζονται συμπτώματα που οδηγούν σε ασθένεια, ανάλογα με το συγκεκριμένο τσάκρα που αντιστοιχεί στο μπλοκάρισμα της ενέργειας. Με τις κατάλληλες τεχνικές επιχειρείται να επανέλθει ο έλεγχος της κατάλληλης ροής ενέργειας και να αποκατασταθεί η υγεία του ατόμου.

Η ροή της πράνα είναι στενά συνδεδεμένη με τα συναισθήματα και το αστρικό σώμα.[x] το οποίο, σε κάποιες περιπτώσεις, εκδηλώνεται διαμέσου του αιθερικού σώματος, που με την σειρά του σχετίζεται με τους ρυθμούς, οπότε φανερώνεται στον ρυθμό της αναπνοής, τον καρδιακό ρυθμό κ.ά. Ωστόσο η εκδήλωση του αστρικού σώματος εμφανίζεται και με άλλους πιο περίπλοκους τρόπους που σχετίζονται με την αλληλεπίδραση της αναπνοής με τη σκέψη, με τα συναισθήματα, αλλά και με την σεξουαλική ενέργεια. Αυτή η πολυεπίπεδη λειτουργία των τσάκρα έχει οδηγήσει στη διατύπωση πολλαπλών σχετικών φιλοσοφικών θεωρήσεων και στη δημιουργία ποικίλων τεχνικών εσωτερικής εξάσκησης.

Ανάμεσα στο πλήθος τεχνικών της ανατολικής παράδοσης που επικεντρώνονται στα τσάκρα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην τάντρα παρουσιάζει η σπειροειδούς ροής ενέργεια[xi][xii] Κουνταλίνι, Καντάλι ή Τούμο, που θεωρείται ότι στον μέσο άνθρωπο βρίσκεται σε αδράνεια στην βάση της σπονδυλικής στήλης. Όταν η κουνταλίνι αφυπνιστεί, και ανέλθει διαμέσου των τσάκρα, ενισχύει τη ροή της στο σώμα κι οδηγεί σε ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας, σε μια βαθιά αλλαγή της αντίληψης, σε πνευματική επίγνωση και κατανόηση του εαυτού και του κόσμου.

Aπό την Ανατολή στη Δύση

Παρότι η Δύση θεωρείται πως διαθέτει τη δική της εσωτερική παράδοση, τους τελευταίους αιώνες η αλληλεπίδραση με την Ανατολή είχε σαν αποτέλεσμα την γεφύρωση της ανατολικής με την δυτική φιλοσοφία.

Τη δεκαετία του 1880 η ΄Ελενα Πέτροβνα Μπλαβάτσκι (H. P. Blavatsky), η ιδρύτρια της Θεοσοφικής Εταιρείας, και άλλοι Θεοσοφιστές[xiii], μεταλαμπάδευσαν στην δυτική εσωτερική παράδοση πλήθος γνώσεων, μεθόδων και τεχνικών της ανατολικής παράδοσης σε μια προσπάθεια να μεταδώσουν τον πνευματικό πλούτο της Ανατολής.

Αξιοσημείωτοι πρωτοπόροι στον τομέα αυτό, πέρα από πλήθος άλλων ερευνητών κι αναζητητών, ήταν τα ηγετικά μέλη της Θεοσοφικής Εταιρείας Άννι Μπέζαντ (A. Besant) και Τσαρλς Γουέμπστερ Λιντμπίτερ (C.W. Leadbeater) με σημαντική βιβλιογραφική συνεισφορά και δράση, καθώς και ο Βρετανός Άρθουρ Άβαλον (A. Avalon, ψευδώνυμο του Sir John George Woodroffe) ο οποίος μελέτησε την ινδική τάντρα και στο έργο του «The Serpent Power» (Η Δύναμη του Φιδιού) αναφέρεται εκτενώς στα τσάκρα και την κουνταλίνι.

Στη θεοσοφία, αναγνωρίζεται ότι υπάρχει άμεση σχέση των τσάκρα με την εξέλιξη και ανύψωση της ανθρώπινης συνείδησης προς υψηλότερα πνευματικά επίπεδα. Επιπλέον, το πώς η ισορροπημένη λειτουργία των τσάκρα λειτουργεί θεραπευτικά και εξασφαλίζει την υγεία και την ευεξία του ανθρώπου.

Στην ανθρωποσοφία, που είναι αντίστοιχο ρεύμα με την θεοσοφία, το οποίο αναπτύχθηκε στην Γερμανία, στις σκανδιναβικές χώρες, και στη συνέχεια γνώρισε μεγάλη εξάπλωση, θεωρείται ότι το σύστημα των τσάκρα στο διάβα των αιώνων διαμορφώνεται δυναμικά και είναι διαφορετικό για τους σύγχρονους ανθρώπους από ό,τι ήταν στην αρχαιότητα και θα αλλάζει διαρκώς εξυπηρετώντας τις ανάγκες της εξέλιξης.

Ο Ρούντολφ Στάινερ (R. Steiner), ιδρυτής της Ανθρωποσοφικής Εταιρείας, εισήγαγε μία μέθοδο εξύψωσης της σκεπτόμενης συνείδησης, που εφαρμόζεται από τα ανώτερα τσάκρα προς τα κατώτερα, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές πρακτικές που ακολουθούν την αντίθετη διαδρομή. Παράλληλα εισηγήθηκε προτάσεις για την ανάπτυξη των τσάκρα μέσω της νοητικής πειθαρχίας, του ελέγχου των συναισθημάτων και της ενδυνάμωσης της θέλησης.

Δεκάδες γκουρού και γιόγκι ακολούθησαν το μονοπάτι που άνοιξαν οι πρωτοπόροι, ώστε σήμερα η θεωρία και η χρήση των τσάκρα να έχει ενσωματωθεί σε πολλές πρακτικές της γιόγκα, σε εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας και ιατρικής, στην ψυχολογία, ως μέσο αυτογνωσίας και αυτοθεραπείας, σε πνευματική ευεξία αλλά και σε πλήθος εσωτερικών ρευμάτων.

Η Ταυτότητα και οι Αντιστοιχίσεις των Τσάκρα

Από παράδοση σε παράδοση, το πλήθος των τσάκρα ποικίλει, με κάποιους να προτείνουν ακόμη και τον δυσθεώρητο αριθμό των 88.000 τσάκρα. Όμως συνήθως ο αριθμός των τσάκρα περιορίζεται στα κυριότερα, που κυμαίνονται μεταξύ τεσσάρων και οκτώ.

Στη Δύση συνήθως υιοθετείται το πλήθος των επτά τσάκρα με αντιστοιχίσεις που προέρχονται από την ινδουιστική παράδοση και τον βουδιστικό ταντρισμό, εμπλουτισμένες από το ρεύμα της Νέας Εποχής.

Κάποιες αντιστοιχίσεις όπως ποικίλες καταστάσεις συνείδησης, σπερματικές φράσεις (bija), μάντρα, σύμβολα, θεότητες, μάνταλες κι άλλα λεπτά στοιχεία (τανμάτρα), προέρχονται από τα αρχαία ινδικά συστήματα. Θεωρείται πως έχουν ψυχική, πνευματική και κοσμική αντιστοιχία, καθώς τα αντιστοιχούν με όψεις του Βούδα.

Συνήθως απεικονίζονται ως λωτοί ή άνθη με διαφορετικό αριθμό πετάλων το καθένα, είναι διατεταγμένα από τη βάση της σπονδυλικής στήλης, κατά μήκος της, μέχρι την κορυφή του κεφαλιού.

Στη δύση εμπλουτίστηκαν με νέες αντιστοιχίσεις συναφείς με τον δυτικό πολιτισμό, τόσο με την εσωτερική του παράδοση, όσο και με την επιστημονική του ανάπτυξη σε μια συγκριτική συλλογή που επιχειρεί να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρης και κατάλληλα οργανωμένη για τον δυτικό τρόπο ζωής και σκέψης.

Από τη δεκαετία του 1920 τα τσάκρα συνδέθηκαν με τους ενδοκρινείς αδένες, με νευρικά πλέγματα και συγκεκριμένα χρώματα. Συνάμα προστέθηκαν ψυχολογικά και άλλα χαρακτηριστικά, όπως διαστρωματώσεις της αύρας, αναπτυξιακά στάδια, συναισθήματα, καταστάσεις συνείδησης αλλά και συναφείς με την φύση του κάθε τσάκρα ασθένειες.

Έχει επίσης προταθεί ένα ευρύ φάσμα αντιστοιχιών, από ορισμένες φυσικές λειτουργίες, ήχους, σχήματα ή άλλα μοτίβα, αλχημικά μέταλλα, ζώδια και πλανήτες, τροφές, βότανα και ομοιοπαθητικά φάρμακα, πολύτιμους λίθους, καββαλιστικά σεφιρόθ, μουσικές νότες, ζώα τοτέμ, κάρτες Ταρό, και ένα πλήθος άλλα.

Η εσωτερική ενασχόληση με την αφύπνιση και την ανάπτυξη των τσάκρα θεωρείται από τις πιο απόκρυφες και προϋποθέτει μακρόχρονη εμπειρία. Ο διαλογισμός είναι ο κύριος άξονας με τον οποίο συνδέονται πλήθος άλλες τεχνικές, μέσω των οποίων καλλιεργεί τη δυνατότητα να προσεγγίσει και να ενεργοποιήσει ο ασκούμενος ισόρροπα τα τσάκρα, υποβοηθούμενος από τις αντιστοιχίσεις, τον εκτενή συμβολισμό μα και από τις οδηγίες και την ασφάλεια που μπορεί να προσφέρει ένας αξιόπιστος κι ανιδιοτελής καθοδηγητής. Με σύνεση και διάκριση ο ασκούμενος βαδίζει σταδιακά αυτό το ιδιαίτερο μονοπάτι, που στα πρώτα βήματα είναι αντιληπτό από τις αισθήσεις και τον συγκεκριμένο νου, μα στη συνέχεια τα πάντα γίνονται όλο και πιο αφηρημένα, οι διάφορες συμβολικές μορφές εγκαταλείπονται, προκειμένου να αναδυθεί ο εσωτερικός εαυτός και να αφυπνιστούν τα βαθύτερα ψυχικά περιεχόμενα.

Τα Επτά Κύρια Τσάκρα

Ακολουθεί μια συνοπτική περιγραφή των επτά σημαντικότερων τσάκρα, που περιλαμβάνει τη θέση στο σώμα, το χρώμα, το αντίστοιχο στοιχείο αλλά και την σύνδεση με  ψυχολογικά θέματα, με διάφορες πτυχές της συνείδησης αλλά και με πνευματικές πτυχές του ανθρώπου.

Σαχασράρα (Sahasrara): Το τσάκρα με την υψηλότερη θέση στη σπονδυλική στήλη ονομάζεται Σαχασράρα και βρίσκεται πάνω από το κεφάλι. Το όνομά του, πιθανόν λόγω της θέσης του, αλλά και συμβολικά, λόγω των ιδιοτήτων του, σημαίνει «Στέμμα» αφού εκείνος που κατακτά το επίπεδό του γίνεται «ο εστεμμένος βασιλιάς» της ύπαρξής του.

Απεικονίζεται με έναν χιλιοπέταλο λωτό, πολύχρωμο ή βιολετί και εκτιμάται ότι είναι το υψηλότερο πνευματικό τσάκρα όπου εκδηλώνεται η καθαρή συνείδηση, η οποία είναι πέρα από κάθε μορφή.

Το μάντρα που του αποδίδεται είναι η Σιγή ή το Ομ.

Σύμφωνα με την ινδουιστική θεώρηση για την κουνταλίνι, θεωρείται ότι όταν η θηλυκή Σάκτι της θνητής ύπαρξης ανέρχεται σε αυτό το επίπεδο, ενώνεται με τον αρσενικό Θεϊκό Σίβα σε μια σύνθεση αυτοπραγμάτωσης μπαίνοντας σε κατάσταση θεϊκής έκστασης.

Στο τσάκρα Σαχασράρα εκφράζεται η σχέση του ατόμου με το καθαρό πνεύμα και για εκείνον που επιτυγχάνει την απόλυτα ελεύθερη ροή της πράνα διαμέσου του Σαχασράρα εκδηλώνεται η φώτιση. Έτσι το Σαχασράρα συνδέει το άτομο με την ανώτερη πνευματική διάσταση και με την Θεϊκή του φύση.

Στην καββαλιστική παράδοση σχετίζεται με τη σεφίρα Κέτερ, το στέμμα του Δέντρου της Ζωής.

Συνειδησιακά, σχετίζεται με το βίωμα της άμεσης επαφής με τα πνευματικά πεδία ύπαρξης. Όταν επιτυγχάνεται η φώτιση απελευθερώνεται η συνείδηση από τους περιορισμούς της υλικής αντίληψης και βιώνεται η ενότητα με το σύμπαν. Τότε ο εαυτός γίνεται ένα με τον εκδηλωμένο κόσμο και η συνείδησή του ενώνεται με την Κοσμική Συνείδηση βιώνοντας εαυτό και σύμπαν ως ενιαία ενότητα.

Ψυχολογικά, θεωρείται ότι σχετίζεται με την έφεση και τη θέληση για πνευματική ανέλιξη σε ολοένα πιο υψηλά επίπεδα συνείδησης.

Η ανισορροπία που σχετίζεται με το Σαχασράρα συχνά σχετίζεται με την αίσθηση αποσύνδεσης από την πραγματικότητα, την εντύπωση ότι δεν υπάρχει τίποτε πνευματικό στον κόσμο και την αίσθηση του αποπροσανατολισμού της ύπαρξης από τους πνευματικούς στόχους της και την αίσθηση της ματαιότητας.

Σε υλικό επίπεδο, όταν η ροή της πράνα από αυτό το τσάκρα είναι δυσαρμονική, εμφανίζεται ευαισθησία στο φως, τους ήχους και άγχος.

Άτζνα ή Άγκια (Ajna or Agya): Το επόμενο τσάκρα βρίσκεται χαμηλότερα στη σπονδυλική στήλη, λίγο πιo πάνω από το σημείο που είναι ανάμεσα στα φρύδια και ονομάζεται Άτζνα ή Άγκια. Το όνομά του σημαίνει «αντίληψη», «γνώση», «εντολή», «καθοδήγηση» καθότι θεωρείται ότι είναι το κέντρο που σχετίζεται με ένα είδους αποσπασμένης, από την προσωπικότητα, ανώτερης αντίληψης του κόσμου και του εαυτού και συχνά συμβολίζεται με ένα μάτι, το λεγόμενο «τρίτο μάτι».

Ως λωτός απεικονίζεται με δύο πετάλα χρώματος λουλακί και το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Oμ ή Aούμ.

Είναι η κατάσταση στην οποία ο αναζητητής ενεργοποιεί τη θέλησή του και δίνει την εντολή στην αφυπνισμένη κουνταλίνι να διέλθει από αυτό το κέντρο στην ανοδική της διαδρομή.

Πρόκειται για ένα λεπτεπίλεπτο ενεργειακό κέντρο, που λέγεται ότι αφυπνίζεται κατά τη διάρκεια μιας τελετουργίας μύησης και λειτουργεί ως κέντρο διαίσθησης και διορατικότητας. Ενισχύει την πνευματική διαύγεια, ανοίγει τα κανάλια της άμεσης γνώσης που κατέρχεται από τα πνευματικά πεδία, της σοφίας και της κατανόησης.

Για τη συνείδηση, το Άτζνα θεμελιώνει τη φαντασία στην διαίσθηση και τη διορατικότητα, ενώ την συνδέει παράλληλα με την διευρυμένη, πνευματική πραγματικότητα, προστατεύοντάς την ταυτόχρονα από την επικίνδυνη και πλανερή φαντασιοπληξία. ΄Ετσι προσεγγίζοντας το Άτζνα καλλιεργείται η ανώτερη συνείδηση, και η ικανότητα για βαθιά και διευρυμένη κατανόηση πέρα από τους περιορισμούς των πέντε αισθήσεων. Η διαφορά του Άτζνα από το Σαχασράρα είναι ότι από τις μη μορφικές εκδηλώσεις του πνεύματος, περνάει η συνείδηση δια μέσου της φαντασίας στην πρώτη σύλληψη λεπτεπίλεπτων αφηρημένων μορφών που εδραιώνονται την πραγματικότητα.

Οι πτυχές της διαίσθησης, της φαντασίας, της σοφίας και της εσωτερικής όρασης που αναπτύσσονται στο Άτζνα προσφέρουν μια βαθιά, εσωτερική βεβαιότητα και φτερά για τη δημιουργική διάθεση, των περιεχομένων όλου του πνευματικού εύρους της ψυχής στον κόσμο. Έτσι απογειώνεται η πρόθεση για υπηρεσία έχοντας την βεβαιότητα της ορθότητας του σκοπού.

Αντίστοιχα οι ανισορροπίες που εμφανίζονται στο επίπεδο του Άτζνα μπορεί να προκαλέσουν δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, περιορισμούς στη φαντασία, φαντασιοπληξία, προβλήματα στη συγκέντρωση, στην κατανόηση των γεγονότων και γενικευμένη σύγχυση που σε κάποιες περιπτώσεις ενδέχεται να οδηγήσουν σε κατάθλιψη.

Βισούντα (Vishuddha): Το επόμενο τσάκρα βρίσκεται χαμηλότερα, στην περιοχή του λαιμού κι ονομάζεται Βισούντα. Το όνομά του προέρχεται από τα συνθετικά Βι το οποίο σημαίνει «πολύ» και Σούντα που σημαίνει «καθαρό», «εξαγνισμένο», οπότε σημαίνει «καθαρότητα» - «Αγνότητα». Απεικονίζεται με ένα λωτό δεκαέξι πετάλων με χρώμα το μπλε του καθαρού ουρανού και σχετίζεται με το στοιχείο του αιθέρα ή άκασα. Το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Χαμ.

Στο Βισούντα συντελείται η κάθαρση που οφείλει να περάσει ο αναζητητής προκειμένου να πετύχει το επίπεδο αγνότητας ώστε να μπορεί να ανεβάσει την αφυπνισμένη κουνταλίνι σε ανώτερα επίπεδα.

Στην καββαλιστική παράδοση τα τσάκρα άτζνα και βισούντα σχετίζονται με τη σεφίρα Ντάατ, τη σφαίρα Γνώση του Δέντρου της Ζωής.

Το Βισούντα σχετίζεται με την ελεύθερη, απροκατάληπτη προσέγγιση και έκφραση κάθε αλήθειας αλλά και της πνευματικής αλήθειας που πηγάζει από τη εσωτερική σοφία.  

Εδώ συνειδητοποιείται η ανάγκη για ειλικρινή και αυθεντική επικοινωνία προκειμένου να εκφράσει κανείς ελεύθερα τις καθαρμένες πτυχές της ατομικότητας του και να αλληλεπιδράσει ανεμπόδιστα με τον κόσμο.

Στο Βισούντα αναπτύσσεται η ικανότητα για επικοινωνία και δημιουργική έκφραση της αλήθειας όπως την αναγνωρίζει η ψυχή. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στο να εκφράζει κανείς τον εαυτό του με σαφήνεια και ειλικρίνεια αλλά και να ακούει δίχως προκαταλήψεις, οπότε απελευθερώνεται από τα ψυχολογικά βάρη που προκαλούνται από την αδυναμία επικοινωνίας.

Σε κατάσταση δυσαρμονίας εμφανίζονται προβλήματα επικοινωνίας, αδυναμία να εκφράσει κανείς τον εαυτό του, φόβος να εκφραστεί με ειλικρίνεια και μπορεί να οδηγήσει σε αποκοπή από το περιβάλλον, απομόνωση, ανασφάλεια και απογοήτευση.

Αναχάτα (Anahata): Το τσάκρα που βρίσκεται στο ύψος του θώρακα, στο ύψος της καρδιάς, ονομάζεται Αναχάτα. Το όνομά του προέρχεται από το στερητικό α δηλαδή «όχι» και τη λέξη ναχάτα που σημαίνει «χτύπος» - «κρούση», και έχει το νόημα του «αχτύπητου» - «ανίκητου». Απεικονίζεται με έναν πράσινο δωδεκαπέταλο λωτό που μέσα του βρίσκονται δύο τρίγωνα, που σχηματίζουν ένα εξάγραμμο, και συμβολίζουν την ένωση της ανοδικής - αρσενικής και της καθοδικής - θηλυκής όψης. Συνδέεται με το στοιχείο του αέρα (Yam). Το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Αμ.

Θεωρείται ο ρυθμιστής της φυσικής ενέργειας του σώματος. ΄Οταν η κουνταλίνι κατά την ανοδική της πορεία πλημμυρίζει το Αναχάτα, κατακλύζει τον άνθρωπο με το απαραίτητο δυναμικό για την περαιτέρω ανύψωσή της.

Στο Αναχάτα εκδηλώνεται η αγάπη και η συμπόνια σε ένα ανώτερο - πνευματικό επίπεδο ως μια ροή ευσπλαχνίας προς κάθε τι. Είναι το κέντρο που συνδέει τα κατώτερα υλικά τσάκρα με τα ανώτερα πνευματικά τσάκρα, και έτσι είναι κρίσιμο για την ισορροπία σώματος και πνεύματος.

Εδώ λαμβάνει χώρα η συνειδητοποίηση της διασύνδεσης με τους άλλους, η ικανότητα για άνευ όρων αγάπη και η θυσία μέρους του εαυτού για την προώθηση της ενότητας και της αλληλεγγύης.

Στο Αναχάτα αναπτύσσεται η αρμονία, η ανοιχτότητα στο να δίνει και να παίρνει κανείς αγάπη, η ενσυναίσθηση, η συναισθηματική ισορροπία και η δύναμη για συγχώρεση και προσφορά.

Ωστόσο η κατάσταση ανισορροπίας μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως είναι η δυσαρμονική με το περιβάλλον εσωστρέφεια, η δυσκολία στο άνοιγμα για την ανάπτυξη υγιών σχέσεων, η έλλειψη ενσυναίσθησης, απροσδιόριστος συναισθηματικός πόνος, ψυχρότητα, η αίσθηση συναισθηματικής ευαλωτότητας και η θλίψη.

Μανιπούρα (Manipura): Το επόμενο τσάκρα ονομάζεται Μανιπούρα και βρίσκεται στην περιοχή του ηλιακού πλέγματος, λίγο πιο πάνω από τον ομφαλό. Το όνομά του αποτελείται από τη λέξη μάνι που σημαίνει «λαμπερός πολύτιμος λίθος» και τη λέξη πούρα που σημαίνει «πόλη» και σημαίνει «η Πόλη των πολύτιμων λίθων», αναφερόμενο στη φωτεινή και δυναμική ενέργεια που συνδέεται με αυτό.

Πρόκειται για έναν δεκαπέταλο δίσκο - λωτό, χρώματος κίτρινου. Αντιστοιχεί στο στοιχείο της φωτιάς (Ραμ) και το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Ραμ.

Στην καββαλιστική παράδοση τα τσάκρα αναχάτα και μανιπούρα σχετίζονται με τη σεφίρα Τίφαρετ, την κεντρική σφαίρα του Δέντρου της Ζωής, που ταυτίζεται με το Κάλλος και τον Ήλιο.

Θεωρείται έδρα των συναισθημάτων και αναπτύσσει την επίγνωση των αιτίων που τα δημιουργούν, ιδιότητα που είναι απαραίτητη στον αναζητητή προκειμένου να ξεπεράσει την γοητεία που ασκεί αυτό το επίπεδο και να ωθήσει την αφυπνισμένη κουνταλίνι σε ανύψωση απελευθερωμένο από αστρικές εκδηλώσεις.

Το στοιχείο της φωτιάς στο Μανιπούρα συμβολίζει την προσωπική δύναμη και τη θέληση για μετασχηματισμό, προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες μετατροπές, ώστε να αρθούν οι περιορισμοί της προσωπικότητας, για να εκδηλωθεί η ατομική αλήθεια και να πραγματωθεί η πνευματική αποστολή της ψυχής.

Στο επίπεδο του Μανιπούρα η συνείδηση, ελέγχει, μετρά και καλλιεργεί την προσωπική δύναμη και θέληση για δράση. Το άτομο διαμορφώνει έτσι την αυτοεικόνα του και την αίσθηση της προσωπικής του ταυτότητας.

Στην εύρυθμη λειτουργία του Μανιπούρα οφείλεται η ικανότητα για αυτοκυριαρχία ορίων και αυτοέλεγχου και αναπτύσσεται έτσι η αυτοεκτίμηση.

Αντίθετα, όταν εκδηλώνεται ανισορροπία στο τσάκρα αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, ευερεθιστότητα, ντροπή, ανασφάλεια και έλλειψη αποφασιστικότητας.

Σβαντιστάνα (Svadhishthana): Το τσάκρα αυτό βρίσκεται λίγο κάτω από τον ομφαλό, στο ύψος του ιερού οστού και το όνομά του αποτελείται από τα συνθετικά σβα που σημαίνει «δικός» και αντιστάνα που σημαίνει «θέση», και ερμηνεύεται ως «Εκεί που στέκει ο εαυτός».

Απεικονίζεται με έναν εξαπέταλο λωτό χρώματος πορτοκαλί, μέσα στον οποίο υπάρχει ένα μισοφέγγαρο που συμβολίζει το στοιχείο του νερού (Vam) που του αντιστοιχεί και συμβολίζει τη ρευστότητα, την ευελιξία και την μεταβλητότητα. Το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Βαμ.

Στην καββαλιστική παράδοση το Σβαντιστάνα τσάκρα σχετίζεται με τη σεφίρα Γεσούντ, τη σφαίρα Θεμέλιο του Δέντρου της Ζωής.

Συνδέεται με τη δημιουργικότητα, την ευχαρίστηση, τις απολαύσεις, την αίσθηση αφθονίας. Έτσι δίνει τα αρχικά απαραίτητα συναισθήματα ευεξίας και πληρότητας που γίνονται πνευματικό δέλεαρ ώστε ο αναζητητής να αναρωτηθεί για την πηγή τους και να αποτολμήσει το ανοδικό ταξίδι της κουνταλίνι.

Στο Σβαντιστάνα όταν η ροή της ζωτικής δύναμης πάρει τη μορφή της δημιουργικής ενέργειας, γίνεται ιδιαίτερα εμφανής η ιερότητά της. Αυτή η ιερότητα της δημιουργικής, ζωτικής ενέργειας καθιστά ιερή και τη συναισθηματική έκφραση που συνοδεύει κάθε δημιουργικότητα. Με αυτό τον τρόπο εκδηλώνονται ανεμπόδιστα οι ανώτερες επιθυμίες που πηγάζουν στην πνευματική προέλευση και ζητούν την πραγμάτωση των δημιουργικών δυνάμεων.

Στην περίπτωση της αρμονικής έκφρασης του Σβαντιστάνα επέρχεται αναγνώριση και συνειδητοποίηση των συναισθημάτων, των επιθυμιών, επίγνωση της αξίας της αναπαραγωγικής δύναμης αλλά και η δυνατότητα διοχέτευσής της σε δημιουργικότητα.

Στο τσάκρα αυτό όταν επιτυγχάνεται η υγιής αρμονική έκφραση της σεξουαλικότητας, η απενοχοποιημένη και ισόρροπη ευχαρίστηση που προκαλούν οι απολαύσεις της ζωής επηρεάζουν θετικά την ικανότητα του ατόμου να δημιουργεί, να εκφράζει τα συναισθήματά του και να απολαμβάνει τη ζωή, είτε μέσω των σχέσεων είτε μέσω της τέχνης και να απολαμβάνει τις εμπειρίες της ζωής.

Όμως οι διαταραχές στο τσάκρα Σβαντιστάνα μπορούν να προκαλέσουν συναισθηματική αστάθεια, αδυναμία για συναισθηματικές δεσμεύσεις, ενοχές και ατολμία στη σεξουαλική έκφραση, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, συναισθηματική αποσύνδεση, έλλειψη δημιουργικότητας ή υπερβολική εστίαση σε μάταιες υλικές απολαύσεις.

Μουλαντάρα (Muladhara): Το όνομα του κατώτερου, του πρώτου, στη βάση της σπονδυλικής στήλης τσάκρα προέρχεται από τη λέξη μουλ που σημαίνει «ρίζα» και τη λέξη αντάρα η οποία σημαίνει «υποστήριξη», «βάση». Έτσι το όνομα Μουλαντάρα μπορεί να αποδοθεί ως Ρίζα ή Θεμέλιο.

Πρόκειται για τετραπέταλο λωτό χρώματος κόκκινου με ένα τετράγωνο στο κέντρο του που αντιπροσωπεύει το στοιχείο της γης και αντιπροσωπεύει τη σύνδεση του ανθρώπου με τη Μητέρα Γη. Το μάντρα που του αποδίδεται είναι το Λαμ που στα σανσκριτικά σημαίνει Γη.

Στην καββαλιστική παράδοση το Μουλαντάρα τσάκρα σχετίζεται με τη σεφίρα Μαλκούτ, η σφαίρα του υλικού κόσμου – της Μορφής του Δέντρου της Ζωής.

Για τον αναζητητή είναι το σημείο εκκίνησης του ανοδικού ταξιδιού της κουνταλίνι από το αρχικό θεμελιώδες, σταθερό στάδιο της υλικής εμπειρίας προς την επίγνωση των ανώτερων καταστάσεων συνείδησης.

Θεωρείται ότι όλοι οι ήχοι, οι λέξεις και τα μάντρα στην λανθάνουσα μορφή τους βρίσκονται σε αυτό το τσάκρα.

Σχετίζεται με την αίσθηση ασφάλειας που συνδέεται με το ένστικτο της επιβίωσης, τη δύναμη, τη σταθερότητα και την αλληλεγγύη σε υλικό επίπεδο.

Το Μουλαντάρα ως θεμέλιο προσφέρει την απαραίτητη σταθερή βάση, για πνευματική ανάπτυξη. Αυτή δεν είναι άλλη από την εμπιστοσύνη στη ζωή και την πεποίθηση ότι μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τις βασικές ανάγκες του. Έτσι το Μουλαντάρα παρέχει την απαραίτητη στήριξη για την εξέλιξη των υπόλοιπων τσάκρα και για πνευματική ανάπτυξη.

Όταν το Μουλαντάρα είναι σε ισορροπία, η συνείδηση ριζώνει γειωμένη στο εδώ και τώρα, σε μια σταθερή υγιή σύνδεση με τον φυσικό κόσμο. Αυτό είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για να μην χαθεί κανείς σε ένα αίολο - αποπροσανατολισμένο ταξίδι πνευματικής πλάνης. 

Στο Μουλαντάρα εκδηλώνονται τα ένστικτα επιβίωσης, και όταν αυτά εξυπηρετούνται δημιουργείται η αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας, η εμπιστοσύνη, και η αίσθηση της παρουσίας στο παρόν, η σύνδεση με τη Γη. Όλα αυτά υποστηρίζουν την απελευθέρωση της ψυχής από την ανάγκη και την δυνατότητά της να πολωθεί στο ταξίδι για τα ανώτερα πνευματικά πεδία.  

Οι διαταραχές και οι ανισορροπίες σε αυτό το τσάκρα μπορούν να οδηγήσουν σε αισθήματα φόβου, άγχους, ανασφάλειας, αλλά και αισθήματα ψυχολογικής πίεσης από τη δυσκολία στην αντιμετώπιση των βασικών αναγκών της ζωής. Αν η διαταραχή δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να επέλθει έλλειψη σύνδεσης με το σώμα και αποξένωση από το περιβάλλον.

Τσάκρα και Θεραπεία

Οι ολιστικές ιατρικές πρακτικές αξιοποιούν την πανάρχαια σοφία των θεραπευτικών παραδόσεων και αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως ένα αλληλένδετο ενιαίο σύνολο και όχι ως ξεχωριστά συστήματα ή μέρη, επιδιώκοντας έτσι την ισορροπία και την αρμονία σε όλα τα επίπεδα ύπαρξης.

Η αντιμετώπιση της θεραπείας μέσα από μια ολιστική προσέγγιση της υγείας αναζητά να εντοπίσει τις αιτίες της ασθένειας και να τις διευθετήσει πριν τα συμπτώματα της ασθένειας εκδηλωθούν. Σε αυτή ακριβώς την κατεύθυνση τα τσάκρα προσφέρουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση της σύνδεσης μεταξύ σώματος, νου και πνεύματος και τον τρόπο με τον οποίο η δυσαρμονική τους σύνδεση μπορεί να προκαλέσει ασθένεια.

Τα τσάκρα συνιστούν βασικό παράγοντα της αρχαίας ινδουιστικής θεραπευτικής μεθόδου αγιουρβέντα[[xiv]] (Ayurveda), έτσι παίζουν σημαντικό ρόλο στην σύγχρονη ολιστική ιατρική η οποία συχνά αντλεί ένα σημαντικό μέρος γνώσης από τους θησαυρούς της αγιουβέρντα.

Στην αρχαία ιατρική αγιουρβέντα, η εύρυθμη λειτουργία των τσάκρα συνδέεται με την υγεία και την ευεξία, για αυτό υπάρχουν συνταγογραφήσεις που μεριμνούν για την ισορροπία και την αρμονία σώματος, νου και πνεύματος μέσω αποκατάστασης της λειτουργίας των τσάκρα. Οι θεραπευτές συχνά εξετάζουν την κατάσταση των τσάκρα μέσω της εξέτασης του παλμού, και της συνεκτίμησης των συμπτωμάτων και των συναισθημάτων του ατόμου, για να εντοπίσουν ανισορροπίες που μπορεί να σχετίζονται με συγκεκριμένα τσάκρα.

Για τη θεραπεία επιστρατεύονται διάφορα εργαλεία όπως διατροφικές συστάσεις και βότανα κατάλληλα για τα τσάκρα που βρίσκονται σε ανισορροπία. Επίσης το αγιουρβεδικό μασάζ (abhyanga) και οι τεχνικές ενεργειακής θεραπείας θεωρείται ότι βοηθούν στη διάνοιξη και εξισορρόπηση των τσάκρα. Το ίδιο επιβοηθητικά είναι ο διαλογισμός και τα μάντρα. Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται σύσταση για ασκήσεις γιόγκα και ασκήσεις αναπνοής (πραναγιάμα) για να ενισχυθεί η πράνα και να εξισορροπηθούν τα τσάκρα.

Διαγνωστικά οι θεραπευτές στην ολιστική ιατρική χρησιμοποιούν συχνά τη γνώση των τσάκρα για να διαγνώσουν ενεργειακές ανισορροπίες που μπορεί να επηρεάζουν τη συνολική υγεία του ατόμου και να ανιχνεύσουν μπλοκαρίσματα ή ανισορροπίες τις οποίες να αποκαταστήσουν μέσω διαφόρων τεχνικών, όπως η ενεργειακή σάρωση, η κρυσταλλοθεραπεία, το ρέικι, η γιόγκα, ο διαλογισμός, η αρωματοθεραπεία, η ανθοθεραπεία, ο βελονισμός, η ομοιοπαθητική, οι ενεργειακές θεραπείες και άλλα θεραπευτικά σχήματα.

Στο ρέικι, την ιαπωνική τεχνική ενεργειακής θεραπείας που αναπτύχθηκε από τον Μικάο Ουσούι (Mikao Usui) στις αρχές του 20ού αιώνα, στόχος είναι η θεραπεία μέσω της διοχέτευσης της παγκόσμιας ζωτικής ενέργειας από τον θεραπευτή στον θεραπευόμενο. Αυτό σημαίνει ότι ο ορθά εκπαιδευμένος και ισορροπημένος θεραπευτής είναι σε θέση να ανιχνεύσει ενεργειακά μπλοκαρίσματα ή ανισορροπίες στα τσάκρα και να εστιάσει την θεραπευτική του ενέργεια σε αυτά αποκαθιστώντας τη ελεύθερη ροή ενέργειας σε όλο το σώμα.

Τις τελευταίες δεκαετίες η επιστημονική κοινότητα έχει οδηγηθεί σε μια αναθεώρηση της στάσης της απέναντι στην ύπαρξη και λειτουργία των τσάκρα ως ενεργειακών κέντρων, οπότε έχουν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται οι έρευνες σχετικά την τεκμηρίωση και την καταμέτρηση της αποτελεσματικότητας της χρήσης θεραπευτικών τεχνικών σχετικών με τα τσάκρα.

Η Πνευματικότητα στην Καθημερινότητα

Μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι στις μέρες μας η λέξη τσάκρα είναι αναπόσπαστο μέρος ενός καθημερινού λεξιλογίου, όπως κάρμα, προηγούμενες ζωές κ.α., το οποίο χρησιμοποιείται συνήθως από νέους ανθρώπους, και υποδηλώνει ότι έχει πλέον εγκαθιδρυθεί στο συλλογικό ασυνείδητο του δυτικού ανθρώπου ένα σημαντικό μέρος της ανατολικής παράδοσης. Δεν έχει σημασία το επίπεδο επίγνωσης της χρήσης τέτοιων όρων στην καθημερινότητα, αλλά η εξάπλωσή τους είναι ουσιώδης για την όποια μελλοντική συνειδησιακή επίτευξη. Η πνευματική αναζήτηση, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δείχνει να αποτελεί έναν θεμελιώδη παράγοντα δημιουργίας του μέλλοντος. Και αυτό φέρνει ελπίδα!

Σημειώσεις

[i] Σανσκριτική λέξη που σημαίνει «συνεχής κίνηση».
[ii] Σχετική αναφορά εντοπίζεται στη Ριγκ Βέδα (Rig Veda) στον Καντίλι, τον τέταρτο Σάμπατι (10.90) και ερμηνεύεται ότι περιγράφει τα τσάκρα ως κέντρα ενέργειας με επτά «απολήξεις» ή «λόγχες».
[iii] Κατά τον Τσέχο ινδολόγο Κάρελ Βέρνερ (Karel Werner).
[iv] Ακτινοβόλο ή ακτινωτό.
[v] Ως «διάχυτο», εννοείται το σύμπαν.
[vi] Σύμφωνα με τον Γουάιτ.
[vii] Στο Hevajra Tantra και στο Caryagiti.
[viii] που αναπτύχθηκαν κατά τα μέσα της 1ης χιλιετίας μ.Χ., και τα οποία ως σύνολο συνυφάνθηκαν στην Τάντρα παράδοση.
[ix] Χάθα Γιόγκα Πραδίπικα (Hatha Yoga Pradipika).
[x] Σύμφωνα με τους Geoffrey Samuel και Jay Johnston, καθηγητές Θρησκευτικών γνωστών για τις σπουδές τους στη Γιόγκα και τις εσωτερικές παραδόσεις: — Geoffrey Samuel and Jay Johnston, Religion and the Subtle Body in Asia and the West: Between Mind and Body.
[xi] Κουνταλίνι γιόγκα Ουπανισάντ γιόγκα (Kundalini Yoga Upanishad).
[xii] Ταντρικά κείμενα Καούλα (Kaula) και Λάγκας (Laghu).
[xiii] Sir John Woodroffe, The Serpent Power, 1919 & Charles W. Leadbeater, The Chakras, 1927.
[xiv] Αγιουρβέδα, η παραδοσιακή ινδική ιατρική.

 Βιβλιογραφία

• • Adler, V., S.,Η Ανακάλυψη του Τρίτου Ματιού,Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 2002.
• • Avalon, A., (Sir John Woodroffe), The Serpent Power: The Secrets of Tantric and Shaktic Yoga, Ganesh & Co. (Madras) Ltd., 1950.
• • Bailey, A.,Πραγματεία Κοσμικού Πυρός,Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2000.
• • Blavatsky, H., P.,Η Φωνή της Σιγής,Εκδόσεις Θεοσοφικής Εταιρίας, Αθήνα 1988.
• • Dowson, J., A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion,  K. Printworld (P) Ltd, New Delhi 2000.
• • Harding, M., E.,Αυτός & Εγώ: Οι ρίζες της Ψυχικής Ενέργειας,Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 2007.
• • Leadbeater, C., W.,Τσάκρα: Τα Ενεργειακά Κέντρα του Ανθρώπου,Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 2001.
• • Love, J.,Οι Θεοί των Κβάντα,Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1994.
• • Werner, K., A., Popular Dictionary of Hinduism, Curzon Press, United Kingdom 2005.
• • Anodea Judith, Wheels of Life: A User's Guide to the Chakra System, Llewellyn Publications, Minnesota 1987.
• • Anodea Judith, Eastern Body, Western Mind: Psychology and the Chakra System As a Path to the Self, Clarkson Potter/Ten Speed, Berkeley 2004.
• • Anodea Judith, Selene Vega, The Sevenfold Journey: Reclaiming Mind, Body and Spirit Through the Chakras, Crossing Press, Berkeley 1993.
• • Geoffrey Samuel and Jay Johnston, Religion and the Subtle Body in Asia and the West: Between Mind and Body, Geoffrey Samuel and Jay Johnston, New York 2013.
• • Johann Georg Gichtel, Theosophia Practica, 1696

Λ.Κ.